↧
`~.
↧
Αἱ Εὐχαί.
α´.
Τῆς θαλάσσης καλήτερα
φουσκωμένα τὰ κύματα
῾νὰ πνίξουν τὴν πατρίδα μου
ὡσὰν ἀπελπισμένην,
ἔρημον βάρκαν.
β´.
῾Στὴν στεριάν, ῾ς τὰ νησία
καλήτερα μίαν φλόγα
῾νὰ ἰδῶ παντοῦ χυμένην,
τρώγουσαν πόλεις, δάση,
λαοὺς καὶ ἐλπίδας.
γ´.
Καλήτερα, καλήτερα
διασκορπισμένοι οἱ Ἕλληνες
῾νὰ τρέχωσι τὸν κόσμον,
μὲ ἐξαπλωμένην χεῖρα
ψωμοζητοῦντες·
δ´.
Παρὰ προστάτας ῾νἄχωμεν.
Μὲ ποτὲ δὲν ἐθάμβωσαν
πλούτη ἢ μεγάλα ὀνόματα,
μὲ ποτὲ δὲν ἐθάμβωσαν
σκήπτρων ἀκτῖνες.
ε´.
Ἂν ὁπόταν πεθαίνῃ
πονηρὸς βασιλεὺς
ἔσβυν᾿ ἡ νύκτα ἕν᾿ ἄστρον,
ἤθελον μείνει ὀλίγα
οὐράνια φῶτα.
ς´.
Τὸ χέρι ὁποὺ προσφέρετε
ὡς προστασίας σημεῖον
εἰς ξένον ἔθνος, ἔπνιξε
καὶ πνίγει τοὺς λαούς σας,
πάλαι, καὶ ἀκόμα.
ζ´.
Πόσοι πατέρες δίδουσιν,
ὄχι ψωμί, φιλήματα
῾ς τὰ πεινασμένα τέκνα τους,
ἐν ᾧ λάμπουν ῾ς τὰ χείλη σας
χρυσὰ ποτήρια!
η´.
Ὅταν ὑπὸ τὰ σκῆπτρά σας
νέους λαοὺς καλεῖτε,
νέους ἱδρῶτας θέλετε
ἐσεῖς διὰ ῾νὰ πληρώσητε
πλουσιοπαρόχως,
θ´.
Τὰ ξίφη ὁποὺ φυλάγουσι
τὰ τρέμοντα βασίλειά σας,
τὰ ξίφη ὁποὺ τρομάζουσι
τὴν ἀρετήν, καὶ σφάζουσι
τοὺς λειτουργούς της.
ι´.
Θέλετε θησαυροὺς
πολλοὺς διὰ ῾ναγοράσητε
κρότους χειρῶν καὶ ἐπαίνους,
καὶ τ᾿ ἄπιστον θυμίαμα
τῆς κολακείας.
ια´.
Ἡμεῖς διὰ τὸν σταυρὸν
ἀνδρείως ὑπερμαχόμεθα
καὶ σεῖς ἐβοηθήσατε
κρυφὰ τοὺς πολεμοῦντας
σταυρὸν καὶ ἀλήθειαν.
ιβ´.
Διὰ ῾νὰ θεμελιώσητε
τὴν τυραννίαν τιμᾶτε
τὸν σταυρὸν εἰς τὰς πόλεις σας,
καὶ αὐτὸν ἐπολεμήσατε
εἰς τὴν Ἑλλάδα.
ιγ´.
Καὶ τώρα εἰς προστασίαν μας
τὰ χέρια σας ἁπλόνετε!
τραβήξετέ τα ὀπίσω·
βλέπει ὁ θεὸς καὶ ἀστράπτει
διὰ τοὺς πανούργους.
ιδ´.
Ὅταν τὸ δένδρον νέον
ἐβασάνιζον οἱ ἄνεμοι,
τότε βοήθειαν ἤθελεν,
ἐνδυναμώθη τώρα
φθάνει ἡ ἰσχύς του.
ιε´.
Τὸ ξίφος σφίγξατ᾿ Ἕλληνες -
τὰ ὀμμάτιά σας σηκώσατε -
ἰδού - εἰς τους οὐρανοὺς
προστάτης ὁ θεὸς
μόνος σας εἶναι.
ις´.
Καὶ ἂν ὁ θεὸς καὶ τ᾿ ἄρματα
μᾶς λείψωσι, καλήτερα
πάλιν ῾νὰ χρεμετήσωσι
῾ς τὸν Κιθαιρῶνα Τούρκων
ἄγριαι φορᾶδες.
ιζ´.
Παρά.... Αἴ, ὅσον εἶναι
τυφλὴ καὶ σκληροτέρα
ἡ τυραννίς, τοσοῦτον
ταχυτέρως ἀνοίγονται
σωτήριοι θύραι.
ιη´.
Δὲν μὲ θαμβόνει πάθος
κανένα· ἐγὼ τὴν λύραν
κτυπάω, καὶ ὁλόρθος στέκομαι
σιμὰ εἰς τοῦ μνήματός μου
τ᾿ ἀνοικτὸν στόμα.
Τῆς θαλάσσης καλήτερα
φουσκωμένα τὰ κύματα
῾νὰ πνίξουν τὴν πατρίδα μου
ὡσὰν ἀπελπισμένην,
ἔρημον βάρκαν.
β´.
῾Στὴν στεριάν, ῾ς τὰ νησία
καλήτερα μίαν φλόγα
῾νὰ ἰδῶ παντοῦ χυμένην,
τρώγουσαν πόλεις, δάση,
λαοὺς καὶ ἐλπίδας.
γ´.
Καλήτερα, καλήτερα
διασκορπισμένοι οἱ Ἕλληνες
῾νὰ τρέχωσι τὸν κόσμον,
μὲ ἐξαπλωμένην χεῖρα
ψωμοζητοῦντες·
δ´.
Παρὰ προστάτας ῾νἄχωμεν.
Μὲ ποτὲ δὲν ἐθάμβωσαν
πλούτη ἢ μεγάλα ὀνόματα,
μὲ ποτὲ δὲν ἐθάμβωσαν
σκήπτρων ἀκτῖνες.
ε´.
Ἂν ὁπόταν πεθαίνῃ
πονηρὸς βασιλεὺς
ἔσβυν᾿ ἡ νύκτα ἕν᾿ ἄστρον,
ἤθελον μείνει ὀλίγα
οὐράνια φῶτα.
ς´.
Τὸ χέρι ὁποὺ προσφέρετε
ὡς προστασίας σημεῖον
εἰς ξένον ἔθνος, ἔπνιξε
καὶ πνίγει τοὺς λαούς σας,
πάλαι, καὶ ἀκόμα.
ζ´.
Πόσοι πατέρες δίδουσιν,
ὄχι ψωμί, φιλήματα
῾ς τὰ πεινασμένα τέκνα τους,
ἐν ᾧ λάμπουν ῾ς τὰ χείλη σας
χρυσὰ ποτήρια!
η´.
Ὅταν ὑπὸ τὰ σκῆπτρά σας
νέους λαοὺς καλεῖτε,
νέους ἱδρῶτας θέλετε
ἐσεῖς διὰ ῾νὰ πληρώσητε
πλουσιοπαρόχως,
θ´.
Τὰ ξίφη ὁποὺ φυλάγουσι
τὰ τρέμοντα βασίλειά σας,
τὰ ξίφη ὁποὺ τρομάζουσι
τὴν ἀρετήν, καὶ σφάζουσι
τοὺς λειτουργούς της.
ι´.
Θέλετε θησαυροὺς
πολλοὺς διὰ ῾ναγοράσητε
κρότους χειρῶν καὶ ἐπαίνους,
καὶ τ᾿ ἄπιστον θυμίαμα
τῆς κολακείας.
ια´.
Ἡμεῖς διὰ τὸν σταυρὸν
ἀνδρείως ὑπερμαχόμεθα
καὶ σεῖς ἐβοηθήσατε
κρυφὰ τοὺς πολεμοῦντας
σταυρὸν καὶ ἀλήθειαν.
ιβ´.
Διὰ ῾νὰ θεμελιώσητε
τὴν τυραννίαν τιμᾶτε
τὸν σταυρὸν εἰς τὰς πόλεις σας,
καὶ αὐτὸν ἐπολεμήσατε
εἰς τὴν Ἑλλάδα.
ιγ´.
Καὶ τώρα εἰς προστασίαν μας
τὰ χέρια σας ἁπλόνετε!
τραβήξετέ τα ὀπίσω·
βλέπει ὁ θεὸς καὶ ἀστράπτει
διὰ τοὺς πανούργους.
ιδ´.
Ὅταν τὸ δένδρον νέον
ἐβασάνιζον οἱ ἄνεμοι,
τότε βοήθειαν ἤθελεν,
ἐνδυναμώθη τώρα
φθάνει ἡ ἰσχύς του.
ιε´.
Τὸ ξίφος σφίγξατ᾿ Ἕλληνες -
τὰ ὀμμάτιά σας σηκώσατε -
ἰδού - εἰς τους οὐρανοὺς
προστάτης ὁ θεὸς
μόνος σας εἶναι.
ις´.
Καὶ ἂν ὁ θεὸς καὶ τ᾿ ἄρματα
μᾶς λείψωσι, καλήτερα
πάλιν ῾νὰ χρεμετήσωσι
῾ς τὸν Κιθαιρῶνα Τούρκων
ἄγριαι φορᾶδες.
ιζ´.
Παρά.... Αἴ, ὅσον εἶναι
τυφλὴ καὶ σκληροτέρα
ἡ τυραννίς, τοσοῦτον
ταχυτέρως ἀνοίγονται
σωτήριοι θύραι.
ιη´.
Δὲν μὲ θαμβόνει πάθος
κανένα· ἐγὼ τὴν λύραν
κτυπάω, καὶ ὁλόρθος στέκομαι
σιμὰ εἰς τοῦ μνήματός μου
τ᾿ ἀνοικτὸν στόμα.
ᾨδὴ Ἕκτη
Ανδρέας Κάλβος
.~`~.
.~`~.
.~`~.
.~`~.
↧
↧
Εισαγωγή στα -στοιχειώδη- περί της ευρασιατικής στρατηγικής της Γερμανίας και γιατί η σύγκλιση θρέφει την σύγκρουση. Η εξομοίωση θα απομακρύνει την Κίνα από τις Η.Π.Α.
.~`~.
I
Εισαγωγή στα -στοιχειώδη- περί της ευρασιατικής στρατηγικής της Γερμανίας
I
Εισαγωγή στα -στοιχειώδη- περί της ευρασιατικής στρατηγικής της Γερμανίας
Κατά τη μεταψυχροπολεμική περίοδο η Γερμανία, η οποία απέκτησε διαφορετικές προοπτικές στο θέμα της ανάπτυξης εναλλακτικών στρατηγικών μεταξύ των νέων -στρατηγικών- ανοιγμάτων και επιλογών, σε ό,τι αφορά τη γενική ευρασιατική στρατηγική και τη θέση της Κεντρικής Ασίας κατευθύνθηκε τόσο στους κόλπους της ΕΕ, όσο και στα πλαίσια διαμόρφωσης της εθνικής εξωτερικής πολιτικής προς νέες αναζητήσεις. Ο ευρασιατικός παράγοντας, ο οποίος από τη σκοπιά της στρατηγικής κατεύθυνσης της Γερμανίας άρχισε να αποκτά ολοένα και περισσότερη σημασία, φέρει κυρίως στο οικονομικοπολιτικό πεδίο τα ίχνη παγκόσμιας κλίμακας ανταγωνισμού. Η ευρασιατική επιλογή, η οποία ενδέχεται να έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία για τη Γερμανία κυρίως σε περίπτωση κορύφωσης του ανταγωνισμού NAFTA-AB ή στην περίπτωση που η Γερμανία μείνει αντιμέτωπη με έναν Αγγλογαλλικό συνασπισμό στους κόλπους της Ευρώπης, θα έχει ως αποτέλεσμα την εντατικοποίηση των πολιτικών της Γερμανίας στα βάθη της Ασίας.
α´
Η ανάπτυξη πολιτικών προς τα βάθη της Ασίας εκ μέρους της Γερμανίας, πέραν των ενδοευρωπαϊκών παραμέτρων ισχύος θα προσδώσει και ένα παγκόσμιο νόημα στις γερμανορωσικές σχέσεις. Η ανάπτυξη των γερμανορωσικών σχέσεων επί του ευρασιατικού άξονα έχουν, από τη σκοπιά των γεωοικονομικών παραγόντων, και πρωτίστως από τη μεταβίβαση των φυσικών πόρων της Κεντρικής Ασίας διαμέσου του άξονα Ρωσίας-Ανατολικής Ευρώπης-Γερμανίας στην Ευρώπη, έναν χαρακτήρα σύμφυτο προς την ανατολική στρατηγική της Γερμανίας.
Οι έντονες οικονομικές σχέσεις και οι εξωτερικές επενδύσεις της Γερμανίας στην Κίνα, στην Ινδία και στο Ιράνπροσφέρουν εξαιρετικά σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τους σχεδιασμούς της Γερμανίας για την Ασία και την προσέγγιση προς την Κεντρική Ασία, η οποία βρίσκεται μεταξύ αυτών των τριών χωρών.
Η ανάμειξη του όρου της Ευρασίας, ο οποίος έχει μια ειδική σχέση στα πλαίσια της ιστορικής γερμανικής στρατηγικής συνείδησης, κυρίως ως στοιχείο του διεθνούς οικονομικοπολιτικού ανταγωνισμού, δημιουργεί αποτελέσματα που αφορούν άμεσα την Κεντρική Ασία. Η άβυσσος που χωρίζει την παραγωγική ικανότητα της ΕΕ με τις ανάγκες αγορών και φυσικών πόρων της εν λόγω ένωσης, θέλοντας και μη, θα κατευθύνει τη Γερμανία είτε υπό την ομπρέλα της ΕΕ είτε στα πλαίσια της εθνικής της στρατηγικής προς τις άλλες οικονομικές περιοχές καθώς και από τη σκοπιά των πλουτοπαραγωγικών πηγών πρώτων υλών προς τις πλούσιες χώρες. Από αυτή την άποψη έχει μεγάλη σημασία η Κεντρική Ασία, η οποία αποτελεί τόσο μια περιοχή φυσικών πόρων όσο και μια περιοχή σύνδεσης και μετάβασης.
---------------------------------------------------------------
Κεντρική Ασία ή τα Ευρασιατικά Βαλκάνιατου Zbigniew Brzezinskiο οποίος λέει πως «είναι ζωτικής σημασίας για τα συμφέροντα της Δύσης η ένταξη της Τουρκίας και της Ρωσίας -στη Δύση- και κάτι τέτοιο θα αύξανε πολύ τη ζωτικότητα της Δύσης... είμαι πεπεισμένος ότι εάν είμαστε ευφυείς και ήπιοι όμως επίσης και επίμονοι, τότε όχι πολύ αργότερα από τη στιγμή που ο Πούτιν αποχωρήσει, η Ρωσία θα κινηθεί πολύ γρήγορα προς τη Δύση» - για το τι λέει ο -πρόσφατα βραβευθέν ως διεθνές πρόσωπο της χρονιάς από τους Times- Vladimir Putin, εδώ δύο αναρτήσεις.
Η μάχη ανάμεσα σε Ευρασιατιστές και Δυτικιστές στη Ρωσία, όπως και στη Τουρκία ανάμεσα σε Κεμαλιστές και Ερτογανιστές (αν και δεν είναι τόσο απλή η περίπτωση της Τουρκίας) συνεχίζεται... Παράλληλα διαβάζω: α) Turkey's Evolving Strategic Balance with China, Japan and South Korea, β) Turkey-South Korea Free Trade Agreementκαι γ) Turkey, Japan take important step toward reaching free trade accord.
---------------------------------------------------------------
Στα πλαίσια αυτά γενικά η Ασία και ειδικότερα η Κεντρική Ασία είναι υποψήφιες να γίνουν κατά προτεραιότητα ένα από τα πεδία ανοίγματος. Σε μια περίοδο, που οι ΗΠΑ επιχειρούν με τη NAFTA να αφυπνίσουν τη συνείδηση του κοινού συμφέροντος και της ενότητας στην Αμερικανική ήπειρο, ενώ με την APEC επιδιώκουν να δώσουν πνοή στην έννοια της Ασιοαμερικής (Asioamerica) στην Ασία και τον Ειρηνικό, οι Ιάπωνες, δίχως να το εκφράζουν δημοσίως, διαμορφώνουν γύρω από τον άξονα της Ανατολικής Ασίας και του Ειρηνικούμια οικεία προς αυτούς περιοχή οικονομικής επιρροής, οι Κινέζοιεπιχειρούν να εγκαθιδρύσουν ένα ευρύ πεδίο οικονομικής επιρροής βασισμένο στην κινεζική διασπορά στην Ανατολική Ασία και οι Γερμανοί -δεν θα αποτελέσει έκπληξη- προσανατολίζονται προς ένα στρατηγικό άνοιγμα με άξονα την Ευρασία.
Ο στρατιωτικού χαρακτήρα όρος Διηπειρωτικός συνασπισμός (Transcontinental Blok) (Αμερική, Ευρασία, Ασία-Ειρηνικός) που ανέπτυξε κατά τον Β'Παγκόσμιο πόλεμο ο γερμανός γεωπολιτικός επιστήμονας Karl Haushoferστις μέρες μας επανέρχεται στην επικαιρότητα με τη μορφή των αξόνων της διεθνούς οικονομικοπολιτικής.
β´
Το γεγονός ότι η εν λόγω στρατηγική προσέγγιση από τη σκοπιά των ευρασιατικών ισορροπιών ισχύος εμπεριέχει μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα σοβαρούς κινδύνους, κατευθύνει τη Γερμανία στο να ακολουθήσει μια πιο προσεκτική και ψύχραιμη οδό. Και αυτό, γιατί ο προσανατολισμός της Γερμανίας προς μια ευρασιατική στρατηγική υπό την κάλυψη της ομπρέλας της ΕΕθα ενοχλήσει τις ΗΠΑ, ενώ ο προσανατολισμός της προς ένα παρόμοιο άνοιγμα στα πλαίσια της δικής της εθνικής στρατηγικής δύναται να επιφέρει αποτελέσματα που να ανησυχήσουν τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες πρωτίστως την Αγγλία και τη Γαλλία.
Οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν από ένα τέτοιο περιβάλλον ανταγωνισμού, έχουν ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό πολιτικών βασιζόμενων στην υπέρβαση των στοιχείων οικονομικοπολιτικού ανταγωνισμού μέσω κοινοπραξιών. Από αυτή τη σκοπιά είναι άξια προσοχής η εμφάνιση πολυεθνικών εταιρειών, οι οποίες εμπεριέχουν στους κόλπους τους ταυτόχρονα υποκείμενα διαφόρων εθνικών ιδιοτήτων στο προσκήνιο του ανταγωνισμού οικονομικοπολιτικού διαμοιρασμού στην Κεντρική Ασία.
Στα πλαίσια μιας τέτοιας συγκυρίας ισορροπίας δυνάμεων, ενώ η Ρωσίααποκτά τη θέση της στρατηγικής χώρας-κλειδί, η Κίνα θα αποκτήσει την ευχέρεια να θέσει με περισσότερη άνεση τη βαρύτητα της στις διεθνείς σχέσεις.
Η συμμετοχή της Κίνας σε μια πιθανή γερμανορωσική συνεργασία
ενδέχεται να αφυπνίσει εκ νέου ιστορικούς ανταγωνισμούς μεταξύ χερσαίων κρατών με άξονα την Ευρασία και τις θαλάσσιες αυτοκρατορίες βασιζόμενες σε ωκεανούς που περιβάλλουν την Ευρασία, γεγονός που
θα σήμαινε τη γέννηση μιας από τις πιο ανηλεείς πολώσεις που θα μπορούσε να δει ποτέ η ιστορία.
Η Γερμανία, η οποία αντιλαμβάνεται τους κινδύνους μιας τέτοιας πόλωσης με έναν ορθολογικό τρόπο, από την άποψη των ισορροπιών Ευρασίας-ΗΠΑ, κατά τη μεταψυχροπολεμική περίοδο ακολούθησε μια εξαιρετικά προσεκτική πολιτική και στην ιεράρχηση της εξωτερικής πολιτικής της έδωσε βαρύτητα στις ενδοευρωπαϊκές δομές. Εντούτοις, δεν θα πρέπει να λησμονείται ότι το προσεχές διάστημα τα ευαίσθητα πεδία ανταγωνισμού των διεθνών και ενδοευρωπαϊκών ισορροπιών θα διεξαχθούν επί ασιατικού εδάφους. Οι άλλες σημαντικές δυνάμεις της ΕΕ, όπως η Γαλλία και η Αγγλία, βιώνουν το πρόβλημα της εναρμόνισης μεταξύ της κοινής ευρασιατικής πολιτικής της ΕΕ και των δικών τους εθνικών στρατηγικών. Σε αυτή την εξίσωση, όπου η Γαλλία και η Αγγλία υιοθετούν μια στάση εγγύτερη στους προσδιορισμούς των στρατηγικών συμφερόντων της Γερμανίας και των ΗΠΑ αντιστοίχως, σημαντική επίδραση ασκούν επίσης οι ισορροπίες στους κόλπους της Ευρώπης και του Δυτικού συνασπισμού.
.~`~.
II
Γιατί η σύγκλιση θρέφει την σύγκρουση
Η εξομείωση θα απομακρύνει την Κίνα από τις ΗΠΑ
II
Γιατί η σύγκλιση θρέφει την σύγκρουση
Η εξομείωση θα απομακρύνει την Κίνα από τις ΗΠΑ
Πολλοί φοβούνται ότι στο όχι πολύ μακρινό μέλλον ο κόσμος θα διχαστεί όσο διευρύνεται το χάσμα που χωρίζει την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πώς, ρωτούν, μπορεί μια κομμουνιστική δικτατορία και μια καπιταλιστική δημοκρατία να γεφυρώσουν τις μεταξύ τους διαφορές; Αλλά είναι καιρός να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε ότι οι δύο χώρες προέρχονται από διαφορετικούς πλανήτες και ότι οι μεταξύ τους εντάσεις είναι προϊόν των διαφορών τους. Στην πραγματικότητα, μέχρι σχετικά πρόσφατα, η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες τα πήγαιναν αρκετά καλά - ακριβώς επειδή τα συμφέροντα και τα χαρακτηριστικά τους διέφεραν. Σήμερα, είναι η αύξηση των ομοιοτήτων τους που τις απομακρύνουν.
Η σχέση ΗΠΑ-Κίναςέρχεται σε πλήρη αντίθεση με εκείνη μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης, της τελευταίας χώρας που ανταγωνίστηκε την αμερικανική δύναμη. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όταν η γεωπολιτική ήταν πάνω απ'όλα μια σύγκρουση ιδεολογιών, η πύκνωση των επαφών και η αυξανόμενη σύγκλιση μεταξύ των δύο απομακρυσμένων κοινωνιών ενίσχυσε την ύφεση.
Όμως, η σύγχρονη εποχή τής διεθνούς αλληλεξάρτησης έχει αντιστρέψει την δυναμική αυτή. Σήμερα, ο ανταγωνισμός έχει να κάνει περισσότερο με το κύρος παρά με την ιδεολογία. Ως εκ τούτου, οι διαφορές μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων συχνά οδηγούν σε συμπληρωματικότητα και συνεργασία, ενώ η σύγκλιση είναι συχνά η αιτία της σύγκρουσης. Καθώς επανεξισορροπούν τις οικονομίες τους και επαναρυθμίζουν την εξωτερική τους πολιτική, το Πεκίνο και η Ουάσινγκτον ανταγωνίζονται όλο και περισσότερο για κοινά συμφέροντα. Και όπως θα μπορούσε να προβλέψει ο Σίγκμουντ Φρόυντ, όσο περισσότερο θα μοιάζουν η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες, τόσο λιγότερο θα αρέσει ο ένας στον άλλον. Ο Φρόυντ το ονομάζει αυτό «ο ναρκισσισμός των μικρών διαφορών»: η τάση των ουσιαστικά παρεμφερών ανθρώπων να καθηλώνουν το βλέμμα στις μικρές μεταξύ τους διαφορές, προκειμένου να δικαιολογήσουν εχθρικά αισθήματα. Φυσικά, οι δύο χώρες δεν είναι με τίποτα ταυτόσημες. Όμως, το χάσμα που τις χώριζε πριν από μια γενιά έχει μειωθεί, και όσο συγκλίνουν, γίνονται όλο και πιο ευεπίφορες σε συγκρούσεις.
Όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα ήρθε στην εξουσία το 2009, ήλπιζε να ενσωματώσει την Κίνα στα παγκόσμια θεσμικά όργανα και να την ενθαρρύνει να προσδιορίσει τα συμφέροντά της με βάση τη διατήρηση του μεταπολεμικού, καθοδηγούμενου από τη Δύση διεθνούς συστήματος. Αλλά, σχεδόν πέντε χρόνια αργότερα, σύμφωνα με αξιωματούχο των ΗΠΑ με τον οποίο μίλησα νωρίτερα αυτό το χρόνο, ο οποίος γνωρίζει πώς σκέπτεται ο πρόεδρος, η στάση του Ομπάμα προς τους Κινέζους περιγράφεται καλύτερα ως «απογοήτευση». Σύμφωνα με τον αξιωματούχο, ο Ομπάμα πιστεύει ότι οι Κινέζοι απέρριψαν την προσπάθειά του να διαμορφώσει μια άτυπη διευθέτηση «G–2» κατά το πρώτο ταξίδι του στην Κίνα, το Νοέμβριο του 2009, και ότι οι διαφωνίες μεταξύ τού Πεκίνου και της Ουάσιγκτον για την κλιματική αλλαγή, για ναυτιλιακά ζητήματα και για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο έχουν πείσει τον Ομπάμα ότι η Κίνα είναι περισσότερο ένα πρόβλημα παρά ένας εταίρος.
Οι Κινέζοι, από την πλευρά τους, δεν προτίθενται να διατηρήσουν μια υπό δυτική ηγεσία διεθνή τάξη, στη διαμόρφωση της οποίας δεν είχαν κανένα ρόλο. Γι’ αυτό, στην πορεία προς τη συνάντησή του με τον Ομπάμα, τον Ιούνιο στο κτήμα Sunnylands στην Καλιφόρνια, ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ προέτρεψε την δημιουργία «μιας νέου τύπου σχέσης των μεγάλων δυνάμεων» - έναν κωδικοποιημένο τρόπο για τους Κινέζους να πουν στους Αμερικανούς να σεβαστούν την Κίνα ως ισότιμη, να συμβιβαστούν με τις κινεζικές εδαφικές διεκδικήσεις και να περιμένουν ότι η Κίνα θα προσδιορίσει τα δικά της συμφέροντα και όχι ότι θα στηρίξει την δυτική ατζέντα στις διεθνείς σχέσεις.
Καθώς οι δύο μεγαλύτερες παγκόσμιες δυνάμεις θα ξεδιπλώνουν τις νευρώσεις τους, ο υπόλοιπος κόσμος θα πνίγεται στο άγχος. Σε μια σειρά από σημαντικά οικονομικά και γεωπολιτικά ζητήματα, το Πεκίνο και η Ουάσινγκτον προσπαθούν όλο και περισσότερο να παρακάμψουν ο ένας τον άλλον, και όχι να επενδύσουν σε κοινά θεσμικά όργανα. Οι συνέπειες για τον κόσμο θα είναι βαθιές. Παρά το γεγονός ότι το παγκόσμιο εμπόριο θα επεκταθεί και οι παγκόσμιοι θεσμοί θα επιβιώσουν, η διεθνής πολιτική θα κυριαρχείται όχι από ισχυρά κράτη ή διεθνείς οργανισμούς, αλλά μάλλον από ομάδες κρατών που θα συνενώνονται επειδή μοιράζονται παρόμοιο παρελθόν και επίπεδα πλούτου, και θεωρούν ότι τα συμφέροντά τους είναι συμπληρωματικά. Αυτές οι πραγματιστικές, κάπως ad hoc ομαδοποιήσεις χωρών θα επιδιώκουν να βγαίνουν ενισχυμένες προς τα έξω, και οι αλληλεπιδράσεις της μιας με την άλλη θα επισκιάσουν τον σχηματισμό μιας ενοποιημένης, πολυμερούς φιλελεύθερης τάξηςτην οποία επιδιώκουν να οικοδομήσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους από το τέλος τού Ψυχρού Πολέμου και μετά [Δες Η Παγκόσμια Τάξη από Αμερικανική και μη σκοπιάκαι συμπληρωματικά Η μετάβαση προς το μεταμοντέρνο -μονοπολικό ή πολυπολικό- διεθνές σύστημα].
Το τέλος της «Κιναμερικής»
Για το μεγαλύτερο διάστημα των τελευταίων δύο δεκαετιών, η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες απολάμβαναν μια σχεδόν τέλεια συμβίωση. Οι κινεζικές αποταμιεύσεις χρηματοδοτούσαν την κατανάλωση στις ΗΠΑ. Οι κινεζικές εταιρείες κατασκεύαζαν προϊόντα σχεδιασμένα και οργανωμένα από μεταβιομηχανικές εταιρείες των ΗΠΑ. Και η εσωστρεφής εξωτερική πολιτική τής Κίνας δεν υπονόμευε ουσιαστικά την ηγεμονία των ΗΠΑ. Ο ιστορικός Niall Ferguson και ο οικονομολόγος Moritz Schularick θεωρούσαν τις δύο χώρες τόσο αλληλένδετες που άρχισαν να αναφέρονται σε αυτές ως μια ξεχωριστή οντότητα: «Κιναμερική».
Στο βαθμό που υπήρξε ποτέ, η «Κιναμερική» κατέστη δυνατή από το γεγονός ότι, μολονότι οι φιλοσοφίες διακυβέρνησης των δύο κρατών ήταν ριζικά διαφορετικές, ήταν διαφορετικές με τον ίδιο τρόπο που διαφέρουν μια κλειδαριά κι ένα κλειδί. Η Κίνα λειτουργούσε σύμφωνα με την «Συναίνεση Ντενγκ» (Deng consensus), που πήρε το όνομά της από τον Κινέζο ηγέτη Ντενγκ Τσιάοπιν, ο οποίος παραμερίστηκε το 1990, αλλά το όραμα του οποίου συνέχισε να καθοδηγεί τη χώρα για πολλά χρόνια. Πρωταρχικός στόχος της ήταν να διατηρήσει την εγχώρια και διεθνή σταθερότητα αποφεύγοντας μια φιλόδοξη ατζέντα εξωτερικής πολιτικής, κι εστιάζοντας αντ'αυτού στην οικονομική ανάπτυξη μέσω των εξαγωγών και των ξένων επενδύσεων. Εν τω μεταξύ, η αντίληψη των Αμερικανών κυβερνώντων κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990 βασιζόταν σε μια παρεμβατική εξωτερική πολιτική για την υπεράσπιση της σταθερότητας, μέσα σε μια υπό αμερικανική ηγεσία παγκόσμια τάξη στηριγμένη στο ελεύθερο εμπόριο στο εξωτερικό, και στην ανάπτυξη στο εσωτερικό. Τα δύο οράματα είχαν λίγες ομοιότητες μεταξύ τους, αλλά έρχονταν επίσης σπάνια σε ευθεία σύγκρουση. Στην πραγματικότητα, ήταν συνήθως συμπληρωματικά.
Φυσικά, κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, το Πεκίνο και η Ουάσιγκτον ήταν ανταγωνιστές. Αλλά, επειδή ξεκινούσαν από πολύ διαφορετικά επίπεδα ισχύος, ο ανταγωνισμός ήταν τόσο ασύμμετρος που παρήγαγε μικρή τριβή. Επιπλέον, οι δύο δυνάμεις επιδίωκαν συνήθως αρκετά διαφορετικούς σκοπούς και στηρίζονταν σε πολύ διαφορετικά μέσα. Στην Ασία, οι Ηνωμένες Πολιτείες επικεντρώνονταν στη διατήρηση της στρατιωτικής υπεροχής τους και αντιστέκονταν σε τυχόν περιφερειακές οικονομικές πρωτοβουλίες που δεν ήταν δικής τους επινόησης - ακόμα και όταν προβάλλονταν από μία σύμμαχο όπως η Ιαπωνία, η οποία πρότεινε την δημιουργία ενός Ασιατικού Νομισματικού Ταμείου κατά την περίοδο της ασιατικής οικονομικής κρίσης, το 1997-98, ιδέα την οποία η Ουάσιγκτον απέρριψε [φαινομενικά ασήμαντες διαμάχες στο μέτωπο των θεσμών της φιλελεύθερης διεθνής τάξης]. Η Κίνα, αντίθετα, προσπαθούσε να καθησυχάσει τους γείτονές της περί τής «ειρηνικής ανόδου» της, υποστηρίζοντας την πολυμερή περιφερειακή ολοκλήρωση και προσφέροντας οικονομικό μερίδιο στην άνοδο της Κίνας, μέσω εμπορικών συμφωνιών. Έξω από την Ασία, το Πεκίνο και η Ουάσιγκτον κατάφεραν να μην μπλέξει ο ένας στα πόδια του άλλου: οι Ηνωμένες Πολιτείες έδωσαν προτεραιότητα στις σχέσεις τους με άλλες προηγμένες δημοκρατίες και με ενεργειακά πλούσιες χώρες της Μέσης Ανατολής, και η Κίνα επικέντρωσε τις διπλωματικές της ενέργειες στην αναζήτηση ευκαιριών στην Αφρική και την Λατινική Αμερική, περιοχές από όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αποτραβηχτεί.
Αλλάζοντας θέσεις
Η οικονομική κρίση τού 2008 έφερε το τέλος τής εποχής τής «Κιναμερικής». Βάζοντας μυαλό μετά την αμοιβαία έκθεσή τους στις συστημικές αστοχίες που οδήγησαν στην κρίση, το Πεκίνο και η Ουάσιγκτον υποσχέθηκαν να εξισορροπήσουν την οικονομική σχέση τους, για την οποία θεωρούσαν και οι δύο ότι είχε γίνει ανθυγιεινή. Αλλά, καθώς επαναδιοργάνωσαν τις εσωτερικές και τις εξωτερικές πολιτικές τους ώστε να προσαρμοστούν στην ξαφνικά εύθραυστη παγκόσμια οικονομία, άρχισαν να αντανακλούν ο ένας τον άλλο με τρόπους που ενθάρρυναν περισσότερο τον ανταγωνισμό από όσο την συμπληρωματικότητα.
Στο οικονομικό πεδίο, η Κίνα κινείται πλέον μακριά από την μεγάλη της εξάρτηση από τις εξαγωγές, και προσπαθεί να τονώσει την εγχώρια κατανάλωση και να αναπτύξει μια εγχώρια οικονομία υπηρεσιών. Εν τω μεταξύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες ενισχύουν τον μεταποιητικό τομέα τους, εν μέρει, με την προώθηση ενός φθηνού δολαρίου, μέσω ποσοτικής χαλάρωσης κι επιδότησης του τομέα τής αυτοκινητοβιομηχανίας, και ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη των εξαγωγών μέσα από μια νέα γενιά εμπορικών συμφωνιών με τις πλούσιες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ιαπωνίαςκαι των κρατών τής Ε.Ε.
Οι προσπάθειες της Κίνας να ανέβει στην αλυσίδα της προστιθέμενης αξίας και οι αμερικανικές προσπάθειες για επαναβιομηχάνιση θα οδηγήσουν τις δύο χώρες σε πιο άμεσο ανταγωνισμό, καθώς η κάθε μια πλησιάζει πιο κοντά στους παραδοσιακούς τρόπους παραγωγής και κατανάλωσης του άλλου. Για παράδειγμα, η Κίναδεν θέλει πλέον να προμηθεύει τα φθηνά εξαρτήματα ενός iPhone μόνο και μόνο για να βλέπει μια αμερικανική εταιρεία να αποκομίζει μεγαλύτερα κέρδη. Αντ'αυτού, η Κίνα ενθαρρύνει τις κινεζικές επιχειρήσεις να παίρνουν τα εξαρτήματά τους από την Huawei, μια εταιρία με έδρα την Γκουανγκντόνγκ που γνωρίζει μεγάλη επιτυχία στις πωλήσεις smartphones παρόμοιων με το iPhone, αλλά τα κέρδη τής οποίας παραμένουν στην Κίνα.
Αλλά, είναι στις αντίστοιχες σχέσεις τους με τον υπόλοιπο κόσμο που οι δύο χώρες συγκλίνουν πιο δραματικά - σε ορισμένες περιπτώσεις σχεδόν αλλάζοντας τους παραδοσιακούς τους ρόλους. Η Κίνα αγωνίζεται να διαχειριστεί την ραγδαία παγκόσμια επιρροή της. Οι ελίτ τής εξωτερικής της πολιτικής τελούν σε πλήρη αναθεώρηση της κινεζικής στρατηγικής, αμφισβητώντας όλες τις «ιερές αγελάδες» τής προσέγγισης του χαμηλού προφίλ τής εποχής τού Ντενγκ, συμπεριλαμβανομένης της παραδοσιακής αποστροφής τής χώρας να παρεμβαίνει στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων χωρών. Η διαδικασία αυτή ενισχύθηκε με τον ΝΑΤΟϊκό πόλεμο του 2011 για την εκδίωξη του ηγέτη τής Λιβύης Μουαμάρ αλ - Καντάφι, όταν η Κίνα είδε προς έκπληξή της πολλές αναπτυσσόμενες χώρες να ευνοούν την διεθνή επέμβαση.
Η πίεση για μια λιγότερο παθητική κινεζική εξωτερική πολιτική προέρχεται από κινεζικές εταιρείες που επιζητούν προστασία σε επικίνδυνες αγορές τού εξωτερικού, από έναν μικρό πυρήνα οπαδών της παγκοσμιοποίησης που υποστηρίζουν ότι, σε έναν κόσμο όπου η Κίνα βρίσκεται εκτεθειμένη σε πολλά επικίνδυνα μέρη, το Πεκίνο πρέπει να αφήσει τους δισταγμούς του και να αναλάβει διεθνή δράση, και από ιέρακες Κινέζους πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους που πιστεύουν ότι η Κίνα θα πρέπει να είναι πιο διεκδικητική στην προστασία των συμφερόντων της στο εξωτερικό.
Ακόμη και αν επικρατήσουν τα επιχειρήματα αυτά, η Κίνα δεν θα ξεκινήσει άμεσα ανθρωπιστικές επεμβάσεις αμερικανικού στυλ, αλλά οι υπεύθυνοι χάραξης της εξωτερικής πολιτικής της είναι πιθανό να γίνουν λιγότερο ευαίσθητοι στις επεμβάσεις στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων χωρών. Όπως μου το έθεσε ο Yan Xuetong, κοσμήτορας του Ινστιτούτου Σύγχρονων Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Tsinghua και ισχυρός ιέρακας, «Όταν η Κίνα γίνει τόσο ισχυρή όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες, θα έχουμε την ίδια προσέγγιση με τις Ηνωμένες Πολιτείες όσον αφορά την κυριαρχία».
Και όταν πρόκειται για την περιφερειακή πολιτική, ιέρακες όπως ο Yan εκφράζουν αμφιβολίες για το αν τα οικονομικά συμφέροντα της Κίνας θα πρέπει πάντα να υπερισχύουν των πολιτικών της στόχων. Αυτή η αλλαγή μπορεί να εξηγήσει την απόφαση της κυβέρνησης το 2010 να μπλοκάρει προσωρινά τις εξαγωγές των σπάνιων ορυκτών προς την Ιαπωνία, και την απόφασή της δύο χρόνια αργότερα να περιορίσει τις εισαγωγές φρούτων από τις Φιλιππίνες κατά τη διάρκεια της διαμάχης των δύο χωρών γύρω από τα νησιά στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Οι κινήσεις αυτές συνοδεύονται από την φαινομενική ανοχή έναντι των μερικές φορές βίαιων διαδηλώσεων τις οποίες έχουν οργανώσει Κινέζοι εθνικιστές κατά ιαπωνικών εταιρειών με δραστηριότητες στην Κίνα, παρ’ όλο που η αναταραχή έχει εξωθήσει ορισμένες από αυτές τις επιχειρήσεις να μετεγκατασταθούν στο Βιετνάμ.
Σε μια πιο δραματική αλλαγή, Κινέζοι ακαδημαϊκοί συζητούν, επίσης, αν η χώρα τους θα πρέπει να επανεξετάσει την αντίθεσή της σε μόνιμες συμμαχίες. Πέρυσι, ο Yan και άλλοι ιέρακες πρότειναν δημοσίως να αναπτύξει η Κίνα οιονεί συμμαχίες με δώδεκα χώρες, συμπεριλαμβανομένων των δημοκρατιών τής Κεντρικής Ασίας, της Μιανμάρ (γνωστής και ως Βιρμανία), της Βόρειας Κορέας, του Πακιστάν, της Ρωσίας, και της Σρι Λάνκα, προσφέροντάς τους εγγυήσεις ασφαλείας και, στις μικρότερες χώρες τού εν λόγω καταλόγου, ακόμη ίσως και την προστασία τής κινεζικής πυρηνικής ομπρέλας. Τέτοιες κινήσεις απέχουν πολύ από αυτό που ο τότε Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών, Ρόμπερτ Ζέλικ είχε στο μυαλό του το 2005, όταν καλούσε την Κίνα να γίνει ένας «υπεύθυνος εταίρος» τής παγκόσμια τάξης.
Η αυξημένη διεθνής παρουσία τής Κίνας ενισχύεται από την ανάπτυξη ενός πιο συμμετοχικού εγχώριου πολιτικού συστήματος στο οποίο ανταγωνίζονται διαφορετικές παρατάξεις, και όπου το Διαδίκτυο και ιδιαίτερα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν δημιουργήσει μια πολύ πιο ζωντανή δημόσια σφαίρα. Στο παρελθόν, οι πολιτικοί τής Δύσης κατηγορούσαν συχνά την Κίνα ότι υποδαυλίζει την εθνικιστική οργή, και στη συνέχεια ισχυρίζονταν ότι αυτό την δέσμευε. Αλλά, σήμερα, οι φωνές τού κινεζικού εθνικισμού φαίνεται να είναι περισσότερο αυθεντικές παρά κατασκευασμένες. Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, δυτικοί αναλυτές θεωρούσαν ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν κακό και η κοινωνία των πολιτών ήταν καλή. Αλλά σήμερα, είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα τής Κίνας που τείνει στην αυτοσυγκράτηση στο εξωτερικό, ενώ οι απλοί Κινέζοι πολίτες ζητούν περισσότερη επίδειξη ισχύος.
Καθώς η Κίνα εξετάζει πώς να επεκτείνει την διεθνή επιρροή και τις δεσμεύσεις της, οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να συμβιβάσουν την επιθυμία τους για διεθνή πρωτοκαθεδρία με την πολεμική κόπωση των πολιτών τους και τους κινδύνους των εθνικών χρεών. Ο Ομπάμα έχει επιδιώξει να αναπτύξει ένα μοντέλο ηγεσίας χαμηλού κόστους: κάτι σαν μια αμερικανική εκδοχή τής προσέγγισης Ντενγκ, με την διαφορά ότι ο Ντενγκ προσπάθησε να κρύψει τον αυξανόμενο πλούτο της Κίνας, ενώ ο Ομπάμα προσπαθεί να κρύψει το αυξανόμενο έλλειμμα στους αμερικανικούς πόρους. Στην πράξη, η προσέγγιση αυτή σημαίνει τιμωρία των εχθρών, όπως του Ιράν και της Βόρειας Κορέας με οικονομικές κυρώσεις, κυνήγι τρομοκρατών με μη επανδρωμένα αεροσκάφη, αποφυγή μονομερών επεμβάσεων στο εξωτερικό υπέρ ενός τύπου ηγεσίας που «καθοδηγεί από το πίσω κάθισμα», και θέσπιση ρεαλιστικών σχέσεων με ισχυρά κράτη, όπως η Ρωσία. Από την άποψη της Κίνας, το πιο δυσοίωνο σημάδι είναι ότι η «στροφή» στην Ασία φαίνεται να περιλαμβάνει την αντανάκλαση της πολυμερούς διπλωματίας τού Πεκίνου και της εμπορικής του στρατηγικής. Πράγματι, όπως μου είπε πρόσφατα ένας στρατηγός τού Πενταγώνου, «Αντί να παίζουμε σκάκι, παίζουμε ‘Go’», ένα αρχαίο κινέζικο παιχνίδι με πούλια.
Αλλά, ακόμη και αν η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες αναπτύσσουν διαφορετικούς τρόπους για την αύξηση της επιρροής τους, κάθε χώρα επιμένει στην δική της ιδιαίτερη μορφή. Η κάθε μια πιστεύει ότι θα πρέπει να εξαιρεθεί από ορισμένα στοιχεία του διεθνούς δικαίου και ότι προορίζεται να κυριαρχήσει στην Ασία. Ωστόσο, είναι δύσκολο και για τις δύο χώρες να συνταιριάξουν αυτή την πίστη με μια αίσθηση που έχει η καθεμία ότι σε ένα όλο και πιο αλληλοεξαρτώμενο κόσμο, βρίσκεται στην ευάλωτη μεριά τής διαπραγμάτευσης. Οι Αμερικανοί διαμαρτύρονται για την απώλεια θέσεων εργασίας και οι Κινέζοι διαμαρτύρονται για την απώλεια των αποταμιεύσεών τους που με τόσο κόπο κέρδισαν. Η Ουάσιγκτον καταγγέλλει ότι το Πεκίνο δεν παίζει με τους κανόνες και το Πεκίνο ενίσταται διότι οι κανόνες εφευρέθηκαν από την Δύση για να κρατήσει τους άλλους υπό έλεγχο. Καθώς αυξάνονται οι εντάσεις, πολλές πτυχές της σχέσης ΗΠΑ-Κίνας, τις οποίες και οι δύο πλευρές έβλεπαν ως ευκαιρίες, μοιάζουν όλο και περισσότερο σαν απειλές.
Διπλό bypass
Κατά την διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών, η Κίνα έχει απελευθερώσει την οικονομία της, έχει αναπτύξει μια μεσαία τάξη που αριθμεί εκατοντάδες εκατομμύρια και βλέπει την γέννηση μιας πραγματικής δημόσιας σφαίρας μεταξύ των πάνω από 500 εκατομμύρια Κινέζων με πρόσβαση στο Διαδίκτυο [ο συνολικός πληθυσμός των Ηνωμένων Πολιτειών, θυμίζω, είναι περίπου 320 εκατομμύρια - εκ των οποίων μάλιστα ένα ποσοστό, που κυμαίνεται από 15% έως 20% δεν μιλούν την αγγλοσαξονική].
Η Κίνα έχει γίνει ευπρόσδεκτη σε διεθνείς οργανισμούς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) και το G–20, κι έχει γίνει αποδέκτης δημόσιων δηλώσεων σεβασμού από διαδοχικούς προέδρους των ΗΠΑ. Πολλοί στην Ουάσιγκτον ελπίζουν ότι οι αλλαγές αυτές θα πρέπει να συνοδεύονται από μεγαλύτερη υποστήριξη της Κίνας στο υπό δυτική ηγεσία διεθνές σύστημα. Αλλά απογοητεύονται όταν ανακαλύπτουν το αντίθετο.
Πράγματι, αντί οι παγκόσμιοι οργανισμοί να τη μεταμορφώσουν, η Κίνα έχει λάβει μέρος σε μια εξελιγμένη πολυμερή διπλωματία που έχει αλλάξει την παγκόσμια τάξη [When China Rules the World: the End of the Western World and the Birth of a New Global Order]. Στο G–20, η Κίνα έχει κάνει κοινό μέτωπο με άλλες χώρες-πιστωτές, όπως η Γερμανία, της οποίας την πλευρά πήρε η Κίνα το 2010 όταν οι Γερμανοί ήταν αντίθετοι σε ένα υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ πακέτο τόνωσης της παγκόσμιας οικονομίας. Η Ουάσιγκτον έχει επίσης απογοητευτεί που το Πεκίνο άφησε να χαντακωθούν οι διαπραγματεύσεις τού Γύρου της Ντόχα για το παγκόσμιο εμπόριο, και κάθισε με σταυρωμένα τα χέρια στην συνεδρίαση, όταν οι συνομιλίες φαίνονταν να είναι σε κίνδυνο. Στα Ηνωμένα Έθνη, η Κίνα έχει αντισταθεί στην εξάπλωση των φιλελεύθερων κανόνων: το 1997-98, στο 80% των περιπτώσεων, τα κράτη ψήφιζαν μαζί με την Ουάσιγκτον υπέρ θεμάτων που αφορούσαν ανθρώπινα δικαιώματα στη Γενική Συνέλευση. Η «σύμπτωση ψήφου» του Πεκίνου εκείνο το έτος ήταν, σε αντίθεση, μόλις 40%. Το 2009-10, οι αριθμοί είχαν σχεδόν αντιστραφεί: περίπου το 40% ταυτιζόταν με τις Ηνωμένες Πολιτείες και σχεδόν το 70% με την Κίνα. Αυτή η μεταστροφή ήταν εν μέρει αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η Κίνα είχε κερδίσει την υποστήριξη των αναπτυσσόμενων χωρών, παρέχοντάς τους φθηνά δάνεια, άμεσες επενδύσεις, και δίνοντάς την υπόσχεση να τους προστατεύσει από πιθανά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας τού ΟΗΕ που θα στρέφονταν εναντίον τους.
Σε απάντηση στη δυτική απογοήτευση, Κινέζοι μελετητές, όπως o αναγνωρισμένος ιστορικός Shi Yinhong, έχουν υποστηρίξει ότι στην Δύση δεν θα πρέπει να σκέφτονται τόσο πολύ την «ενσωμάτωση της Κίνας στη δυτική φιλελεύθερη τάξη», και αντ’ αυτού να προσπαθούν να προσαρμόσουν την τάξη αυτή ώστε «να φιλοξενήσουν την Κίνα», όπως μου είπε πρόσφατα ο Shi. Η προσαρμογή αυτή θα συνεπαγόταν μια σημαντική ανακατανομή τής επίσημης επιρροής στο πλαίσιο των παγκόσμιων οικονομικών θεσμών και της ασφάλειας, με την εξουσία να μοιράζεται στα κράτη-μέλη όχι, σύμφωνα με προκατειλημμένες ιδέες για το ποιος θα ασκεί την εξουσία, αλλά, όπως το θέτει ο Shi, με βάση την «πραγματική δύναμη που έχουν αντίστοιχα, και την συμβολή τού καθενός ξεχωριστά». Στην πράξη, υποστηρίζει ο ίδιος, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να δεχθούν να είναι στρατιωτικά ισότιμες με την Κίνα (τουλάχιστον ανατολικά τής Ταϊβάν), να δεχτούν την ειρηνική επανένωση της Κίνας και της Ταϊβάν με τους όρους της Κίνας, και μια στενή αλλά ουσιαστική λωρίδα «στρατηγικού χώρου» για την Κίνα στο δυτικό Ειρηνικό. Επιπλέον, το αμερικανικό σύστημα συμμαχιών θα πρέπει να βασίζεται «λιγότερο σε στρατιωτικές παραμέτρους και να στρέφεται λιγότερο ενάντια στην Κίνα».
Αλλά, ανεξάρτητα από το τι μπορεί να προτιμά η κινεζική ελίτ, η Δύση δεν είναι ακόμη έτοιμη να προσαρμόσει την υπάρχουσα παγκόσμια τάξη έτσι ώστε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες τής Κίνας. Και αντί να δεχτεί τους συμβιβασμούς που απαιτούνται για ένα G-2 ή το αδιέξοδο του status quo, οι δυτικές δυνάμεις αποφεύγουν τις άμεσες αντιπαραθέσεις με το Πεκίνο, ενώ επιδιώκουν σχέσεις και πολιτικές που θα περιορίσουν την ικανότητά του να υποτάξει το διεθνές σύστημα στη θέλησή του.
Τα τελευταία χρόνια, για παράδειγμα, μια ομάδα χωρών υψηλού εισοδήματος υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών και συμπεριλαμβανομένης της Αυστραλίας, του Καναδά, της Μαλαισίας και της Σιγκαπούρης, ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις για την δημιουργία τής Συνεργασίας του Ειρηνικού (ΤΡΡ), μια εμπορική συμφωνία που θα αποκλείει ακριβώς την Κίνακαι θα δίνει έμφαση στα σοβαρά πρότυπα για τις κρατικές επιχειρήσεις, τα εργασιακά δικαιώματα, τις περιβαλλοντικές πρακτικές, καθώς και την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Αν η Ιαπωνία τελικά συμμετάσχει, τα μέλη της TPP θα αντιπροσωπεύουν περίπου το 40% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Ακόμη πιο φιλόδοξες είναι οι διαπραγματεύσεις που ξεκίνησαν πρόσφατα για το Translantic Trade & Investment Partnership, ένα σχέδιο που συζητείται επί μακρόν για την δημιουργία μιας συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών μεταξύ της Ε.Ε. και των Ηνωμένων Πολιτειών, η οποία θα δώσει στις δυτικές χώρες σημαντική ισχύ σε όλες τις μετέπειτα εμπορικές διαπραγματεύσεις με την Κίνα.
Ο στόχος αυτών των νέων κινήσεων δεν είναι να θέσουν την Κίνα εκτός διεθνούς εμπορίου, αλλά μάλλον να θέσουν τους κανόνες για μια πορεία χωρίς την Κίνα, και στη συνέχεια να την αναγκάσουν να τους αποδεχθεί [This will fail, this will fail, αναφωνεί ο Martin Jacques]. Η Δύση κάνει παράλληλες προσπάθειες στο χώρο της ασφάλειας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν την «στροφή» στην Ασία για την ενίσχυση των μακροχρόνιων σχέσεών τους με διάφορες χώρες στην περιφέρεια της Κίνας, προκειμένου να δυσκολέψουν την επιδίωξη στρατιωτικής υπεροχής στον δυτικό Ειρηνικό από την πλευρά τού Πεκίνου. Και όσον αφορά τις διεθνείς επεμβάσεις, η Δύση πράττει όλο και πιο πολύ ανάλογα με το τι την συμφέρει κατά περίπτωση: συνεργάζεται με περιφερειακούς οργανισμούς, όπως ο Αραβικός Σύνδεσμος και η Αφρικανική Ένωση, και στηρίζεται σε άτυπες συμμαχίες, όπως οι Φίλοι τής Συρίας, όταν η διπλωματία στα Ηνωμένα Έθνη φθάνει σε τέλμα.
Εν τω μεταξύ, η Κίνα εργάζεται εξίσου σκληρά για να παρακάμψει την Δύση. Έχει δημιουργήσει δικά της θεσμικά όργανα ασφάλειας, όπως ο Οργανισμός Συνεργασίας τής Σαγκάης, που στοχεύουν στην αντιμετώπιση της δυτικής επιρροής στην Κεντρική Ασία, κι έχει πλήξει τις διμερείς και πολυμερείς εμπορικές συμφωνίες με χώρες σε όλο τον κόσμο. Η Κίνα έχει επίσης διοργανώσει τακτικές συνόδους κορυφής με τους εταίρους της BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Νότια Αφρική) και προσπαθεί να δημιουργήσει μια Τράπεζα Ανάπτυξης των BRICS που θα μπορούσε να καυχηθεί δυνητικά για ένα χαρτοφυλάκιο δανεισμού τρεις φορές μεγαλύτερο από εκείνο της Παγκόσμιας Τράπεζας.
 |
| Trilateral και BRICS |
 |
| BRICS και Next Eleven |
Εξομοιωτισμός (similateralism)
Εν μέσω της ανάδυσης μιας τάξης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και μιας υπό την ηγεσία τής Κίνας, υπάρχουν παγκόσμιοι οργανισμοί όπως το Συμβούλιο Ασφαλείας τού ΟΗΕ, το G-20, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα. Αλλά συχνά ακινητοποιούνται εξαιτίας των διαφωνιών μεταξύ των μελών τους. Έτσι, αντί της ενσωμάτωσης αναδυόμενων δυνάμεων στα δυτικά πρότυπα, το περισσότερο που μπορούμε να ελπίζουμε από αυτούς τους οργανισμούς είναι να χρησιμεύσουν ως χώροι για να συζητήσουν οι μεγάλες δυνάμεις κυρίως αναφορικά με πιεστικές καταστάσεις: για παράδειγμα, την παγκόσμια οικονομική κρίση τού 2008 ή την πυρηνική αδιαλλαξία τής Βόρειας Κορέας. Παρόμοιες θεσμικές αδυναμίες και ασυμμετρίες θα μπορούσαν να επιδεινωθούν με την πάροδο του χρόνου, καθώς αντί να εργάζονται από κοινού για τη μεταρρύθμιση των υφιστάμενων κοινών φόρουμ, οι δυτικές δυνάμεις προσπαθούν να οικοδομήσουν «έναν κόσμο χωρίς την Κίνα», και η Κίνα και οι σύμμαχοί της προσπαθούν να δημιουργήσουν αυτό που ορισμένοι αναλυτές αποκαλούν «έναν κόσμο χωρίς την Δύση».
Παράδειγμα οι πιθανές επιπτώσεις τού Translantic Trade & Investment Partnership στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ). Όπως έχει επισημάνει ο Βέλγος οικονομολόγος Αντρέ Σαπίρ, αν οι χώρες που παράγουν σχεδόν το ήμισυ του παγκόσμιου ΑΕΠ δημιουργήσουν το δικό τους σύστημα επίλυσης διαφορών ξεχωριστά από τον ΠΟΕ, ο άλλοτε περήφανος ΠΟΕ «θα γίνει όπως ένας ακόμη οργανισμός που εδρεύει στην Γενεύη, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας, ένα μέρος με όμορφη θέα στη λίμνη, όπου οι υπουργοί κάνουν ωραίες ομιλίες μια φορά το χρόνο, αλλά δεν λαμβάνουν ποτέ σημαντικές αποφάσεις».
Αντί να θεωρούν απαραίτητους τους παγκόσμιους πολυμερείς οργανισμούς, οι χώρες θα κλίνουν σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό προς νέα δίκτυα που θα σφυρηλατούνται μεταξύ χωρών με παρόμοια επίπεδα ευημερίας. Ας το πούμε «εξομοιωτισμό». Ένα αποτέλεσμα θα είναι μια παράξενη νέα μορφή διπολισμού που επιφανειακά θα μοιάζει με τον Ψυχρό Πόλεμο περισσότερο από ό,τι με τον κόσμο των τελευταίων δύο δεκαετιών. Οι διαφορές θα περιλαμβάνουν τις αποδυναμωμένες Ηνωμένες Πολιτείες, έναν πιο έξυπνο (και πιο επιτυχημένο) ισότιμο ανταγωνιστή για την Ουάσιγκτον, και ισχυρότερες αδέσμευτες χώρες. Αλλά, η δυναμική τής πλανητικής πολιτικής θα είναι επίσης ριζικά διαφορετική από εκείνη που επικρατούσε στις πέντε δεκαετίες μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πρώτον, σε αντίθεση με τον Ψυχρό Πόλεμο, αυτός ο ανταγωνισμός θα είναι κατά κύριο λόγο γεωοικονομικού και όχι γεωπολιτικού χαρακτήρα, ως αποτέλεσμα της αύξησης του κόστους τής διατήρησης της στρατιωτικής ισχύος.
Δεύτερον, η αντιπαλότητα ΗΠΑ-Κίνας θα χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα αλληλεξάρτησης μεταξύ των μεγάλων παικτών, εξαιτίας της έντονης οικονομικής αλληλοδιείσδυσης των δύο χωρών. Αλλά οι διαμορφωτές τής πολιτικής και στις δύο χώρες θα δουν αυτήν την αλληλεξάρτηση ως κίνδυνο που θα πρέπει να μετριαστεί και να τύχει διαχείρισης, και όχι ως συνταγή θερμών σχέσεων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται την Κίνα για να συνεχίσει την αγορά των αμερικανικών ομολόγων, και οι Πολιτείες της Αμερικής ανταγωνίζονται σκληρά για την προσέλκυση κινεζικών επενδύσεων. Ωστόσο, η Ουάσιγκτον ανησυχεί επίσης ότι βασίζεται υπέρμετρα σε κινεζικά κεφάλαια, και φοβάται την κινεζική κυβερνο-κατασκοπία. Η Κίνα, από την άλλη πλευρά, πρέπει να βρει ένα καταφύγιο για τα συναλλαγματικά της αποθέματα και χρειάζεται την αμερικανική τεχνογνωσία για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας τής γνώσης. Αλλά, το Πεκίνο αγανακτεί επειδή η πολιτική τής ποσοτικής χαλάρωσης από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ καταστρέφει τον κινεζικό πλούτο και υποψιάζεται ότι η Ουάσινγκτον προσπαθεί να υποδαυλίσει την αλλαγή καθεστώτος στην Κίνα.
Τρίτον, ενώ πολλές αδέσμευτες χώρες είχαν τελικά αναγκαστεί να επιλέξουν πλευρά, κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, στις προσεχείς δεκαετίες θα είναι σε θέση να εκμεταλλευτούν την ύπαρξη πιο ευέλικτων συνασπισμών που δεν απαιτούν αποκλειστικότητα. Το αποτέλεσμα θα είναι μια ετερόκλητη παγκόσμια τάξη στην οποία οι χώρες θα είναι σε θέση να προβούν σε διευθετήσεις με την Κίνακαι τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Τέλος, το Πεκίνο και η Ουάσιγκτον θα ανταγωνιστούν όσον αφορά το κύρος και όχι την ιδεολογία. Η Κίνα είναι μέχρι στιγμής πολύ αδύναμη και πολύ αμυντική για να αρθρώσει μια εναλλακτική λύση για την καθοδηγούμενη από τις ΗΠΑ φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη, αλλά αυτό πρόκειται να αλλάξει. Η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα χρησιμοποιούν τις ίδιες λέξεις για να εξηγούν τα κίνητρά τους: «τάξη», «νομιμότητα», «ανάπτυξη» και «ευθύνη». Αλλά, όπως λέει και η παροιμία, θα τους χωρίζει μια κοινή γλώσσα.
Mark Leonard
Πηγή
Πηγή
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
All rights reserved.
.~`~.
Παράρτημα
Και ο Κομφούκιος αποκρίθηκε...
Παράρτημα
Και ο Κομφούκιος αποκρίθηκε...
Άκουσε ο Κομφούκιος να λένε:
Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θα έχουμε στην κατοχή και την εξουσία μας ολόκληρο το δυτικό κόσμο. Φαίνεται να είναι κάποιο σχέδιο της θείας Πρόνοιας να εξαφανίσει τα άλλα έθνη και να μεγαλώσει και να ισχυροποιήσει το δικό μας. Υπάρχει σπουδαίος λόγος να πιστέψουμε ότι ο Θεός θα μεταφέρει την αυτοκρατορία του κόσμου από την Ευρώπη στην Αμερική. Αυτή είναι η τελευταία μεγάλη αυτοκρατορία που σκοπεύει να δημιουργήσει, πριν τα βασίλεια του κόσμου απορροφηθούν στο βασίλειο του Χριστού.
Emmons Nathaniel
(Gos never forsakes his people, σ. 179-180. In volume 5 of Works, Evols, Boston, Gongregational Board of Publication, 1862)
Υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι αυτή η φυλή, αν δεν απολέσει την ζωντάνια της από το αλκοόλ και τον καπνό, είναι προορισμένη να εξουσιάσει πιο αδύναμες φυλές, να αφομοιώσει άλλες και να χειραγωγήσει, να πλάσει τις υπόλοιπες, μέχρις ότου, με κάθε αληθινή και σημαντική έννοια, θα έχει αγγλοσαξονοποιησειτην ανθρωπότητα;
Ήδη η αγγλική γλώσσαεμπλέη θρησκευτικών ιδεών, έχοντας συγκεντρώσει τις καλύτερες σκέψεις όλων των εποχών, είναι ο καλύτερος πράκτορας του χριστιανικού πολιτισμού σε όλο τον κόσμο. Αυτή τη στιγμή επηρεάζει τα πεπρωμένα και διαμορφώνει το χαρακτήρα της μισής ανθρωπότητας.
Ήδη η αγγλική γλώσσαεμπλέη θρησκευτικών ιδεών, έχοντας συγκεντρώσει τις καλύτερες σκέψεις όλων των εποχών, είναι ο καλύτερος πράκτορας του χριστιανικού πολιτισμού σε όλο τον κόσμο. Αυτή τη στιγμή επηρεάζει τα πεπρωμένα και διαμορφώνει το χαρακτήρα της μισής ανθρωπότητας.
Josiah Strong
(Our Country, ed. Jurgen Herbst, 1891, reprint, Cambridge, Belknap Press of University Harvard Press, 1963)
Εμείς οι Αμερικανοί είμαστε εκκεντρικοί εκλεκτοί άνθρωποι -το Ισραήλ της εποχής μας. Εμείς μεταφέρουμε την κιβωτό των ελευθεριών στην ανθρωπότητα. Ο Θεός προκαθόρισε και η ανθρωπότητα περιμένει σπουδαία πράγματα από τη φυλή μας...
Μ'εμάς, σχεδόν για πρώτη φορά στην ιστορία της γης, ο εθνικός εγωισμός είναι φιλανθρωπία χωρίς όρια'όταν κάνουμε κάτι καλό για την Αμερική, ευεργετούμε όλη την ανθρωπότητα.
Μ'εμάς, σχεδόν για πρώτη φορά στην ιστορία της γης, ο εθνικός εγωισμός είναι φιλανθρωπία χωρίς όρια'όταν κάνουμε κάτι καλό για την Αμερική, ευεργετούμε όλη την ανθρωπότητα.
Herman Melville
(White-Jacket or The World in a Man-of-War, 1850, reprint, Oxford University Press)
Και ο Κομφούκιος αποκρίθηκε:
Όταν το Τίποτα προσποιείται το Πάν,
το Κενό προσποιείται το Πλήρες,
η Ένδεια προσποιείται την Ευμάρεια,
δύσκολο να υπάρξει άνθρωπος με σταθερότητα.
το Κενό προσποιείται το Πλήρες,
η Ένδεια προσποιείται την Ευμάρεια,
δύσκολο να υπάρξει άνθρωπος με σταθερότητα.
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
↧
Debate: Western liberal democracy would be wrong for China.
.~`~.
Western liberal democracy would be wrong for China
Western liberal democracy would be wrong for China
Speakers
For the motion: Zhang Weiwei, Martin Jacques
Against the motion: Anson Chan, Jonathan Mirsky
Against the motion: Anson Chan, Jonathan Mirsky
*
Αυτό που βλέπω σε παγκόσμιο επίπεδο, επειδή μιλήσατε για την Ινδία, για την Κίνα και τη Βραζιλία. Νομίζω ότι η Κίνα είναι ένας πολύ μεγάλος παίκτης, πολύ μεγαλύτερος από αυτό που διανοείται ο μέσος Ευρωπαίος... Η διαφορά ξέρετε είναι η εξής: Οι τρεις παίκτες που σας φαίνονται μεγάλοι, και το βάζετε στο ίδιο επίπεδο, έχουν μια διαφορά. Είναι ο πολιτισμός. Ο πολιτισμός της Κίνας και ο πολιτισμός της Ινδίας δεν έχει καμία σχέση με τον πολιτισμό της Βραζιλίας. Η Κίνα, από την αρχή λεγόταν, η αυτοκρατορία του Κέντρου. Η πλατφόρμα στην οποία παίζει η Κίνα, είναι πραγματικά το κέντρο και είναι σε μεγάλη διάσταση... Παίζουμε σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή η σκακιέρα είναι πολύ μεγάλη και η Κίνα έχει την ικανότητα να πει: "Ξέρεις, εγώ σε διακόσια χρόνια, θα είμαι εδώ". Όταν είσαι Αμερική και υπάρχεις από το 1776, είναι δύσκολο να το πεις τόσο εύκολα, γιατί δεν έχεις τις ρίζες...
Οι Κινέζοι ξέρουν να παίζουν και 'Go', είναι πολύ λίγοι που ξέρουν να παίζουν 'Go'. Το 'Go'έχει μια ιδιομορφία σε σχέση με το σκάκι, στο σκάκι ακόμα και αν είσαι κόπανος, ξέρεις, εφόσον σου το πουν, πως τοποθετείς τα κομμάτια σου, διότι έτσι αρχίζει'στο 'Go', το Goban, η «σκακιέρα», είναι άδεια. Βάζει πέτρες ο ένας με τον άλλον και έχουμε ένα πλαίσιο που είναι σχεδόν 95% στρατηγική, στο σκάκι είμαστε 95% τακτική... αυτό έχει μεγάλη σημασία, γιατί η στρατηγική είναι αυτό που προβλέπει και εφαρμόζει μια λύση πριν δημιουργηθεί το πρόβλημα.
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
↧
Είπαν ή έγραψαν: Η Δύση είναι το ψεύδος..
Αναδημοσίευση από το ιστολόγιο
Αυτοκαθορισμός
Αυτοκαθορισμός
Εδώ και χρόνια είμαι πεπεισμένος πως σε κάθε δημοσιολογική, δημοσιογραφική, πολιτειολογική, οικονομική, φιλοσοφική ανάλυση που εκπορεύεται από τον δυτικό κόσμο υπάρχει πάντα ένας πυρήνας ριζικού ψεύδους που προέρχεται άμεσα από την αυτοαντίληψη του δυτικού ανθρώπου ό,τι είναι ανώτερος σε όλα τα στοιχεία της ύπαρξής του, είτε ανήκει στην άρχουσα τάξη της χώρας του είτε στις λαϊκές τάξεις (εργάτες, μικροαστοί κ.λ.π). Αποτελεί πάγια αντίληψή μου πως αυτή η αυτοαντίληψη δεν είναι μόνον εποικοδόμημα της καπιταλιστικής-ιμπεριαλιστικής "φύσης"των καθεστώτων μέσα στα οποία εμβιεί ο δυτικός άνθρωπος, αλλά συστατικό στοιχείο της δομής κυριαρχίας που χτίστηκε στην Δύση ήδη από την εποχή που αυτή συγκροτήθηκε ως διεθνές σύστημα μέσα στα σπλάχνα της ιστορικής εποχής του λεγόμενου Μεσαίωνα, απηχώντας τις μακραίωνες παραδόσεις κυριαρχίας της Ρώμης. Δεν θα αναλύσω επι μακρόν πόσο έχουν επιμολυνθεί όλες οι απελευθερωτικές ιδέες που αναπτύχθηκαν στα σπλάχνα της Δύσης από αυτές τις μακραίωνες παραδόσεις κυριαρχίας. Η πολιτική και οι προπαγανδιστικές εξαχρειωτικές πρακτικές της του "απόλυτου ψεύδους", η άνευ ηθικών αναστολών πάλη, οι πρακτικές προστασίας και κορπορατισμού, ο εθνικισμός, ο κυνισμός, ο ''ρεαλισμός", η μαζική βία, ο μιλιταρισμός ως λαϊκή ιδεολογία, ο λαϊκισμός της πλέμπας, η πλέμπα, η κοινωνία του θεάματος, οι τεχνικές μαζικής εξαγοράς, είναι έτσι γρήγορα γρήγορα λίγα από τα ειδικά στοιχεία που η Δύση χάρισε στην ανθρωπότητα εκτός από την τεχνική και πνευματική ανάπτυξη, τις ελευθεριακές ιδέες και άλλα. Ακόμα και οι ρήτορες επαναστάτες της Γαλλικής επανάστασης εμιμούντο τους τρόπους, το ύφος, τα ήθη της ρωμαιοδύσης, και ακόμα και ο ευαίσθητος πρόγονος του Ροβεσπιέρου την Ρώμη και τα αρχέγονα "αυστηρά"ήθη της είχε στο μυαλό του όταν δημιουργούσε τα πρότυπα της επαναστατικής λιτότητας και ρωμαλεότητας.
"Προκατασκευσμένες ενοράσεις", θα πείτε. "Ιδεαλιστικές προεννοήσεις"που αποκρύπτουν την καπιταλιστική "φύση"της (δυτικής) πραγματικότητας. Ας δούμε τώρα πως θα διακρίνει κανείς το ψέμμα από την αλήθεια. Εγώ απλά αντιπαθώ κάθε τι δυτικό και έχω κάνει ήδη το συμβόλαιο με κάθε μη-δυτικό "σατανά", αφού ακόμα και αυτός μπορεί να είναι θύμα της ψευδολογίας του δυτικού τυχοδιώκτη, και έτσι δεν προβληματίζομαι.
Τι να κάνουμε!
Κάθε άνθρωπος έχει τις παραξενιές του..
Κάθε άνθρωπος έχει τις παραξενιές του..
Ι.Τζανάκος
.~`~.
↧
↧
Ανθρωποποίηση.
↧
Σμιλεύοντας το χρόνο - μέρος α´.
Η διφορούμενη θέση του κινηματογράφου μεταξύ τέχνης και βιομηχανίας ευθύνεται για πολλές ανωμαλίες στις σχέσεις δημιουργού και κοινού... Κάθε βιομηχανία, όπως γνωρίζουμε, πρέπει να είναι βιώσιμη'για να λειτουργήσει και να αναπτύσσεται πρέπει όχι μόνο να αυτοχρηματοδοτείται μα και να αφήνει κέρδος. Σαν εμπόρευμα, λοιπόν, μια ταινία πετυχαίνει ή αποτυχαίνει, και η αισθητική της αξία εδραιώνεται, παραδόξως, με βάση την προσφορά και τη ζήτηση, δηλαδή σύμφωνα με νόμους καθαρά αγοραστικούς... όσο παραμένει ο κινηματογράφος στη σημερινή του θέση δεν θα είναι ποτέ εύκολο να δει το φως μια γνήσια κινηματογραφική ταινία, πόσο μάλλον να γίνει προσιτή στο ευρύτερο κοινό.
Βέβαια, τα κριτήρια με τα οποία η τέχνη διακρίνεται από τη μη τέχνη, από το επίπλαστο, είναι τόσο σχετικά, τόσο ακαθόριστα και αναπόδεικτα, που τίποτα δεν εμποδίζει να θεωρηθούν αισθητικά κριτήρια τα καθαρά χρησιμοθηρικά μέτρα αξιολόγησης -μέτρα που τα υπαγορεύει η επιθυμία για το μέγιστο δυνατό εμπορικό κέρδος ή κάποιο ιδεολογικό κίνητρο. Και στις δύο περιπτώσεις βρισκόμαστε μακριά από τον αυθεντικό σκοπό της τέχνης.
Η φύση της τέχνης είναι αριστοκρατική και βεβαίως επιλεκτική όσον αφορά στην απήχηση της στο κοινό. Ακόμα και στις «συλλογικές» εκδηλώσεις της, όπως το θέατρο ή ο κινηματογράφος, η απήχηση της συνδέεται με τα βαθύτερα συναισθήματα ενός ανθρώπου που έρχεται σε επαφή με ένα έργο. Όσο πιο πολύ το σημαδεύουν και το συνεπαίρνουν το άτομο αυτά τα συναισθήματα, τόσο πιο σημαντική θέση θα κατέχει το έργο στην εμπειρία του.
Ωστόσο η αριστοκρατική φύση της τέχνης δεν απαλλάσσει καθόλου τον καλλιτέχνη από την ευθύνη του απέναντι στο κοινό και, αν θέλετε, απέναντι στην ανθρωπότητα. Κάθε άλλο'ο καλλιτέχνης, επειδή έχει πλήρη συνείδηση σε ποιά εποχή και ποιόν κόσμο ζει, γίνεται η φωνή αυτών που δεν μπορούν να διατυπώσουν ή να εκφράσουν την άποψη τους για την πραγματικότητα. Απ'αυτή την άποψη ο καλλιτέχνης είναι πραγματικά «φωνή λαού». Γι'αυτό και οφείλει να υπηρετήσει το ταλέντο του, που σημαίνει να υπηρετήσει το λαό του...
Προσωπικά δεν μπορώ να καταλάβω το πρόβλημα της λεγόμενης «ελευθερίας» ή «έλλειψης ελευθερίας» του καλλιτέχνη. Ο καλλιτέχνης ποτέ δεν είναι ελεύθερος. Από καμιά άλλη ανθρώπινη ομάδα δεν λείπει περισσότερο η ελευθερία. Τον καλλιτέχνη τον δεσμέυει το τάλαντο, η κλίση του.
Από την άλλη πλευρά είναι ελεύθερος να επιλέξει: ή θα εκμεταλλευθεί όσο το δυνατόν πληρέστερα το ταλέντο του, ή θα πουλήσει την ψυχή του για τριάκοντα αργύρια. Τη φρενιασμένη αναζήτηση του Τολστόι, του Ντοστογιέφσκι και του Γκόγκολ τι την προκάλεσε αν όχι η επίγνωση της κλίσης τους, του καθορισμένου ρόλου τους;
Είμαι πεπεισμένος ότι κανένας καλλιτέχνης δεν θα εργαζόταν για να εκπληρώσει την προσωπική του πνευματική αποστολή, αν ήξερε ότι δεν πρόκειται να δει κανένας τη δουλειά του. Ταυτόχρονα όμως, ενόσω δουλεύει, πρέπει να τοποθετεί ένα παραπέτασμα ανάμεσα στον εαυτό του και τους άλλους, για να προστατεύεται από την κοινή, τετριμμένη επικαιρότητα. Μόνο η ολοκληρωτική εντιμότητα και ειλικρίνεια ενός καλλιτέχνη, σε συνδυασμό με την επίγνωση της ευθύνης του απέναντι στους άλλους, μπορεί να εξασφαλίσει την εκπλήρωση του δημιουργικού του πεπρωμένου.
Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας μου στη Σοβιετική Ένωση με κατηγόρησαν συχνά (και εξίσου συχνά επαναλαμβάνουν αυτή τη κατηγορία) ότι έχω «αποκοπεί από την ανθρωπότητα», λες και είχα απομονωθεί συνειδητά από τα καθημερινά ενδιαφέροντα του λαού. Πρέπει να παραδεχτώ ευθέως ότι ποτέ δεν κατάλαβα τι σημαίνουν αυτές οι κατηγορίες. Σίγουρα είναι ιδεαλισμός να πιστεύει κανείς ότι ένας καλλιτέχνης, ή και οποιοσδήποτε άλλος, μπορεί να αρνηθεί την κοινωνία, την εποχή του, να «ελευθερωθεί» από τον τόπο και το χρόνο που γεννήθηκε! Πάντοτε σκεφτόμουν ότι κάθε άνθρωπος, κάθε καλλιτέχνης (όσο κι αν διαφέρουν οι αισθητικές και θεωρητικές θέσεις των σύγχρονων καλλιτεχνών) πρέπει αναγκαστικά να είναι προϊόν της πραγματικότητας που τον περιβάλλει. Έναν καλλιτέχνη μπορούν να τον κατηγορήσουν ότι είναι απαράδεκτη η σκοπιά από την οποία ερμηνεύει τη πραγματικότητα, όχι όμως κι ότι είναι αποκομμένος. Προφανώς κάθε άνθρωπος εκφράζει την εποχή του και κατ'ανάγκην έχει μέσα του τους νόμους της ανάπτυξης της, ασχέτως αν δεν τους έχουν όλοι υπόψη τους αυτούς τους νόμους ή δεν αντιμετωπίζουν τις δυσάρεστες πλευρές της πραγματικότητας...
Η σχέση καλλιτέχνη και κοινού είναι αμφίρροπη διαδικασία. Ο καλλιτέχνης, μένοντας πιστός στον εαυτό του και αδέσμευτος από την επικαιρότητα, δημιουργεί νέες αντιλήψεις και ανεβάζει το επίπεδο της κατανόησης των ανθρώπων. Η αναπτυγμένη συνείδηση της κοινωνίας παρέχει με τη σειρά της την κατάλληλη ενέργεια που θα προκαλέσει τη γέννηση ενός νέου καλλιτέχνη.
Τα μεγάλα έργα τέχνης υπάρχουν σαν να είναι μέρη της φύσης, μέρη της ίδιας της αλήθειας, ανεξάρτητα από το δημιουργό ή το κοινό. Το Πόλεμος και ειρήνητου Τολστόι ή το Ο Ιωσήφ και τ'αδέρφια τουτου Τόμας Μαν έχουν μια μεγαλοπρέπεια που τα ανυψώνει πολύ πάνω από τα κοινά, καθημερινά ενδιαφέροντα της εποχής που γράφτηκαν.
Αυτή η απόσταση, αυτή η θεώρηση από μακριά, από κάποιο ηθικό ή πνευματικό ύψος, επιτρέπει στο έργο τέχνης να ζει στον ιστορικό χρόνο με πάντα ανανεούμενη και πάντα διαφορετικά απήχηση. (Την Περσόνατου Μπέργκμαν την είδα πάμπολλες φορές, και κάθε φορά αποκόμιζα κάτι καινούργιο. Σαν αληθινό έργο τέχνης επιτρέπει πάντοτε μια προσωπική σχέση με τον κόσμο της ταινίας, αφήνοντας μας ελεύθερους κάθε φορά να τον ερμηνεύσουμε διαφορετικά).
Ο καλλιτέχνης δεν μπορεί, και δεν έχει το δικαίωμα, να κατεβαίνει σε κάποιο αφηρημένο, τυποποιημένο επίπεδο για χάρη μιας παρεξηγημένης αντίληψης που απαιτεί έργο πιο προσιτό και πιο κατανοητό. Διαφορετικά, θα οδηγούσε την τέχνη σε παρακμή -και εμείς θέλουμε να ανθεί η τέχνη, πιστεύουμε ότι ο καλλιτέχνης έχει ακόμα πολλές ανεξερεύνητες πηγές να ανακαλύψει και ότι το κοινό θα έχει πιο ακόμα πιο σοβαρές απαιτήσεις -ή, εν πάση περιπτώσει, θέλουμε να το πιστεύουμε...
Ο καλλιτέχνης, το προϊόν του και το κοινό του είναι μια αδιαίρετη οντότητα, ένα οργανισμός με το ίδιο κυκλοφοριακό σύστημα. Αν παρουσιαστεί διχόνοια στα μέρη του οργανισμού, απαιτείται επιδέξια μεταχείριση και λεπτοί χειρισμοί. Τίποτα δεν θα μπορούσε να έχει πιο βλαβερές συνέπειες από την ισοπέδωση του εμπορικού κινηματογράφου ή τα πρότυπα παραγωγής της τηλεόρασης που διαφθείρουν το κοινό σε ασυγχώρητο βαθμό, στερώντας του την εμπειρία της αληθινής τέχνης.
Σχεδόν έχουμε λησμονήσει εντελώς την ομορφιά ως κριτήριο τέχνης, κοντολογίς την επιθυμία να εκφράσουμε το ιδεώδες. Κάθε εποχή τη σημαδεύει η αναζήτηση της αλήθειας. Όσο φοβερή κι αν είναι η αλήθεια, συμβάλλει στην ηθική υγεία του έθνους. Η αναγνώριση της αποτελεί ένδειξη υγιούς εποχής, και ποτέ δεν έρχεται σε αντίθεση με την ηθική. Οι απόπειρες να κρύψουμε την αλήθεια, να την κουκουλώσουμε, να την κρατήσουμε κρυφή, αντιπαραθέτοντας την τεχνητά σ'ένα διαστρεβλωμένο ηθικό ιδεώδες, με τον υποκριτικό ισχυρισμό ότι η αμερόληπτη αλήθεια θα απορρίψει αυτό το ιδεώδες μπροστά στο βλέμμα της πλειονότητας, σημαίνουν απλώς ότι τα ιδεολογικά συμφέροντα έχουν υποκαταστήσει τα αισθητικά κριτήρια. Μόνο ένα πιστός απολογισμός της εποχής του καλλιτέχνη εκφράζει ένα αληθινό, αντίθετο στο προπαγανδιστικό, ηθικό ιδανικό.
Αυτό ήταν το θέμα του Αντρέι Ρουμπλιόφ. Εκ πρώτης όψεως, η σκληρή αλήθεια της ζωής, όπως την παρατηρεί ο ζωγράφος-μοναχός, μοιάζει να έρχεται σε αντίθεση με το αρμονικό ιδεώδες της δουλειάς του. Ωστόσο η ουσία του ζητήματος είναι ότι ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να εκφράσει το ηθικό ιδεώδες της εποχής του παρά μόνο αν αγγίξει όλες τις πυορροούσες πληγές της, αν πληγωθεί και υποφέρει ο ίδιος. Μ'αυτόν τον τρόπο η τέχνη νικά την απαίσια «χαμερπή» αλήθεια, αναγνωρίζοντας την πραγματικότητα της εξ ονόματος του δικού της υψηλού στόχου'αυτός είναι ο προορισμός της. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η τέχνη είναι θρησκευτική, από την άποψη ότι την εμπνέει η προσήλωση σ'έναν ανώτερο σκοπό.
Ο Αντρέι Ρουμπλιόφ, συζητά με το δάσκαλο του, τον Θεοφάνη τον Έλληνα, για την ουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας και την πίστη.
Η τέχνη αν δεν έχει πνευματικότητα, κουβαλά μέσα της το ίδιο της το δράμα. Ο καλλιτέχνης, ακόμα και για να αναγνωρίσει το πνευματικό κενό της εποχής όπου ζει, πρέπει να διακρίνεται από ευθυκρισία και κατανόηση. Ο αληθινός καλλιτέχνης υπηρετεί πάντοτε την αθανασία, παλεύοντας να αποθανατίσει τον κόσμο και τον άνθρωπο μέσα στον κόσμο. Ο καλλιτέχνης που δεν αναζητά την απόλυτη αλήθεια και αγνοεί καθολικούς στόχους για χάρη τυχαίων, περιστασιακών στόχων, είναι υπηρέτης του χρόνου και τίποτα άλλο...
Μου φαίνεται άσκοπο και μάταιο να υπολογίζει κανείς την «επιτυχία» μιας ταινίας με βάση τους αριθμούς, τα πουλημένα εισιτήρια. Προφανώς μια ταινία δεν βλέπεται μόνο με έναν τρόπο και δεν σημαίνει μόνο ένα πράγμα. Το νόημα της καλλιτεχνικής εικόνας είναι αναγκαστικά απροσδόκητο, εφόσον καταγράφει τον τρόπο με τον οποίο είδε τον κόσμο ένα άτομο, στο φως της δικής του ιδιοσυγκρασίας. Τόσο η προσωπικότητα του σκηνοθέτη όσο και ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται τα πράγματα μπορεί να ενδιαφέρουν ορισμένους ανθρώπους και είναι εντελώς ξένα σε άλλους. Κι έτσι πρέπει να γίνεται. Ούτως ή άλλως η τέχνη θα εξακολουθήσει να αναπτύσσεται, όπως πάντα, ανεξάρτητα από τη θέληση οποιουδήποτε'και οι εγκαταλειμμένες προς το παρόν αισθητικές αρχές θα επιβληθούν ξανά με τον καιρό, από τους ίδιους τους καλλιτέχνες...
Όταν λέω ότι δεν μπορώ να επηρεάσω τη στάση του κοινού απέναντι μου, προσπαθώ να διατυπώσω το δικό μου επαγγελματικό καθήκον, που είναι ολοφάνερο, απλούστατο: να κάνεις αυτό που πρέπει, να δώσεις ό,τι είναι δυνατόν να δώσεις και να κρίνεις τον εαυτό σου με τα πιο αυστηρά κριτήρια. Πως να υπάρξει τότε θέμα να σκεφτείς για την «ικανοποίηση του κοινού» ή να νοιαστείς να δώσεις στο κοινό «παράδειγμα προς μίμηση»; Ποιό κοινό; Τις ανώνυμες μάζες; Τα ρομπότ;
Δεν χρειάζονται πολλά για να αρέσει η τέχνη σε κάποιον: ψυχή ευαίσθητη, λεπτή, ευσυγκίνητη, ανοιχτή στο καλό και το ωραίο, ικανή για αυθόρμητη αισθητική εμπειρία...
Πάντοτε με εξαγρίωνε η στερεότυπη φράση: «δεν τα καταλαβαίνει αυτά "ο κόσμος"». Τι θέλει να πει; Ποιοί είναι αυτοί που αναλαμβάνουν να εκφράσουν τη «γνώμη του λαού», προβαίνοντας σε δηλώσεις για λογαριασμό του, σαν να εκπροσωπούν την πλειονότητα του πληθυσμού; Ποιοί είναι αυτοί που ξέρουν τι καταλαβαίνει ο κόσμος και τι όχι; τι χρειάζεται και τι θέλει; Έκανε ποτέ κανείς καμιά μελέτη ή την παραμικρή ενσυνείδητη προσπάθεια να ανακαλύψει τα αληθινά ενδιαφέροντα του λαού, του τρόπου σκέψης του, τις προσδοκίες, τις ελπίδες ή και τις απογοητεύσεις του;
Είμαι κομμάτι του λαού μου. Έζησα μαζί με τους συμπολίτες μου, γεύτηκα το ίδιο μερίδιο της ιστορίας με όλους τους συνομήλικους μου, είδα τα ίδια συμβάντα και τις ίδιες διαδικασίες, και σκέφτηκα πάνω σ'όλα αυτά. Ακόμα και τώρα, στη Δύση, παραμένω τέκνο του τόπου μου. Είμαι κομμάτι του, μόριο του, και ελπίζω ότι εκφράζω ιδέες που πηγάζουν βαθιά από τις πολιτισμικές και ιστορικές μας παραδόσεις...
...δεν βοηθά όμως να υποκρινόμαστε πως το κοινό είναι ο «υπέρτατος κριτής» του καλλιτέχνη. Ποιος κριτής; Ποιο κοινό; Οι υπεύθυνοι για την πολιτισμική πολιτική θα έπρεπε να ενδιαφέρονται να δημιουργήσουν κάποιο κλίμα, κάποιο επίπεδο καλλιτεχνικής παραγωγής, αντί να «πασάρουν» στο κοινό σκανδαλωδώς κίβδηλο και επίπλαστο εμπόρευμα, διαφθείροντας αμετάκλητα το γούστο του. Αυτά τα προβλήματα δεν τα λύνουν οι καλλιτέχνες'δυστυχώς, δεν είναι υπεύθυνοι για την πολιτισμική πολιτική. Εμείς μπορούμε να λογοδοτήσουμε μόνο για το επίπεδο των έργων μας. Ο καλλιτέχνης θα μιλήσει τίμια για ό,τι τον αφορά, χωρίς να αποκρύψει τίποτα, αν το κοινό βρει αληθινά ουσιαστικό και σημαντικό το θέμα συζήτησης.
Το μόνο που έχει να προσφέρει ο καλλιτέχνης στο κοινό του είναι ότι μένει ανοιχτός και δεν συμβιβάζεται στον αγώνα με το υλικό του. Και το κοινό θα αναγνωρίσει το κόπο του.
Αν αποδεχόμαστε άκριτα το γούστο των θεατών, προσπαθώντας να τους ευχαριστήσουμε, σημαίνει απλούστατα ότι δεν τους σεβόμαστε, ότι θέλουμε μόνο να πάρουμε τα λεφτά τους'αντί να εκπαιδεύουμε το κοινό, προσφέροντας του εμπνευσμένα έργα τέχνης, εκπαιδεύουμε τους καλλιτέχνες πως να εξασφαλίζουν τα εισοδήματα τους. Από την άλλη πλευρά το κοινό θα εξακολουθήσει ανενόχλητα και αυτάρεσκα να πιστεύει πως έχει δίκιο -πεποίθηση που σπάνια είναι δικαιολογημένη. Η αποτυχία μας να αναπτύξουμε τα κριτήρια του κοινού σημαίνει τελικά ότι το μεταχειριζόμαστε με πλήρη αδιαφορία.
.~`~.
↧
Είπαν ή έγραψαν... Η «άμεση» και η «έμμεση» δύναμη.
Το ότι ο στρατός θα αντέξει την επίθεση του εχθρού και δεν θα υποστεί ήττα, εξασφαλίζεται με την ενεργοποίηση «έμμεσων» και «άμεσων» δυνάμεων. Οι «άμεσες» δυνάμεις καθηλώνουν ή δημιουργούν περισπασμό στον εχθρό. Οι «έμμεσες» ενεργούν όταν και όπου τα χτυπήματα τους δεν αναμένονται. Γενικά χρησιμοποιείστε την «άμεση» δύναμη για να απασχολήσετε τον εχθρό και την «έμμεση» για να νικήσετε.
Sun Tzu/Zi
孫子
孫子
Στο στράτευμα του Αλέξανδρου, οι «άμεσες» δυνάμεις (το τσενγκ) ήταν η φάλαγγα, οι «έμμεσες» (το τσι) ήταν το ιππικό. Στον πολίτη-οπλίτη, πολιτικό και στρατηγό Θεμιστοκλή, η «άμεση» δύναμη (το τσενγκ) ήταν η ασπίδα, η «έμμεση» δύναμη (το τσι) ήταν το ξίφος ή το ακόντιο (βασικά ήταν η προνοητικότητα και το μακρόπνοο πνεύμα, η ναυτοκεντρική σκέψη και στρατηγική του, η οποία πάντα είχε δύο σκέλη -το εσωτερικό και το εξωτερικό-, οι πολιτικοί ελιγμοί, η επιμονή, η παραπλάνηση και η αποφασιστικότητα).
Τώρα μπορούμε να σκεφτούμε ποιες είναι οι «άμεσες» και οι «έμμεσες» δυνάμεις τις οποίες χρησιμοποιούν τα κόμματα μεταξύ τους, αλλά και το «πολιτικό» σύστημα στο σύνολο του απέναντι στο πολιτικό σώμα, το οποίο χαρακτηρίζεται, στην εργασιακή του διάσταση από την υψηλότερη ανεργία και, στη κρατικοοικονομική του διάσταση από τη μεγαλύτερη μείωση Α.Ε.Π, σε πλανητική κλίμακα - και από το οποίο πολιτικό σώμα, το οποίο είναι αποκλεισμένο, αντλεί τη νομιμοποίηση και την ισχύ του το «πολιτικό» σύστημα, το οποίο είναι στεγανοποιημένο.
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
↧
`~.~`
↧
↧
`~.
↧
Το πολιτισμικό υπόδειγμα και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης - μέρος β´.
.~`~.
Πρόλογος
Πρόλογος
Μερικοί άνθρωποι υποστηρίζουν ότι η εποχή μας θα γίνει μάρτυρας της εμφάνισης ενός "παγκόσμιου πολιτισμού", όπως τον ονόμασε και ο Β. Σ. Ναϊπόλ. Τι σημαίνει, όμως, αυτό; Γενικά, αυτή η ιδέα υποδηλώνει την πολιτιστική συνάντηση της ανθρωπότητας και την ολοένα μεγαλύτερη αποδοχή κοινών αξιών, πεποιθήσεων, προσανατολισμών, πρακτικών και θεσμών από τους λαούς σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτή η ιδέα μπορεί να υποδηλώνει πράγματα σοβαρά, αλλά άσχετα, πράγματα σχετικά, αλλά καθόλου σοβαρά, και πράγματα άσχετα και επιφανειακά.
Πρώτον, οι άνθρωποι από όλες σχεδόν τις κοινωνίες έχουν κάποιες κοινές βασικές αξίες, όπως οτι ο φόνος είναι κακός και κάποιους κοινούς βασικούς θεσμούς, όπως της οικογένειας. Οι περισσότεροι άνθρωποι στις περισσότερες κοινωνίες έχουν παρόμοια "ηθική συνείδηση"καθώς και βασικές ηθικές αντιλήψεις για το τι είναι σωστό και τι λάθος. Αν αυτό εννοούμε με τον όρο παγκόσμιος πολιτισμός τότε είναι κάτι σοβαρό και εξαιρετικά σημαντικό. Δεν είναι, όμως, ούτε καινούργιο ούτε σχετικό με το θέμα μας. Οι όποιες κοινές θεμελιώδεις αξίες και θεσμοί που μοιράζονται οι άνθρωποι όλων των εποχών, μπορεί να εξηγούν τις σταθερές της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Δεν διαφωτίζουν, όμως, αλλά ούτε και εξηγούν την ιστορία που αποτελείται από αλλαγές της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Επιπλέον, αν πράγματι υπάρχει ένας κοινός παγκόσμιος πολιτισμός, τότε τι όρο θα χρησιμοποιήσουμε για να περιγράψουμε τις μεγάλες πολιτιστικές ομάδες της ανθρωπότητας; Η ανθρωπότητα χωρίζεται σε πολλές ομάδες -φυλές, έθνη και ευρύτερες πολιτιστικές οντότητες που είθισται να ονομάζουμε πολιτισμούς. Αν ο όρος πολιτισμός αναβαθμιστεί και ταυτόχρονα περιοριστεί στο να περιγράφει αυτό που είναι κοινό για την ανθρωπότητα συνολικά, τότε ή θα πρέπει να εφεύρουμε έναν καινούργιο όρο για τις μεγαλύτερες, αν και μικρότερες της ανθρωπότητας, πολιτιστικές ομάδες, ή θα πρέπει να υποθέσουμε ότι αυτές οι ομάδες εξανεμίζονται. Ο Βάκλαβ Χάβελ για παράδειγμα, ισχυρίστηκε ότι "τώρα ζούμε σε ένα και μόνο παγκόσμιο πολιτισμό"που όμως "δεν αποτελεί τίποτα παραπάνω από μια λεπτή επίστρωση"η οποία "σκεπάζει ή καλύπτει την απέραντη ποικιλία κουλτούρας, λαών, θρησκευτικών κόσμων, ιστορικών παραδόσεων και ιστορικά διαμορφωμένων στάσεων, που βρίσκονται κρυμμένα από κάτω". Επομένως, μόνο σημασιολογική σύγχυση προσθέτουμε περιορίζοντας τον "πολιτισμό"στο παγκόσμιο επίπεδο και αποκαλώντας "κουλτούρα"ή "μικρούς πολιτισμούς"τις μεγάλες πολιτιστικές ομάδες που ιστορικά πάντα ονομάζαμε πολιτισμούς.
Δεύτερον, ο όρος "παγκόσμιος πολιτισμός"μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αναφερόμαστε στις πολιτισμένες κοινωνίες και στα κοινά τους στοιχεία, όπως οι πόλεις, η γνώση της γραφής και της ανάγνωσης, που τις διακρίνουν από τις πρωτόγονες κοινωνίες και τους βαρβάρους. Αυτός, φυσικά, είναι ο πολιτισμός στον ενικό αριθμό του 18ου αιώνακαι με αυτή την έννοια πράγματι ανατέλλει ένας παγκόσμιος πολιτισμός, προς μεγάλη απογοήτευση των ανθρωπολόγων και άλλων που βλέπουν με τρόμο την εξαφάνιση των πρωτόγονων λαών. Ο πολιτισμός με αυτή την έννοια επεκτεινόταν σταδιακά καθόλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας και αυτή η επέκταση του πολιτισμού στον ενικό αριθμό είναι συμβατή με την ύπαρξη των πολιτισμών στον πληθυντικό αριθμό.
Τρίτον, ο όρος "παγκόσμιος πολιτισμός"μπορεί να αναφέρεται στις υποθέσεις, τις αξίες και τις θεωρίες που πολλοί άνθρωποι έχουν σήμερα στο δυτικό πολιτισμό και μερικοί άλλοι σε άλλους πολιτισμούς. Αυτό θα μπορούσε να ονομαστεί "Κουλτούρα του Νταβός". Κάθε χρόνο περίπου χίλιοι επιχειρηματίες, τραπεζίτες, κυβερνητικοί αξιωματούχοι, διανοούμενοι και δημοσιογράφοι από όλες τις χώρες του κόσμου συναντώνται στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός της Ελβετίας. Σχεδόν όλοι αυτοί οι άνθρωποι έχουν σπουδάσει φυσικές και κοινωνικές επιστήμες, διοίκηση επιχειρήσεων ή νομικά, ασχολούνται με τις λέξεις ή τους αριθμούς, διαθέτουν ευχέρεια λόγου στα αγγλικά, εργάζονται σε κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και σε πανεπιστήμια με εκτεταμένες διεθνείς επαφές και ταξιδεύουν συχνά έξω από τη χώρα τους. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν κοινή πίστη στον ατομικισμό, στην οικονομία της αγοράς και την πολιτική δημοκρατία, που είναι άλλωστε και τα κοινά πιστεύω πολλών ανθρώπων στο δυτικό πολιτισμό. Οι άνθρωποι του Νταβός ελέγχουν σχεδόν όλα τα διεθνή ιδρύματα, πολλές από τις κυβερνήσεις του κόσμου καθώς και το μεγαλύτερο τμήμα της παγκόσμιας οικονομίας και στρατιωτικής δύναμης. Επομένως, η "Κουλτούρα του Νταβός"είναι τρομερά σημαντική. Παγκοσμίως, όμως, πόσοι άνθρωποι έχουν την ίδια κουλτούρα; Εκτός της Δύσης, λιγότεροι από 50 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν την ίδια κουλτούρα ή 1% του παγκόσμιου πληθυσμού και ίσως το ένα δέκατο του 1% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η "Κουλτούρα του Νταβάς"απέχει πολύ από το να είναι παγκόσμια κουλτούρα, ενώ οι ηγέτες που την αποδέχονται δεν είναι απαραίτητο ότι έχουν σίγουρη τη θέση τους στην εξουσία των κοινωνιών τους. Αυτή "η κοινή πνευματική κουλτούρα υπάρχει", όπως τόνισε ο Χέντλεϋ Μπουλ, "μόνο στην κοινωνική ελίτ: σε πολλές κοινωνίες οι ρίζες της είναι πολύ ρηχές... [και] είναι αμφίβολο αν, ακόμα και στο διπλωματικό επίπεδο, περιλαμβάνει αυτό που ονομάζεται κοινή ηθική κουλτούρα ή σύνολο κοινών αξιών, διακριτών από την κοινή πνευματική κουλτούρα".
---------------------------------------------------------------
Και όχι μονάχα αυτό, τονίζει επίσης ο Hedley Bull, πως: «...ορισμένες διεθνικές σχέσεις είναι παγκόσμιας και όχι μόνο περιφερειακής σημασίας, αλλά ο σκοπός τους δεν είναι να προάγουν την ολοκλήρωση της παγκόσμιας κοινωνίας ως συνόλου αλλά μάλλον την ολοκλήρωση μιας κυρίαρχης κουλτούρας... Είναι γνωστό ότι ο σκοπός των πολυεθνικών εταιριών, των μεγάλων ιδρυμάτων και των επιστημονικών και επαγγελματικών συλλόγων, των οποίων η έδρα είναι σε προηγμένες καπιταλιστικές χώρες, και ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι να προάγουν ένα είδος ολοκλήρωσης που θα συνδέει τις κοινωνίες εκείνων των προηγμένων χωρών και τις ελίτ των φτωχών χωρών [Αυτό το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού ή τα 50 εκατομμύρια ανθρώπων εκτός Δύσης που έχουν την ίδια κουλτούρα]'όμως ο σκοπός τους είναι επίσης η διεύρυνση της κοινωνικής και πολιτικής απόστασης μεταξύ των προηγμένων κοινωνιών και των φτωχών κοινωνιών και μεταξύ των εκσυγχρονισμένων ελίτ και των κοινών ανθρώπων στις φτωχές χώρες» - Το ἅλας τῆς γῆς ή περί της Αγίας και Ομοούσιου και Αδιαίρετου Παραλόγου Τριάδας του Δυτικοεκκοσμικευμένου Λόγου... Άκου δυτικέ ευρωκεντριστή ή «δυτικο» «μετα»χριστιανικό εργαλειοπαραγωγικό εκτεχνικευμένο αστικό μηχανόζωο! του Qui Laborat, Orat... τα αυτογνωσιακά Ομοούσια.
Την αντίθετη προσπάθεια από τη προηγούμενη περιγράφει ο Aleksandr Dugin: «η ιδέα ήταν να δοθεί μια άλλη απάντηση, να μην χωριστούμε σε δύο παγκόσμιες τάξεις, να ενσωματωθεί δηλαδή η παγκόσμια ολιγαρχία στον παγκόσμιο Βορρά και η φτωχότερη προλεταριακή τάξη της εθνικής κοινωνίας στο παγκόσμιο προλεταριάτο, αλλά αντίθετα να επαναβεβαιώσουν την ιδιαίτερη εθνική ή πολιτιστική τους ταυτότητα (και να μη διασπαστούν)» - Η μετάβαση προς το μεταμοντέρνο -μονοπολικό ή πολυπολικό- διεθνές σύστημα.
---------------------------------------------------------------
Τέταρτον, προωθείται η ιδέα ότι η εξάπλωση σε όλο τον κόσμο των δυτικών καταναλωτικών προτύπων, και της λαϊκής [μαζικής] κουλτούρας δημιουργεί ένα παγκόσμιο πολιτισμό. Αυτό το επιχείρημα δεν είναι ούτε σοβαρό ούτε σχετικό. Πρόσκαιροι πολιτιστικοί ενθουσιασμοί μεταφέρονταν από πολιτισμό σε πολιτισμό καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας. Οι καινοτομίες ενός πολιτισμού υιοθετούνται συχνά από άλλους πολιτισμούς. Αυτές, όμως, είτε είναι καινοτομίες τεχνικές, που δεν έχουν σημαντικές πολιτιστικές συνέπειες, είτε πρόσκαιροι ενθουσιασμοί που έρχονται και παρέρχονται χωρίς να αλλοιώνουν τη βαθύτερη κουλτούρα του αποδέκτη πολιτισμού. Αυτές οι εισαγωγές "πιάνουν"στον αποδέκτη πολιτισμό είτε επειδή είναι εξωτικές είτε επειδή επιβάλλονται. Στους προηγούμενους αιώνες, ο δυτικός κόσμος παρασυρόταν περιοδικά από πρόσκαιρους ενθουσιασμούς για διάφορα αντικείμενα του κινεζικού ή του ινδουϊστικού πολιτισμού. Το 19ο αιώνα οι πολιτιστικές εισαγωγές από τη Δύση ήταν δημοφιλείς στην Κίνα και την Ινδία, επειδή αποτελούσαν αντανάκλαση της δυτικής δύναμης. Το επιχείρημα, όμως ότι η εξάπλωση της λαϊκής [μαζικής] κουλτούρας και των καταναλωτικών αγαθών σε όλο τον κόσμο αποτελεί το θρίαμβο του δυτικού πολιτισμού εκχυδαΐζει τη δυτική κουλτούρα. Η ουσία του δυτικού πολιτισμού είναι η Magna Carta και όχι το Μagna Μac της Μac Donald's. Το γεγονός ότι οι μη δυτικοί γεύονται το δεύτερο, δεν σημαίνει ότι αποδέχονται το πρώτο.
Επίσης, δεν έχει επιπτώσεις στη στάση τους απέναντι στη Δύση. Κάπου στη Μέση Ανατολή, πέντε έξι νεαροί μπορεί να φορούν τζην, να πίνουν Κόκα-Κόλα, να ακούν ραπ και ανάμεσα στις γονυκλισίες τους στη Μέκκα να συναρμολογούν βόμβες για να ανατινάξουν αμερικανικά αεροπλάνα. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών 1970 και 1980, οι Αμερικανοί αγόρασαν εκατομμύρια γιαπωνέζικα αυτοκίνητα, τηλεοράσεις, φωτογραφικές μηχανές και ηλεκτρονικές συσκευές, και όχι μόνο δεν "ιαπωνοποιήθηκαν", αλλά έγιναν περισσότερο ανταγωνιστικοί απέναντι στην Ιαπωνία. Μόνο μια αφελής αλαζονεία θα μπορούσε να οδηγήσει τους δυτικούς στην υπόθεση ότι οι μη δυτικοί θα δυτικοποιηθούν αποκτώντας δυτικά προϊόντα. Αλήθεια, τι μήνυμα περνάει στον κόσμο για τη Δύση, όταν οι ίδιοι οι δυτικοί ταυτίζουν τον πολιτισμό τους με τα ανθρακούχα ποτά, τα μοντέρνα παντελόνια και τα παχυντικά φαγητά;
.~`~.
I
Παγκόσμιος πολιτισμός: οι πηγές
I
Παγκόσμιος πολιτισμός: οι πηγές
Η έννοια του παγκόσμιου πολιτισμού αποτελεί χαρακτηριστικό προϊόν του δυτικού πολιτισμού. Στο 19ο αιώνα, η ιδέα της "ευθύνης του λευκού ανθρώπου"βοήθησε ώστε να δικαιολογηθεί η δυτική πολιτική και οικονομική κυριαρχία στις μη δυτικές κοινωνίες. Στο τέλος του 20ού αιώνα η έννοια του παγκόσμιου πολιτισμού βοηθά να δικαιολογηθεί η δυτική πολιτιστική κυριαρχία στις άλλες κοινωνίες και η ανάγκη αυτών των κοινωνιών να πιθηκίσουν τις δυτικές πρακτικές και θεσμούς. Η παγκοσμιότητα είναι η ιδεολογία της Δύσης στην αντιπαράθεση με τους μη δυτικούς πολιτισμούς.
Όπως συμβαίνει συχνά με ακραίες περιπτώσεις ή με νεοφώτιστους, ανάμεσα στους πιο εθνουσιώδεις υποστηρικτές της ιδέας του ενός πολιτισμού είναι οι πνευματικοί μετανάστες στη Δύση, όπως ο Ναϊπόλ και ο Φουάγτ Αγιάμι, για τους οποίους η έννοια αυτή παρέχει μια εξαιρετικά ικανοποιητική απάντηση στο κεντρικό ερώτημα: Ποιός είμαι; Ωστόσο, "ο αράπης του λευκού"είναι ο όρος που ένας Άραβας διανοούμενος χρησιμοποιεί γι’αυτούς τους μετανάστες, ενώ η ιδέα του παγκόσμιου πολιτισμού βρίσκει ελάχιστη υποστήριξη σε άλλους πολιτισμούς.
Οι μη δυτικοί βλέπουν ως δυτικό αυτό που οι δυτικοί βλέπουν ως παγκόσμιο...
Τα επιχειρήματα για την εμφάνιση κάποιου είδους παγκόσμιου πολιτισμού βασίζονται σε μία ή περισσότερες από τις εξής τρείς υποθέσεις. Πρώτον, η υπόθεση ότι η κατάρρευση του σοβιετικού κομμουνισμού σήμανε το τέλος της ιστορίας και την παγκόσμια επιτυχία της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αυτό το επιχείρημα πάσχει από την εσφαλμένη βάση της μοναδικής εναλλακτικής λύσης. Αυτή η αντίληψη βρίσκεται βαθιά ριζωμένη στον ψυχρό πόλεμο, όπου η μοναδική εναλλακτική λύση στον κομμουνισμό ήταν η φιλελεύθερη δημοκρατία, και ο θάνατος του πρώτου θα επέφερε την παγκοσμιότητα του δεύτερου. Προφανώς, όμως, υπάρχουν πολλές μορφές απολυταρχισμού, εθνικισμού και κομμουνισμού της αγοράς (όπως στην Κίνα), που ζουν και βασιλεύουν σήμερα. Επιπλέον, και αυτό είναι το σημαντικότερο, υπάρχουν όλες οι θρησκευτικές εναλλακτικές λύσεις που βρίσκονται μακριά από τον κόσμο των κοσμικών ιδεολογιών. Στο σύγχρονο κόσμο, η θρησκεία είναι μια κεντρική, ίσως η κεντρική, δύναμη που προσφέρει κίνητρα και κινητοποιεί τους ανθρώπους. Είναι καθαρή ύβρις να πιστεύουμε ότι η κατάρρευση του σοβιετικού κομμουνισμού σημαίνει ότι η Δύση νίκησε οριστικά και ότι οι μουσουλμάνοι, οι Κινέζοι, οι Ινδιάνοι και οι υπόλοιποι θα ενστερνιστούν το δυτικό φιλελευθερισμό ως τη μοναδική εναλλακτική λύση. Ο ψυχροπολεμικός διχασμός της ανθρωπότητας τελείωσε. Οι πιο θεμελιώδεις διακρίσεις της ανθρωπότητας από την άποψη της εθνικότητας, της θρησκείας και των πολιτισμών παραμένουν και προκαλούν νέες συγκρούσεις.
Δεύτερον, η υπόθεση ότι η αυξανόμενη αλληλεπίδραση μεταξύ των λαών -το εμπόριο, οι επενδύσεις, ο τουρισμός, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ηλεκτρονικές επικοινωνίες γενικώς- δημιουργεί μια κοινή παγκόσμια κουλτούρα. Πράγματι, οι Εξελίξεις στις μεταφορές και τις τηλεπικοινωνίες έχουν διευκολύνει την μετακίνηση των κεφαλαίων, των προϊόντων, των ανθρώπων, τής γνώσης, των ιδεών και των εικόνων σε όλο τον κόσμο και έχουν μειώσει το κόστος της. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι έτσι συμβαίνει όσον αφορά τη διεθνή κίνηση αυτών των πραγμάτων. Υπάρχει, όμως, αμφιβολία για την επίδραση αυτής της αυξανόμενης κίνησης.
Το εμπόριο αυξάνει ή μειώνει την πιθανότητα της σύγκρουσης;
Η υπόθεση ότι μειώνει την πιθανότητα πολέμου μεταξύ των εθνών δεν έχει αποδειχτεί, ενώ υπάρχουν στοιχεία για το αντίθετο.
Η υπόθεση ότι μειώνει την πιθανότητα πολέμου μεταξύ των εθνών δεν έχει αποδειχτεί, ενώ υπάρχουν στοιχεία για το αντίθετο.
Το διεθνές εμπόριο επεκτάθηκε σημαντικά στις δεκαετίες 1960 και 1970 και την επόμενη δεκαετία ο ψυχρός πόλεμος τελείωσε. Το 1913, όμως, το διεθνές εμπόριο είχε πλησιάσει αστρονομικά επίπεδα, αλλά αυτό δεν εμπόδισε τα έθνη να αλληλοσπαραχθούν μέσα στα επόμενα χρόνια. Αν το διεθνές εμπόριο σε αυτό το επίπεδο δεν μπορεί να αποτρέψει έναν πόλεμο, τότε τι μπορεί; Τα στοιχεία που διαθέτουμε δεν στηρίζουν τη φιλελεύθερη διεθνιστική υπόθεση ότι το εμπόριο προωθεί την ειρήνη. Οι αναλύσεις που έγιναν στη δεκαετία 1990 αμφισβητούν ακόμα περισσότερο αυτή τη θεωρία. Μια μελέτη, μάλιστα, συμπέρανε ότι "αυξημένα επίπεδα εμπορίου μπορεί να αποτελέσουν μια εξαιρετικά διασπαστική δύναμη (...) στην διεθνή πολιτική"και ότι "το αυξανόμενο εμπόριο στο διεθνές σύστημα είναι απίθανο, από μόνο του, να εξομαλύνει τις διεθνείς εντάσεις ή να προωθήσει μια μεγαλύτερη διεθνή σταθερότητα". Μια άλλη μελέτη ισχυρίζεται ότι τα υψηλά επίπεδα οικονομικής αλληλεξάρτησης "μπορεί να προκαλέσουν είτε ειρήνη είτε πόλεμο, ανάλογα με τις προσδοκίες του μελλοντικού εμπορίου". Η οικονομική αλληλεξάρτηση προκαλεί ειρήνη μόνο "όταν τα κράτη περιμένουν ότι τα υψηλά επίπεδα εμπορίου θα διατηρηθούν και στο μέλλον". Αν τα κράτη δεν αναμένουν τα υψηλά επίπεδα του εμπορίου να συνεχιστούν, τότε είναι πιθανό να γίνει πόλεμος.
Η αποτυχία του εμπορίου και των τηλεπικοινωνιών να εξασφαλίσουν ειρήνη ή ένα κοινό αίσθημα συμβαδίζει και με τα ευρήματα των κοινωνικών επιστημών. Στην κοινωνική ψυχολογία, η θεωρία της διαφοροποίησης υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι ορίζουν τον εαυτό τους με βάση αυτά που τους διαφοροποιούν από τους άλλους ανθρώπους σε μια συγκεκριμένη περίπτωση: "Ένας άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του σύμφωνα με εκείνα τα χαρακτηριστικά που τον διαφοροποιούν από τους άλλους ανθρώπους, κυριότερα από τους ανθρώπους του συνηθισμένου του κοινωνικού πλαισίου (...) Μια γυναίκα ψυχολόγος σε μια συντροφιά δώδεκα γυναικών που έχουν διαφορετικό επάγγελμα αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως ψυχολόγο, ενώ η ίδια γυναίκα, όταν βρίσκεται σε μια συντροφιά δώδεκα ανδρών ψυχολόγων, αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως γυναίκα". Οι άνθρωποι ορίζουν την ταυτότητά τους σύμφωνα με αυτό που δεν είναι. Καθώς οι βελτιωμένες τηλεπικοινωνίες, το εμπόριό και ο τουρισμός πολλαπλασιάζουν τις έπάφες μεταξύ των πολιτισμών, οι άνθρωποι αποδίδουν μεγαλύτερη σημασία στην πολιτιστική τους ταυτότητα. Δυο Ευρωπαίοι, ένας Γερμανός και ένας Γάλλος, που έρχονται σε επαφή, θα προσδιορίσουν τον εαυτό τους ως Γερμανό και Γάλλο αντίστοιχα. Δυο Ευρωπαίοι, ένας Γερμανός και ένας Γάλλος, που έρχονται σε επαφή με δυο Άραβες, έναν Σαουδάραβα και έναν Αιγύπτιο, θα προσδιορίσουν τον εαυτό τους ως Ευρωπαίους και ως Άραβες αντίστοιχα. Η μετανάστευση των βορειοαφρικανών στην Γαλλία προκαλεί εχθρότητα στους Γάλλους, ενώ ταυτόχρονα προκάλεσε ανεκτικότητα στη μετανάστευση των ρωμαιοκαθολικών Πολωνών.
Οι Αμερικανοί αντιδρούν πολύ πιο αρνητικά στις ιαπωνικές επενδύσεις παρά σε πολύ μεγαλύτερες καναδικές και ευρωπαϊκές επενδύσεις.
Παρομοίως, όπως τόνισε ο Ντόναλντ Χόροβιτς, "ένας Ίμπο (...) μπορεί να είναι ένας Ογουέρι Ίμπο ή ένας Ονίτσχα Ίμπο στις περιοχές που κάποτε αποτελούσαν την Ανατολική Νιγηρία. Στο Λάγος, είναι απλώς ένας Ίμπο. Στο Λονδίνο, είναι Νιγηριανός. Στην Νέα Υόρκη είναι Αφρικανός". Σύμφωνα με την κοινωνιολογία, η θεωρία της παγκοσμιοποίησης οδηγεί σε παρόμοια συμπεράσματα: "Σε έναν κόσμο όπου η παγκοσμιοποίηση αυξάνεται συνεχώς - και ο οποίος χαρακτηρίζεται από έναν ιστορικά ασυνήθιστο βαθμό πολιτισμικών, κοινωνικών και άλλων τύπων αλληλεξάρτησης και, ως εκ τούτου, από μια ευρέως διαδεδομένη συνείδηση - υπάρχει επιδείνωση της πολιτισμικής, κοινωνικής και εθνικής αυτοσυνειδησίας". Η παγκόσμια αναβίωση της θρησκείας, "η επιστροφή στα ιερά και στα όσια", είναι η απάντηση στην αντίληψη των ανθρώπων ότι ο κόσμος είναι "ένας απλός τόπος".
.~`~.
II
Αντιδράσεις απέναντι στη Δύση και τον εκσυγχρονισμό
II
Αντιδράσεις απέναντι στη Δύση και τον εκσυγχρονισμό
α´
Η επέκταση της Δύσης προώθησε τον εκσυγχρονισμό και τη δυτικοποιηση των μη δυτικών κοινωνιών. Οι πολιτικοί και πνευματικοί ηγέτες αυτών των κοινωνιών αντέδρασαν στην επίδραση της Δύσης με έναν ή και περισσότερους τρόπους: απορρίπτοντας και τον εκσυγχρονισμό και τη δυτικοποιηση, ασπαζόμενοι και τα δυο, ασπαζόμενοι τον πρώτο και απορρίπτοντας τη δεύτερη.
Η απόρριψη
Η Ιαπωνίαακολούθησε το δρόμο της απόρριψης ήδη από τις πρώτες της επαφές με τη Δύση το 1542 έως και τα μέσα του 19ου αιώνα. Μόνο περιορισμένες μορφές εκσυγχρονισμού επιτρέπονταν, όπως η απόκτηση όπλων, ενώ η εισαγωγή της δυτικής κουλτούρας, συμπεριλαμβανομένου του Χριστιανισμού, ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη. Στα μέσα του 17ου αιώνα οι δυτικοί απελαύνονταν. Αυτή η στάση απόρριψης τελείωσε με το αναγκαστικό άνοιγμα της Ιαπωνίας από τον Πλωτάρχη Πέρυ το 1854 και τις δραματικές προσπάθειες να διδαχτεί από τη Δύση μετά την παλινόρθωση των Μέιζι το 1868. Επίσης, η Κίνα για πολλούς αιώνες προσπαθούσε να αποτρέψει τον εκσυγχρονισμό ή τη δυτικοποιηση. Παρόλο που χριστιανοί ιεραπόστολοι έγιναν δεκτοί στην Κίνα το 1601, αργότερα, το 1722, αποκλείστηκαν. Σε αντίθεση με την Ιαπωνία, η πολιτική της απόρριψης της Κίνας οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην εικόνα που είχε η ίδια η Κίνα για τον εαυτό της ως το Μέσο Βασίλειο και στην ακλόνητη πεποίθηση ότι η κινέζικη κουλτούρα ήταν ανώτερη όλων. Η κινεζική απομόνωση, σε αντίθεση με την ιαπωνική, έλαβε τέλος όταν στράφηκαν τα δυτικά όπλα εναντίον της Κίνας, από τους Βρετανούς, στη διάρκεια του Πολέμου του Οπίου (1839-1842). Όπως φαίνεται από αυτές τις περιπτώσεις, κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα η δυτική δύναμη καθιστούσε πολύ δύσκολη και τελικά αδύνατη τη διατήρηση της πολιτικής του αποκλεισμού που ακολουθούσαν οι μη δυτικές κοινωνίες.
Στον 20ό αιώνα οι βελτιώσεις που σημειώθηκαν στις μεταφορές και τις τηλεπικοινωνίες καθώς και η παγκόσμια αλληλεξάρτηση, αύξησαν τρομακτικά το κόστος του αποκλεισμού. Εκτός από κάποιες μικρές, αγροτικές κοινότητες, που είναι διατεθειμένες να επιβιώνουν σε επίπεδο στοιχειώδους συντηρήσεως, η συνολική απόρριψη του εκσυγχρονισμού και της δυτικοποίησης είναι σχεδόν αδύνατη σε έναν κόσμο που εκσυγχρονίζεται και αλληλοσυνδέεται με ταχύτατο ρυθμό. Όσον αφορά το Ισλάμ, ο Ντάνιελ Πάιπς έγραψε ότι "μόνο οι ακραίοι φονταμενταλιστές απορρίπτουν τον εκσυγχρονισμό και τη δυτικοποιηση. Πετούν τις τηλεοράσεις στα ποτάμια, απαγορεύουν τα ρολόγια του χεριού και απορρίπτουν τη μηχανή εσωτερικής καύσης. Ωστόσο, η έλλειψη πρακτικότητας αυτού του προγράμματος περιορίζει δραματικά την ελκτική δύναμη αυτών των ομάδων. Σε μερικές περιπτώσεις - όπως ο Γιεν Ιζάλα του Κάνο, οι δολοφόνοι του Σαντάτ, αυτοί που χτύπησαν το τέμενος της Μέκκας καθώς και μερικές μαλαισιανές ομάδες - αυτές οι τάσεις, μετά από βίαιες συγκρούσεις με την εξουσία, όχι μόνο ηττήθηκαν αλλά εξαφανίστηκαν αφήνοντας ελάχιστα ίχνη". Η εξαφάνιση χωρίς ίχνη συνοψίζει τη μοίρα της πολιτικής της απόρριψης στο τέλος του 20ού αιώνα Οι ζηλωτές, για να χρησιμοποιήσω τον όρο του Τόυνμπη, δεν αποτελούν βιώσιμη λύση.
Ο κεμαλισμός
Η δεύτερη πιθανή αντίδραση στη Δύση είναι ο ηρωδιανισμός του Τόυνμπη, δηλαδή το αγκάλιασμα και του εκσυγχρονισμού και της δυτικοποίησης. Αυτή η αντίδραση βασίζεται στις υποθέσεις οτι ο εκσυγχρονισμός είναι επιθυμητός και απαραίτητος, ότι η ιθαγενής κουλτούρα δεν είναι συμβατή με τον εκσυγχρονισμό και, συνεπώς, πρέπει να εγκαταλειφθεί ή να καταργηθεί και η κοινωνία πρέπει να δυτικοποιηθεί πλήρως για να μπορέσει να εκσυγχρονιστεί έπιτυχώς. Ο εκσυγχρονισμός και η δυτικοποίηση ενισχύουν ό ένας τον άλλο καί πρέπει να συμβαδίζουν. Αυτή η προσέγγιση συνοψίστηκε στις απόψεις μερικών Κινέζων και Ιαπώνων διανοούμενων στα τέλη του 19ου αιώνα'σύμφωνα με αυτές, για να εκσυγχρονιστούν οι κοινωνίες τους έπρεπε να εγκαταλείψουν τη γλώσσα τους και να υιοθετήσουν τα αγγλικά ως εθνική γλώσσα. Αυτή η άποψη, και αυτό δεν μας εκπλήσσει, υπήρξε δημοφιλέστερη μεταξύ των δυτικών παρά μεταξύ των μη δυτικών ελίτ. Το μήνυμά τους ήταν το εξής: "Για να επιτύχετε, πρέπει να σας αρέσουμε, ο δικός μας δρόμος είναι ο μοναδικός". Το επιχείρημα είναι ότι "οι θρησκευτικές αξίες, ηθικές υποθέσεις και κοινωνικές δομές αυτών των [μη δυτικών] κοινωνιών είναι τουλάχιστον ξένες και μερικές φορές εχθρικές προς τις αξίες και τις πρακτικές της εκβιομηχάνισης". Επομένως, η οικονομική ανάπτυξη θα "απαιτήσει μια ριζοσπαστική και καταστροφική αναδόμηση της ζωής και της κοινωνίας και συχνά, μια νέα ερμηνεία του νοήματος της ίδιας της ύπαρξης όπως αυτή ήταν κατανοητή από τους ανθρώπους αυτού του πολιτισμού". Ο Πάιπς, αναφερόμενος στο Ισλάμ, επισημαίνει το ίδιο:
Για να μπορέσουν να ξεφύγουν από την ανομία, οι μουσουλμάνοι έχουν μόνο μια επιλογή, γιατί ο εκσυγχρονισμός απαιτεί δυτικοποίηση (...) το Ισλάμ δεν προσφέρει κάποιον εναλλακτικό τρόπο εκσυγχρονισμού (...) Η κοσμική διάσταση της ζωής δεν μπορεί να αποφευχθεί. Η σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία απαιτούν αφομοίωση του τρόπου σκέψης και των πολιτικών θεσμών που συνεπάγονται. Επειδή οι μη δυτικές κοινωνίες πρέπει να μιμηθούν όχι μόνο τη μορφή αλλά και το περιεχόμενο, η κυριαρχία του δυτικού πολιτισμού πρέπει να αναγνωριστεί, ώστε να μπορούν να διδαχτούν από αυτόν. Τις ευρωπαϊκές γλώσσες και τα δυτικά εκπαιδευτικά συστήματα δεν μπορούν να τα αποφύγουν, ακόμα και αν αυτά ενθαρρύνουν την ελεύθερη σκέψη και την ελεύθερη ζωή. Μόνο όταν οι μουσουλμάνοι αποδεχτούν κατηγορηματικά το δυτικό μοντέλο, θα είναι σε θέση να προοδεύσουν και μετά να αναπτυχθούν.
Εξήντα χρόνια πριν γραφούν αυτές οι φράσεις, ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ είχε καταλήξει σε παρόμοια συμπεράσματα, είχε δημιουργήσει τη νέα Τουρκία μέσα από τα ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και είχε ξεκινήσει μια μαζική προσπάθεια εκσυγχρονισμού και ταυτόχρονα δυτικοποίησης της χώρας του. Ξεκινώντας αυτόν το δρόμο και απορρίπτοντας το ισλαμικό παρελθόν, ο Ατατούρκ έκανε την Τουρκία μια "διχασμένη χώρα", μια κοινωνία που ήταν ισλαμική όσον αφορά τη θρησκεία, την πολιτιστική κληρονομιά, τα έθιμα και τους θεσμούς, αλλά με μια ηγετική ελίτ αποφασισμένη να την κάνει τμήμα της Δύσης. Στα τέλη του 20ού αιώνα, πολλές χώρες ακολουθούν την κεμαλική επιλογή και προσπαθούν να αντικαταστήσουν μια μη δυτική ταυτότητα με μια δυτική [η Τουρκία επέλεξε να εγκαταλείψει τη δεύτερη επιλογή και -σχεδόν- να ενστερνιστεί τη τρίτη επιλογή, ασπαζόμενη τον εκσυγχρονισμό και βάζοντας στην άκρη -εν μέρει- τη δυτικοποίηση. Η νεο-οθωμανική ή ερτογάνια περίοδος λοιπόν συμβολίζει -ανάμεσα σε άλλα πολλά που μας αφορούν- και την απόρριψη του συνδυασμού ή της ταύτισης εκσυγχρονισμού και δυτικοποίησης από τον μεγαλύτερο οπαδό και πρεσβευτή αυτής της νοοτροπίας σε πλανητική κλίμακα. Τον κεμαλισμό. Έτσι μάλιστα ονομάζει ο αμερικανός συγγραφέας τον συνδυασμό εκσυγχρονισμού και δυτικοποίησης. Κεμαλισμό].
Η μεταρρύθμιση
Η απόρριψη της δυτικής επίδρασης συνεπάγεται μια απελπισμένη προσπάθεια απομόνωσης της κοινωνίας μέσα σ'έναν σύγχρονο κόσμο όπου οι αποστάσεις εκμηδενίζονται. Ο κεμαλισμός συνεπάγεται το δύσκολο και τραυματικό έργο της καταστροφής μιας κουλτούρας που υπήρχε επί αιώνες και της αντικατάστασής της με μια εντελώς καινούργια, που εισάγεται από έναν άλλο πολιτισμό. Μια τρίτη επιλογή αποτελεί η προσπάθεια να συνδυαστεί ο εκσυγχρονισμός με τη διατήρηση των κύριων αξιών, πρακτικών και θεσμών της ιθαγενούς κουλτούρας της κοινωνίας. Αυτή η επιλογή είναι η δημοφιλέστερη μεταξύ των μη δυτικών ελίτ.
Στην Κίνα, κατά τη διάρκεια της τελευταίας φάσης της δυναστείας των Σινγκ το σύνθημα ήταν: "κινεζική γνώση για τις θεμελιώδεις αξίες και δυτική γνώση για την πρακτική πλευρά της ζωής". Στην Ιαπωνίαήταν: "ιαπωνικό πνεύμα και δυτική τεχνική". Στην Αίγυπτο, στη δεκαετία 1830, ο Μωχάμετ Άλη "επιχείρησε τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό χωρίς υπερβολική εισαγωγή δυτικών πολιτιστικών στοιχείων". Ωστόσο, αυτή η προσπάθεια απέτυχε, όταν οι Βρετανοί τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει τις περισσότερες μεταρρυθμίσεις του. Το αποτέλεσμα ήταν, παρατηρεί ο Αλή Μαζρούι ότι, "το πεπρωμένο της Αιγύπτου δεν συνέπεσε με την ιαπωνική μοίρα του τεχνικού εκσυγχρονισμού χωρίς την πολιτιστική δυτικοποιηση, ούτε με τη μοίρα του Ατατούρκ, του τεχνικού εκσυγχρονισμού μέσω της πολιτιστικής δυτικοποίησης". Στα τέλη του 19ου αιώνα, όμως, ο Τζαμάλ Αλ Ντιν Αλ Αφγκανί, ο Μωχάμετ Αμπντούχ και άλλοι μεταρρυθμιστές επιχείρησαν μια νέα συμφιλίωση του Ισλάμμε τον εκσυγχρονισμό ισχυριζόμενοι ότι "το Ισλάμ είναι συμβατό με τη σύγχρονη επιστήμη και το καλύτερο μέρος της δυτικής σκέψης"και προέβαλαν "μια ισλαμική λογική για την αποδοχή των συγχρόνων ιδεών και θεσμών, επιστημονικών, τεχνολογικών και πολιτικών (συνταγματικό καθεστώς και αντιπροσωπευτική κυβέρνηση)".
Αυτή ήταν μια αναμόρφωση με ευρεία έννοια, που έτεινε προς τον κεμαλισμό και αποδεχόταν όχι μόνο τον εκσυγχρονισμό αλλά και μερικούς δυτικούς θεσμούς. Η μεταρρύθμιση αυτού του τύπου ήταν η επικρατούσα αντίδραση στη Δύση εκ μέρους των μουσουλμανικών ελίτ για πενήντα χρόνια, από τη δεκαετία 1870 ως τη δεκαετία 1920, όταν αμφισβητήθηκε από τον κεμαλισμό και, αργότερα, από μια πιο απόλυτη μορφή, το φονταμενταλισμό.
β´
Η απόρριψη, ο κεμαλισμός και η μεταρρύθμιση βασίζονται σε διαφορετικές εκτιμήσεις του δυνατού και του επιθυμητού. Για την απόρριψη, ο εκσυγχρονισμός και η δυτικοποιηση είναι ανεπιθύμητα και είναι δυνατό να απορριφθούν και τα δυο. Για τον κεμαλισμό ο εκσυγχρονισμός και η δυτικοποιηση είναι στοιχεία επιθυμητά, το δεύτερο επειδή είναι απαραίτητο για να επιτευχθεί το πρώτο, ενώ και τα δυο είναι δυνατά. Για τη μεταρρύθμιση, ο εκσυγχρονισμός είναι επιθυμητός και πιθανός χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια δυτικοποίησης η οποία είναι ανεπιθύμητη. Επομένως, η απόρριψη και ο κεμαλισμός συγκρούονται ως προς το επιθυμητό του εκσυγχρονισμού, ενώ ο κεμαλισμός και η μεταρρύθμιση ως προς το αν ο εκσυγχρονισμός μπορεί να επιτευχθεί χωρίς δυτικοποίηση...
Ο Μαζρούι ισχυρίζεται ότι η Αίγυπτος και η Αφρική έχουν κινηθεί προς... "μια οδυνηρή διαδικασία πολιτιστικής δυτικοποίησης χωρίς τεχνικό εκσυγχρονισμό"... Ο εκσυγχρονισμός και η δυτικοποίηση συνδέονται στενά με τη μη δυτική κοινωνία που αφομοιώνει σημαντικά στοιχεία της δυτικής κουλτούρας και προοδεύει αργά προς τον εκσυγχρονισμό. Καθώς αυξάνεται ο ρυθμός του εκσυγχρονισμού, όμως, η ταχύτητα της δυτικοποίησης μειώνεται και η ιθαγενής κουλτούρα αναζωογονείται. Επομένως, ο περαιτέρω εκσυγχρονισμός αλλοιώνει την πολιτισμική ισορροπία δυνάμεων μεταξύ της Δύσης και της μη δυτικής κοινωνίας και ενισχύει την αφοσίωση στην ιθαγενή κουλτούρα.
Συνεπώς, στην πρώιμη φάση της αλλαγής, η δυτικοποίηση προωθεί τον εκσυγχρονισμό. Στις επόμενες φάσεις, ο εκσυγχρονισμός προωθεί την αντίστροφη πορεία και την αναβίωση της ιθαγενούς κουλτούρας με δυο τρόπους. Στο κοινωνικό πεδίο, ο εκσυγχρονισμός αυξάνει την οικονομική, στρατιωτική και πολιτική δύναμη της κοινωνίας στο σύνολό της και ενθαρρύνει τους ανθρώπους αυτής της κοινωνίας να πιστέψουν στην κουλτούρα τους και να την επιβεβαιώσουν. Στο ατομικό πεδίο, ο εκσυγχρονισμός παράγει αισθήματα αλλοτρίωσης και ανομίας, καθώς παραδοσιακοί δεσμοί και κοινωνικές σχέσεις καταστρέφονται, και οδηγεί σε κρίση ταυτότητας, στην οποία η θρησκεία δίνει την απάντηση...
Η θεωρία του δανεισμού, όπως την ανέπτυξαν μεταξύ άλλων ο Φρομπένιους, ο Σπέγκλερ και ο Μπόσμαν. τονίζει το βαθμό στον οποίο οι αποδέκτες πολιτισμοί δανείζονται επιλεκτικά κάποια στοιχεία από άλλους πολιτισμούς και τα προσαρμόζουν, τα μεταβάλλουν και τα αφομοιώνουν, έτσι ώστε να ενισχύσουν και να εξασφαλίσουν την επιβίωση των κεντρικών αξιών τους ή το "παίδευμα"της κουλτούρας τους. Σχεδόν όλοι οι μη δυτικοί πολιτισμοί υπάρχουν εδώ και μια χιλιετία τουλάχιστον, μερικοί ακόμα περισσότερο. Έχουν να επιδείξουν ολόκληρο κατάλογο δανείων από άλλους πολιτισμούς με στόχο την ενίσχυση της προσπάθειας τους να επιβιώσουν. Οι μελετητές συμφωνούν ότι η αφομοίωση του Βουδισμού της Ινδίας από την Κίνα απέτυχε να προκαλέσει την "ινδικοποίηση"της Κίνας. Οι Κινέζοι προσάρμοσαν το Βουδισμό στους κινεζικούς σκοπούς και ανάγκες. Η κινέζικη κουλτούρα παρέμεινε κινέζικη. Μέχρι σήμερα, οι Κινέζοι έχουν υπερνικήσει συστηματικά τις δυτικές προσπάθειες να τους εκχριστιανίσουν. Αν, κάποια στιγμή, πράγματι εισάγουν το Χριστιανισμό, θα αφομοιωθεί και αυτός και θα προσαρμοστεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι συμβατός με τα κεντρικά στοιχεία της κινέζικης κουλτούρας. Παρομοίως, οι Άραβες μουσουλμάνοι αποδέχτηκαν, αξιολόγησαν και χρησιμοποίησαν "την ελληνική τους κληρονομιά για ωφελιμιστικούς λόγους. Ενδιαφέρονταν κυρίως να δανειστούν κάποιες εξωτερικές μορφές ή τεχνικά στοιχεία και έτσι γνώριζαν πώς να αγνοήσουν όλα εκείνα τα στοιχεία στην ελληνική σκέψη που θα μπορούσαν να έρθουν σε σύγκρουση με την "αλήθεια", όπως έχει καθιερωθεί μέσα από το Κοράνι και τους θεμελιώδεις κανόνες και διδάγματα". Η Ιαπωνία ακολούθησε το ίδιο μοντέλο. Τον 7ο αιώνα η Ιαπωνία εισήγαγε την κινέζικη κουλτούρα και "τη μετέτρεψε με δική της πρωτοβουλία και χωρίς οικονομικές και στρατιωτικές πιέσεις"σε πολιτισμό. "Κατά τη διάρκεια των αιώνων που ακολούθησαν, υπήρξαν περίοδοι σχετικής απομόνωσης από κινέζικες επιρροές, όπου τα προηγούμενα δάνεια ξεδιαλέγονταν και όσα ήταν χρήσιμα αφομοιώνονταν τις περιόδους αυτές διαδέχονταν άλλες, όπου οι επαφές και τα δάνεια ανανεώνονταν". Σε όλες αυτές τις περιόδους, η Ιαπωνία διατήρησε τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της.
Η μετριοπαθής εκδοχή του κεμαλικού επιχειρήματος ότι οι μη δυτικές κοινωνίες μπορούν να εκσυγχρονιστούν μέσω της δυτικοποίησης δεν έχει αποδειχτεί ακόμα. Το ακραίο κεμαλικό επιχείρημα ότι οι μη δυτικές κοινωνίες πρέπει να δυτικοποιηθούν για να εκσυγχρονιστούν, δεν στέκει ως παγκόσμια θέση.
Ωστόσο, θέτει το εξής ερώτημα: υπάρχουν, άραγε, μη δυτικές κοινωνίες όπου η ιθαγενής κουλτούρα εμποδίζει σε τέτοιο βαθμό τον εκσυγχρονισμό, ώστε αυτή η κουλτούρα να πρέπει να αντικατασταθεί σε σημαντικό βαθμό από τη δυτική, προκειμένου να εκσυγχρονιστεί η χώρα; Θεωρητικά, αυτό θα έπρεπε να είναι πιο πιθανό με τις ολοκληρωμένες παρά με τις οργανικές κουλτούρες. Αυτά τα είδη οργανικής κουλτούρας "χαρακτηρίζονται από μεγάλο τμήμα ενδιάμεσων σκοπών διακριτών και ανεξάρτητων από τους απώτερους σκοπούς". Αυτά τα συστήματα "καινοτομούν εύκολα απλώνοντας το πέπλο της παράδοσης στην ίδια την αλλαγή (...) Τέτοιου είδους συστήματα μπορούν να καινοτομήσουν χωρίς να φαίνεται ότι αλλάζουν εκ θεμελίων τους κοινωνικούς θεσμούς. Αντιθέτως, η καινοτομία πραγματοποιείται για να υπηρετήσει τη λήθη". Τα ολοκληρωμένα συστήματα, αντιθέτως, "χαρακτηρίζονται από τη στενή σχέση ενδιάμεσων και απώτερων σκοπών (...) η κοινωνία, το κράτος και η εξουσία αποτελούν μέρος ενός περίπλοκου συστήματος υψηλού βαθμού αλληλεγγύης, όπου η θρησκεία, ως πνευματικός οδηγός, είναι διάχυτη. Τέτοιου είδους συστήματα είναι εχθρικά στην καινοτομία". Ο Άπτερ χρησιμοποιεί αυτές τις κατηγορίες για να αναλύσει την αλλαγή στις αφρικανικές φυλές. Ο Άιζενσταντ ακολούθησε μια παρόμοια ανάλυση αναφορικά με τους μεγάλους ασιατικούς πολιτισμούς και κατέληξε σε παρόμοια συμπεράσματα. Ο εσωτερικός μετασχηματισμός "διευκολύνεται ιδιαίτερα από την αυτονομία των κοινωνικών, πολιτιστικών και πολιτικών θεσμών".
Γι’αύτό το λόγο, οι πιο οργανικές ιαπωνικές και ινδουϊστικές κοινωνίες κατευθύνθηκαν νωρίτερα και ευκολότερα προς τον εκσυγχρονισμό απ’ ό,τι όι κουμφουκιανές καί ισλαμικές κοινωνίες. Μπόρεσαν με μεγαλύτερη ευκολία να εισάγουν τη σύγχρονη τεχνολογία και να τη χρησιμοποιήσουν για να στηρίξουν τη δική τους κουλτούρα. Αυτό σημαίνει, άραγε, ότι η κινεζική και η ισλαμική κοινωνία πρέπει είτε να απέχουν από τον εκσυγχρονισμό και τη δυτικοποίηση είτε να τα ενστερνιστούν; Οι επιλογές δεν είναι τόσο περιορισμένες. Όχι μόνο η Ιαπωνία αλλά και η Σιγκαπούρη, η Ταϊβάν, η Σαουδική Αραβία και σε μικρότερο βαθμό το Ιράν έχουν γίνει σύγχρονες κοινωνίες χωρίς να δυτικοποιηθούν. Πράγματι, η προσπάθεια του Σάχη να ακολουθήσει το δρόμο του κεμαλισμοΰ προκάλεσε έντονη αντίδραση κατά της Δύσης, αλλά όχι κατά του εκσυγχρονισμού. Η Κίνα βρίσκεται σαφώς στο δρόμο της μεταρρύθμισης.
Οι ισλαμικές κοινωνίες αντιμετώπισαν δυσκολίες με τον εκσυγχρονισμό και γι’αυτό ο Πάιπς υποστηρίζει τη θέση ότι η δυτικοποίηση αποτελεί προϋπόθεση, τονίζοντας τις συγκρούσεις μεταξύ του Ισλάμ και του εκσυγχρονισμού στα οικονομικά θέματα καθώς και στα θέματα που αφορούν τον τόκο, τη νηστεία, το κληρονομικό δίκαιο και τη συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό. Ωστόσο, ακόμα και ο Πάιπς αποδέχεται τη θέση του Μαξίν Ρόντινσον, ότι δηλαδή "δεν υπάρχουν ενδείξεις πως η ισλαμική θρησκεία εμπόδισε το μουσουλμανικό κόσμο να αναπτυχθεί στο δρόμο του σύγχρονου καπιταλισμού"... ακόμα και οι πιο φανατικοί επικριτές της δυτικοποίησης και υποστηρικτές της ιθαγενούς κουλτούρας δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τις κασέτες και την τηλεόραση για να προωθήσουν τον αγώνα τους. Εν ολίγοις, ο εκσυγχρονισμός δεν συνεπάγεται απαραίτητα δυτικοποίηση. Οι μη δυτικές κοινωνίες μπορούν να εκσυγχρονιστούν, και έχουν όντως εκσυγχρονιστεί, χωρίς όμως να εγκαταλείψουν τη δική τους κουλτούρα και να υιοθετήσουν εξ ολοκλήρου τις δυτικές αξίες, θεσμούς και πρακτικές. Το δεύτερο, άλλωστε, θα ήταν σχεδόν απίθανο: τα όποια εμπόδια μπορεί να θέτουν οι μη δυτικές κοινωνίες στον εκσυγχρονισμό, ωχριούν μπροστά στα εμπόδια που θέτουν στη δυτικοποίηση. Όπως παρατηρεί ο Μπρωντέλ, θα ήταν τουλάχιστον "παιδαριώδες"να σκεφτόμαστε ότι ο εκσυγχρονισμός ή "ο θρίαμβος του πολιτισμού στον ενικό"θα οδηγούσε στο τέλος των ποικίλων ειδών κουλτούρας που ενσωματώνονται ολόκληρους αιώνες στους μεγαλύτερους πολιτισμούς του κόσμου. Αντιθέτως, ο εκσυγχρονισμός ενισχύει αυτά τα είδη κουλτούρας και μειώνει τη δύναμη της Δύσης. Κατά βάση, ο κόσμος γίνεται περισσότερο σύγχρονος και λιγότερο δυτικός.
.~`~.
III
Η αναβίωση των μη δυτικών πολιτισμών
III
Η αναβίωση των μη δυτικών πολιτισμών
Η κατανομή των πολιτισμών στον κόσμο απεικονίζει και την κατανομή της δύναμης. Το εμπόριο δεν ακολουθεί αναγκαστικά τη σημαία μιας χώρας. Ο πολιτισμός, όμως, πάντα ακολουθεί τη δύναμη. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, η επέκταση της δύναμης ενός πολιτισμού συνέβαινε συνήθως ταυτόχρονα με την άνθηση της κουλτούρας του και σχεδόν πάντα σήμαινε και τη χρήση αυτής της δύναμης για την περαιτέρω επέκταση των αξιών, των συνηθειών, των θεσμών στις άλλες κοινωνίες. Ένας παγκόσμιος πολιτισμός προϋποθέτει και παγκόσμια δύναμη. Η δύναμη των Ρωμαίων δημιούργησε ένα σχεδόν παγκόσμιο πολιτισμό μέσα στα περιορισμένα όρια, του κλασικού κόσμου. Η δύναμη της Δύσης, με τη μορφή της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας του 19ου αιώνα, και η αμερικανική ηγεμονία κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα επέκτειναν το δυτικό πολιτισμό σε όλο σχεδόν το σύγχρονο κόσμο. Η ευρωπαϊκή αποικιοκρατία έχει τελειώσει και η αμερικανική ηγεμονία υποχωρεί. Ακολουθεί η παρακμή της δυτικής κουλτούρας την ίδια στιγμή που τα ιστορικά ριζωμένα ήθη, γλώσσες, πεποιθήσεις και θεσμοί επανεμφανίζονται. Η αυξανόμενη δύναμη των μη δυτικών κοινωνιών που οφείλεται στον εκσυγχρονισμό, προκαλεί με τη σειρά της την αναβίωση των μη δυτικών πολιτισμών σε όλο τον κόσμο.
---------------------------------------------------------------
«Ο σύνδεσμος μεταξύ της δύναμης και της κουλτούρας αγνοείται σχεδόν παγκοσμίως, και από εκείνους που υποστηρίζουν ότι υπάρχει ένας παγκόσμιος πολιτισμός ή τουλάχιστον αρχίζει και εμφανίζεται, καθώς και από εκείνους που υποστηρίζουν ότι ο εκδυτικισμός αποτελεί προϋπόθεση του εκσυγχρονισμού. Αρνούνται να αποδεχτούν το γεγονός ότι το επιχείρημά τους έχει ως προϋπόθεση την υποστήριξη της επέκτασης και παγίωσης της δυτικής κυριαρχίας στον κόσμο. Αρνούνται, επίσης, να αποδεχτούν το γεγονός ότι, αν δοθεί η δυνατότητα στις άλλες κοινωνίες να καθορίσουν μόνες τους τη μοίρα τους, θα επιστρέψουν στις παλιές πεποιθήσεις, συνήθειες και πρακτικές που, σύμφωνα με τους οπαδούς της παγκοσμιοποίησης, είναι εχθρικές στην πρόοδο. Συνήθως, οι άνθρωποι που υποστηρίζουν τις αρετές ενός παγκόσμιου πολιτισμού, δεν υποστηρίζουν και τις αρετές της παγκόσμιας αυτοκρατορίας», γράφει σε μια του υποσημείωση σε αυτό το σημείο.
---------------------------------------------------------------
Όπως ισχυρίζεται ο Τζόζεφ Νάι, υπάρχει μια διαφορά μεταξύ της "σκληρής δύναμης"η οποία στηρίζεται στη δύναμη της διαταγής, που με τη σειρά της στηρίζεται στη δύναμη της οικονομικής και στρατιωτικής υπεροχής, και της "ήπιας δύναμης"που είναι η ικανότητα ενός κράτους να "κάνει άλλες χώρες να θελήσουν αυτό που θέλει και το ίδιο"με το να επικαλείται λόγους κουλτούρας και ιδεολογίας. Όπως παραδέχεται και ο Νάι, υπάρχει μια ευρεία διασπορά αυτής της σκληρής δύναμης στον κόσμο και τα ισχυρά κράτη είναι "ολοένα και λιγότερο ικανά να χρησιμοποιήσουν την παραδοσιακή τους δύναμη για να πετύχουν τους στόχους τους". Ο Νάι συνεχίζει λέγοντας ότι "αν η κουλτούρα και η ιδεολογία ενός κράτους είναι ελκυστικές, τότε είναι πιθανό ότι και άλλα κράτη θα ακολουθήσουν την ηγεσία αυτού του κράτους"και επομένως η ήπια δύναμη είναι "εξίσου σημαντική με τη σκληρή δύναμη".
Τί είναι αυτό, άραγε, που κάνει την κουλτούρα και την ιδεολογία ελκυστικές; Η κουλτούρα και η ιδεολογία γίνονται ελκυστικές όταν φαίνεται ότι είναι συνυφασμένες με την υλική επιτυχία και επιρροή. Η ήπια δύναμη είναι δύναμη μόνο όταν στηρίζεται στη σκληρή δύναμη.
Η ανάπτυξη της σκληρής οικονομικής και στρατιωτικής δύναμης δημιουργεί μεγάλη αυτοπεποίθησή, αλαζονεία, και πίστη στην ανωτερότητα της κουλτούρας ή της ήπιας δύναμής κάποιου κράτους έναντι των άλλων λαών και, κατ’ επέκταση, αυξάνεται ιδιαίτερα η έλξη που ασκούν αυτά στους λαούς. Μείωση της οικονομικής και στρατιωτικής δύναμης οδηγεί σε αυτο-αμφισβήτηση, σε κρίση ταυτότητας και σε αναζήτηση του κλειδιού της οικονομικής, στρατιωτικής και πολιτικής επιτυχίας σε άλλα είδη κουλτούρας. Καθώς οι μη δυτικές κοινωνίες αυξάνουν την οικονομική, στρατιωτική και πολιτική τους δύναμη, αυξάνεται ταυτόχρονα και η πίστη στις αξίες, τους θεσμούς και την κουλτούρα τους.
Η κομμουνιστική ιδεολογία υπήρξε ελκυστική σε πολλούς ανθρώπους σε όλο τον κόσμο στη διάρκεια δεκαετιών 1950 και 1960, γιατί ήταν συνδεδεμένη με την οικονομική επιτυχία και στρατιωτική δύναμη της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτή, όμως, η έλξη εξαφανίστηκε όταν η σοβιετική οικονομία έπαψε να αναπτύσσεται και σταδιακά αδυνατούσε να διατηρήσει τη σοβιετική στρατιωτική δύναμη. Κατά τον ίδιο τρόπο, οι δυτικές αξίες και θεσμοί προσέλκυσαν ανθρώπους άλλων πολιτισμών, επειδή θεωρήθηκαν καθοριστικοί παράγοντες της δυτικής δύναμης και πλούτου. Αυτή η διαδικασία έχει διαρκέσει ολόκληρους αιώνες. Από το 1000 μ.Χ ως το 1300 μ.Χ, όπως τόνισε και Ουίλιαμ Μακνήλ, η χριστιανοσύνη, το ρωμαϊκό δίκαιο και τα άλλα στοιχεία της δυτικής κουλτούρας υιοθετήθηκαν από Ούγγρους, Πολωνούς, Λιθουανούς. Αυτή "η αποδοχή του δυτικού πολιτισμού προσκλήθηκε από ανάμεικτα συναισθήματα φόβου και θαυμασμού για τη στρατιωτική υπεροχή των βασιλέων της Δύσης". Καθώς, όμως, η δυτική δύναμη μειώνεται, η ικανότητα της Δύσης να επιβάλλει τις αντιλήψεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το φιλελευθερισμό και τη δημοκρατία στους άλλους πολιτισμούς, το ίδιο συμβαίνει με την έλξη που ασκούν αυτές οι αξίες στους άλλους πολιτισμούς.
Για την ακρίβεια, αυτό έχει ήδη συμβεί. Για πολλούς αιώνες οι μη δυτικοί λαοί ζήλευαν την οικονομική ευημερία, την ανάπτυξη της τεχνολογίας, τη στρατιωτική δύναμη και την πολιτική συνοχή των δυτικών κοινωνιών. Αναζητούσαν το μυστικό της επιτυχίας στις δυτικές αξίες και θεσμούς και όταν το ανακάλυψαν προσπάθησαν να το εφαρμόσουν και στις δικές τους κοινωνίες. Για να μπορέσουν να γίνουν πλούσιοι και ισχυροί, έπρεπε να γίνουν σαν τη Δύση. Σήμερα, ωστόσο, αυτές οι κεμαλιστικές τάσεις έχουν εξαφανιστεί στην Ανατολική Ασία.
Οι ανατολικοασιάτες αποδίδουν την εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξή τους όχι στην εισαγόμενη δυτική κουλτούρα, αλλά στην πίστη που έδειξαν στη δική τους κουλτούρα. Ισχυρίζονται ότι έχουν πετύχει επειδή ακριβώς διαφέρουν από τη Δύση. Παρομοίως, όταν οι μη δυτικές κοινωνίες αισθάνθηκαν αδύναμες σε σχέση με τη Δύση, επικαλέστηκαν τις δυτικές αξίες της αυτοδιάθεσης, του φιλελευθερισμού, της δημοκρατίας και της ανεξαρτησίας, ώστε να δικαιολογήσουν την αντίθεσή τους στη δυτική κυριαρχία. Τώρα που δέν είναι πια αδύναμες, αντίθετα γίνονται όλο και πιο ισχυρές, δεν διστάζουν να επιτεθούν στις ίδιες αυτές αξίες που νωρίτερα είχαν χρησιμοποιήσει για να προωθήσουν τα συμφέροντά τους. Αρχικά, η εξέγερση εναντίον της Δύσης νομιμοποιήθηκε με την επίκληση της οικουμενικότητας των δυτικών αξιών. Τώρα η εξέγερση νομιμοποιείται με την επίκληση της ανωτερότητας, των μη δυτικών άξιων.
Ιθαγενής κουλτούρα δεύτερης γενιάς
Η εμφάνιση αυτής της διαφοράς είναι μια εκδήλωση του φαινομένου που ο Ρόναλντ Ντόρ ονόμασε "ιθαγενής κουλτούρα δεύτερης γενιάς". Στις πρώην δυτικές αποικίες καθώς και σε ανεξάρτητες χώρες όπως η Κίνα και η Ιαπωνία, η πρώτη γενιά του εκσυγχρονισμού ή η πρώτη γενιά μετά την ανεξαρτησία συνήθως έχει εκπαιδευτεί σε πανεπιστήμια του εξωτερικού (της Δύσης) σε κάποια δυτική κοσμοπολίτικη γλώσσα. Εν μέρει, αυτό συμβαίνει επειδή για πρώτη φορά επισκέφθηκαν τις δυτικές χώρες ως έφηβοι, σε μια ηλικία που όλοι εντυπωσιάζονται εύκολα και η απορρόφηση των δυτικών αξιών και τρόπου ζωής είναι ιδιαίτερα έντονη. Μεγάλο μέρος της δεύτερης και μεγαλύτερης γενιάς αντίθετα εκπαιδεύεται στην πατρίδα της, σε πανεπιστήμια που έχουν ιδρυθεί από τη πρώτη, όπου η τοπική και όχι η αποικιακή γλώσσα χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο ως γλώσσα διδασκαλίας. Αυτά τα πανεπιστήμια δεν προσφέρουν "ιδιαίτερη επαφή με τη μητροπολιτική παγκόσμια κουλτούρα"και "η γνώση μεταδίδεται μέσω των μεταφράσεων που συνήθως είναι περιορισμένες και κακής ποιότητας". Οι απόφοιτοι αυτών των πανεπιστημίων δυσανασχετούν με την κυριαρχία της προηγούμενης γενιάς που έχει εκπαιδευτεί στη Δύση και συχνά "υποκύπτουν στα θέλγητρα των τοπικιστικών κινημάτων". Καθώς η δύναμη της Δύσης υποχωρεί, οι νέοι φιλόδοξοι ηγέτες δεν μπορούν να στραφούν στη Δύση για να αποκτήσουν δύναμη και πλούτο. Πρέπει να αναζητήσουν το δρόμο της επιτυχίας μέσα στην ίδια τους την κοινωνία και συνεπώς πρέπει να αποδεχτούν τις αξίες και την κουλτούρα αυτής της κοινωνίας.
Δεν είναι απαραίτητο η διαδικασία της αποδοχής της ιθαγενούς κουλτούρας να ολοκληρωθεί με τη δεύτερη γενιά. Ικανοί και προσαρμόσιμοι ηγέτες της πρώτης γενιάς αποδέχονται ήδη την ιθαγενή κουλτούρα. Τρεις αξιοσημείωτες περιπτώσεις είναι ο Μοχάμετ Αλή Τζινά, ο Χάρυ Λη και ο Σόλομον Μπανταρανάικε. Αποφοίτησαν από την Οξφόρδη, το Καίμπριτζ και το Λίνκολν Ιν αντίστοιχα, ήταν ευφυέστατοι απόφοιτοι, καταπληκτικοί δικηγόροι και ιδιαιτέρως εκδυτικισμένα μέλη της κοινωνικής τους ελίτ. Ο Τζινά ήταν πεπεισμένος αντίπαλος της κυριαρχίας του κλήρου, ενώ ο Λη ήταν, σύμφωνα με την έκφραση υπουργού, "ο καλύτερος Εγγλέζος ανατολικά του Σουέζ". Ο Μπανταρανάικε είχε ανατραφεί χριστιανικά. Ωστόσο, για να μπορέσουν να οδηγήσουν τα έθνη τους στην ανεξαρτησία αλλά και να τά διοικήσουν μετά, χρειάστηκε να προσαρμοστούν στην ιθαγενή κουλτούρα. Επέστρεψαν στην κουλτούρα των προγόνων τους και στην πορεία άλλαξαν την ταυτότητά τους, τα ονόματα τους, την ενδυμασία τους και τις πεποιθήσεις τους. Ο Εγγλέζος δικηγόρος Μ.Α. Τζινά έγινε ο Πακιστανός Κουέηντ I Αζάμ, ο Χάρυ Λη έγινε ο Λη Κουάν Γιου. Ο αντικληρικός Τζινά μετατράπηκε σε απόστολο του Ισλάμ που υποστήριζε ότι αποτελεί τη βάση για ένα πακιστανικό κράτος. Ο αγγλοποιημένος Λη έμαθε τα κινέζικα των Μανδαρίνων και έγινε οπαδός του Κομφουκιανισμού. Ο χριστιανός Μπανταρανάικε προσηλυτίστηκε στο Βουδισμό και επικαλέστηκε τον σιναλέζικο εθνικισμό.
Η επιστροφή στην ιθαγενή κουλτούρα υπήρξε το χαρακτηριστικό στοιχείο του μη δυτικού κόσμου στις δεκαετίες 1980 και 1990.
Η αναβίωση του Ισλαμκαθώς και ο εκ νέου "εξισλαμισμός"αποτελούν τα κεντρικά θέματα των μουσουλμανικών κοινωνιών. Στην Ινδία η δεσπόζουσα τάση είναι η απόρριψη των δυτικών σχημάτων και αξιών και η "ινδικοποίηση"της πολιτικής και της κοινωνίας.
---------------------------------------------------------------
Ενδεικτικά, ινδικά, περί απόρριψης των δυτικών σχημάτων: "Ο Rajni Kothari γράφει ότι αυτός και οι Ινδοί συνάδελφοι του «αποστρέφονται τα κενά λόγια των ευκατάστατων, οργισμένων ανθρώπων του βόρειου ημισφαιρίου, που μεταβαίνουν από ήπειρο σε ήπειρο σε μια προσπάθεια να μεταμορφώσουν ολόκληρο τον κόσμο - κάτι που αποτελεί την τελευταία παραλλαγή της αίσθησης της ευθύνης των λευκών»", διαβάζουμε από τον Hedley Bull. Παραθέτει επίσης την άποψη του Kothari πως: "Οι ριζοσπάστες παγκοσμιοποιητές, όπως και οι συντηρητικοί, είναι μυθοπλάστες που χρησιμοποιούν τα σύγχρονα μαζικά μέσα ενημέρωσης και τις επικοινωνίες και τα συνέδρια, για να δημιουργήσουν πολύπλοκες άμυνες γύρω από τις βασικές δομές της πολιτικής και πνευματικής κυριαρχίας... Η ανάγκη για περιφερειακή ενίσχυση είναι αληθινή όχι τόσο για τον κόσμο ως σύνολο αλλά για τα δύο τρίτα του που είναι φτωχά και διαιρεμένα. Το υπόλοιπο ένα τρίτο είναι καλά οργανωμένο και μπορεί οποιαδήποτε στιγμή να κινητοποιηθεί τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά παρά τις συγκρούσεις ισχύος και τους ιστορικούς ανταγωνισμούς".
Ενδεικτικά, κινεζικά, περί απόρριψης των δυτικών σχημάτων: "Μαλακή ισχύς (Soft power), είναι η ισχύς που κάνει τους ανθρώπους να σε αγαπούν. Σκληρή ισχύς (Hard power) είναι η ικανότητα να κάνεις τους ανθρώπους να σε φοβούνται. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 500 ετών, όλες οι παγκόσμιες δυνάμεις κέρδισαν την ηγεμονία τους μέσω της σκληρής ισχύος, αλλά οι ΗΠΑ έχουν κερδίσει την ηγεμονία τους μέσω του συνδυασμού σκληρής και μαλακής ισχύος, μέσω και του να χτυπούν και να αφομοιώνουν του εχθρούς τους. Οι ΗΠΑ έχουν δομήσει τη μαλακή ισχύ τους μετατρέποντας τις αξίες και το πολιτικό τους σύστήμα, όπως η αμερικανική ερμηνεία και καθορισμός της δημοκρατίας, της ελευθερίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων, σε υποτιθέμενες καθολικές (universal) αξίες". - Li Xiguang, Tsinghua University.
Παρατηρείστε πως ο Li Xiguang χρησιμοποιεί τη λέξη «ερμηνεία» και συγκεκριμένα τη φράση «αμερικανική ερμηνεία και καθορισμός». Παραθέτω: "Η παγκόσμια αναγνώριση των άρχων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν θα αποτελέσει το θεμέλιο της παγκόσμιας ηθικής συνεννόησης, παρά μάλλον το κοινό πεδίο μάχης, πάνω στο οποίο κάθε πλευρά θα αγωνίζεται για την επικράτηση της δικής της ερμηνείας αυτών των άρχων και εναντίον όλων των άλλων ερμηνειών.... ο αγώνας για την ερμηνεία τους αναγκαστικά θα μετατραπεί σ’ έναν αγώνα μεταξύ ανθρώπων γύρω από ό,τι θεωρεί εκάστοτε ο καθένας τους δικό του αναφαίρετο δικαίωμα. Αυτός ο αγώνας περί ερμηνείας έχει αρχίσει από καιρό ανάμεσα σε «Βορρά» και «Νότο» ή «Δύση» και «Ανατολή» και οξύνεται στον βαθμό όπου τα δισεκατομμύρια του «Νότου» ή της «Ανατολής» ερμηνεύουν όχι τυπικά, παρά υλικά τα «ανθρώπινα δικαιώματα», απαιτώντας μια ουσιαστική ανακατανομή του παγκόσμιου πλούτου χωρίς να τους ενδιαφέρει η ηθική των χορτασμένων. Όπως η εσωτερική λογική του «ελεύθερου εμπορίου», έτσι και η εσωτερική λογική των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» θα στραφεί σύντομα εναντίον της Δύσης, και τότε αυτή θα εγκαταλείψει τις σημερινές ιδεολογικές της θέσεις. Είναι βέβαια πολύ αμφίβολο αν κι έτσι ακόμη θα μπορέσει να κερδίσει τους τρομακτικούς αγώνες κατανομής, οι οποίοι θα συγκλονίσουν τον 21ο αιώνα" - Παναγιώτης Κονδύλης.
---------------------------------------------------------------
Στην Ανατολική Ασία οι κυβερνήσεις προωθούν τον Κομφουκιανισμό, την ίδια στιγμή που οι πολιτικοί και πνευματικοί ηγέτες κάνουν λόγο για τον εξασιατισμό των χωρών τους. Στα μέσα της δεκαετίας 1980 η Ιαπωνία κατελήφθη από τη μανία του "Νιχονζίνρον, ή της θεωρίας της Ιαπωνίας και των Ιαπώνων". Ένας κορυφαίος Ιάπωνας διανοούμενος ισχυρίστηκε ότι ιστορικά η Ιαπωνία έχει περάσει αφενός, από "κύκλους εισαγωγής διαφόρων ειδών κουλτούρας από το εξωτερικό"και "προσαρμογής τους στην ιθαγενή κουλτούρα, μέσα από μια διαδικασία αντιγραφής και βελτίωσης, και μιας αναπόφευκτης αναταραχής που ήταν το αποτέλεσμα, εισαγωγής ιδεών, και πιθανώς ακολουθεί ένα νέο άνοιγμα στον έξω κόσμο". Σήμερα η Ιαπωνία "μπαίνει στη δεύτερη φάση αυτού του κύκλου". Με το τέλος του ψυχρού πόλεμου η Ρωσία έγινε ξανά μια "διχασμένη"χώρα με την επανεμφάνιση της κλασικής πλέον διαμάχης μεταξύ των δυτικόφιλων και των σλαβόφιλων [1996 το κείμενο. Που κατέληξε η διαμάχη στη περίπτωση της Ρωσίας, όπως και σε αυτή της Τουρκίας, γνωρίζουμε - όχι απαραίτητα οριστικά].
Επιπλέον, η διαδικασία της προσαρμογής στην ιθαγενή κουλτούρα εντείνεται και από το παράδοξο της δημοκρατίας: η υιοθέτηση των δυτικών δημοκρατικών θεσμών από τις μη δυτικές κοινωνίες ενθαρρύνει τους ανθρώπους που υποστηρίζουν την ιθαγενή κουλτούρα και τα αντιδυτικά πολιτικά κινήματα και ταυτόχρονα τους επιτρέπει την πρόσβαση στην εξουσία. Στις δεκαετίες 1960 και 1970 δυτικοποιημένες και φιλοδυτικές κυβερνήσεις στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου απειλήθηκαν από πραξικοπήματα και επαναστάσεις. Στις δεκαετίες 1980 και 1990 αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να χάσουν τελείως την εξουσία μέσω εκλογών.
Ο εκδημοκρατισμός έρχεται σε σύγκρουση με τη δυτικοποίηση.
Η δημοκρατία είναι συμφυής με μια τοπικιστική και όχι κοσμοπολίτικη διαδικασία.
Η δημοκρατία είναι συμφυής με μια τοπικιστική και όχι κοσμοπολίτικη διαδικασία.
Οι πολιτικοί των μη δυτικών κοινωνιών δεν κερδίζουν τις εκλογές με το να αποδεικνύουν πόσο έχουν δυτικοποιηθεί. Αντιθέτως, η εκλογική αναμέτρηση τους ωθεί να υιοθετήσουν αυτό που πιστεύουν πως έχει τη μεγαλύτερη λαϊκή απήχηση, και αυτό συνήθως είναι το εθνικό, εθνικιστικό, θρησκευτικό στοιχείο.
Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται λαϊκό κίνημα εναντίον της ελίτ που έχει εκπαιδευτεί στη Δύση
και είναι γενικά προσανατολισμένη προς τη Δύση...
και είναι γενικά προσανατολισμένη προς τη Δύση...
Πριν από το 19ο αιώνα, πολύ συχνά οι Βυζαντινοί, οι Άραβες, οι Κινέζοι, οι Οθωμανοί, οι Μογγόλοι και οι Ρώσοι είχαν ιδιαίτερη εμπιστοσύνη στη δύναμή τους και στα κατορθώματά τους, όταν σύγκριναν τον εαυτό τους με τη Δύση. Περιφρονούσαν, επίσης, την πολιτιστική κατωτερότητα της Δύσης, τους απαρχαιωμένους θεσμούς, τη διαφθορά και τη παρακμή της. Καθώς η επιτυχία της Δύσης σταδιακά εξασθενεί, τέτοιου είδους συμπεριφορές θα επανεμφανιστούν. Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι "δεν είναι υποχρεωμένοι να ανέχονται πια τη Δύση". Το Ιράν μπορεί να αποτελεί μια ακραία περίπτωση, αλλά όπως τόνισε ένας παρατηρητής, "οι δυτικές αξίες απορρίπτονται με διαφορετικούς τρόπους αλλά με την ίδια ένταση στη Μαλαισία, την Ινδονησία, τη Σιγκαπούρη, την Κίνα και την Ιαπωνία". Ζούμε το τέλος "της προοδευτικής εποχής"που κυριαρχείται από τις δυτικές ιδεολογίες και προχωρούμε προς μια εποχή όπου πολλοί και διαφορετικοί μεταξύ τους πολιτισμοί θα αλληλεπιδρούν, θα συναγωνίζονται, θα συνυπάρχουν και θα προσαρμόζονται ο ένας στον άλλο. Αυτή η παγκόσμια διαδικασία της αποδοχής της ιθαγενούς κουλτούρας εκδηλώνεται, αφενός, με την αναβίωση της θρησκείας που σημειώνεται σε πολλά μέρη του κόσμου, αφετέρου, με την πολιτιστική αναβίωση στις ασιατικές και ισλαμικές χώρες που αναπτύσσουν δυναμικά την οικονομία και τον πληθυσμό τους...
.~`~.
Επίλογος
Επίλογος
Μια διχασμένη χώρα, για να μπορέσει να επαναπροσδιορίσει την πολιτισμική της ταυτότητα, πρέπει να εξασφαλίσει τρεις τουλάχιστον όρους. Πρώτον, η πολιτική και οικονομική ελίτ της χώρας θα πρέπει να υποστηρίζει αυτή την προσπάθεια επαναπροσδιορισμού της ταυτότητας. Δεύτερον, η κοινή γνώμη πρέπει τουλάχιστον να συναινεί. Τρίτον, ο ξενιστής πολιτισμός, που στις περισσότερες φορές είναι η Δύση, θα πρέπει να είναι έτοιμος να υποδεχτεί τον προσήλυτο. Η διαδικασία του επαναπροσδιορισμού της ταυτότητας είναι παρατεταμένη, συχνά διακόπτεται και είναι πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά οδυνηρή. Όσες προσπάθειες αυτού του είδους έγιναν μέχρι σήμερα έχουν αποτύχει [1996].
Το Μεξικό είναι μια διχασμένη χώρα αρκετά χρόνια τώρα, ενώ η Τουρκία είναι διχασμένη αρκετές δεκαετίες. Η Ρωσία βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση εδώ και αρκετούς αιώνες. Η Ρωσία, όμως, είναι κράτος πυρήνας στον πολιτισμό της ενώ το Μεξικό και η Τουρκία δεν είναι. Αν η Τουρκία και το Μεξικό κατορθώσουν με επιτυχία να επαναπροσδιοριστούν ως μέλη της του δυτικού πολιτισμού, οι συνέπειες στον ισλαμικό και τον λατινοαμερικανικό πολιτισμό θα είναι ελάχιστες. Αν όμως η Ρωσία δυτικοποιηθεί, τότε ο ορθόδοξος πολιτισμός θα πάψει να υπάρχει. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης αναζωπύρωσε τις συζητήσεις για τη Ρωσία και τη Δύση [συνεχίζει προσεγγίζοντας τη ρωσική ιστορία]...
Με μια προσεκτικά υπολογισμένη σειρά μεταρρυθμίσεων στις δεκαετίες 1920 και 1930, ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ προσπάθησε να απομακρύνει το λαό του από το οθωμανικό και μουσουλμανικό παρελθόν του. Οι βασικές αρχές ή “έξι βέλη” του κεμαλισμού ήταν ο λαϊκισμός, ο ρεπουμπλικανισμός, ο εθνικισμός, η κοσμικότητα, ο πολιτικοοικονομικός συγκεντρωτισμός και η μεταρρύθμιση. Απορρίπτοντας την ιδέα μιας πολυεθνικής αυτοκρατορίας, ο Κεμάλ στόχευε στη δημιουργία ενός ομοιογενούς εθνικού κράτους, εκδιώκοντας και σκοτώνοντας τους Αρμένιους και κατόπιν τους Έλληνες. Εκθρόνισε το σουλτάνο και εγκαθίδρυσε ένα δημοκρατικό σύστημα πολιτικής εξουσίας δυτικού τύπου. Κατάργησε το αξίωμα του χαλίφη, την κεντρική πηγή θρησκευτικής εξουσίας, έθεσε τέλος στην παραδοσιακή εκπαίδευση και τα θρησκευτικά υπουργεία, κατάργησε τα ξεχωριστά θρησκευτικά σχολεία, εγκαθίδρυσε ένα ενοποιημένο κοσμικό σύστημα δημόσιας εκπαίδευσης και κατάργησε τα θρησκευτικά δικαστήρια που εφάρμοζαν τον ισλαμικό νόμο, αντικαθιστώντας τα με ένα καινούργιο νομικό σύστημα που βασιζόταν στον ελβετικό αστικό κώδικα. Επίσης, αντικατέστησε το παραδοσιακό ημερολόγιο με το Γρηγοριανό και αφαίρεσε επίσημα από το Ισλάμ το χαρακτήρα της κρατικής θρησκείας. Μιμούμενος το Μεγάλο Πέτρο, απαγόρευσε τη χρήση του φερετζέ, επειδή ήταν σύμβολο θρησκευτικής πίστης στην παράδοση, ενθάρρυνε τους ανθρώπους να φοράνε καπέλα και επέλεξε η τουρκική γλώσσα να γράφεται με λατινικούς χαρακτήρες και όχι με αραβικούς.
Αυτή η τελευταία μεταρρύθμιση είχε θεμελιώδη σημασία.
"Οι νέες γενιές ήταν ουσιαστικά αδύνατο να έχουν πρόσβαση στον τεράστιο όγκο της παραδοσιακής φιλολογίας. Ενθάρρυνε την εκμάθηση ευρωπαϊκών γλωσσών και διευκόλυνε σημαντικά τη λύση του προβλήματος του διογκούμενου αναλφαβητισμού". Έχοντας επαναπροσδιορίσει την εθνική, πολιτική, θρησκευτική και πολιτιστική ταυτότητα του τουρκικού λαού, ο Κεμάλ στη δεκαετία 1930 προσπάθησε σθεναρά να προωθήσει την οικονομική ανάπτυξη της Τουρκίας. Ο εξευρωπαϊσμός συμβάδιζε με τον εκσυγχρονισμό και αποτελούσε το μέσο για την επίτευξή του [συνεχίζει προσεγγίζοντας τη τουρκική ιστορία]...
Ο ιός της Δύσης και η πολιτιστική σχιζοφρένεια
Την ώρα που οι ηγέτες της Αυστραλίας επιδίδονταν στην αναζήτηση μιας ασιατικής ταυτότητας, οι ηγέτες άλλων διχασμένων χωρών -της Τουρκίας, του Μεξικού και της Ρωσίας- επιχειρούσαν να γίνουν μέλη της Δύσης. Μέσα από την εμπειρία αυτών των χωρών, όμως, βλέπουμε τη δύναμη, την αντοχή και το σθένος της ιθαγενής κουλτούρας, καθώς και την ικανότητα να ανανεώνεται και να αντιστέκεται και να προσαρμόζει τις εισαγόμενες δυτικές αξίες.
Η κεμαλικού τύπου αντίδραση υπήρξε ανεπιτυχής. Αν οι μη δυτικές κοινωνίες θέλουν να εκσυγχρονιστούν, θα πρέπει να το κάνουν με το δικό τους τρόπο και όχι με το δυτικό τρόπο. Ακολουθώντας το παράδειγμα της Ιαπωνίας, ας εφαρμόσουν τις δικές τους παραδόσεις, θεσμούς και αξίες, ας στηριχτούν σ'αυτές.
Ορισμένοι πολιτικοί ηγέτες πιστεύουν ότι μπορούν να αναμορφώσουν εκ βάθρων την κοινωνία τους. Αυτό είναι καθαρή ύβρις και είναι καταδικασμένοι σε αποτυχία. Μολονότι μπορούν να εισάγουν δυτικά στοιχεία, δεν μπορούν να καταπιέζουν επ'αόριστον τα κεντρικά στοιχεία της ιθαγενούς κουλτούρας (*). Ο ιός της Δύσης, όταν εγκατασταθεί σε μια άλλη κοινωνία, είναι δύσκολο να αποβληθεί. Αντέχει αλλά δεν έχει μοιραία αποτελέσματα: ο ασθενής ζει αν και δεν είναι ποτέ πια ο ίδιος. Οι πολιτικοί ηγέτες μπορούν να γράψουν ιστορία, αλλά δεν μπορούν να της ξεφύγουν. Δημιουργούν διχασμένες χώρες: δεν δημιουργούν δυτικές κοινωνίες. Μολύνουν τη χώρα τους με μια πολιτιστική σχιζοφρένεια που μετατρέπεται σε χαρακτηριστικό γνώρισμα της κοινωνίας τους.
Samuel Huntington
1996
1996
(*) Η αποικιοκρατία δεν είναι τίποτα άλλο παρά η κατεξοχήν κατάκλυση ενός πολιτισμού από έναν άλλον.
Οι ηττημένοι σκύβουν πάντα το κεφάλι εμπρός στον ισχυρό. Αλλά, εφόσον υπάρχει σύγκρουση πολιτισμών η υπόταγη είναι μόνο προσωρινή. Αυτές οι μακρές περιόδοι αναγκαστικής συνύπαρξης δεν είναι δυνατές χωρίς αμοιβαίες υποχωρήσεις ή συνεννοήσεις, χωρίς ουσιώδη και καμιά φορά γόνιμα πολιτισμικά δάνεια.
Που δεν υπερβαίνουν όμως ποτέ ένα όριο.
Fernand Braudel
1963
1963
Ολοκλήρωση β´ μέρους.
.~`~.
Παράρτημα
Παράρτημα
...το βιβλίο του κ. Χάντινγκτον, με το να πει κατά τρόπο άμεσο μερικές αλήθειες εδημιούργησε κίνδυνο αυξήσεως της ανεργίας - όλων εκείνων δηλαδή που καταγίνονταν με την ιστοριογραφική μυθολογία και εκινδύνευαν έτσι να μείνουν χωρίς δουλειά. Με το να πει π.χ., ο κ. Χάντινγκτον καθαρά και ξεκάθαρα ότι η Ελλάδα δεν υπάγεται στον κύκλο του δυτικού πολιτισμού και ότι η ένταξη και παραμονή της στην Ευρώπη συνιστά ανωμαλία, υπονόμευε το τρέχον εισόδημα όλων των επί δύο αιώνες καταγινόμενων να αποδείξουν ότι η Ελλάδα «επέλεξε» την υπαγωγή της στην Δύση, αλλά, από κάποια μεταφυσικώς ανεξήγητη ανικανότητα, δεν μπόρεσε να «προσαρμοσθεί».
---------------------------------------------------------------
Οι σπασμένες σκέψεις και μάλιστα ξένες δεν μπορούν να γονιμοποιήσουν, να ενεργοποιήσουν μορφωτικά κινήματα διαρκείας που μεταβάλλονται σε κοινωνικά, πολιτικά αλλά και οικονομικά, παραγωγικά ακόμη και τεχνολογικά οικοδομήματα... Η αρχική άρνηση της δεξιάς και Αριστερής μεταπολιτευτικής πολιτικής προς την εθνική μνήμη, η χωριστή πολιτική ως προς την Εθνική διάσταση, μετασχηματίστηκε σταδιακά και εκφυλίσθηκε σε εχθρότητα, με επόμενο στάδιο, αυτό του μεταμορφωτισμού της σε Μισελληνισμό... Κομμάτια της δεξιάς και της αριστεράς υποκατέστησαν τον πατριωτισμό με την αμερικανοσίνη, τον κοσμοπολιτισμό και τον ευρωπαϊσμό. Τελικά δεν ήταν ούτε πατριώτες, ούτε ευρωπαίοι, ούτε κοσμοπολίτες (εδώ είχαμε το κιτς)... Ο μισελληνισμός δολοφονούσε τις διεργασίες επινόησης και σχεδιασμού υλικών και άυλων προϊόντων. Δολοφονούσε το συλλογικό και ατομικό, πολιτισμικό, δημιουργικό φαντασιακό του Έλληνα και το αντικαθιστούσε με αυτό του Χιμπατζή. Το μέτωπο της ηλιθιότητας δεν κατανοεί ότι η δολοφονία του εθνικού, της Ελληνικότητας, προκαλεί τη δολοφονία του κοινωνικού, του παραγωγικού, του δημιουργικού (Συμβολικό Κεφάλαιο). Ότι ο Χιμπατζής, το Τουρκομπαρόκ μπορεί να σου επιτρέπει την κατανάλωση, να σε κάνει φθηνό καταναλωτή σκουπιδιών. Δεν σε κάνει όμως παραγωγό και δημιουργό, μάστορα προϊόντων, αγαθών, καλλιτεχνικών έργων... Αν είχες Ελληνική παιδεία δεν θα είχες spreads, είναι τόσο απλό... Αποσιωπούν επίσης ή μάλλον θέλουν να περάσει στην λήθη το γεγονός ότι η Κεμαλολαγνία αποτέλεσε και αποτελεί ιδεολογία του επίσημου αριστεροδεξιού αθροίσματος της πολιτικής και των θεσμών του δορυφορικού Κράτους... Εκπαιδευτικοί θεσμοί, θεσμοί της εξωτερικής πολιτικής, Κόμματα της Αριστεροδεξιάς αποτέλεσαν και αποτελούν γιάφκες αυτού που ονομάζω Αριστεροδεξιό Κεμαλοφασισμό... Οι μεγάλες παθολογίες του κράτους είναι εγκατεστημένες στους τομείς της παιδείας και του πολιτισμού... Γιατί υποβαθμίστηκαν-αγνοήθηκαν στην Ελλάδα οι Βυζαντινές και Ελληνιστικές σπουδές; Γιατί δεν υπήρξαν πανεπιστημιακά τμήματα Τουρκολογίας, Κουρδολογίας, Αρμενολογίας;... Οι βάσεις δεν ήταν μόνο στρατιωτικές. Οι πολιτισμικές ήταν οι χειρότερες. Μια νέα πολιτική οφείλει να αντιμετωπίσει αυτόν τον γεωπολιτισμικό και γεωπολιτικό γόρδιο δεσμό που ακρωτηριάζει πνευματικά και πολιτικά τον Ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό... Μια χώρα, ένας λαός που δεν σκέφτεται με το μυαλό του, δεν γνωρίζει τις πολιτισμικές, αισθητικές αξίες που τον διαπερνούν, δεν μπορεί να παράγει... Ποτέ η γεωπολιτική δεν ήταν τόσο αντίπαλη και εχθρική με την ιστορία, τη συνείδηση και την ταυτότητα ενός Έθνους. Υπεύθυνη για έναν πολιτισμικό και μορφωτικό εθνικό ακρωτηριασμό.
---------------------------------------------------------------
Η ακριβέστατη λέξη «ανωμαλία» ενέχει παγκόσμιας εμβέλειας νοήματα... Στο βιβλίο του κ. Χάντινγκτον απουσιάζει η Μεσόγειος ως χώρος. Αντί γι'αυτό υπάρχουν πολλές παραδεδομένες σχηματοποιήσεις («Βαλκάνια», «Τουρκία» κλπ)... Επειδή ο κ. Χάντινγκτον ηθελημένα ή ακούσια αγνοεί τη Μεσόγειο στις θεωρήσεις του (και τούτο είναι παράξενο για μια πραγματεία περί πολιτισμών), οι αφετηριακές θέσεις του πάσχουν αναγκαστικά το ελάττωμα παραδεδομένων σχηματοποιήσεων... ούτε πρόθεση ούτε τη δυνατότητα έχουμε να ασχοληθούμε διεξοδικά με το ωραίο αλλά βιαστικό βιβλίο του κ. Χάντινγκτον. Μόνο επειδή συνέβη τα ίδια προβλήματα να τεθούν μερικά χρόνια πριν -αλλά από μεσογειακής απόψεως- με το βιβλίο τούτο, θεωρήσαμε επάγωγόν να αναφερθούμε σε αυτό. Συμφωνούμε απόλυτα με το συμπέρασμα του κ. Χάντινγκτον, επειδή είναι και δικό μας συμπέρασμα: «μια διεθνής τάξη βασισμένη στους πολιτισμούς είναι η πιο σίγουρη εξασφάλιση απέναντι σ’ έναν παγκόσμιο πόλεμο». Μόνη διαφορά είναι ότι εμείς, επειδή αναφερόμαστε στην Μεσόγειο, μπορούμε να προτείνουμε λύσεις...
Ο χώρος τούτος σύγκειται σήμερα από τα Βαλκάνια και τον Καύκασο, και κατά ελάσσονα λόγο από την Μικρά Ασία, αφού αυτή έχασε την ιστορική της δομή το '22. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτές οι δύο περιοχές υπήρξαν (και είναι ολοένα) οι πόλοι του πολιτικού γίγνεσθαι αμέσως μετά την μεταιδεολογική εποχή. Αυτό δεν σημαίνει «βαρβαρότητα» και «υπανάπτυξη», όπως διαφημίζεται, αλλά ότι οι χώροι τούτοι κάποια ιστορικά μυστικά ενέχουν, πιθανόν χρήσιμα για την όλην κατάσταση της ανθρωπότητας.
Και δεν είναι τυχαίο ότι η δυτική πολιτική δια των εννοιών αυτών δεν έχει άλλη πολιτική να εφαρμόσει επί των Βαλκανίων, παρά αυτήν που εφάρμοσε επί αιώνες μέσα στην ιστορία του «Ανατολικού Ζητήματος»:
γενοκτονίες και ξερριζώματα πληθυσμών.
Τα προβλήματα όμως δεν λύνονται αλλά συνεχίζουν.
Τα προβλήματα όμως δεν λύνονται αλλά συνεχίζουν.
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
↧
Μεταπολεμική νέα εποχή και διαχείριση των γηγενών πολιτισμών.
.~`~.
Πρόλογος
Πρόλογος
Εἶναι φανερὸ ὅτι ἕνα κράτος πού κόβεται ἀπὸ μιὰ περιοχή, γιὰ νὰ χρησιμοποιηθῆ ἀκριβῶς εἰς βάρος αὐτῆς τῆς περιοχῆς (καλὰ ἤ κακά, αὐτὸ δὲν μᾶς ἐνδιαφέρει λογικῶς), δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἕνα εὐτυχὲς στὴν πολιτικὴ ὕπαρξη του κράτος. Αὐτὸ παρατηρεῖται καθ'ὅλην τὴν νεώτερη ἱστορία τῆς Ἑλλάδος. Ἡ Ἑλλάδα οὐδέποτε ἀπέκτησε πολιτικὴ κυριαρχία. Μὲ τὸν ἕνα τρόπον ἤ τὸν ἄλλον (ἀποκλεισμοί, οἰκονομικὲς πιέσεις, πολιτικὲς κρίσεις κατὰ τοὺς πλέον ἀνέξοδους καὶ ἁπλοὺς τρόπους'μιὰ τέτοια εἶναι ὁ λεγόμενος «διχασμὸς» -ἕνας μόνο– Κων/νου και Βενιζέλου, προκειμένου νὰ ἐπιτευχθῆ ἡ διαίρεση τοῦ Κουρδιστάν) ἦταν πάντα ὑποχρεωμένη νὰ ὑποκύπτη στὴν ἀντίφαση δημιουργίας της ὡς χρησιμοποιούμενο ἀντικείμενο διαμάχης τῆς παλαιᾶς ἀγγλορωσικῆς πολιτικῆς, Τὸν ρόλο αὐτὸν ἐκράτησε μέχρι τοῦ 1950, ὅταν δηλαδὴ διὰ τοῦ «δόγματος Τρούμαν» ἐξασφαλίζωνται οἱ ἀπό τῆς ἐποχῆς τοῦ κριμαϊκοῦ πολέμου (καὶ δι'αὐτοῦ) «κατωχυρωμένες κτήσεις» ἐντός της Μεσογείου καὶ ἀρχίζει ὁ ψυχρὸς πόλεμος. Ἡ ἀρχὴ ἔγινε ἐφ'ὅσον διὰ τοῦ ἑλληνικοῦ ἐμφυλίου πολέμου (μὲ τὸν ὁποῖον ἐγκαινιάζεται ἡ διεθνὴς μεταπολεμικὴ ἱστορία) ἡ «Δύση» ἀπεφάσισε πού ἤθελε νὰ παραμείνη κυρίαρχη, στὰ Βαλκάνια ἤ στὴν ἀνατολικὴ Εὐρώπη. Καὶ «προτίμησε» φυσικὰ τὰ Βαλκάνια, ἐπὶ τῶν ὁποίων ἐδημιουργήθηκαν τὰ προβλήματα πού ζοῦμε σήμερα...
...ἡ ὅλη ἱστορικὴ ὑπόσταση τῆς Ἑλλάδος δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ πρόκυψη ἀπὸ βιβλία καὶ «μελέτες» ἑλληνικὲς ἢ ξένες, καὶ οἱ λόγοι εἶναι προφανεῖς. Ἡ ἱστορικὴ ὑπόσταση τῆς Ἑλλάδος προκύπτει ἀπὸ τὴν φυσιογνωμία τῆς πιὸ κεντρικῆς ὁδοῦ τῶν Ἀθηνῶν, τῆς ὁδοῦ Παν/μίου. Ὁ δρόμος αὐτὸς ὁρίζεται ἀπὸ δύο πλατεῖες μὲ ὀνομασίες «ἐθνικές»: τὴν πλατεία Ὁμονοίας, πού ὠνομάσθηκε ἔτσι ἀπὸ τὰ γεγονότα ἐκθρονίσεως τοῦ Ὄθωνα καὶ ἀπὸ τὴν πλατεῖα Συντάγματος μὲ τὸ «Σύνταγμα» τοῦ 1843. Πρόκειται συνεπῶς γιὰ ἕναν δρόμο «ἐθνικόν», ὁ ὁποῖος ὅμως καλύπτεται μόνο ἀπὸ κτήρια... ἰσοζυγίου τῶν εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων. Ἡ Βιβλιοθήκη καὶ τὸ Παν/μιο ρωσικῶν κεφαλαίων, ἡ Ἀκαδημία αὐστριακῶν. Δίπλα ἀκριβῶς καὶ ἐπιβλητικῶς ὑπερυψωμένη ἡ καθολικὴ Μητρόπολη (ἡ ὀρθόδοξη εἶναι σὲ μιὰ συνοικία). Ἀπέναντι τὸ κτήριο τῆς Ἀγροτικῆς Τραπέζης, ἰταλικῶν κεφαλαίων, καὶ λίγο πιὸ κάτω τὸ κτήριο τῆς Ἰονικῆς Τραπέζης, τῆς ὁποίας ἡ ἕδρα βρίσκεται πάντα στὸ Λονδῖνο. Κάπου κοντὰ ἦταν μέχρι τὸ 1944 καὶ τὸ Βαρβάκειο πού «κάηκε» μὲ τὸν ἐμφύλιο (Ὁ Ἰ. Βαρβάκης ἦταν τὸ πιὸ συγκεντρωμένο ρωσικὸ χρῆμα πού εἰσήχθη ποτὲ στὴν Ἑλλάδα. Τὸ 1825 τὸν πῆραν οἱ Ἀγγλοι στὰ Ἑπτάνησα νὰ τὸν... ἀπολυμάνουν, ἄλλα ἐκεῖ λόγῳ γήρατος πέθανε). Στὸ Σύνταγμα τὰ ἀνάκτορα, γερμανικῶν κεφαλαίων, καὶ ἀπέναντι τὸ Ξενοδοχεῖο «Μεγάλη Βρεταννία», αὐστριακῶν κεφαλαίων κατ'ἀρχήν, γαλλικῆς ἰδιοκτησίας κατόπιν καὶ ἀγγλικῆς ὀνομασίας ἐν τέλει. Λίγο πιὸ πέρα, στὶς παρυφὲς τοῦ ἴδιου δρόμου, ἡ ἀγγλικανικὴ ἐκκλησία (κτισθεῖσα μεταξὺ τῶν πρώτων, σχεδὸν μὲ τὴν ἄφιξη τοῦ Ὄθωνα) καὶ ἀκριβῶς ἀπέναντί της ἡ «ἀντίπαλός» της ρωσική. Αὐτὰ ὅλα τὰ κτήρια σὲ διάστημα σχεδὸν μισοῦ αἰῶνος, πού συμπίπτει ἀκριβῶς μὲ τὸ ὑψηλότερο σημεῖο ἀνταγωνισμοῦ τῶν εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων ἐντός τῆς Μεσογείου. Στὸ ἴδιο αὐτὸ διάστημα θὰ ἔχωμε καὶ τὸ Συνέδριο τοῦ Βερολίνου περὶ διαλύσεως τῶν Βαλκανίων.
Δὲν χρειάζεται συνεπῶς κανεὶς βιβλία ἱστορίας, προκειμένου νὰ μελετήση τὴν ἱστορικὴ ὑπόσταση τῆς Ἑλλάδος ὡς κράτους καὶ νὰ προσμέτρηση τὸ μέγεθος τῆς «ἐθνικῆς» της κυριαρχίας. Αὐτὰ ὅλα φαίνονται στὴν κεντρικώτερη ὁδό τῆς πρωτευούσης της. Γενικὰ γιὰ τὴν πολιτικὴ τῶν εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων ἐντὸς τῆς Μεσογείου δὲν χρειάζονται βιβλία. Γνωρίζοντας κανεὶς μόνο ὡρισμένες λεπτομέρειες ὡς πρὸς τὴν ναυμαχία τοῦ Ναυαρίνου καί μελετώντας τὴν ἱστορία τῶν «Οἰκονομικῶν Ἐλέγχων» ἐπὶ τῶν διαφόρων κρατῶν τῆς πρώην Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας, ἄνετα καταλήγει στὸ συμπέρασμα ὅτι ἁπλῶς δὲν ὑπῆρξε καμμιὰ πολιτική, ἄλλη ἐκείνης πού τὸ νόημα της ὤρισε κάποτε ὁ Παπαδιαμάντης: «διευθέτησις τῆς ἀποκτηθείσης λείας»...
.~`~.
Διαχείριση των γηγενών πολιτισμών και μεταπολεμική νέα εποχή
Διαχείριση των γηγενών πολιτισμών και μεταπολεμική νέα εποχή
α´
Ὁ πολιτισμὸς εἶναι πρῶτα τοπικός, δηλαδὴ τοπικιστικός, συγκροτῶν τὰ πρῶτα ψυχικὰ ἀποθέματα τοῦ ἀνθρώπου, καὶ μετὰ διὰ τῆς παιδείας γίνεται ἰδεολογικὸς καὶ διεθνικὸς (πράγμα πού παλαιότερα διετείνοντο νὰ πραγματοποιήσουν οἱ θρησκεῖες). Πολιτισμὸς ἐν ὀλίγοις, εἶναι ἕνα πράγμα πού ἀπαιτεῖ λεφτά, διότι ἡ παραγωγὴ τῶν τελῶν του μνημειοῦται σὲ πολιτιστικὰ ἔργα, διὰ τῶν ὁποίων ἐκφράζεται ἡ ὑπαρξιακὴ σχέση χρονικότητας τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὰ ὁποία συνιστοῦν τὸν συνεκτικὸ ἱστὸ τῶν κοινωνιῶν στὴν ἱστορία, προσδίδοντάς τους τὴν ἱστορικὴ διάρκεια. Εἶναι θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ἕνα φαινόμενο κεϋνσιανικό, μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι ἐδῶ τὸ χρῆμα ἐπενδύεται σὲ «παραγωγικὲς» ἐπενδύσεις (Παρθενῶνες, Ἐκκλησίες, Τζαμιὰ κ.ο.κ.) Ἐφ’ ὅσον συνεπῶς μία κοινωνία ἐπικοινωνεῖ μὲ τὸν πολιτισμό της, εἶναι ἀδύνατον νὰ ἀφήσει τὸ χρῆμα νὰ φύγει ἀπὸ τὰ χέρια της. Ἐπειδὴ τῆς χρειάζεται. Καὶ ἂν πρὸς στιγμὴν χάση τὸ ὑπάρχον χρῆμα, π.χ. σὲ ἕναν πόλεμο, πάλι θὰ βρῆ τρόπο νὰ τὸ ξαναποκτήση, ἐφ’ ὅσον διατηρήσει τὴν πολιτιστική της ταυτότητα. Ἂν συνεπῶς ἡ ἀποικιοκρατία κατέστη δυνατή, τοῦτο ὀφείλεται στὸ ὅτι αὐτὴ κατέστρεψε πολιτιστικὲς δομές. Στὴν περιοχὴ τῆς Ἄπω Ἀνατολῆς ἐχρησιμοποίησε ἁπλῶς ὑλικὴ βία (π.χ. πόλεμος τοῦ Ὀπίου), στηριζομένη ἀπὸ ἐκεῖ καὶ ἔπειτα στὶς ἐσωτερικὲς ἀντιθέσεις τῶν χωρῶν. Τοὺς πολιτισμοὺς ὅμως πού δὲν μποροῦσε νὰ τοὺς καταλάβη, δὲν μπόρεσε τελικῶς νὰ τοὺς καταστρέψη –παρὰ τὶς προσπάθειες τῶν «θρησκευτικῶν ἀποστολῶν»-, ὥστε σήμερα ὅλη σχεδὸν ἡ Ἀσία νὰ εἶναι ὁ βασικώτερος τῶν παραγόντων στὶς διαμορφώσεις τῆς διεθνοῦς πολιτικῆς. Χαρακτηριστικὴ εἶναι ἡ περίπτωση τοῦ Γκάντι, ὁ ὁποῖος ἤρκεσε νὰ κινητοποιήση στοιχειώδεις πολιτιστικὲς συνιστῶσες, γιὰ νὰ ἐπιτύχη τὴν ἀνεξαρτησία τῶν Ἰνδιῶν.
Ὁ χῶρος τῆς ἀνατολικῆς Μεσογείου ὑπῆρξε πιὸ οἰκεῖος (σὲ σχέση μὲ τὴν Ἄπω Ἀνατολὴ καὶ τὶς Ἰνδίες), καθ’ ὃ κοντινώτερος πρὸς τὴν δυτικὴ Εὐρώπη. Ἐδῶ διὰ τῶν «περιηγητῶν» μπόρεσε καλύτερα νὰ μελετήσει τὶς νεώτερες διαμορφώσεις του καὶ διὰ τῆς συνεχοῦς ἀσκήσεως βίας, πού εἶχε τὸν χαρακτήρα τῆς συνεχοῦς ἀντιθέσεως πρὸς τὴν Ρωσία, νὰ τὸν διασπάση κατὰ τὰ γνωστὰ σύνορα. Ἡ διαφορὰ εἶναι ἡ ἑξῆς: ἐνῶ ἡ Ρωσία ἔχει συνεχεῖς πολιτιστικοὺς δεσμοὺς μὲ τὸν χῶρο (πνευματικοὺς καὶ ἐμπορικοὺς) πού διατηροῦνται ἀναλλοίωτοι καὶ κατὰ τὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία, ἡ δυτικὴ Εὐρώπη δὲν ἔχει κανέναν. Καὶ τοῦτο ἀπετέλεσε συνειδητὴ ἐπιλογὴ τῶν Ἑλλήνων τοῦ Βυζαντίου, οἱ ὁποῖοι στὴν σχέση μὲ τὴν δυτικὴ Εὐρώπη διέγνωσαν τὸν ἱστορικὸ ἀφανισμὸ τοῦ ἑλληνισμοῦ (μία πρόγνωση στὴν ὁποία πλήρως ἐπιβεβαιώθηκαν). Ἡ ἀρχὴ διὰ τῆς βίας ἔγινε ὑπὸ τοῦ Ναπολέοντος, ὁ ὁποῖος κατέλαβε τὴν Αἴγυπτο. Καὶ καθόλου βέβαια γιὰ νὰ «κόψη» κάποιον δρόμο τῶν Ἄγγλων πρὸς τὶς Ἰνδίες, ὅπως συνήθως ἐμφανίζονται τὰ πράγματα στὶς ἱστοριογραφικὲς παρουσιάσεις, γιὰ τὸν ἁπλούστατο λόγο ὅτι οἱ Ἄγγλοι δὲν εἶχαν κανέναν τέτοιον δρόμο διὰ τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Τὸ ἂν θὰ εὕρισκαν, εἶναι ἄλλο θέμα. Μετὰ τὸν Ναπολεόντα πῆραν τὰ πράγματα τὴν συνήθη πρόφαση τοῦ «εὐρωπαϊκοῦ ἰσοζυγίου», γιὰ μία κοινὴ τελικῶς ἀποικιακὴ πολιτικὴ πού ὁδηγεῖ στὰ προβλήματα τῶν ἡμερῶν μας. Τόσο στὰ Βαλκάνια, ὅσο καὶ στὴν Μέση Ἀνατολή.
Ποιὲς παγκόσμιας σημασίας ἐπιπτώσεις εἶχε ἡ οἰκονομικὴ ἀφαίμαξη τῆς ἀνατολικῆς Μεσογείου, θὰ τὸ ἰδοῦμε πιὸ κάτω μὲ νούμερα. Σημασία ἔχει ὅτι ἔπρεπε νὰ ἐξασφαλισθοῦν καὶ οἱ τρόποι, ὥστε νὰ ἀποφευχθῆ καὶ κάθε νέα συγκέντρωση κεφαλαίου στὴν φυσικὴ τούτη κοίτη συσσωρεύσεως τοῦ παγκοσμίου ἐμπορευματικοῦ χρήματος. Ἰδοὺ λοιπὸν τὰ πιὸ ἀπίθανα «ἐθνικὰ» κράτη μὲ τὶς «ἐθνικὲς» των κυβερνήσεις, ἐξωπλισμένες μὲ τὸ «κοινοβούλιο», τὴν «δημοκρατία» καὶ τὸν «ἐκμοντερνισμό», δηλαδὴ ἀκριβῶς διὰ τῶν ἐργαλείων ἐκείνων τῶν στρεφομένων ἀπ’ εὐθείας κατὰ τῶν γηγενῶν πολιτιστικῶν δομῶν πού θὰ ξανασυγκέντρωναν τὸ χρῆμα. Ὁ «ἐκμοντερνισμὸς» ἦταν βέβαια ἀπαραίτητος, διότι γιὰ νὰ ἐκμεταλλευθῆς μία χώρα ἤ περιοχὴ πρέπει ὡς ἕνα βαθμὸ νὰ τὴν «ἀναπτύξης» (μεταξὺ 1870 καὶ 1911 π.χ. οἱ ἐκτὸς Εὐρώπης καὶ Ἀμερικῆς σιδηροδρομικὲς γραμμὲς αὐξάνονται ἀπὸ 15000 χίλ. σὲ 280000 χιλ).
Οἱ τεράστιες ἐκτρωματικὲς μητροπόλεις τύπου Ἀθήνας ἦταν διπλὰ ἀπαραίτητες, ἀφ’ ἑνὸς μὲν γιὰ τὴν γραφειοκρατικὴ συγκέντρωση πρὸς «ἄνετη διακίνηση» τοῦ ἐμπορίου, ἀφ’ ἑτέρου δὲ διότι θὰ ἐνέτειναν τὶς ἐσωτερικὲς ἐθνικὲς ἀντιθέσεις καὶ θὰ ἐδικαιολογοῦσαν ἔτσι τὸν συγκεντρωτισμὸ τῶν «ἐθνικῶν» κυβερνήσεων (ἤ τὰ ἰσχυρὰ συντάγματα στὴν γλώσσα τῶν νομομαθῶν), πρὸς ἀποτελεσματικώτερη καταστροφὴ παντὸς πολιτισμοῦ καὶ συνεπῶς πρὸς πλήρη διασάλευση τῆς πολιτιστικῆς ταυτότητος δηλαδὴ πρὸς πλήρη «ἀπελευθέρωση τοῦ χρήματος»! Κατὰ παράξενο τρόπο, τὰ μεγάλα πολιτιστικὰ κέντρα τῆς Ἀνατολῆς, πού ἐκράτησαν τοὺς μεγαλύτερους γνωστοὺς πολιτισμοὺς στὴν ἱστορία – Κων/πολη, Ἀλεξάνδρεια, Κάϊρο, Δαμασκός, Βαγδάτη, Τεχεράνη – εἶναι τὰ χαρακτηριστικώτερα παραδείγματα ἐκτρωματικῶν τριτοκοσμικῶν μεγαλουπόλεων μὲ ἀπειρία οἰκολογικῶν προβλημάτων. Τυχαῖο ἄραγε; Δεδομένου ὅτι εἶναι ὁ πολιτισμὸς μίας χώρας πού διατηρεῖ τὸ περιβάλλον, μποροῦμε νὰ καταλάβουμε ἀπὸ τὴν ἐκτρωματικὴ φυσιογνωμία τῶν πόλεων ποιὲς εἶναι οἱ ἀντίστοιχες ἐσωτερικὲς καταστροφὲς τοῦ πολιτισμοῦ τῶν χωρῶν. Εἰδικὰ μάλιστα ἡ Κων/πολη ἔπρεπε νὰ γίνη ὁπωσδήποτε «Ἰστανμποὺλ» (πράγμα γιὰ τὸ ὁποῖο πολὺ συνέτεινε καὶ ὁ ἀνυποψίαστος τουρκικὸς ἐθνικισμός). Διότι δὲν ὑπάρχει μεσαιωνικὴ εὐρωπαϊκὴ ἱστορία χωρὶς Κων/πολη. Αὐτὸ τὸ ὄνομα λοιπὸν ἔπρεπε νὰ γίνη ὅρος τῶν ἐρευνῶν καὶ τῶν σεμιναρίων, κάτι τὸ παρελθόν, μὴ ἔχον σχέση μὲ τὴν ἱστορικὴ συνέχεια, ἔπρεπε νὰ γίνη «Ἰστανμπούλ» κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο πού ἔγινε καὶ ἡ Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία «τουρκικὴ κατάκτηση» καὶ «κίνδυνος» γιὰ τὴν Εὐρώπη. Δὲν ἔπρεπε νὰ μείνη ἡ Κων/πολη στὸ στόμα τῶν Τούρκων, διότι κάτι τέτοιο δὲν συνεβάδιζε μὲ τὶς ἐπιδιώξεις τοῦ παρόντος. Νὰ γίνη ὁ Κεράτιος τῶν ρωμαίων αὐτοκρατόρων καὶ τῶν ἐνετῶν πατρικίων τὸ γνωστὸ ἀποχωρητήριο πού εἶναι σήμερα, ἦταν κάπως «εὐρωπαϊκῶς διακινδυνευμένο». Ὡς χῶρος τῆς «Ἰστανμποὺλ» ὅμως, μποροῦσε... Χαρακτηριστικὸ εἶναι ὅτι τὰ βιβλία τοῦ περασμένου αἰώνα ὅπου πάντα τὸ πρόβλημα τῶν Δαρδανελλίων παρέμενε πρόβλημα καὶ συνεπῶς ἐχρειάζοντο πραγματικοὶ ὄροι συνεννοήσεως, ὁμιλοῦν συνέχεια περὶ Κων/πόλεως. Τὸ «Ἰστανμποὺλ» καθιερώνεται μὲ τὸν «εὐρωπαϊκὸ προσανατολισμὸ» τῆς ἐθνικῆς Τουρκίας, ὅταν αὐτὴ ὡς κράτος τῆς «νοτιοανατολικῆς Εὐρώπης» πλέον θὰ εἶχε τοὺς «προαιώνιους ἐχθρούς» της τοὺς Ἕλληνες νὰ τὴν μισοῦν γιὰ τὴν ὀνομασία!!!
Μὲ τόσο ἁπλοϊκὲς «θεωρίες» δούλεψε ὁ ἰμπεριαλισμὸς στὴν ἀνατολικὴ Μεσόγειο. Καὶ κατέστησαν δυνατὲς (θὰ ἰδοῦμε εἰδικώτερα πῶς στὴν περίπτωση τῆς Ἑλλάδος), διότι ἡ ὅλη «ἐθνικὴ» συγκρότηση ἐφκιάσθηκε νὰ λειτουργῆ ἀποκλειστικῶς ἐναντίον ἑνὸς καὶ μόνου: τῆς διανόησης κάθε χώρας, ποὺ εἶχε τὴν ἀναγκαστικὴ σχέση μὲ τὸν πολιτισμό...
β´
Ποιὰ περίπου μπορεῖ νὰ ἦταν αὐτὴ ἡ Κων/πόλη, τὴν ἐποχὴ πού ὁ Ναπολέοντας ἐκστρατεύει κατὰ τῆς Αἰγύπτου, μποροῦμε νὰ καταλάβουμε ἀπὸ τὰ Ἀπομνημονεύματα τοῦ Καζανόβα, πού ἀναφέραμε στὴν ἀρχή. Βενετὸς ἀξιωματοῦχος καὶ γέννημα τῆς Βενετίας ὁ ἴδιος, μόλις ἀντίκρυσε τὴν Κων/πολη, λέει, αἰσθάνθηκε νὰ ἀντικρύζη κάτι τὸ μοναδικὸ καὶ ἀνεπανάληπτο. Κάτι δηλαδὴ πού ἂν διετηρεῖτο καὶ σήμερα, θὰ ἦταν ἕνα παγκόσμιο πολιτιστικὸ ἀγαθό. Ἀλλὰ κάτι τὸ «ἀνεπανάληπτο», ἀφ’ ὅτου ἔγινε ἡ Βενετία «Εὐρώπη» (παρ’ ὅτι δὲν ὑπάρχει γκραβούρα ἤ πίνακας τῆς κοινωνικῆς ζωῆς τῆς Βενετίας πού νὰ μὴν ἐμφανίζεται τουρμπάνι, βράκα, ἤ ναργιλές), δὲν θάπρεπε νὰ ὑπάρχη. Διότι ἁπλούστατα δὲν συνεβάδιζε μὲ τὴν θεωρία τῆς «ἀνόδου» καὶ «καθόδου» τῶν πολιτισμῶν, ἀπὸ τὴν ὁποίαν τόσον εἶχε ἀνάγκη ἡ ἀποικιοκρατία. Γενικὰ ὁ καπιταλισμὸς ὑπὸ τὴν φιλελεύθερη φιλοσοφία ἐνδιαφέρεται καὶ μεριμνᾶ γιὰ τοὺς ἄλλους πολιτισμούς, ἀλλὰ μόνο γιὰ τὰ βιβλία, τὰ σπουδαστήρια καὶ τὰ μουσεῖα, προκειμένου νὰ προκύπτουν οἱ «θεωρίες». Στὴν πράξη τοῦ εἶναι οἱ πιὸ ἄσπονδοι ἐχθροί...
Ἂν τὰ μεσογειακὰ πράγματα ἔμεναν ὡς διαχειρίσεις μεταξὺ Ὀρθοδοξίας, Καθολικισμοῦ καὶ Ἰσλάμ, πολὺ πιθανὸν νὰ μὴν εἴχαμε ἀκόμη τοὺς πυρηνικοὺς πυραύλους, σίγουρα ὅμως – καὶ τοῦτο λόγω τῆς φυσικότητος τῶν πραγμάτων – θὰ εἴχαμε ἀπείρως γονιμώτερα πολιτιστικά, πολιτικὰ καὶ ἱστορικὰ δεδομένα. Αὐτὰ ὅμως ἀπετέλεσαν χῶρο ἰσορροπίας τοῦ εὐρωπαϊκοῦ «ἰσοζυγίου» καὶ γι’ αὐτὸ ἔχομε σήμερα τὸν μεσογειακὸ χῶρο ὡς χῶρο πολιτιστικῆς ἐρήμου. Γεγονὸς πού θὰ ἰδοῦμε πιὸ κάτω σὲ ποιὲς «θεωρητικὲς προοπτικὲς» ὁδηγεῖ ἀλλὰ καὶ σὲ ποιὲς ἄκρως ἐπικίνδυνες καταστάσεις. Ἀπὸ τὴν σημερινὴ πάντως κατάσταση τῶν μεσογειακῶν πραγμάτων (βαλκανικῶν καὶ Μέσης Ἀνατολῆς), ἕνα εἶναι τὸ θετικὸ κέρδος: ἡ ἀδιαμφισβήτητη διαπίστωση περὶ τοῦ πόσον ἐλαττωματικὲς καὶ ἀνίκανες πρὸς λειτουργία εἶναι οἱ «ἀρχὲς» καὶ ἡ «νομικὴ φιλοσοφία» τῶν διεθνῶν ὀργανισμῶν. Ἐπὶ ποιῶν πραγματικῶν καταστάσεων βασίζεται ἡ «εἰρήνη» πού θέλει νὰ ἐπιβάλλει ὁ ΟΗΕ στὴν Γιουγκοσλαβία καὶ τὸ Ἀζερμπαϊτζάν; Ποιὸ εἶναι δηλαδὴ τὸ νέο πού ἐπιδιώκουν οἱ εἰρηνευτικὲς προσπάθειες, προκειμένου νὰ ἀρθοῦν οἱ αἰτίες τριβῶν; Εἰρήνη γιὰ τὴν εἰρήνη –δηλαδὴ γιὰ νὰ «μὴ σκοτώνονται οἱ ἄνθρωποι»- σημαίνει ἀκριβῶς πολαπλασιασμὸ τῶν αἰτίων τριβῶν. Μποροῦν σὲ περιοχὲς πού ἔχουν πίσω τους χιλιάδες χρόνων ἱστορία πραγματικῆς διεθνοῦς πολιτικῆς νὰ ἐφαρμοσθοῦν οἱ ἀρχὲς «αὐτοδιαθέσεως τῶν λαῶν» καὶ τῶν «ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων»; Στὸ Ἀζερμπαϊτζάν δὲν ὑπάρχει μόνο τὸ Καραμπάχ. Ὑπάρχει καὶ τὸ Ναχιτσεβάν, πού ὁδηγεῖ σὲ μεγαλύτερα προβλήματα ἰσοζυγίου στὴν περιοχὴ τῆς Μέσης Ἀνατολῆς καὶ πού μόνο μέσα σὲ γενικώτερες ἱστορικὸ-πολιτικὲς διαμορφώσεις μποροῦν νὰ ἀρθοῦν. Εἶναι ὅμως γιὰ αὐτὲς κατάλληλος ὁ ΟΗΕ τῶν «ἐθνικῶν» κρατῶν; «Ἐθνικὰ κράτη», ἐκεῖ πού δὲν μποροῦν νὰ ὑπάρξουν τέτοια, δὲν σημαίνει εἰρήνη, σημαίνει ἀκριβῶς διαιώνιση τῶν τοπικῶν πολέμων. Εἶναι συνεπῶς ἀναγκαῖο νὰ ἰδοῦμε τὸ νόημα τῶν «εἰρηνευτικῶν προσπαθειῶν» τοῦ ΟΗΕ μέσα στὶς ἐκτιμήσεις τῶν «εἰδικῶν» τῶν συγκρούσεων.
Μετὰ τὸν δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οἱ μικροὶ ἢ μεγάλοι τοπικοὶ πόλεμοι ὑπῆρξαν περίπου γύρω στοὺς 500 (χωρὶς βέβαια τὰ ἐσωτερικὰ πραξικοπήματα καὶ τὶς ἐσωτερικὲς κοινωνικὲς ἀνωμαλίες). Ὁ ἀριθμὸς τῶν στρατιωτικῶν θυμάτων ὑπῆρξε περίπου γύρω στὰ 25 ἑκατομμύρια, ἐπ’ αὐτῶν προστιθεμένων καὶ γύρω στὰ 30-50 ἑκατομμύρια θύματα ἀπὸ τὶς ἀνταλλαγὲς πληθυσμῶν καὶ τὶς μαοῦνες πού οἱ πόλεμοι αὐτοὶ συνεπήχθησαν. Οἱ οἰκολογικὲς καταστροφὲς ὑπερέβησαν κατὰ πολὺ αὐτὲς τοῦ δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, ὅπως κι’ αὐτὲς τοῦ ἀμάχου πληθυσμοῦ, οἱ ὁποῖες ἀπὸ 5% στὸν πρῶτο παγκόσμιο πόλεμο ἀνέρχονται σὲ 50% στὸν δεύτερο, γιὰ νὰ γίνουν 84% στὸν πόλεμο τῆς Κορέας καὶ 90% στὸν πόλεμο τοῦ Βιετνὰμ καὶ τοῦ Λιβάνου. Οἱ περισσότεροι βέβαια τῶν πολέμων αὐτῶν διεξήχθησαν στὴν σφαίρα ἐπιρροῆς τοῦ δυτικοῦ κόσμου καὶ σὲ 121 μάλιστα ἀπ’ αὐτοὺς ὑπῆρξε ἄμεση συμμετοχὴ τῶν παλαιῶν ἀποικιοκρατικῶν δυνάμεων Ἀγγλίας καὶ Γαλλίας. Ὁ ἰδεολογικὸς χωρισμὸς τοῦ μεταπολεμικοῦ κόσμου καὶ ὁ διαρκὴς τονισμὸς τοῦ «κομμουνιστικοῦ κινδύνου» γιὰ τὴν Δύση ὑπῆρξε τὸ ἀπαραίτητο προκάλυμμα μπρὸς στὴν ἀποσιώπηση τοῦ πραγματικῶς συμβαίνοντος. Ἄρα οἱ θεωρίες τῶν ὀπαδῶν τοῦ φιλελευθερισμοῦ ἀπὸ Ἀ.Σμὶθ καὶ ἐντεῦθεν, ὅτι ἡ ἀνάπτυξη τῶν ἐμπορικῶν σχέσεων θὰ ὁδηγήση στὴν εἰρήνευση τοῦ κόσμου, δὲν πραγματοποιήθηκε (καὶ οὔτε πρόκειται νὰ πραγματοποιηθῆ ὑπὸ τὶς φιλελεύθερες ἀρχὲς τῆς θεωρίας). Ὑπῆρξε βέβαια ἡ ἐποχὴ ὅπου ὁ Κόμπτεν ἀπαιτοῦσε εἰρήνη γιὰ τὴν διεξαγωγὴ τοῦ ἐμπορίου, ἀλλὰ ἦταν ἡ ἐποχὴ πού τὰ βιομηχανικὰ προϊόντα παρήγοντο κατὰ μέγα μέρος ἀπὸ τὴν Ἀγγλία καὶ συνεπῶς μὴ ἀνταγωνιστικά. Ὑπὸ τὴν ἀνταγωνιστικὴ ἀνάπτυξη τοῦ καπιταλισμοῦ, βλέπομε ἀντίθετα ὁ πόλεμος νὰ μεταβάλλεται σὲ προσδιοριστικὸ παράγοντα «ἀναπτύξεως τῆς παραγωγῆς»...
Φυσικὰ δὲν γεννᾶται πρόβλημα περὶ τοῦ μεγέθους τῶν πολιτιστικῶν καταστροφῶν πού αὐτοὶ οἱ πόλεμοι συνεπάγονται -ἀφοῦ διαλύονται τελείως οἱ πληθυσμοί-, διότι κατὰ τὴν φιλοσοφία τοῦ καπιταλισμοῦ, κατὰ τὴν φιλελεύθερη ἐκδοχή της, ἀπαραίτητος εἶναι μόνο ὁ «πολιτισμὸς» ἐκεῖ πού παράγονται τὰ προϊόντα, ἀκριβῶς ὡς ἕνας ὅρος παραγωγῆς των.
Οἱ ὑπόλοιποι πολιτισμοὶ ὄχι μόνο δὲν χρειάζονται, ἀλλά, ὅπως ἐξηγήσαμε, εἶναι καὶ ἀρνητικὰ στοιχεῖα γιὰ τὴν «παραγωγή»... Ἰδοὺ λοιπὸν ποιὰ εἶναι ἡ θεωρία τῆς «Εὐρώπης» γιὰ τὴν περὶ «εἰρήνης» ἐποχὴ πού ἐπιδιώκει ἡ ἀνθρωπότητα: ὅπως ἡ φιλελεύθερη θεωρία ἀφήνει ἐλεύθερες τὶς ἀνταγωνιστικὲς σχέσεις μίας κοινωνίας νὰ ἰσορροπήσουν μεταξύ τους (δηλαδὴ ἐπιτρέπει τὸν πόλεμο πού φέρνει τὴν εἰρήνη!...), ἔτσι πρέπει νὰ τεθῆ ὁ πόλεμος ὡς ἀρχὴ τῶν διεθνῶν σχέσεων ὡς πρὸς τὸν τρίτο κόσμο, προκειμένου νὰ ἰσορροπήσουν οἱ σχέσεις τῶν κρατῶν μεταξύ τους!!! Αὐτὰ εἶναι τὰ ἐξαγόμενα τῆς «ἐπιστήμης» τῶν συγκρούσεων, ἐν συνδυασμῷ πρὸς τὶς ἀρχὲς τῆς φιλελευθερίας. Στὸν πόλεμο μάλιστα δίνονται καὶ ὕπατες «διδακτικὲς» σκοπιμότητες, γίνεται ὁ πολύτιμος «διδάχος» τῶν μικρῶν καὶ ἀνωρίμων πού δὲν γνωρίζουν τὰ ὅρια τῶν ἐπιδιώξεών τους. Ὄχι πού ἔχουν προβλήματα, ἀλλὰ «φιλοδοξίες» καὶ «μεγαλομανίες»!... Αὐτὸ βέβαια πού κάπως ἀφηρημένα συσκοτίζεται στὴν παραπάνω θεωρία εἶναι ὅτι ὁ «ἐσωτερικὸς πόλεμος» τοῦ φιλελευθερισμοῦ δὲν ὁδηγεῖ καθόλου στὴν κοινωνικὴ εἰρήνη, ἀλλὰ ἁπλῶς οἱ κρίσεις διὰ τῆς θεωρίας μεταβιβάζονται ἐκτός του φιλελευθερισμοῦ διὰ τῆς ἀποικιοκρατίας, δηλαδὴ διοχετεύονται πρὸς τοὺς ἄλλους.
γ´
Ἐπειδὴ εἴδαμε ὅτι ἡ «στρατηγικῆς σημασίας» περιοχὴ γιὰ τὴν Εὐρώπη εἶναι αὐτὴ τῆς ἀνατολικῆς Μεσογείου, καὶ πού πρέπει γι’ αὐτὸ νὰ ἑξαιρεθῆ τοῦ κανόνος κάποιας ὀργανώσεως καὶ νὰ μείνη διασπασμένη καὶ χαώδης ὅπως εἶναι, εἶναι φανερὸ ὅτι τὸ «διδακτικό» του ἔργο ὁ πόλεμος ἔχει νὰ τὸ ἐπιτελέση στὴν περιοχὴ αὐτή. Ὁ πόλεμος συνεπῶς θὰ καταστρέφη «διδάσκοντας» καὶ ἡ παραγωγὴ θὰ ἀκολουθῆ νὰ «ἀνοικοδομῆ», ἐπιτυγχάνοντας ἔτσι ὅλο καὶ μεγαλύτερους «ρυθμοὺς ἀναπτύξεως»!..
Οἱ θεωρίες αὐτὲς προσπαθοῦν νὰ ἐπικαλύψουν τὸ νόημα τῆς «νέας ἐποχῆς» γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα καὶ γι’ αὐτὸ ἀμέσως μετὰ τὸν «κίνδυνο» τοῦ κομμουνισμοῦ ἡ πρώτη μέριμνα ἦταν νὰ βρεθῆ ὁ «νέος κίνδυνος». Πού δὲν μποροῦσε βέβαια νὰ εἶναι παρὰ τὸ Ἰσλάμ. Ἀλλὰ αὐτὲς οἱ θεωρίες δὲν εἶναι ἀκριβῶς ἡ πλήρης ἀπόδειξη τῆς πνευματικῆς χρεοκοπίας τοῦ ἀνταγωνιστικοῦ καπιταλισμοῦ, ἤγουν τοῦ φιλελευθερισμοῦ; Ἂς δοῦμε ὅμως – «θεωρητικῶς» πάντα – καὶ μερικὲς ἐκδοχὲς ὡς ἀντίδραση σὲ αὐτὲς τὶς θεωρίες. Εἴπαμε προηγουμένως, καὶ πρέπει νὰ τὸ ἐπαναλάβωμε, ὅτι ἡ ἱστορία γιὰ τὴν φιλοσοφία τοῦ «φιλελευθερισμοῦ» δὲν ἀποτελεῖ μάθηση – εἶναι μάλιστα τελείως περιττή, ἀφοῦ ὁ «φιλελευθερισμὸς» ἀποτελεῖ ...δυναμικὸ φαινόμενο – ἀλλὰ ἁπλῶς «εἰδίκευση» τελεολογικῶς προσδιοριζομένη, δηλαδὴ ὑλικὸ πρὸς «ἐξυπηρέτηση σκοπῶν».
Ὅλος ὁ προηγούμενος αἰώνας ὅμως εἶναι μία ἀτόφια ἀπόδειξη σὲ ποιὲς κοινωνικὲς συνειδητοποιήσεις εἶναι δυνατὸν νὰ ὁδηγηθοῦν τὰ πράγματα. Τὸν (προ)περασμένο αἰώνα ἡ Ρωσία δὲν εἶχε ἰδεολογικοποιηθῆ ὡς «κίνδυνος». Ἡ ἀντίθεση Ἀγγλίας-Ρωσίας διεκινεῖτο κατὰ τὸ νόημα τῶν «ἐθνικῶν» ἀντιθέσεων ὅπως καὶ μεταξὺ τῶν ἄλλων κρατῶν, ἡ δὲ Ρωσία ἦταν ἀπὸ τὰ κυριώτερα στηρίγματα τῶν μοναρχικῶν καθεστώτων τῆς Εὐρώπης. Γι’ αὐτὸ ἀκριβῶς ὁ Μὰρξ καὶ ὁ Ἔνγκελς ἔβλεπαν στὸ πρόσωπο τοῦ Τσάρου ὅλη τὴν ἀντίδραση ἐκπροσωπούμενη. Ὁ κόσμος δηλαδὴ ἦταν πολιτικῶς ἑνιαῖος (πράγμα ἄλλωστε πού ἐπέτρεψε καὶ στοὺς Ἄγγλους νὰ ἐκτελέσουν τοὺς 26 κομισσάριους τοῦ Λένιν στὸ Βακού…). Ἀκριβῶς ὅμως γι’ αὐτὸ ἔχομε καθ’ ὅλον τὸν 19ο αἰώνα τὸν μεγαλύτερο βαθμὸ συνειδητοποιήσεως τῶν κοινωνικῶν κινημάτων καὶ τὶς μεγαλύτερες πολιτικὲς ἀναταραχές. Ἄρα σήμερα πού ὁ κόσμος εἶναι καὶ πάλι πολιτικὰ ἑνιαῖος, εἶναι ἀκριβῶς ὁ καιρὸς νέων συνειδητοποιήσεων ἐπὶ παγκοσμίου ἐπιπέδου. Καὶ τὸ μόνο πού ἐπιτρέπουν οἱ χρεοκοπημένες θεωρίες τοῦ «φιλελευθερισμοῦ» στὴν «Εὐρώπη» εἶναι ἀκριβῶς ἡ συνείδηση τῆς ἐπαναστατικῆς τρομοκρατίας.
Μέχρι τώρα δὲν ὑπῆρξε πραγματικὰ τρομοκρατία μὲ ἰδεολογικὸ περιεχόμενο. Οἱ γνωστές μας μορφὲς τρομοκρατίας ἦταν πολιτικοῦ περιεχομένου. Ἡ λέξη «τρομοκρατία» δὲν ἀντιστοιχοῦσε πρὸς τὴν σημασία τοῦ πράγματος, διότι ἦταν ἁπλῶς ἀντιπαράθεση δύο «τρόμων»: ἔναντί του τρόμου πού ἀσκοῦσε μία καθεστηκυία κατάσταση διὰ τῆς ἰδεολογίας καὶ τοῦ κρατικοῦ μηχανισμοῦ, ἐμφανιζόταν ἡ ἀντίδραση ἀπὸ ὠργανωμένες ὁμάδες βίας, πού ἐνεργοῦσαν ἐξ ἴσου πολιτικὰ ἐναντίον συγκεκριμένων στόχων τῆς ὑπαρχούσης ἐξουσίας. Ἐσκοτώνονταν ἔτσι βασιλιάδες, πολιτικοὶ ἀρχηγοί, ἄλλα συγκεκριμένα πρόσωπα καὶ ἐδιενεργοῦνταν σαμποτὰζ περιωρισμένης ἐκτάσεως, πού σκοπὸ εἶχαν πολιτικοὺς στόχους ἐναντίον τοῦ ἀντιπάλου. Καὶ ἀφοῦ ἡ τρομοκρατία αὐτὴ εἶχε πολιτικοὺς σκοπούς, δηλαδὴ σκοποὺς πού ἀπὸ τὴν φύση τους δὲν μποροῦσαν νὰ ἔχουν ἀπήχηση στὶς μάζες, ἦταν εὐκόλως ἐξουδετερώσιμη. Τὰ πολιτικὰ πρόσωπα καὶ ὁ ρόλος τους, δηλαδὴ τὰ ἐλατήρια τῶν τρομοκρατικῶν ἐνεργειῶν, ἔμεναν στοὺς πολλοὺς ἄγνωστα, οἱ δὲ πιθανοὶ στόχοι τῶν «τρομοκρατῶν» ἦταν γνωστοὶ καὶ μποροῦσαν νὰ φυλαχθοῦν ἀπὸ τὶς «δυνάμεις ἀσφαλείας».
Ὑπάρχει ὅμως καὶ μία μορφὴ τρομοκρατίας πού καμμιὰ ἀστυνομία καὶ κανένας στρατὸς δὲν μποροῦν νὰ ἀντιμετωπίσουν. Αὐτὴ εἶναι, θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε, ἡ ἰδεολογικὴ τρομοκρατία. Γιὰ τὴν τρομοκρατία αὐτὴ δὲν χρειάζονται ὄπλα καὶ βόμβες, ἀλλὰ ἡ ἀντίστοιχη καθαρότητα σκοπῶν, δηλαδὴ ἡ συνειδητοποίηση, καὶ ἐνδεχομένως…μιὰ καρφίτσα. Διότι ἀκριβῶς τὸ κυριώτερο ὅπλο τῆς τρομοκρατίας αὐτῆς εἶναι ὁ φόβος πού μπορεῖ νὰ δημιουργῆ «πρὸς τὰ κάτω» καὶ ὄχι ἡ ἐκρηκτικὴ ἀποτελεσματικότητα βομβῶν «πρὸς τὰ ἄνω». Κάτι περίπου σὰν τὴν ἰδεολογικὴ λειτουργία τῶν κυκλωμάτων τοῦ ὠργανωμένου ἐγκλήματος, πού ἐπιτυγχάνουν περισσότερα ἀπὸ τὴν λειτουργία τρόμου τῆς ὀργάνωσης των παρὰ ἀπὸ τὴν ἐκτέλεση ὄντως ἐγκληματικῶν πράξεων. Ἤδη ἡ νέα αὐτὴ μορφὴ «ἰδεολογίας» ἔχει ἀρχίσει νὰ ἐμφανίζεται στὸν τρίτον κόσμο, ἀλλὰ αὐτὸ δὲν μοιάζει καθόλου νὰ ἐνοχλῆ τοὺς «εἰδικούς». Στὴν Βραζιλία, στὰ σκοτωμένα «παιδιὰ τοῦ δρόμου» πού βρίσκει κάθε πρωὶ κατὰ δεκάδες ἡ Ἀστυνομία, ὑπάρχει ἡ ἐπιγραφή: «σὲ σκοτώνω, γιατί κανένα μέλλον δὲν ἔχεις». Αὐτὴ ἀκριβῶς προβλέπεται –κατὰ ἕνα ἐλαφρῶς διάφορο τρόπο ὅμως- καὶ ὡς μελλοντικὴ συλλογικὴ ἰδεολογία τοῦ τρίτου κόσμου. Διότι εἶναι ἡ μόνη πού ἐπιτρέπουν οἱ ἀντιλήψεις περί ...παιδαγωγικῆς σημασίας τοῦ πολέμου καὶ τὴν ἐπιβάλλουν πολλαπλῶς. Οἱ δολοφόνοι τῶν μικρῶν παιδιῶν στὴν Βραζιλία δὲν εἶναι ἀκριβῶς εἰπεῖν ἐπαγγελματίες, εἶναι ἡ ἐν τῇ γενέσει της νέα μορφὴ πρακτικῶν κοινωνιολόγων, πού προβλέπεται νὰ γενικευθῆ... Διότι ἐνεργοῦν ἀπολύτως «ἐπιστημονικὰ» μέσα στὴν πλήρη ἐκλογίκευση μίας δεδομένης καταστάσεως, πού δὲν μπορῆ νὰ ἀνασχεθῆ μὲ ἰδολογίες. Ἀρκεῖ συνεπῶς νὰ γίνη γενικώτερα ἀντιληπτὴ ἡ «προοπτική» τῆς σχέσης μεταξὺ παραγωγῆς καὶ ὑπαναπτύξεως, ὅπως τὴν ὑποδεικνύουν οἱ «θεωρητικὲς προτάσεις», γιὰ νὰ προκύψουν οἱ ἀντίστοιχες συνειδητοποιήσεις. Καὶ δυστυχῶς ἐπ’ αὐτοῦ τίποτα δὲν μπορεῖ νὰ κάνει ἡ Δύση, διότι δὲν ἔχει κάτι νὰ προτείνη.
.~`~.
Επίλογος
Επίλογος
Ἡ πολιτικὴ σχέση τῶν βιομηχανικῶν κρατῶν μὲ τὸν τρίτο κόσμο εἶναι πολὺ ἁπλῆ: Ἀφοῦ συγκέντρωσαν μὲ τὸν ἕναν τρόπο ἢ τὸν ἄλλον τὸν παγκόσμιο πλοῦτο στὶς λεγόμενες «μητροπόλεις», μετέβαλαν ὅλους τούς ἄλλους λαοὺς σὲ ἕνα εἶδος λαῶν ἐπὶ πιστώσει: οἱ ἄλλες χῶρες πρέπει νὰ «συναρμόζωνται» κάθε φορά, διότι ἄλλως ἐπακολουθοῦν «οἰκονομικὲς κυρώσεις» καὶ πέφτει πεῖνα ( καὶ μαζὶ μ’ αὐτὴν βέβαια, ἢ μᾶλλον μὲ τὸ φάσμα της, καὶ οἱ ἀνυπάκουες κυβερνήσεις…). Οἱ «διεθνεῖς» λοιπὸν σχέσεις τῶν καιρῶν μας εἶναι ἐκεῖνες μίας …σοσιαλδαρβινικῆς ζούγκλας. Τὸ πρόβλημα εἶναι ποιὸς θὰ προφθάση νὰ πεθάνη πρῶτος! Διότι ἂν λ.χ. ἀπεφάσιζαν μερικὲς μόνο χῶρες τοῦ κόσμου νὰ ἀντιμετωπίσουν αὐτὴ τὴν πολιτική, ἀδιαφορώντας γιὰ τὶς ἴδιες συνέπειες καὶ ὑψώνοντας κι’ αὐτὲς ἕνα «ἐμπάργκο» κατὰ τῶν βιομηχανικῶν προϊόντων, εἶναι βέβαιο, ἀπὸ τὸ πρωτοφανὲς χάος πού θὰ προκύψη στὰ πλαίσια τῆς διεθνοῦς παραγωγῆς, ὅτι οἱ «ἀνεπτυγμένοι» θὰ ἐπανέλθουν κι’ αὐτοὶ σὲ καταστάσεις πείνας πού ἔχουν λησμονήσει...
Δυστυχῶς ὅμως εἶναι ἡ μόνη «λογικὴ» πού ἐπιβάλλει μακροπροθέσμως τὸ εἶδος τῶν «διεθνῶν» μας σχέσεων καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς θὰ εἶναι καὶ τὸ περιεχόμενο τῆς νέας ἰδεολογικῆς τρομοκρατίας. Ὄχι πολιτικοὶ στόχοι καὶ μεγαλοσχήμονα σχέδια, ἀλλὰ οἱ δομὲς τοῦ διεθνοῦς ἐμπορίου. Πού κανένα κόπο ἢ πολύπλοκη διαδικασία δὲν ἀπαιτοῦν καὶ οὔτε κανένας τρόπος ὑπάρχει νὰ προστατευθοῦν. Ὁ ἁπλὸς ἔμπορος τῆς γειτονιᾶς πού θὰ δολοφονῆται «ἐπειδὴ πουλάει προϊόντα πού δὲν παράγει», ὁ «ἀντιπρόσωπος» ψυγείων καὶ αὐτοκινήτων, τοῦ ὁποίου τὸ παιδὶ δὲν θὰ γυρίση κάποια μέρα ἀπὸ τὸ σχολεῖο γιὰ τὸν ἴδιο λόγο, ὁ ἁπλὸς στρατιώτης πού φυλάει κάποιον «ἐθνικὸ» ἀρχηγὸ καὶ πού γυρίζοντας σπίτι του θὰ βρῆ κάποιο «οἰκογενειακὸ ἀτύχημα» μὲ τὴν σχετικὴ «ἐξήγηση», ὁ «ἀθῶος» τηλεφωνικὸς ὑπάλληλος πού ἐκτελεῖ τὴν «φιλειρηνική» του ἐργασία, ὅπως καὶ μερικοὶ ἀνεξήγητοι θάνατοι ἀνυπόπτων τουριστῶν στὶς διάφορες χῶρες, εἶναι ἐνέργειες πού ὁδηγοῦν σὲ μία νέα συλλογικὴ συνείδηση ἀτομικῆς εὐθύνης καὶ πού δὲν ἔχουν τρόπο ἀντιμετωπίσεως. Θὰ ἀποδεκατιστοῦν βέβαια μερικὰ ἑκατομμύρια στὶς μεγαλουπόλεις -πού θὰ εἶναι καὶ ὁ εἰδικὸς στόχος, ἀφοῦ ἐφκιάσθηκαν εἰδικὰ γιὰ τὴν «διακίνηση» ἐμπορευμάτων καὶ ὄχι γιὰ νὰ ζοῦν οἱ ἄνθρωποι σ’ αὐτές-, ἀλλὰ αὐτὸς ἀκριβῶς θὰ εἶναι καὶ ὁ σκοπός: νὰ μείνουν τόσοι σὲ κάθε χώρα, ὄσοι μποροῦν μόνοι τους νὰ ζήσουν. Ξαναρχίζοντας ἴσως μὲ τὸ καραβάνι, ἀλλὰ καὶ μὲ μία συνείδηση ριζικὴ καὶ νέα... Τὸ «φιλοσοφικὸ» δίδαγμα ὅτι «ἡ ζωὴ ἀποτελεῖ μέσο γιὰ σκοπούς», θὰ ἀποτελέση τὸ ἀναγκαστικὸ περιεχόμενο τῆς ἰδεολογίας τῶν «τρομοκρατῶν». Τοὺς ὁποίους κανένας δὲν θὰ ξέρη, γιατί θὰ εἶναι ὁ «λαὸς» καὶ καμμιὰ κρατικὴ ἢ ἄλλη δύναμη δὲν θὰ μπορῆ νὰ ἀντιμετωπίση, ἀφοῦ δὲν θὰ δουλεύουν μὲ προκηρύξεις. Ἡ νέα θεωρία περὶ τῆς «παιδαγωγικῆς σημασίας» τῶν πολέμων ὡς πολιτικῆς ἀρχῆς θὰ ὁδηγήση ἀναγκαστικὰ σὲ νέα περιεχόμενα περὶ ζωῆς καὶ τοῦ νοήματός της. Ἀλλὰ αὐτὴ εἶναι ἡ «νέα τάξη» πού χρειάζεται ὁ κόσμος;
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
↧
Πέντε κείμενα ποικίλης θεματολογίας. Το «δημοκρατικό πρόβλημα» των «Μεγάλων Συνασπισμών» - Επιστροφή της Ευρώπης στο... 1914 - Η Κίνα πήρε από τις ΗΠΑ το σκήπτρο του μεγαλύτερου εμπορικού έθνους - Η χαμένη νομιμοποίηση. Γιατί η διακυβέρνηση έχει γίνει δυσκολότερη από ποτέ - «Πόδι» στη Μεσόγειο βάζει η Ρωσία.
.~`~.
I
Το «δημοκρατικό πρόβλημα» των «Μεγάλων Συνασπισμών»
και Επιστροφή της Ευρώπης στο... 1914
I
Το «δημοκρατικό πρόβλημα» των «Μεγάλων Συνασπισμών»
και Επιστροφή της Ευρώπης στο... 1914
α´
Στην «οικογένεια» των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων του «Μεγάλου Συνασπισμού» εισήλθε αυτή την εβδομάδα η Τσεχία σχεδόν τρεις μήνες μετά τις εκλογές, κατόπιν συμφωνίας για τον σχηματισμό κυβέρνησης με τη συμμετοχή Σοσιαλδημοκρατών, Χριστιανοδημοκρατών και του κεντρώου κόμματος Δράση των Δυσαρεστημένων Πολιτών (ΑΝΟ) του δισεκατομμυριούχου Αντρέι Μπάμπις.
Με βάση τη συμφωνία, ο 42χρονος ηγέτης των Σοσιαλδημοκρατών, Μποχουσλάβ Σομπότκα, θα αναλάβει την πρωθυπουργία της χώρας, καθώς το κόμμα του αναδείχθηκε πρώτο στις εκλογές του περασμένου Οκτωβρίου, έστω και με μόλις 20,5%.
Αντίθετα, τα κόμματα της Δεξιάς που κυβερνούσαν την Τσεχία επί οκτώ χρόνια καταποντίστηκαν και διαθέτουν μόλις 42 από τις 200 έδρες του κοινοβουλίου. Το κύριο κόμμα της Δεξιάς, το Δημοκρατικό Κόμμα Πολιτών (ODS), από το οποίο προερχόταν ο τέως πρωθυπουργός Νέτσας, είχε βγει… πέμπτο στις εκλογές, καθώς το ποσοστό του κατακρημνίστηκε από το 20,2% στο 7,7%. Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι οι Τσέχοι κομμουνιστές ανέβασαν σημαντικά την εκλογική τους δύναμη λαμβάνοντας 14,91% και 33 έδρες.
Ο «Μεγάλος Συνασπισμός» στην Τσεχία διαθέτει μεν 111 έδρες σε σύνολο 200 εδρών στην Κάτω Βουλή, αλλά δεν είναι δεδομένη η σταθερότητά του, καθώς «κρέμεται» από τις διαθέσεις του δισεκατομμυριούχου ηγέτη του κόμματος ΑΝΟ, Αντρέι Μπάμπις, που είχε κάνει τη μεγάλη έκπληξη στις εκλογές και είχε αναδειχθεί δεύτερη δύναμη με 18,65% και 47 έδρες.
Ο Αντρέι Μπάμπις, που είναι επίσης επικεφαλής μιας αυτοκρατορίας από εκατοντάδες επιχειρήσεις, είχε αρνηθεί αρχικά να μετάσχει στη νέα κυβέρνηση, καθώς είχε εστιάσει την προεκλογική εκστρατεία του στη λαϊκή οργή κατά της διαφθοράς του πολιτικού κατεστημένου. Τελικά δέχτηκε να μετάσχει στην κυβέρνηση ως υπουργός Οικονομικών.
Με την Τσεχία, έγιναν 10 οι χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης που διαθέτουν κυβερνήσεις του λεγόμενου «Μεγάλου Συναπισμού» – ανάμεσα δηλαδή σε δεξιά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Σε πέντε από τις χώρες αυτές επικεφαλής στις κυβερνήσεις του Μεγάλου Συνασπισμού βρίσκονται δεξιοί πρωθυπουργοί (Γερμανία, Φινλανδία, Ολλανδία, Ελλάδα και Λουξεμβούργο). Σε άλλες πέντε ηγούνται Σοσιαλδημοκράτες πολιτικοί (Ιταλία, Βέλγιο, Αυστρία, Τσεχία και Ρουμανία).
Οπως λέει ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Γκρενόμπλ, Ντομινίκ Ρενιέ, «οι Μεγάλοι Συνασπισμοί δεν αποτελούν καινοτομία για πολλές χώρες της Ευρώπης. Στον Βορρά, όπως στην Αυστρία, τη Φινλανδία ή τη Γερμανία, αυτό το είδος της συμμαχίας αποτελεί μια φυσιολογική, σχεδόν συνήθη επιλογή». «Η κρίση έχει αναγκάσει τις χώρες αυτές να υιοθετήσουν μια στάση ιδεολογικής συνδιαχείρισης», συμπληρώνει ο πολιτικός επιστήμονας Γκαέλ Μπριστιέ, τονίζοντας ότι η κρίση έχει ισοπεδώσει τις διαφορές Χριστιανοδημοκρατών-Σοσιαλδημοκρατών. Ακόμη και «η επιλογή του Μάρτιν Σουλτς ως υποψηφίου της Σοσιαλδημοκρατίας για την προεδρία της Ε.Ε. μπορεί να ενισχύσει μεν την εικόνα μιας ομοιόμορφης και τεχνοκρατικής Ευρώπης, καθώς ο Σουλτς υποτίθεται ότι ενσαρκώνει μια πιο κοινωνική και διαφορετική Ευρώπη από εκείνη της Ανγκελα Μέρκελ, αλλά μην ξεχνάτε ότι είναι μέλος ενός κόμματος που είναι σήμερα ο κύριος σύμμαχος της καγκελαρίου της Γερμανίας» γράφει χαρακτηριστικά η «Monde».
Ο καθηγητής Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Γκρενόμπλ, και συγγραφέας του βιβλίου «Το Εγχειρίδιο της Σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη», Φαμπιάν Εσκαλονά, δίνει όμως μια άλλη διάσταση: «Οι Μεγάλοι Συνασπισμοί αντανακλούν την εξάντληση των παραδοσιακών κομμάτων και των ιδεολογιών τους, αλλά και τη διάβρωση της εκλογικής βάσης των μεγάλων κομμάτων από το 1970». Και αυτή η τάση ενισχύεται συνεχώς καθώς σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις της Ευρώπης υλοποιούν πειθήνια την πολιτική που αξιώνει το Βερολίνο.
Η κατάρρευση των Σοσιαλδημοκρατών
Χριστιανοδημοκράτες και Σοσιαλδημοκράτες, στις χώρες-μέλη της ευρωζώνης κυρίως, δεν έχουν προβάλει την παραμικρή αντίσταση στους Γερμανούς, ακόμη και σε μηδαμινά θέματα. Η γαλλική εφημερίδα «Le Monde» αναφέρει μάλιστα ως χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ελλάδα.
«Στην Ελλάδα, το ΠΑΣΟΚ και η Ν.Δ., που αντιπροσώπευαν το 80% του εκλογικού σώματος το 2009, εκπροσωπούν σήμερα μόλις λίγο πάνω από το 30%». Η γαλλική εφημερίδα σημειώνει πάντως ότι οι μεγάλοι χαμένοι των Μεγάλων Συνασπισμών είναι συνήθως οι Σοσιαλδημοκράτες: «Το μεγαλύτερο θύμα αυτών των mega-συμμαχιών είναι η Σοσιαλδημοκρατία» όπως σχολιάζει. «Η μετριοπαθής Αριστερά σε συμμαχία με τη Δεξιά ακολουθεί μια πολύ σφικτή πολιτική στην Ευρώπη» τονίζει ο καθηγητής Εσκαλονά. Στην πραγματικότητα, η Σοσιαλδημοκρατία δεν φαίνεται να είναι σε θέση να καθορίσει μια άλλη πρόταση. «Τη φαντασία τη βάζει η Δεξιά» λέει μάλλον ειρωνικά ο καθηγητής Μπριστιέ. Προειδοποιεί μάλιστα ότι με τον Μεγάλο Συνασπισμό δεν αποδυναμώνονται μόνο οι ιδέες της Σοσιαλδημοκρατίας, αλλά δημιουργείται και «δημοκρατικό πρόβλημα». Η έλλειψη διαφορών ανάμεσα στα δυο μεγάλα κόμματα «κουράζει, ακόμη και αηδιάζει τους ψηφοφόρους τους, που στρέφονται είτε στην άκρα Αριστερά είτε στην άκρα Δεξιά». Η «Monde» σημειώνει μάλιστα ότι «ο κίνδυνος αυτός παραμονεύει ιδιαίτερα στην Ελλάδα και την Ιταλία».
β´
Το Supremacy (Επικυριαρχία) 1914 είναι ένα browser game στρατηγικής που μας πηγαίνει πίσω στον Α'Παγκόσμιο Πόλεμο. Αναλαμβάνεις μια τυχαία χώρα της Ευρώπης και ως ο ηγέτης της καλείσαι να την υπερασπιστείς με οποιονδήποτε τρόπο.
Κηρύττεις τον πόλεμο στον εχθρό, τον κατακτάς, κάνεις τις συμμαχίες σου, αλλά στο τέλος του πολέμου κερδίζει μόνο ένας. Εκείνος που θα καταφέρει να κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος του ευρωπαϊκού χάρτη ή και ολόκληρο! Ωστόσο ένας πόλεμος είναι ακριβός και θα πρέπει να βρεις τρόπους να αυξήσεις και την οικονομία σου, ώστε να μπορείς να στηρίξεις τον πόλεμο.
Ετσι στην «Επικυριαρχία 1914» πρέπει να αυξήσεις τα έσοδά σου, να κάνεις ή να επιβάλεις εμπορικές συμφωνίες με άλλες χώρες ή και να επιβάλεις οικονομικό αποκλεισμό.
Πόσο κοντά στην πραγματικότητα του 2014 είναι αυτό το «παιχνίδι της Επικυριαρχίας» του Α'Παγκοσμίου Πολέμου, ενός γεγονότος εκατό χρόνια πριν; Τα Chicago Boys της Γερμανίας και της Ε.Ε. δεν φαίνεται να θέλουν να παραδειγματιστούν από τα ολέθρια για την ανθρωπότητα εγκλήματα του παρελθόντος και επιμένουν να επιβάλλουν σε όλη την Ευρώπη μια σκληρή πολιτική λιτότητας, προκαλώντας πραγματική ανθρωπιστική καταστροφή.
«Το 2014 δεν είναι 1914, αλλά η Ευρώπη γίνεται όλο και πιο οργισμένη και εθνικιστική» γράφει στην «Γκάρντιαν» ο Βρετανός αναλυτής Τίμοθι Γκάρτον Ας, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για την πολιτική της Γερμανίας. Οι περισσότεροι Γερμανοί δεν αισθάνθηκαν στα χριστουγεννιάτικα ψώνια τους την κρίση, καθώς η ανεργία των νέων για παράδειγμα είναι περίπου 8% στη Γερμανία σε σύγκριση με το 60% στην Ελλάδα και το 56% στην Ισπανία. Ο Γερμανός πολίτης, σε αντίθεση με τον Ισπανό στη Μαδρίτη, δεν βλέπει απελπισμένους ανθρώπους να ψάχνουν στα σκουπίδια για φαγητό.
Το μεγαλύτερο έγκλημα
Ο ριζοσπάστης Ιταλός δημοσιογράφος και συγγραφέας Πάολο Μπάρναρντ προειδοποιεί ότι «η ευρωπαϊκή ελίτ έχει δημιουργήσει μια οικονομική δομή που κυριαρχεί, όπου εκατομμύρια πολίτες βρίσκονται σε συνθήκες επισφαλούς επιβίωσης και ανεργίας μόνο και μόνο για να πλουτίζει η ελίτ. Αυτό είχε να συμβεί εδώ και τουλάχιστον 35 χρόνια και αυτό είναι που εγώ αποκαλώ το μεγαλύτερο έγκλημα από το τέλος του πολέμου» και προσθέτει: «Η ανασφάλεια και η κοινωνική αποσύνθεση είναι αναπόφευκτη. Στο μέλλον οι ελίτ που ελέγχουν την Ευρωπαϊκή Ενωση θα επιδεινώσουν την κατάσταση και θα πλήξουν εκατομμύρια άλλων πολιτών με την πολιτική της λιτότητας, που είναι δική τους επινόηση».
Ο Μπάρναρντ εκτιμά ότι «η δημιουργία της ευρωζώνης ήταν το αποτέλεσμα ενός γερμανοκεντρικού σχεδίου που έχει στόχο την ενίσχυση της Γερμανίας σε βάρος των ασθενέστερων χωρών, όπως η Ισπανία και η Ιταλία. Σήμερα είμαστε αντικειμενικά σε μια κατάσταση στην οποία η μόνη χώρα που ευνοείται από το status quo της ευρωζώνης είναι η Γερμανία».
Ενίσχυση ακροδεξιών
Το 2014 θα είναι όμως η χρονιά που θα δούμε στις ευρωεκλογές μεγάλη άνοδο των εθνικιστικών και ακροδεξιών κομμάτων σε όλη την Ευρώπη, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις.
Η πολιτική της αυστηρής λιτότητας και του κοινωνικού αποκλεισμού, που εφαρμόζεται σχεδόν σε όλη την Ευρώπη, γονιμοποιεί όλο και περισσότερο το πολιτικό έδαφος -αλλού περισσότερο, αλλού λιγότερο- για την άνθηση των πιο αποκρουστικών ακροδεξιών ιδεών και θέσεων.
Πολλές απόψεις των κομμάτων της Ακροδεξιάς έχουν πλέον γίνει αποδεκτές στο κεντρικό πολιτικό σκηνικό, έχουν ενσωματωθεί στον πολιτικό λόγο και την πολιτική πρακτική των κομμάτων εξουσίας και έτσι επηρεάζουν τις συνειδήσεις εκατομμυρίων ανθρώπων.
Στη Γαλλία το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο της 48χρονης Μαρίν Λεπέν έρχεται πρώτο στην πρόθεση ψήφου, καθώς ένας στους τέσσερις ψηφοφόρους (24%) δηλώνει ότι θα ψηφίσει την Ακροδεξιά στις ευρωεκλογές.
Στην Αυστρία, το ακροδεξιό Κόμμα της Ελευθερίας του Χανς-Κρίστιαν Στράχε αναδείχτηκε τρίτη δύναμη στις εκλογές της 29ης Σεπτεμβρίου με 22,4%. Στη Νορβηγία το ακροδεξιό κόμμα της Προόδου της Σιβ Γένσεν μετέχει ήδη στην κυβέρνηση μειοψηφίας της δεξιάς πρωθυπουργού Ερνα Σόλμπεργκ.
Μαύρη Συμμαχία
Στην Ολλανδία το ακροδεξιό Κόμμα της Ελευθερίας του Γκερτ Βίλντερς πήρε το 15,5% στις τελευταίες εκλογές, στην Πορτογαλία το κόμμα του Πάουλο Πόρτας έχει το 11,8%, στο Βέλγιο το Βλάαμς Μπέλανγκ το 8,2%, στην Ουγγαρία το Γιόβικ 16,7%, στη Βουλγαρία η ΑΤΑΚΑ το 9,4%, στην Ιταλία η Λέγκα του Βορρά 8,3%, ενώ οι εθνικιστές έχουν στη Σλοβακία 5,1% και 5,4% στη Σλοβενία.
Ο ηγέτης της Ακροδεξιάς στην Αυστρία Χανς-Κρίστιαν Στράχε πρωτοστατεί μάλιστα, σε συνεργασία με τη Μαρίν Λεπέν, στην ίδρυση μιας Μαύρης Συμμαχίας. Ηδη στη Μαύρη Συμμαχία έχουν ενταχθεί οι ακροδεξιοί της Σουηδίας, η Λέγκα του Βορρά της Ιταλίας και το Βλάαμς Μπέλανγκ του Βελγίου. Τα ακροδεξιά κόμματα αναμένεται για πρώτη φορά να συγκροτήσουν κοινοβουλευτική ομάδα στο Ευρωκοινοβούλιο μετά τις εκλογές του Μαΐου.
«Θα ήταν έκπληξη αν τα κόμματα αυτά δεν πάνε καλά στις ευρωεκλογές» λέει ο Τίμοθι Γκάρτον Ας και προσθέτει: «Δεν βλέπω να κάνουν τίποτε οι σημερινές ηγεσίες στο Βερολίνο, στο Παρίσι ή στις Βρυξέλλες (ξεχάστε το Λονδίνο), ώστε να είναι πιθανό να αντιστρέψουν αυτόν τον μεγάλο εκλογικό καταρράκτη».
Ποιες θα είναι οι άμεσες συνέπειες; «Αν τα ακροδεξιά και εθνικιστικά κόμματα έχουν ισχυρή εκπροσώπηση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το άμεσο αποτέλεσμα θα είναι να φέρουν πιο κοντά τα συντηρητικά, σοσιαλδημοκρατικά και κεντρώα κόμματα. Έτσι, μετά τον Μεγάλο Συνασπισμό στο Βερολίνο θα έχουμε σιωπηρά και έναν Μεγάλο Συνασπισμό στις Βρυξέλλες» εκτιμά ο Βρετανός αναλυτής και προσθέτει: «Το πρόβλημα με τις μεγάλες συμμαχίες είναι ότι το πεδίο της αντιπολίτευσης θα μείνει ορθάνοιχτο για τα κόμματα διαμαρτυρίας. Μπορεί να μην επιστρέφουμε στο 1914, αλλά, εκατό χρόνια μετά, η Ευρώπη θα ζήσει και πάλι ενδιαφέροντες καιρούς».
.~`~.
II
Η Κίνα πήρε απο τις ΗΠΑ το σκήπτρο του μεγαλύτερου εμπορικού έθνους
II
Η Κίνα πήρε απο τις ΗΠΑ το σκήπτρο του μεγαλύτερου εμπορικού έθνους
Το συνολικό ύψος των κινεζικών εισαγωγών και εξαγωγών το περασμένο έτος ανήλθε σε 4,16 τρισ. δολάρια (3,06 τρισ. ευρώ), χάρη στο εμπόριο με τις υπόλοιπες ασιατικές χώρες και στην αύξηση των συναλλαγών με χώρες της Μέσης Ανατολής, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η κινεζική κυβέρνηση την Παρασκευή. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο όγκος του κινεζικού εμπορίου διπλασιαζόταν ανά τέσσερα έτη στη διάρκεια των προηγούμενων 30 ετών.
Λίγα χρόνια αφότου η Κίνα έγινε ο μεγαλύτερος εισαγωγέας πετρελαιοειδών στον κόσμο, έρχεται η κατάκτηση της κορυφής και στο εμπόριο, γεγονός που ενισχύει ακόμη περισσότερο την ισχύ της Κίνας και τη θέση της μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων του 21ου αιώνα. Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO), η Κίνα έχασε την πρωτιά στο εμπόριο το 2012 για μόλις 15 δισ. δολάρια, ωστόσο η ενίσχυση των κινεζικών εισαγωγών και των εξαγωγών το 2013 κατά 7,6% ήταν υπεραρκετή για να κατακτήσει την πρώτη θέση από τις ΗΠΑ.
Τους πρώτους έντεκα μήνες του 2013 οι αμερικανικές εξαγωγές και εισαγωγές ανήλθαν στο ποσό των 3,57 τρισ. δολαρίων ( 2,63 δισ. ευρώ), γεγονός που σημαίνει ότι πρακτικά είναι αδύνατο για την Αμερική να διατηρήσει τον τίτλο του μεγαλύτερου εμπορικού έθνους του κόσμου. «Πρόκειται για μνημειώδες ορόσημο για την εξέλιξη του εξωτερικού εμπορίου του έθνους μας», δήλωσε χθες στο Πεκίνο ο κ. Ζενγκ Γιουεσένγκ, επικεφαλής οικονομολόγος των κινεζικών τελωνείων.
Ο κ. Γιουεσένγκ προέβλεψε ακόμη μεγαλύτερη ενίσχυση του κινεζικού εμπορίου το 2014 χάρη στην επιτάχυνση της ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας, την θετική επίδραση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που εφαρμόζει η κινεζική κυβέρνηση και την προοπτική για μείωση των τιμών των πρώτων υλών που αναμένεται για το τρέχον έτος, γεγονός που θεωρεί ότι θ’ αντισταθμίσει την αύξηση του εργατικού κόστους και του κόστους χρηματοδότησης των κινεζικών επιχειρήσεων.
Η Κίνα έγινε η μεγαλύτερη εξαγωγική δύναμη του κόσμου το 2009, ενώ σήμερα το κινεζικό εμπόριο αποτελεί περισσότερο από το 10% του παγκοσμίου εμπορίου όταν το 2000 ανερχόταν στο 3%. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, το 2012 το 94% των κινεζικών εξαγωγών αποτελούσαν τα προϊόντα μεταποίησης, το 3,2% τα γεωργικά προϊόντα και το 2,7% τα καύσιμα και τα προϊόντα εξόρυξης. Ποσοστό 17,2% των κινεζικών εξαγωγών είχε προορισμό τις ΗΠΑ, 16,3% την Ευρωπαϊκή Ενωση, το 7,4% την Ιαπωνία και το 4,3% την Νότιο Κορέα.
Οσον αφορά τις κινεζικές εισαγωγές, ποσοστό 58,2% αυτών κατευθύνθηκε στον μεταποιητικό τομέα και ποσοστό 29,4% στα καύσιμα και τα εξορυκτικά προϊόντα. Η Ευρωπαϊκή Ενωση αποτελούσε το 2012 τον μεγαλύτερο εξαγωγικό εταίρο της Κίνας με το ποσοστό των κινεζικών εισαγωγών που προήλθαν από την Ε.Ε. ν’ ανέρχεται στο 11,7%, ακολούθησε η Ιαπωνία με 9,8%, η Νότιος Κορέα με 9,3% και ΗΠΑ με 7,4%.
.~`~.
III
Η χαμένη νομιμοποίηση
Γιατί η διακυβέρνηση έχει γίνει δυσκολότερη από ποτέ
III
Η χαμένη νομιμοποίηση
Γιατί η διακυβέρνηση έχει γίνει δυσκολότερη από ποτέ
Ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος είναι ο αυξανόμενος βαθμός που οι πολιτικές ελίτ είναι ευάλωτες. Αυτό το πρόβλημα κάνει την αποτελεσματική ηγεσία στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα πολύ πιο δύσκολη, και γι’ αυτόν τον λόγο το Συμβούλιο για μια Παγκόσμια Ατζέντα για το Γεωπολιτικό Ρίσκο (Global Agenda Council on Geopolitical Risk) του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, το επέλεξε ως κεντρικό ζήτημα για το 2014.
Καθώς η σκόνη τής παγκόσμιας οικονομικής κρίσης κατακάθεται τελικά, μπορεί να φαίνεται ότι τα πράγματα έχουν αρχίσει να εξομαλύνονται. Οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκουν τον βηματισμό τους για μια επιστροφή σε ήπια ανάπτυξη. Η ευρωζώνη έχει βασίσει την ύπαρξή της σε αυτό. Οι αναδυόμενες αγορές, όπως η Βραζιλία, η Κίνα, η Ινδία, η Τουρκία και οι άλλοι συνεχίζουν να ανεβαίνουν, αν και με βραδύτερο ρυθμό.
Την ίδια στιγμή, ωστόσο, οι πολιτικές ελίτ αντιμετωπίζουν τρομερές νέες προκλήσεις, καθώς οι πολίτες χρησιμοποιούν νέα εργαλεία για να προβάλλουν νέες απαιτήσεις, να συντονίζουν τις διαμαρτυρίες τους και να συγκεντρώνουν την συλλογική τους δύναμη. Οι κυβερνήσεις όλων των ειδών προσπαθούν να βρουν βραχυπρόθεσμες λύσεις που θα τις βοηθήσουν μέσα στον επόμενο οικονομικό κύκλο, τις επόμενες εκλογές, την επόμενη πολιτική μετάβαση. Το αποτέλεσμα είναι μια παγκόσμια κρίση νομιμοποίησης.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι κατακερματισμένες εκλογικές περιφέρειες και οι ομάδες συμφερόντων τού Κογκρέσου και ένα όλο και πιο περιορισμένο σύνολο οικονομικών και ιδεολογικών συμφερόντων έχουν οδηγήσει σε έντονο κομματισμό. Ένας αυξανόμενος αριθμός Αμερικανών λένε στους δημοσκόπους ότι πάρα πολλοί από τους εκλεγμένους ηγέτες τους δεν εκπροσωπούν τα συμφέροντά τους ή τις αξίες τους. Στην Ευρώπη, πολλοί πολίτες διαμαρτύρονται ότι οι κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται από ανεξέλεγκτους αξιωματούχους που κυβερνούν έξω από τα εθνικά σύνορα. Στις δημοκρατίες των αναδυόμενων αγορών, όπως η Βραζιλία, η Ινδία, η Νότια Αφρική και η Τουρκία, οι ηγέτες αντιμετωπίζουν μια επεκτεινόμενη και ανήσυχη μεσαία τάξη, την ώρα που η επιβράδυνση της ανάπτυξης περιορίζει την ικανότητά τους να ξεφύγουν από τα πολιτικά προβλήματά τους. Σε απολυταρχικά κράτη όπως η Κίνα και η Ρωσία, οι διαδηλώσεις για οικονομικά και περιβαλλοντικά θέματα, ή για την διαφθορά και την ανικανότητα των τοπικών αξιωματούχων, κινδυνεύει να επεκταθεί σε ευρύτερα ξεσπάσματα δυσαρέσκειας.
Οι ηγέτες όλων αυτών των κρατών πάσχουν από ένα «έλλειμμα νομιμοποίησης». Αυτοί που θα οδηγήσουν τις χώρες τους προς την ανάκαμψη ή μέσα από τα επόμενα λεπτεπίλεπτα στάδια προς την ανάπτυξη, βρίσκονται αντιμέτωποι με την έλλειψη καλών επιλογών. Το πρόβλημα δεν περιορίζεται στους πολιτικούς ηγέτες. Οι εταιρικοί ιθύνοντες αντιμετωπίζουν τα δικά τους ρίσκα καθώς οι εταιρείες των οποίων ηγούνται αντιμετωπίζουν νέους ελέγχους τόσο από τους καταναλωτές που έχουν ενισχυθεί από τα νέα επικοινωνιακά εργαλεία όσο και από τους αυξανόμενα πολιορκημένους πολιτικούς αξιωματούχους.
Το πρώτο σημείο πίεσης, ιδιαίτερα για τους πολιτικούς ηγέτες των χωρών στις αναδυόμενες αγορές, είναι η άνοδος της ολοένα και πιο απαιτητικής μεσαίας τάξης. Η ανάπτυξη έχει επιβραδυνθεί στις περισσότερες από τις χώρες αυτές, και οι πολιτικοί βρίσκονται τώρα αντιμέτωποι με τον επικίνδυνο συνδυασμό των πιο μετριοπαθών οικονομικών προοπτικών, της αύξησης της δημόσιας προσδοκίας για βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, και των πιο σκληρών οικονομικών ανταλλαγμάτων από όσο είχαν αντιμετωπίσει εδώ και πολλά χρόνια. Ζωηρές διαδηλώσεις το 2013 στην Τουρκία και την Βραζιλία προκλήθηκαν από τοπικά γεγονότα - μια επιθετική αντίδραση της αστυνομίας στις διαδηλώσεις εναντίον ενός σχεδίου να κοπούν πλατάνια από ένα άλσος στο κέντρο τής Κωνσταντινούπολης και η κατά εννέα σεντς αύξηση των ναύλων για τα δημόσια λεωφορεία στο Σάο Πάολο - αλλά πυροδότησαν μια ευρύτερη ανταπόκριση από πολίτες που αισθάνονται ότι έχουν δικαίωμα σε μια πιο υπεύθυνη διακυβέρνηση και σε υψηλότερης ποιότητας δημόσιες υπηρεσίες. Και στις δύο περιπτώσεις, ένας αξιοσημείωτος αριθμός διαδηλωτών ήταν μέλη τής πρόσφατα επεκταθείσας μεσαίας τάξης των χωρών τους. Είναι επίσης σαφές ότι η ολοένα και πιο ευρεία διαθεσιμότητα των σύγχρονων εργαλείων επικοινωνίας καθιστά ευκολότερο στους απογοητευμένους πολίτες να μοιράζονται τον θυμό τους και να οργανώνουν διαδηλώσεις. Για να διαχειριστούν αυτή την ευπάθεια, ορισμένοι πολιτικοί ηγέτες θα προσπαθήσουν να εκτρέψουν την δημόσια οργή προς άλλους στόχους.
Οι ηγέτες των ανεπτυγμένων κρατών, εν τω μεταξύ, βρίσκουν τον εαυτό τους επίσης υπό την πίεση μη-κρατικών δρώντων, που διαθέτουν εργαλεία για να επιβάλουν μεγαλύτερη διαφάνεια από όση οι ίδιοι οι πολιτικοί ηγέτες θα ήθελαν. Οι διαρροές από τον Edward Snowden, τον πρώην πράκτορα της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας, έχουν υπονομεύσει σοβαρά την αξιοπιστία των ΗΠΑ σε πολλούς από τους συμμάχους τους. Η οργάνωση διαφάνειας WikiLeaks έκλεισε το έτος με την διαρροή ενός σχεδίου διαπραγμάτευσης για την Trans-Pacific Partnership (την Συνεργασία Εκατέρωθεν του Ειρηνικού), μια τεράστια εμπορική συμφωνία που περιλαμβάνει μια ντουζίνα χώρες τού Ειρηνικού, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών. Δεδομένης της ευκολίας με την οποία οι πληροφορίες γίνονται πλέον κοινές, και της δυσκολίας να σταματήσει κάθε διαρροή, ο αριθμός των παγκόσμιων ηγετών που θα αντιμετωπίσουν τέτοια προβλήματα θα αυξηθεί. Οι κυβερνήσεις, οι εταιρείες, ακόμη και οι μεγάλοι οργανισμοί μέσων μαζικής ενημέρωσης, δεν έχουν τα εφόδια για να χειριστούν αυτήν την «τυραννία σε πραγματικό χρόνο». Και περισσότερο από ποτέ, η γνώση είναι δύναμη – και, περισσότερο από ποτέ, η γνώση έχει εκδημοκρατιστεί.
Η τάση αυτή επεκτείνεται στην Κίνα, η οποία, παραδοσιακά, είχε μια πιο αδιαφανή κυβέρνηση. Οι πολίτες τής Κίνας δεν μπορούν, όμως, να εκλέξουν άμεσα τους ανώτερους πολιτικούς ηγέτες τής χώρας τους, αλλά έχουν άλλα μέσα πίεσης για αλλαγή και μεγαλύτερη διαφάνεια. Όταν ένα ατύχημα σε έναν αυτοκινητόδρομο στο βόρειο τμήμα τής Κίνας το 2012 άφησε 36 νεκρούς, ο Yang Dacai, ο επικεφαλής τού Επαρχιακού Γραφείου τής Ασφάλειας Εργασίας στην επαρχία Shaanxi, ήταν ο πρώτος που έφθασε για να επιθεωρήσει την ζημιά. Μια φωτογραφία του να χαμογελά μπροστά στη σκηνή του ατυχήματος εξαπλώθηκε σαν επιδημία.
Η λεγόμενη στην Κίνα «ανθρώπινη μηχανή αναζήτησης», μια ομάδα Κινέζων χρηστών τού Διαδικτύου αφοσιωμένων στο να εκθέτουν διεφθαρμένους ή ανίκανους αξιωματούχους, στη συνέχεια βρήκαν και άρχισαν να διαδίδουν φωτογραφίες τού Yang στα δημόσια καθήκοντά του να φορά μια σειρά από ακριβά ρολόγια χειρός που ήταν αξίας πολύ πέρα από τα οικονομικά μέσα ενός επαρχιακού υπαλλήλου ασφαλείας. Ο Yang βαφτίστηκε «Ο Αδελφός με το Ρολόι», και, τον Σεπτέμβριο του 2013, καταδικάστηκε σε 14 χρόνια φυλακή για δωροδοκία. Πέντε χρόνια πριν, είναι μάλλον απίθανο ότι κάποιος έξω από τον τομέα του θα είχε ποτέ ακούσει το όνομά του.
Με λίγα λόγια, οι πολιτικοί ηγέτες σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζουν εξαιρετικές πιέσεις που αφενός θα αυξήσουν την υπευθυνότητά τους και αφετέρου θα περιορίσουν τον διαθέσιμο χώρο τους για ελιγμούς. Επιπλέον, ο συντονισμός μεταξύ των πολιτικών ηγετών των διαφόρων χωρών είναι πλέον πιο διαφανής, και επομένως πιο δύσκολος από όσο ποτέ πριν. Ως εκ τούτου, τα αυξανόμενα προβλήματα του κόσμου που δεν γνωρίζουν σύνορα - από την κλιματική αλλαγή, τις αδυναμίες τής χρηματοοικονομικής αγοράς και τους κυβερνο-κινδύνους, μέχρι την παγκόσμια τρομοκρατία, την διάδοση των όπλων, καθώς και τον παραδοσιακό ανταγωνισμό για ισχύ - είναι λιγότερο πιθανό από ποτέ να επιλυθούν με επιτυχία.
.~`~.
IV
«Πόδι» στη Μεσόγειο βάζει η Ρωσία
IV
«Πόδι» στη Μεσόγειο βάζει η Ρωσία
«Η Ρωσία επελαύνει στη Μεσόγειο», έγραφαν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς οι «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς». Η είδηση αφορούσε την υπογραφή συμφωνίας ύψους 90 εκατομμυρίων δολαρίων ανάμεσα στη ρωσική εταιρεία Soyuzneftegaz και το καθεστώς Ασαντ στη Συρία με το οποίο η Μόσχα εξασφαλίζει το αποκλειστικό δικαίωμα εξερεύνησης για πετρέλαιο και φυσικό αέριο για 25 χρόνια σε μια θαλάσσια περιοχή 1.500 τετραγωνικών χιλιομέτρων στα συριακά χωρικά ύδατα. «Η συμφωνία αυτή επιβεβαιώνει όχι μόνο τον ρόλο της Συρίας ως νοτίου συνόρου της νέας ρωσικής αυτοκρατορίας, αλλά θέτει επίσης τη Μόσχα στην καρδιά της ενεργειακής λεκάνης της Λεβαντίνης -της περιοχής που η Αμερικανική Γεωλογική Εταιρεία εκτιμά ότι διαθέτει 120 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου, αν και έχει μερικώς εξερευνηθεί -και εκτείνεται από τις ακτές της Αιγύπτου, της Γάζας, του Ισραήλ, του Λιβάνου, της Κύπρου, της Συρίας και της Τουρκίας» σημειώνει η βρετανική εφημερίδα.
Το αμερικανικό περιοδικό «Φόρεϊν Πόλισι» έσπευσε αμέσως να κρούσει τον κώδωνα στην Ουάσινγκτον. «Δεν πρόκειται απλά για μια ακόμη επίδειξη της υποστήριξης από τη Ρωσία στο καθεστώς του Μπασάρ αλ Ασαντ. Η συμφωνία εντάσσεται σε έναν ευρύτερο ρωσικό ενεργειακό σχεδιασμό σε ένα από τα νεότερα σύνορα του κόσμου για την ανάπτυξη του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Αν οι ρωσικές επενδύσεις λειτουργήσουν όπως έχει προγραμματιστεί, θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην παγίωση του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης από τη Ρωσία», προειδοποιεί το αμερικανικό περιοδικό, αποκαλύπτοντας τους πραγματικούς λόγους της ανησυχίας: Η Μόσχα προσπαθεί να μπει «σφήνα» στο μεγάλο παιχνίδι της πλανητικής ηγεμονίας των ΗΠΑ μέσω του ελέγχου όλων των ενεργειακών πηγών και του ενεργειακού εκβιασμού όλων των μεγάλων βιομηχανικών δυνάμεων – της Ευρώπης, της Ιαπωνίας και της Κίνας.
Δύο στην τιμή του ενός
«Σε μια εποχή που ολόκληρη η μεταπολεμική αρχιτεκτονική της Ανατολικής Μεσογείου καταρρέει, η Μόσχα φαίνεται ότι προσπαθεί να αδράξει την ευκαιρία για να επαναβεβαιώσει την ισχύ της μια περιοχή όπου κάποτε είχε μεγάλη επιρροή», λέει ο Τζεφ Μάνκοφ, αναπληρωτής διευθυντής στο Τμήμα Ρωσίας και Ευρασίας του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών. «Οι Ρώσοι σκέφτονται ότι μπορούν να σκοτώσουν δύο πουλιά με μία πέτρα», λέει ο Μάνκοφ και εξηγεί: «Θέλουν να είναι στην Ανατολική Μεσόγειο και εάν μπορέσουν, να εξασφαλίσουν και το πρόσθετο πλεονέκτημα της ενίσχυσης της σχέσης με τη Συρία. Δύο πράγματα δηλαδή στην τιμή του ενός».
Μέχρι στιγμής σε όλη τη λεκάνη της Λεβαντίνης έχει εξερευνηθεί το τεράστιο κοίτασμα του Λεβιάθαν στις ισραηλινές ακτές που περιέχει, σύμφωνα με διάφορες δημοσιευμένες εκτιμήσεις, μεταξύ 15 και 19 τρισ. κυβικά πόδια φυσικού αερίου. Στο γειτονικό κυπριακό «οικόπεδο» 12, όπως έδειξε επίσης η σεισμογραφική έρευνα της εταιρείας Noble Energy, εντοπίζονται 1,2 έως 1,4 δισ. βαρέλια πετρελαίου, σε βάθος 24.600 ποδών. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται ότι η Κύπρος δύναται να αποκτήσει από την εκμετάλλευση του εν λόγω οικοπέδου περί τα 60 δισεκατομμύρια ευρώ.
Η εξερεύνηση και η ανάπτυξη εκάστου τμήματος της λεκάνης της Λεβαντίνης παραμένει πάντως περιορισμένη λόγω της πολιτικής γεωγραφίας της περιοχής: Οι Λιβανέζοι, για παράδειγμα, αμφισβητούν τα όρια του ισραηλινού κοιτάσματος Λεβιάθαν, η Αγκυρα απειλεί προκλητικά ότι δεν θα ανεχτεί οποιαδήποτε εξορυκτική δραστηριότητα που να υποδηλώνει ότι η Κύπρος είναι ένα ανεξάρτητο κυρίαρχο κράτος και η Συρία παραμένει βυθισμένη σε καθεστώς εμφυλίου πολέμου.
Λόγω της έκρυθμης κατάστασης, οι μεγάλες δυτικές ενεργειακές εταιρείες φαίνεται να αποφεύγουν επιμελώς την περιοχή. Ακόμη και η αυστραλιανή εταιρεία Woodside -μακράν η μεγαλύτερη και με τη μεγαλύτερη τεχνική εμπειρία από τις παρούσες- διερωτάται τώρα αν άξιζε η επιλογή της να αγοράσει το 30% του κοιτάσματος Λεβιάθαν. Υπάρχει μάλιστα μια μεγάλη συζήτηση για τη δημιουργία μιας μεγάλης εγκατάσταση υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Κύπρο, για τη μεταφορά του φυσικού αερίου στην παγκόσμια αγορά, αλλά και αυτό παραμένει στον αέρα, καθώς όλοι διστάζουν να επενδύσουν 8-10 δισ. δολάρια, που απαιτούνται για την κατασκευή μιας τέτοιας μονάδας, πριν εκτιμηθούν επακριβώς οι ποσότητες των ενεργειακών πηγών.
Σταδιακή απεμπλοκή της Δύσης
Η συμμετοχή της Ρωσίας θα μπορούσε να αλλάξει το παιχνίδι, εκτιμούν οι «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς». Η Ρωσία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός φυσικού αερίου στον κόσμο. Τα ρωσικά αποθέματα στη Δυτική Σιβηρία είναι πέντε φορές περισσότερα από τα υπολογιζόμενα στη λεκάνη της Λεβαντίνης. Η παραδοσιακή κυριαρχία της Ρωσίας όμως στον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης τελεί σιγά σιγά υπό απειλή. Ηδη ασκούνται έντονες πιέσεις από αμερικανικές εταιρείες για την εξόρυξη σχιστολιθικού φυσικού αερίου στην Πολωνία, την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία, παρά το γεγονός ότι οι επιπτώσεις αυτής της διαδικασίας είναι πολύ επικίνδυνες και αντιδρούν έντονα οι οικολογικές οργανώσεις. Ταυτόχρονα, οι Αμερικανοί πιέζουν και για εναλλακτικές -μη ρωσικές- πηγές εφοδιασμού, όπως είναι η Κασπία.
«Στο πλαίσιο αυτό η Μόσχα θέλει να αποκαταστήσει στενότερες ενεργειακές σχέσεις με χώρες όπως το Ισραήλ, η Κύπρος και η Ελλάδα, προσφέροντάς τους ένα μεγάλο στήριγμα στις διαφορές τους με την Τουρκία και άλλες γειτονικές χώρες», εκτιμά το «Φόρεϊν Πόλισι» και προσθέτει: «Μετά τις τουρκικές απειλές για τις κυπριακές έρευνες για φυσικό αέριο, η Ρωσία απέστειλε ένα αεροπλανοφόρο στην περιοχή. Προσέφερε επίσης εγγυήσεις ασφάλειας στο Ισραήλ σε μια κατ” ιδίαν συνάντηση τον περασμένο μήνα ανάμεσα στον πρόεδρο Πούτιν και τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Βενιαμίν Νετανιάχου».
Ο Τζεφ Μάνκοφ τονίζει μάλιστα ότι «λαμβάνοντας υπόψη το διεθνές περιβάλλον, οι Ισραηλινοί είναι τώρα πιο πρόθυμοι να συνεργαστούν με τους Ρώσους καθώς η εμπλοκή της Μόσχας ενισχύει την ασφάλειά τους».
Οπως γράφουν και οι «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», «οι σχέσεις της Μόσχας με το Ισραήλ είναι εκπληκτικά καλές. Ισχυρά ρωσικά συμφέροντα υπάρχουν και στην Κύπρο. Η Ρωσία θα μπορούσε να βοηθήσει επίσης στην εξομάλυνση των διαφορών μεταξύ της Κύπρου και της Τουρκίας… Για πολλούς στην περιοχή η Ρωσία φαίνεται ένας πιο ασφαλής και συνεπής σύμμαχος από ό,τι οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι. Ο αργόσυρτος μελαγχολικός βρυχηθμός της σταδιακής απεμπλοκής της Δύσης από τη Μέση Ανατολή δεν είναι πουθενά πιο έντονος από ό,τι στα παράλια της Ανατολικής Μεσογείου».
.~`~.
↧
↧
Koyaanisqatsi - Life Out of Balance.
↧
Ανθρωποποίηση.
↧
Με αφορμή τα αυτονομιστικά κινήματα και τις υποεθνικές-κρατικές τάσεις και πιέσεις: Ο «νεομεσαιωνισμός» ή «New medievalism» ως ένα πρότυπο διακυβέρνησης της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομίας, τρεις οπτικές θεώρησης της παγκοσμιοποίησης -από τα μάτια του τωρινά ισχυρού- και δυο λόγια εισαγωγικά περί «εδαφικών» και μη ιδεολογιών.
.~`~.
I
Η «κυριαρχία» ανάμεσα στις Markets και στον New medievalism
I
Η «κυριαρχία» ανάμεσα στις Markets και στον New medievalism
Είναι πιθανόν τα κυρίαρχα κράτη να εξαφανιστούν και να αντικατασταθούν όχι από μια παγκόσμια κυβέρνηση αλλά από ένα σύγχρονο και κοσμικό ισοδύναμο του είδους της οικουμενικής πολιτικής οργάνωσης που υπήρχε στη δυτική χριστιανοσύνη στο μεσαίωνα. Στο σύστημα αυτό κανένας ηγέτης ή κράτος δεν ήταν κυρίαρχο με την έννοια ότι κατείχε την ανώτατη εξουσία σε ένα συγκεκριμένο έδαφος και σε ένα τμήμα του χριστιανικού πληθυσμού'όλοι έπρεπε να μοιράζονται την εξουσία με τους υποτελείς ηγεμόνες και με τον πάπα, ενώ στη Γερμανία και στην Ιταλία έπρεπε να τη μοιράζονται με τον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Deutscher Bundestag
Η οικουμενική πολιτική τάξη της δυτικήςχριστιανοσύνης αποτελεί μια εναλλακτική λύση στο σύστημα κρατών που δεν περιλαμβάνει ακόμη μια οικουμενική κυβέρνηση. Κάθε εξουσία στη μεσαιωνική χριστιανοσύνη θεωρείτο ότι απέρρεε σε τελική ανάλυση από τον Θεό και το πολιτικό σύστημα ήταν κατά βάση θεοκρατικό.
---------------------------------------------------------------
Το κοσμικό αντίστοιχο της παραπάνω πρότασης είναι: Κάθε εξουσία στη νεομεσαιωνική εκκοσμικευμένη δυτική αγοραιοχριστιανοσύνη απορρέει σε τελική ανάλυση από το Χρήμα και το πολιτικό σύστημα είναι κατά βάση χρηματοκρατικό.
---------------------------------------------------------------
Συνεπώς θα μπορούσε ίσως να φανεί παράδοξο ότι σκεφτόμαστε μια επιστροφή στο μεσαιωνικό μοντέλο, αλλά δεν είναι παράδοξο να υποθέσουμε ότι θα μπορούσε ίσως να αναπτυχθεί ένα σύγχρονο και κοσμικό ισοδύναμο του, το οποίο να περιλαμβάνει τα βασικά του χαρακτηριστικά: ένα σύστημα επικαλυπτόμενης εξουσίας και πολλαπλής αφοσίωσης.
Είναι γνωστό ότι τα κυρίαρχα κράτη μοιράζονται σήμερα τη σκηνή της παγκόσμιας πολιτικής με «άλλους παράγοντες», όπως ακριβώς στους μεσαιωνικούς χρόνους το κράτος έπρεπε να μοιράζεται τη σκηνή με «άλλες ενώσεις». Αν τα σύγχρονα κράτη έφταναν να μοιράζονται την εξουσία τους πάνω στους πολίτες τους καθώς και την ικανότητα τους να ελέγχουν την αφοσίωση τους, αφενός με τις περιφερειακές και παγκόσμιες αρχές και αφετέρου με τις υπο-κρατικές και τις υπο-εθνικές αρχές, σε τέτοιο βαθμό, που να έπαυε να είναι εφαρμόσιμη η ιδέα της κυριαρχίας, τότε θα μπορούσε ίσως κανείς να πει ότι εμφανίστηκε μια νεομεσαιωνική μορφή οικουμενικής πολιτικής τάξης.
Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου θα έπρεπε να μοιράζεται την εξουσία της αφενός με τις αρχές στη Σκοτία, στην Ουαλία, στο Γουέσεξ και αλλού και αφετέρου με την ευρωπαϊκή αρχή στις Βρυξέλλες και τις παγκόσμιες αρχές στη Νέα Υόρκη και στη Γενεύη σε τέτοιο βαθμό, που η έννοια της κυριαρχίας της στα εδάφη και στον λαό του Ηνωμένου Βασιλείου να μην είχε καμιά ισχύ...
Θα μπορούσαμε ίσως να υποθέσουμε ότι η πολιτική αφοσίωση των κατοίκων, για παράδειγμα, της Γλασκόβης θα ταλαντευόταν σε τέτοιο βαθμό ανάμεσα στις αρχές του Εδιμβούργου, του Λονδίνου και των Βρυξελλών και της Νέας Υόρκης, που η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι απολάμβανε κάποια υπεροχή έναντι των άλλων, σαν αυτή που έχει σήμερα.
Αν επικρατούσε μια τέτοια κατάσταση σε ολόκληρο τον κόσμο, θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε, ελλείψει ενός καλύτερου όρου,
νεομεσαιωνική τάξη, New medievalism.
*
Με αφορμή την άνωθεν φωτογραφία παρατηρήστε την ενδεχόμενη συνάφεια περί «κοινοτικής» και «λαϊκιστικής» θεώρησης της παγκοσμιοποίησης και ενδεχόμενης σύγκρουσης τους στο κεφάλαιο-μέρος III.
*
.~`~.
II
Ο «νεομεσαιωνισμός» ως ένα πρότυπο διακυβέρνησης της παγκόσμιας οικονομίας
II
Ο «νεομεσαιωνισμός» ως ένα πρότυπο διακυβέρνησης της παγκόσμιας οικονομίας
Ο «νέος μεσαιωνισμός», ο οποίος βασίζεται στη πεποίθηση ότι ο κόσμος βιώνει το τέλος της εθνικής κυριαρχίας, απορρίπτει ανεπιφύλακτα την ιδέα μιας φιλελεύθερης διεθνούς οικονομικής τάξηςπου θα βασίζεται στη συνεργασία των κυρίαρχων κρατών. Το δόγμα της κυριαρχίας, το οποίο διατυπώθηκε για πρώτη φορά στη Συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648, υποστηρίζει ότι οι κυβερνήσεις απολαμβάνουν πλήρη έλεγχο επί του εδάφους και των ατόμων που διαβιούν εντός της νόμιμης δικαιοδοσίας τους.
Οι οπαδοί του νέου μεσαιωνισμού πιστεύουν ότι η έννοιας της εθνικής κυριαρχίας, η οποία κατηύθυνε την άσκηση της διεθνούς πολιτικής για τριακόσια πενήντα χρόνια, καταρρέει εξαιτίας τόσο εσωτερικών όσο και εξωτερικών εξελίξεων'τα κράτη κατακερματίζονται σε μικρότερες μονάδες εξαιτίας εθνικών και περιφερειακών συγκρούσεων, ενώ ταυτόχρονα επισκιάζονται από ανερχόμενους μη κρατικούς και υπερκρατικούς παράγοντες όπως οι πολυεθνικές εταιρείες, οι διεθνείς οργανισμοί και ιδιαίτερα οι μη κυβερνητικές οργανώσεις.
---------------------------------------------------------------
Υπό τη παγκόσμια τάξη της Βεστφαλίας των κυρίαρχων εθνών κρατών, η οποία διαμορφώνει τις διεθνείς σχέσεις από το 1648, μονάχα ο συντονισμένος οικονομικός εθνικισμός που εστιάζει στην εσωτερική ανάπτυξη μπορεί να αποτραβήξει τη παγκόσμια οικονομία από το καθοδικό σπιράλ. Ο οικονομικός εθνικισμός δεν πρέπει να συγχέεται με τον εμπορικό προστατευτισμό. Δεκαετίες αρπακτικού διασυνοριακού νεοφιλελεύθερου χρηματοπιστωτισμού και εμπορίου έχουν παραγάγει ισχυρά συναισθήματα αντι-παγκοσμιοποίησης σε κάθε χώρα σε όλο τον κόσμο. Έχει μετατραπεί σε μια πάλη των τάξεων ανάμεσα στη χρηματιστική ελίτ και τους φτωχούς εργαζομένους, στις πλούσιες και τις φτωχές χώρες εξίσου.
...σε έναν κόσμο όπου ο φονταμενταλισμός της αγοράς έχει γίνει νόρμα, ο ασύνετος εμπορικός προστατευτισμός φαίνεται να εμφανίζεται γρήγορα και να μετεξελίσσεται σε έναν νέο παγκόσμιο εμπορικό πόλεμο με σύνθετες διαστάσεις. Η ειρωνεία είναι ότι αυτός ο νέος εμπορικός πόλεμος προωθείται όχι από τις κακομεταχειρισμένες φτωχές οικονομίες... αλλά από τις ΗΠΑ, ως ηγέτη των πλούσιων εθνών που έχουν κερδίσει περισσότερο απ'ό, τι έχουν χάσει υπό την τρέχουσα οικονομική τάξη και το εμπορικό σύστημα.
Henry C.K. Liu
---------------------------------------------------------------
Οι οπαδοί του νέου μεσαιωνισμού εξηγούν ότι αυτή η ιστορική καμπή έχει προκύψει λόγω των διεθνικών οικονομικών δυνάμεων (του εμπορίου, των χρηματοοικονομικών κ.λπ.) και λόγω των σύγχρονων τεχνολογικών εξελίξεων, όπως είναι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, οι τεχνολογίες πληροφόρησης και η πρόοδος στις μεταφορές. Στην εποχή του Ιντερνέτ διατείνονται ότι οι κυβερνήσεις έχουν χάσει το μονοπώλιο τους στην πληροφορία και επομένως μπορούν να τις αμφισβητήσουν με επιτυχία οι μη κυβερνητικοί παράγοντες. Καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι αυτές οι αλλαγές διαβρώνουν τους ιεραρχικούς οργανισμούς και υπονομεύουν τις συγκεντρωτικές δομές εξουσίας, βλέπουν να αντικαθίστανται η άλλοτε κυρίαρχη ιεραρχική τάξη των εθνών-κρατών από οριζόντια δίκτυα κρατών, εθελοντικές οργανώσεις και διεθνείς θεσμούς. Αυτή η εξέλιξη με τη σειρά της οδηγεί στην επίλυση των προβλημάτων μέσω της συνεργασίας των ενδιαφερόμενων ατόμων και ομάδων ολόκληρου του κόσμου. Στη θέση της αμέριστης αφοσίωσης που όφειλε κατά το παρελθόν ο πολίτης στον ανώτατο άρχοντα θεωρείται επιθυμητό να δημιουργηθεί ένας κόσμος πολλαπλών αναφορών και ευθυνών, ένας κόσμος στον οποίο οι μη κρατικοί, εθνικοί και υπερεθνικοί θεσμοί θα μοιράζονται την αρμοδιότητα επί των ατόμων... Αν και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις αρχικά ασχολούνταν κυρίως με εγχώρια προβλήματα, έχουν αρχίσει να ασχολούνται όλο και περισσότερο με τις υποτιθέμενες αρνητικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης σε διάφορους τομείς διεθνώς.
---------------------------------------------------------------
Υπάρχει αφθονία αυτοπροσδιοριζόμενων εκπροσώπων του κοινού καλού του «διαστημοπλοίου γη» ή «αυτού του πλανήτη που κινδυνεύει». Ωστόσο οι απόψεις αυτών των ιδιωτών, όποια αξία και να έχουν, δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας πολιτικής διαδικασίας προώθησης και σύνθεσης συμφερόντων. Καθώς δεν επικυρώνονται από μια τέτοια πολιτική διαδικασία, οι απόψεις αυτών των ατόμωνσυνιστούν έναν ακόμη λιγότερο έγκυρο οδηγό για το κοινό καλό της ανθρωπότητας από ό,τι οι απόψεις των εκπροσώπων κυρίαρχων κρατών, ακόμη και εκείνων με μη αντιπροσωπευτικά ή τυραννικά καθεστώτα, που έχουν τουλάχιστον δικαίωμα να μιλούν για κάποιο μέρος της ανθρωπότητας ευρύτερο από τον εαυτό τους. Ούτε έχουν οι εκπρόσωποι των μη κυβερνητικών ομάδων τέτοιου είδους εξουσία'μπορεί να μιλούν με κύρος για το συγκεκριμένο αντικείμενο τους, αλλά το να καθορίζουν τα συμφέροντα της ανθρωπότητας ισοδυναμεί με το να αξιώνουν ένα είδος εξουσίας που μπορεί να παρασχεθεί μόνο από μια πολιτική διαδικασία.
Αν όμως αναγκαζόμασταν να ψάξουμε μέσα από τις απόψεις των κρατών, και ειδικά των κρατών που συναθροίζονται σε διεθνείς οργανισμούς, για να ανακαλύψουμε το παγκόσμιο κοινό καλό, τούτο θα οδηγούσε σε διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Οι οικουμενικές ιδεολογίες που ασπάζονται τα κράτη είναι πασίγνωστο ότι εξυπηρετούν τα ιδιαίτερα συμφέροντα τους και οι συμφωνίες που συνάπτονται μεταξύ κρατών είναι γνωστό ότι είναι περισσότερο προϊόντα διαπραγμάτευσης και συμβιβασμού παρά προϊόντα κάποιου ενδιαφέροντος για τα συμφέροντα της ανθρωπότητας ως συνόλου.
Hedley Bull
Από
Από
---------------------------------------------------------------
Η εξέταση του μεσαιωνικού μοντέλου διακυβέρνησης υποδηλώνει το μέγεθος του προβλήματος που αντιμετωπίζει η ατζέντα του νεομεσαιωνισμού. Ο μεσαιωνικός κόσμος της Δυτικής Ευρώπης από τον 5ο έως τον 15ο περίπου αιώνα μοιραζόταν μια κοινή κληρονομιά όσον αφορά στον χριστιανισμό και στο ρωμαϊκό δίκαιο. Η άρχουσα αριστοκρατία όλων των μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών μοιραζόταν πολλές παρόμοιες ιδέες, αρχές και αξίες. Σε ολόκληρη τη ΔυτικήΕυρώπη συναντιόνταν οι ίδιες κοινωνικές και πολιτικές δομές: η φεουδαρχία, η εκκλησία, η βασιλεία. Παρά τις συνεχείς πολιτικές, θρησκευτικές και κοινωνικές διαμάχες της, θα μπορούσε κανείς εύλογα να πει για τη μεσαιωνικήΕυρώπη ότι είχε μια ενιαία πολιτική κουλτούρα. Αυτή η χιλιετία που προηγήθηκε της εμφάνισης του σύγχρονου εδαφικού κράτους χαρακτηρίστηκε επίσης από εύθραυστες και διασκορπισμένες συγκεντρώσεις οικονομικής και πολιτικής ισχύος.
Αν και οι υπερασπιστές του νέου μεσαιωνισμού μιλούν για την ανάδυση μιας παγκόσμιας πολιτικής κουλτούρας κοινών αξιών και αντιλήψεων που θα μπορούσαν να παράσχουν τις κοινωνικές και πολιτικές βάσεις για τη δημιουργία ενός κόσμου που θα διαχειρίζονταν οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, τα στοιχεία που στηρίζουν αυτό τον ισχυρισμό δεν είναι καθόλου πειστικά. Στον βαθμό που υπάρχει πράγματι μια μεταεθνική, παγκόσμια πολιτική κουλτούρα, αυτή περιορίζεται στον δυτικό πολιτισμό'εντούτοις, ακόμη και στη Δύση, εξακολουθούν να υπάρχουν έντονες εθνικιστικές, εθνοτικές και φυλετικές συγκρούσεις. Παρά την αφύπνιση του μη δυτικού κόσμου σχετικά με τη σπουδαιότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ανεκτικότητα έναντι θρησκευτικών διαφορών και τα δυτικά φιλελεύθερα ιδεώδη, αυτοί οι άλλοι πολιτισμοί δεν μοιράζονται την πολιτική κουλτούρα και/ή τις βασικές αξίες της Δύσης. Η γνώση της ιστορίας του 20ου αιώνα καθιστά δύσκολο το να αποδεχτούμε το επιχείρημα που προτάσσουν πολλοί υπέρμαχοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ότι δηλαδή οι καταπατητές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα αποφεύγουν στο εξής τέτοιες ενέργειες διότι κινδυνεύουν να εκτεθούν παγκοσμίως.
Δεν χρειάζεταικανείς να αποδεχτεί το επιχείρημα του Samuel Huntington στο βιβλίο του The Clash of Civilizations (1996)για να αντιληφθεί ότι εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι δεν προσυπογράφουν τις κοσμικές αξίες της Δύσης, ούτε αποδέχονται την ιδέα μιας παγκόσμιας πολιτικής κουλτούρας η οποία ενσωματώνει τη θρησκευτική ανεκτικότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον σεβασμό του ατομικισμού.
Στην Κίνα, στην Ινδία και σε άλλα μέρη του λιγότερο αναπτυγμένου κόσμου το κράτος είναι σίγουρα ζωντανό και ακμαίο. Είναι πολύ απίθανο οι μη κυβερνητικές οργανώσεις να αποκτήσουν σε αυτές τόση επιρροή όση έχουν στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε ορισμένες άλλες δυτικές χώρες. Κάποια μέρα ίσως, ιδιαίτερα ως συνέπεια της οικονομικής ανάπτυξης και της ανάδυσης μιας ισχυρής μεσαίας τάξης, αυτοί οι πολιτισμοί μπορεί να υιοθετήσουν τις δυτικές αξίες της δημοκρατίας, του ατομικισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτή όμως η εποχή δεν έχει έρθει ακόμη.
---------------------------------------------------------------
Τελευταία, η Δύση κουράστηκε από το κράτος και έγινε δύσπιστη απέναντι του, αηδίασε με την κυριαρχία του και θέλει να την τροποποιήσει. Το ενδιαφέρον σήμερα μετατοπίστηκε στην εξωτερική πολιτική, τους διεθνείς θεσμούς και τον διεθνή έλεγχο, ακόμη και σε ένα παγκόσμιο κράτος, επειδή το σύστημα κρατών σήμερα βρίσκεται φανερά στην ίδια αναρχική απαρχαίωση που βρίσκονταν τα φεουδαρχικά βασίλεια την εποχή που γεννήθηκε ο Machiavelli.
---------------------------------------------------------------
Είναι στη φύση της πολιτικής -και για πολιτική μιλάμε εδώ- η ισχύς να δημιουργεί αντισταθμιστική ισχύ και να μιμούνται κι άλλοι την τακτική των πολιτικά επιτυχημένων. Παράλληλα με τις «καλές» μη κυβερνητικές οργανώσεις της εποχής μας, όι οποίες τις περισσότερες φορές επιδιώκουν αξιόλογους στόχους, μπορεί κάποια στιγμή να εμφανιστούν μη κυβερνητικές οργανώσεις των οποίων οι στόχοι δεν θα είναι τόσο αξιόλογοι.
Μια τέτοια πιθανότητα προδιαγράφτηκε με την ανίερη συμμαχία στο Σιάτλ μεταξύ «καλών» μη κυβερνητικών οργανώσεων που επιδίωκαν να επιτύχουν ανιδιοτελείς στόχους, όπως την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος, με τα οργανωμένα αμερικάνικα σωματεία, τα οποία κυνικά εκμεταλλεύτηκαν τους στόχους των μη κυβερνητικών οργανώσεων στην εκστρατεία τους να κρατήσουν τις εξαγωγές των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών εκτός της αμερικανικής οικονομίας.
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η Εθνική Ένωση Οπλοφορόυντων στις ΗΠΑ και η ρωσική μαφία, των οποίων οι ατζέντες δεν συμφωνούν καθόλου με την πολιτική ατζέντα των οπαδών του νέου μεσαιωνισμού, συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο επιτυχημένων μη κυβερνητικών οργανώσεων!
Robert Gilpin
.~`~.
III
Οι τρεις οπτικές θεώρησης της παγκοσμιοποίησης από τα μάτια του τωρινά ισχυρού
και δυο λόγια εισαγωγικά περί «εδαφικών» και μη ιδεολογιών.
III
Οι τρεις οπτικές θεώρησης της παγκοσμιοποίησης από τα μάτια του τωρινά ισχυρού
και δυο λόγια εισαγωγικά περί «εδαφικών» και μη ιδεολογιών.
Στην εντεινόμενη αντιπαράθεση που διεξάγεταισχετικά με την παγκοσμιοποίησηκαι τις συνέπειες της στις εκβιομηχανισμένες οικονομίες διακρίνονται καθαρά τρεις διαφορετικές οπτικές θεώρησης. Οι οικονομολόγοι, οι περισσότεροι πολιτικοί ηγέτες και επικεφαλής επιχειρήσεων και άλλοι υπέρμαχοι της παγκοσμιοποίησης συμμερίζονται μια οπτική «ελεύθερης αγοράς» που αντιστρατεύεται την αυστηρή ρύθμιση της παγκόσμιας οικονομίας. Πολλά άτομα και ομάδες συμφερόντων, όπως τα εργατικά συνδικάτα, οι επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό των εισαγωγών και οι οικονομικοί εθνικιστές έχουν κοινή μια «λαϊκιστική» οπτική και εναντιώνονται σφόδρα στην παγκοσμιοποίηση, υποστηρίζοντας παράλληλα την επιβολή περιορισμών στο ελεύθερο εμπόριο και στις δραστηριότητες των επενδυτών και των πολυεθνικών εταιρειών. Κάπως επικαλυπτόμενοι με τη λαϊκιστική οπτική, αλλά πλησιέστερα προς την πολιτική Αριστερά, είναι οι «κοινοτιστές» - περιβαλλοντιστές, υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άλλοι, οι οποίοι πιστεύουν ότι η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί μια περιβαλλοντικά μολυσμένη, ιεραρχική και εκμεταλλευτική παγκόσμια τάξη. Αυτές οι ομάδες τάσσονται υπέρ μιας δικαιότερης, περιβαλλοντικά υγιούς και με περισσότερη ισότητα παγκόσμιας τάξης.
Η οπτική της ελεύθερης αγοράς
Στη μεγάλη τους πλειοψηφία, οι οικονομολόγοι και οι επικεφαλής επιχειρήσεων πιστεύουν ότι η παγκοσμιοποίηση και η παγκοσμίως προϊούσα υιοθέτηση των αμερικάνικων αξιών (κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών) απελευθερώνουν καταπιεσμένες έως τώρα οικονομικές δυνάμεις και οδηγούν σε αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των σπανιζόντων πόρων του πλανήτη, κάτι το οποίο θα έχει ως αποτέλεσμα τη μεγιστοποίηση του παγκόσμιου πλούτου και θα επιτρέψει σε όλους τους λαούς να ωφεληθούν οικονομικά.
Πέραν τούτων, τρέφουν την προσδοκία ότι συνάμα θα ενισχύονται οι εμπορικοί και άλλοι δεσμοί μεταξύ των δημοκρατικών, προσανατολισμένων στην αγορά κοινωνιών, με αποτέλεσμα να εξυπηρετείται παράλληλα και η υπόθεση της παγκόσμιας ειρήνης.
Την πίστη στα υπέρμετρα πλεονεκτήματα της παγκοσμιοποίησης εξήγησαν με μεγάλο ενθουσιασμό ο Lowell Bryan και η Diana Farrell στο βιβλίο τους Market Unbound: Unleashing Global Capitalism (1996). Οι δύο συγγραφείς, σύμβουλοι επιχειρήσεων το επάγγελμα, διακηρύσσουν ότι ο καπιταλισμός οδηγεί σε μια εποχή πρωτοφανούς ευημερίας, καθώς αφενός μεν όλο και πληθαίνουν τα κράτη που συμμετέχουν στην παγκόσμια οικονομία, αφετέρου δε οι χρηματοοικονομικές ροές και οι ροές τεχνολογίας από τις ανεπτυγμένες χώρες οδηγούν στην άμβλυνση των ανισοτήτων ως προς την κατανομή του πλούτου και της ανάπτυξης από τη μια άκρη του κόσμου μέχρι την άλλη.
Η λαϊκιστική (εθνικιστική) οπτική
Όσοι ανήκουν σ'αυτή την ομάδα κατηγορούν την παγκοσμιοποίηση ως υπαίτια για τα περισσότερα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά δεινά που ταλανίζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες εκβιομηχανισμένες κοινωνίες. Το ένα ή το άλλο μέρος της εν λόγω ομάδας αποδίδει στην παγκοσμιοποίηση τις εξής δυσάρεστες εξελίξεις: τις διευρυνόμενες οικονομικές ανισότητες και τα υψηλά επίπεδα ανεργίας στις εκβιομηχανισμένες οικονομίες, τη συρρίκνωση ή την έλλειψη των κοινωνικών προγραμμάτων και του κράτους πρόνοιας στο όνομα της διεθνούς ανταγωνιστικότητας, την καταστροφή των εθνικών πολιτισμών και της εθνικής πολιτικής αυτονομίας, την παράνομη μετανάστευση, την άυξηση της εγκληματικότητας κ.ο.κ.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο Ross Perot και ο Patrick Buchanan στον χώρο της πολιτικής Δεξιάς και τα προσκείμενα προς την πολιτική Αριστερά εργατικά συνδικάτα προσυπογράφουν πεποιθήσεις αυτού του είδους'τόσο η Δεξιά όσο και η Αριστερά αποκήρυξαν το ελεύθερο εμπόριο και τις πολυεθνικές επιχειρήσεις θεωρώντας ότι προκάλεσαν ή έστω επιδείνωσαν τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της Αμερικής. Στην Ευρώπη νεοφασίστες και σοσιαλιστές εκδήλωσαν αντιπάθεια απέναντι στο οικονομικό άνοιγμα και την απειλούμενη απώλεια της εθνικής αυτοδιάθεσης. Ακόμα και ένα επιτυχημένος καπιταλιστής όπως ο γαλλοβρετανός κεφαλαιούχος James Goldsmith προειδοποίησε για τους κινδύνους που εγκυμονεί το ελεύθερο εμπόριο με τις χώρες της Ανατολικής Ασίας με τα φτηνά εργατικά χέρια και τάχθηκε υπέρ της επιβολής υψηλών φραγμών προκειμένου να περιοριστούν οι εισαγωγές από τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες προς την Ευρώπη.
Αυτοί οι επικριτές υποστηρίζουν τον εμπορικό προστατευτισμό, τα περιφερειακά οικονομικά μπλόκ και την επιβολή περιορισμών στις δραστηριότητες των πολυεθνικών επιχειρήσεων.
Η κοινοτική οπτική
Η τρίτη άποψη αποτελεί ένα συνονθύλευμα θεωρίας της εξάρτησης, γκαντιανών οικονομικών (Gandhian economics)και της θέσης περί των «ορίων της ανάπτυξης». Ο όρος «κοινοτισμός» προήλθε από το βιβλίο του Dani Rodrik Has Globalization Gone Too Far? (1997) και υποδηλώνει ότι ο κεντρικός στόχος αυτής της ομάδας είναι η επιστροφή στις τοπικές, ανεξάρτητες και στενά συνδεδεμένες κοινότητες.
---------------------------------------------------------------
Η χρήση του όρου «κοινοτιστής» αναφέρεται, σύμφωνα με τον Rodrik, σε εκείνα τα άτομα που δίνουν έμφαση στις «ηθικές και πολιτικές αρετές» και τρέφουν μεγάλη καχυποψία απέναντι στις οικονομίες των αγορών.
---------------------------------------------------------------
Τα μέλη αυτής της συγκεχυμένης ομάδας, η οποία περιλαμβάνει τους ζαπατίστας αντάρτες της πολιτείας Τσιάπας στο Μεξικό, τον ηγέτη της σταυροφορίας κατά των επιχειρήσεων Ralph Nader και τον κεφαλαιούχο/επενδυτή George Soros [καθώς και τον πάπα Ιωάννη Παύλο Β' -γράφει σε άλλο σημείο του κειμένου- ο οποίος πέθανε το 2005], αποκηρύσσουν την παγκοσμιοποίηση επειδή επιφυλάσσει στους λαούς του κόσμου ένα καθεστώς ωμής καπιταλιστικής τυραννίας, ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης και υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Φοβούνται έναν κόσμο κυριαρχούμενο από τις τεράστιες πολυεθνικές επιχειρήσεις, οι οποίες θα άρουν κάθε εμπόδιο που περιορίζει την οικονομική ανάπτυξη, το ελεύθερο εμπόριο και την ακόρεστη επιδίωξη ικανοποίησης επιχειρησιακών συμφερόντων.
Οι διαπνεόμενοι από τέτοιες αντιλήψεις επικριτές της παγκοσμιοποίησης υποστηρίζουν ότι, εν ονόματι της διεθνούς ανταγωνιστικότητας και της μεγιστοποίησης του κέρδους, στις εκβιομηχανισμένες χώρες καταργούνται τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας και οι λαοί απανταχού της γης ομοιογενοποιούνται σε μια μάζα παθητικών καταναλωτών. Όπως και οι λαϊκιστές, αυτή η ομάδα πιστεύει ότι οι μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις, οι απελευθερωμένες από ρυθμίσεις κεφαλαιαγορές και η απρόσωπη διεθνής γραφειοκρατία οργανισμών, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, εκτελούν τα προστάγματα των καπιταλιστών και κυβερνούν τον κόσμο κατά τρόπους που καταστρέφουν την εθνική ανεξαρτησία και τη δημοκρατική αυτοκυβέρνηση σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
Οι κοινοτιστές, όπως και πολλοί λαϊκιστικές, πιστεύουν επίσης πως η παγκοσμιοποίηση ευθύνεται για όλα σχεδόν τα οικονομικά και πολιτικά δεινά που μαστίζουν τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των εισοδηματικών ανισοτήτων και της χρόνιας υψηλής ανεργίας'όπως το έθεσε ένας επικριτής, οι φτωχοί στις πλούσιες χώρες επιδοτούν τους πλούσιους στις φτωχές χώρες. Ωστόσο οι κοινοτιστές διαφέρουν από τους λαϊκιστές στο ότι είναι προσανατολισμένοι προς την πολιτική Αριστερά. Για παράδειγμα, ο Richard Falk στο βιβλίο του Economic Aspects of Global Civilization: The Unmet Challenges of World Poverty (1992) κατηγορεί την παγκοσμιοποίηση για πολλά από τα «στραβά» του κόσμου, από την οικονομική δεινοπάθεια του Νότου μέχρι και τον πόλεμο του Κόλπου. Όντας πεπεισμένοι ότι η παγκοσμιοποίηση τελικά δεν θα διατηρηθεί λόγω των καταστροφών που προκαλεί στο περιβάλλον, πολλοί κοινοτιστές τάσσονται υπέρ της επιστροφής σε έναν κόσμο αυτάρκων κλειστών κοινοτήτων.
*
**
*
**
*
Παρότι οι τρεις οπτικές αντιπροσωπεύουν τα τρία επίπεδα (υποεθνικό-κρατικό, εθνικό-κρατικό και υπερεθνικό-κρατικό) η παρακάτω άποψη δεν θα πρέπει να θεωρηθεί πως δεν συνάδει ή πως αντιφάσκει με όσα διαβάσατε επειδή κάνει διχοτόμηση του φάσματος:
Μια νέα πολιτική διαίρεση μοιάζει να χαράσσεται ανάμεσα στους κοσμοπολίτες και σε όσους είναι καταδικασμένοι να παραμένουν στον δικό τους τόπο. Μια «παγκόσμια τάξη» θα βρεθεί, απ'ότι φαίνεται, αντιμέτωπη με την υπόλοιπη ανθρωπότητα -και θα κατηγορείται για υποκρισία, αν υιοθετεί έναν φιλελεύθερο οικουμενισμό που δεν αντιστοιχεί στη ζωή και τις εμπειρίες των λιγότερο επιτυχημένων κοινωνικά και οικονομικά. Εξάλλου, πέρα από το αν είναι διαθέσιμος στους καταδικασμένους της γης, ο κοσμοπολιτισμός ως μια μορφή φιλελεύθερου οικουμενισμούέχει δεχτεί επιθέσεις εξαιτίας της εμφανούς ανικανότητας του να αναπτύξει τρία συστατικά χαρακτηριστικά της ιδιότητας του ανθρώπου: αληθινούς δεσμούς, ισχυρά κίνητρα και πραγματική πολιτική δράση.
Jan Werner Müller
Η παραπάνω διχοτόμηση μπορεί να ιδωθεί με βάση την ιστορική εμπειρία, δηλαδή πως θα επαναληφθεί η ιστορία σύγκρουσης των δύο -τότε στη πράξη- «κρατικιστικών» ιδεολογιών που επικράτησαν στη δυτική και στην ανατολική Ευρώπη και που οι φορείς τους, η ναζιστική Γερμανία και η σοβιετική Ρωσία, πολέμησαν πρώτιστα μεταξύ τους, η δεύτερη επικράτησε (και έτσι δημιουργήθηκε το δίπολο -το οποίο εκφράστηκε μέσω του διεθνούς διπολικού συστήματος- με την τρίτη ιδεολογία που φορέας της ήταν οι Η.Π.Α) και ύστερα «κατέρρευσε» και η ίδια για να επικρατήσει τελικά ο φορέας της «ελεύθερης αγοράς» και του «φιλελεύθερου οικουμενισμού». Μόνο που τώρα η «κοινοτική» και η «λαϊκιστική» οπτική δεν βλέπονται ως «κρατικιστικές», αλλά ως «εδαφικές» ιδεολογίες.
Έτσι λοιπόν, «κοινοτιστές» και «λαϊκιστικές» μπορούν να ιδωθούν ως αυτοί που εκφράζουν «εδαφικ(οποιημέν)ες» ιδεολογίες, ενώ η ελεύθερη αγορά είναι -δήθεν- «απεδαφικοποιημένη» ιδεολογία (αυτός ο δυισμός σχετίζεται επίσης με το χωρισμό «χερσαίων» και «θαλάσσιων» δυνάμεων και στρατηγικών). Και έτσι όπως συγκρούστηκαν μεταξύ τους οι «κρατικιστικές» ιδεολογίες μπορεί τώρα να συγκρουστούν οι «εδαφικές» και μετά την επικράτηση μίας εκ των δύο να καταλήξουμε πάλι σε μια κατάσταση όπου μια «νέα πολιτική διαίρεση μοιάζει να χαράσσεται ανάμεσα στους κοσμοπολίτες και σε όσους είναι καταδικασμένοι να παραμένουν στον δικό τους τόπο».
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
↧
Καντιανισμός, δημοσιότητα, διπλωματία και η μεταστροφή του προσηλυτισμού σε καταδίκη.
Πρόλογος
Ενώ ο Μακιαβελικός απομακρύνεται από τη Γκροτιανή σύνθεση αποκομίζοντας τα φυσικά στοιχεία, ο Καντιανός κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση με τα ηθικά. Η θέση του Καντιανού είναι ίσως πιο δύσκολο να περιγραφεί από τις άλλες δύο, επειδή ο Καντιανός δεν αποδέχεται τη διπλωματία χωρίς διαμαρτυρίες. Η θέση του φαίνεται πιο αποσπασματική από τις δύο άλλες, σαν να επρόκειτο για ασύνδετες διαμαρτυρίες κατά της επικρατούσας άποψης, μπορεί όμως αυτό να είναι μια οφθαλμαπάτη από την οποία υποφέρουν οι πολιτικά εκλεπτυσμένοι.
Διότι η ηθική αυτή θέση του Καντιανού στο σύνολο της, δεν είναι η φιλοσοφία του πολιτικού ή του διπλωμάτη, αλλά η φιλοσοφία του ιδιώτη ή του φιλόσοφου της πολυθρόνας (Cobden). Ελάχιστοι από εκείνους που είχαν πρακτική εμπειρία στις διεθνείς σχέσεις και τη διπλωματία υπήρξαν Καντιανοί ή παρέμειναν Καντιανοί.
Οι επαναστατικοί Καντιανοί τείνουν να ενστερνίζονται το Μακιαβελισμό ή, για να είμαστε πιο μετριοπαθείς, το Γκροτιανισμό (ο Khrushchev πιθανόν αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα). Εξελικτικοί Καντιανοί στην εξουσία υπήρξαν ελάχιστοι (τέτοια παραδείγματα ήταν ο Wilson και ο Eisenhower).
Όπως συμβαίνει και με τα άλλα ρεύματα σκέψης, μπορεί κανείς να κάνει διάκριση μεταξύ των αντικειμενικών προϋποθέσεων της διπλωματίας και των αρχών που πρέπει να ακολουθούνται σε αυτές τις συνθήκες. Οι Γκροτιανές αντικειμενικές προϋποθέσεις είναι οι ίσοι όροι (η υλική αντικειμενική προϋπόθεση) και η αμοιβαία εμπιστοσύνη (η ηθική αντικειμενική προϋπόθεση). Οι αντίστοιχες Μακιαβελικές είναι η πολιτική αλλαγή (η υλική) και ο τρόμος και η απληστία (η ηθική αντικειμενική προϋπόθεση).
Αν και εκ πρώτης όψεως φαίνεται παράδοξο, μπορεί να κανείς να αντιπαραβάλει με αυτές τις προϋποθέσεις τις Καντιανές αντικειμενικές προϋποθέσεις: τη μείωση της έντασης και την ειλικρινή διπλωματία... η Καντιανή θεώρηση δίνει έμφαση στους ηθικούς παράγοντες εις βάρος των υλικών. Πραγματικά, υποτιμά με τόση συνέπεια τους υλικούς παράγοντες που δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε ούτε ένα, προκειμένου να αποτελέσει αυτός επικεφαλίδα μιας υποδιαίρεσης της θεωρίας.
α´
Ο Καντιανός πιστεύει ότι πρέπει να γίνει, και μπορεί να γίνει, κάτι για να μειωθεί η ένταση. Αν τον ρωτήσει κανείς τι πρέπει να γίνει, θα απαντήσει: μια χειρονομίακαλής θέλησης. Αυτή μπορεί να πάρει τη μορφή συλλογικής ή μεμονωμένης κίνησης...
Ο στόχος μιας τέτοιας κίνησης δεν είναι βέβαια η ασφάλεια, αλλά να δημιουργηθεί η ψυχολογική βελτίωση μιας ατμόσφαιρας με λιγότερη ένταση. Η Σοβιετική Ένωση κατέφευγε συνεχώς σε τέτοιου είδους προτάσεις (για παράδειγμα, από το 1947 επανέρχεται περιοδικά με προτάσεις για άμεση σύμβαση για την απαγόρευση και την καταστροφή όλων των ατομικών όπλων'από το 1948 προτείνει τη μείωση κατά το ένα τρίτο των ενόπλων δυνάμεων όλων των κρατών'από το 1956, την άμεση παύση των πυρηνικών δοκιμών και από το 1959, τον καθολικό αφοπλισμό). Αν και οι προτάσεις αυτές είναι προπαγανδιστικά τεχνάσματα και συνδέονται προσεκτικά με τη ρεαλιστική εκτίμηση των αμυντικών ή επιθετικών αναγκών της Ρωσίας, φαίνονται ωστόσο να απορρέουν από αυτή τη θεμελιώδη Καντιανή πεποίθηση ότι οι διεθνείς εντάσεις αποτελούν ένα παράλογο εμπόδιο στην ολοκλήρωση των δυνατοτήτων του ανθρώπου και πρέπει να μειωθούν. Με άλλα λόγια, οι προτάσεις αυτές είναι «ειλικρινείς».
Θα μπορούσε επίσης κανείς να κάνει μια μεμονωμένη ή μονομερή ενέργεια, ως συμβολή στη συλλογική χειρονομία. Κάτι τέτοιο είναι το αντίθετο της σχολαστικής νομικιστικής Γκροτιανής αξίωσης ότι η άλλη πλευρά πρέπει να κάνει πρώτη μια κίνηση για να αποδείξει την ειλικρίνεια της και την ετοιμότητα της να διαπραγματευτεί. Αυτό προσπάθησε, για παράδειγμα, να κάνει κατά τις προεδρικές εκλογές του 1956 ο Stevenson, όταν πρότεινε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έπρεπε να αναστείλουν τις πυρηνικές δοκιμές, μια πρόταση που συνάντησε τη λαϊκή κατακραυγή και απέχθεια, καθώς θεωρήθηκε ότι αποδείκνυε την ανικανότητα του να αναλάβει πολιτικές ευθύνες. Έτσι, το 1957, η Σοβιετική Ένωση είχε το τακτικό πλεονέκτημα να αναστείλει πρώτη τις δικές της δοκιμές...
Η αρχή της φανερής διπλωματίας στην πραγματικότητα επινοήθηκε ή ανακαλύφθηκε από τον ίδιο τον Kant και στοιχειοθετείται στο έργο του Perpetual Peace, το οποίο κλείνει με δύο μεγάλα παραρτήματα, που είναι τα πιο βαθυστόχαστα μέρη του συγγράμματος. Το πρώτο είναι το «Περί της Ασυμφωνίας μεταξύ της Ηθικής και της Πολιτικής με την Αιώνια Ειρήνη», μια υπερ-Χομπεσιανή ανάλυση της πραγματικής διεθνούς πολιτικής. Το δεύτερο είναι το «Περί της Συμφωνίας μεταξύ της Πολιτικής και της Ηθικής σύμφωνα με την Υπερβατική Ιδέα του Δημοσίου Δικαιώματος του Δικαίου» (η ακατάληπτη Καντιανή γλώσσα περί «ιδανικών καταστάσεων», ή «στη θεωρία» ή «υπερβατικά» τα οποία προκύπτουν αυταπόδεικτα ή δεν χρήζουν εμπειρικής διερεύνησης). Στο σημείο αυτό ο Kant προτείνει με ποιον τρόπο πρέπει να εναρμονιστούν η πολιτική και η ηθική. Ο Kant υποστηρίζει ότι το δημόσιο δικαίωμα (που σημαίνει ιδεώδες δίκαιο ή δικαιοσύνη) έχει αφενός ύλη ή περιεχόμενο και αφετέρου μορφή, και εξισώνει τη μορφή του με τη δημοσιότητα: «χωρίς δημοσιότητα δεν μπορεί να υπάρξει δικαιοσύνη, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι η μόνη άξια να καταστεί δημόσια». Έτσι, η δημοσιότητα γίνεται ένα κριτήριο για το τι είναι δίκαιο και ο Kant διατυπώνει μια πρόταση την οποία ονομάζει «Η Υπερβατική Φόρμουλα του Δημοσίου Δικαίου»: «Όλες οι πράξεις που σχετίζονται με το δίκαιο των άλλων ανθρώπων αντιτίθεται στο σωστό και το δίκαιο, αν η αρχή που τις διέπει δεν επιτρέπει τη δημοσιότητα».
β´
Δεδομένων των Καντιανών εκδοχών των αντικειμενικών προϋποθέσεων της μειωμένης έντασης και της φανερής διπλωματίας, θα μπορούσαμε, ίσως, να συνοψίσουμε την αρχή της Καντιανής διπλωματίας που αντιστοιχεί με το συμβιβασμό των συμφερόντων του Γκροτιανού και τη διαπραγμάτευση από θέση ισχύος του Μακιαβελικού, με τη φράση «ηθική πειθώ»... Η «ηθική πειθώ» επιχειρεί να καλλιεργήσει τη διεθνή κατανόηση. Αν μια διαπραγμάτευση δεν οδηγεί στα αναμενόμενα αποτελέσματα, τουλάχιστον οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να γνωρίζουν ο ένας τον άλλον και να συζητούν μεταξύ τους: «Όλοι οι λαοί του κόσμου θέλουν την ειρήνη τόσο πολύ που θα ήταν καλύτερο οι κυβερνήσεις να βγουν από τη μέση και να τους αφήσουν να την αποκτήσουν» είπε ο Eisenhower σε ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα στις 31 Αυγούστου του 1959. Αν χρησιμοποιήσουμε το ήμισυ του ποσού που σπαταλάται σε απαρχαιωμένους εξοπλισμούς για να εξηγήσουμε τη θέση μας στους λαούς που βρίσκονται πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, και για να διασφαλίσουμε στενότερη επαφή και πιο αμοιβαία κατανόηση, θα καθίστατο ίσως αδύνατο για έναν Κομμουνιστή εισβολέα να εξασφαλίσει την απαραίτητη για την έναρξη πολέμου, ελάχιστη υποστήριξη του κοινού.
Όμως, πως μπορούμε «εμείς» να το κάνουμε αυτό, αν όχι μέσω των κυβερνήσεων μας; Η απάντηση είναι ότι στην πραγματικότητα δεν θα το κάνουμε «εμείς», αλλά οι κυβερνήσεις μας θα το κάνουν για εμάς, επ'ονόματι μας. Στο σημείο αυτό η ηθική πειθώ μεταμορφώνεται από εξελικτικό σε επαναστατικό Καντιανισμό.
γ´
Ο πόθος των λαών να μιλήσουν σε λαούς πάνω από το κεφάλι των κυβερνήσεων τους αντικαθίσταται από την επιδεξιότητα των κυβερνήσεων να μιλούν απευθείας σε λαούς πάνω από το κεφάλι των κυβερνήσεων τους. Υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους γίνεται αυτό. Ένας τρόπος είναι η νέα διπλωματία.
...ο όρος «νέα διπλωματία» καθιερώθηκε στην Αγγλία προκειμένου να περιγράψει τη Μακιαβελική μέθοδο του Joseph Chamberlain. Ήταν το όνομα που έδιναν οι Φιλελεύθεροι στους χειρισμούς των διαπραγματεύσεων πριν από τον Πόλεμο της Νοτίου Αφρικής. Σκοπός της παλαιάς διπλωματίας ήταν η μυστικότητα, ενώ της νέας η δημοσιότητα... Η πρώτη καταγγελία αυτής της συμπεριφοράς αφορούσε την επιστολή που έστειλε ο Chamberlain στον Kruger το 1896, την οποία έδωσε στον Τύπο προτού φτάσει η επιστολή στην Πραιτώρια. Επρόκειτο για πρόσκληση να επισκεφτεί τη Βρετανία. Ο Jingoes το αποκάλεσε «έξοχη αλαζονεία»'οι ριζοσπάστες θεώρησαν την κίνηση αυτή προκλητική και ότι εμπόδισε τον Kruger να κάνει αποδεκτή τη πρόσκληση. Η τακτική του Chamberlain δεν περιοριζόταν στην αποικιακή διπλωματία. Την εισήγαγε και στις διεθνείς σχέσεις, θεωρώντας ότι δεν υπήρχαν πια περιθώρια για τα μυστήρια και την επιφυλακτικότητα της παραδοσιακής διπλωματίας. «Η δική μας κυβέρνηση είναι δημοκρατική'όλη μας η δύναμη πηγάζει από την εμπιστοσύνη του λαού και δεν μπορούμε να απολαμβάνουμε αυτή τη δύναμη ή αυτή την εμπιστοσύνη, αν δεν δείξουμε κι εμείς με τη σειρά μας εμπιστοσύνη».
Αν αυτό αποτελεί παράδειγμα γνήσιου Καντιανισμού ή αδίστακτου Μακιαβελισμού, εξαρτάται από το κατά πόσο θεωρείτε ότι ο Chamberlain ήταν απλά και μόνο ένας φωνακλάς παλιάνθρωπος ή ιδεαλιστής. Ήταν και τα δύο.
Παρ'όλα αυτά, η χρήση της «νέας διπλωματίας», με αυτή τη συγκεκριμένη έννοια της παραβίασης της μυστικότητας εμπιστευτικών διπλωματικών εγγράφων, γενικεύτηκε μετά το 1918, ιδιαίτερα στη Σοβιετική διπλωματία και τη διπλωματία του Hitler. Σκοπός της ήταν να ασκήσει εξωτερική πίεση στην κυβέρνηση με την οποία γίνονταν οι διαπραγματεύσεις, στην ίδια τη διαδικασία διαπραγμάτευσης'να της ασκηθεί η πίεση της δικής της κοινής γνώμης καθώς και η πίεση της κοινής γνώμης άλλων κρατών. Όπως ειπώθηκε κάποτε: «Η νέα μόδα στη διπλωματία είναι να διαρρέεις στον Τύπο το κείμενο του διεθνούς εγγράφου προτού σταλεί. Έτσι κερδίζεις χρόνο επιτρέποντας στον παραλήπτη να ενοχληθεί με το περιεχόμενο της επιστολής προτού καν τη λάβει» (Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι, όσον αφορά την πιο «ώριμη» Δυτική κοινή γνώμη, αυτή η τακτική είναι αναποτελεσματική).
Σε συνάρτηση με τη «νέα διπλωματία» είναι και η διπλωματία των διασκέψεων, η οποία μεγιστοποιεί τη δημοσιότητα και γενικεύει τα αποτελέσματα της προπαγάνδας... Η εμπρηστική προπαγάνδα είναι ένας άλλος τρόπος για να κάνεις έκκληση απευθείας στους λαούς πάνω από το κεφάλι των κυβερνήσεων τους. Είναι πιθανόν ότι όλες αυτές οι μορφές ηθικής πειθούς, όλες αυτού του είδους οι εκκλήσεις να αποτελούν παροτρύνσεις για τη δημιουργία δυσαρέσκειας ή ακόμη και για εξέγερση εναντίον της κυβέρνησης... Οι υποκινητές σε ένα ήσυχο και ασφαλές στούντιο μπορούν σήμερα να παροτρύνουν ανθρώπους που βρίσκονται σε κάποια άλλη ήπειρο να διαπράξουν φόνο, εμπρησμό ή να εξεγερθούν...
Στο σημείο αυτό οι μεταμορφώσεις της ηθικής πειθούς θα μπορούσαν να θεωρηθούν πλήρεις'μετατράπηκαν σε μέσα ιδεολογικού καταναγκασμού ή σε δογματικό πόλεμο. Αυτό δείχνει με χαρακτηριστικό τρόπο την ανθεκτικότητα και τον ευμετάβλητο χαρακτήρα του Καντιανισμού, την ικανότητα μεταμόρφωσης και αλλαγής όλων των μεσσιανικών, χιλιαστικών και ουτοπικών πιστεύω.
Επίλογος
Στην καρδιά του Καντιανισμού, πέρα από τις φιλοσοφικές, «πεφωτισμένες», ορθολογικές του εκφάνσεις, όπως αυτές εμφανίζονται στον Benthamή τον Bertrand Russell, βρίσκεται ένα θρησκευτικό στοιχείο.
Βρίσκεται η επιθυμία να προσηλυτίσει τον κόσμο, να σώσει την ανθρωπότητα από τα δεινά που θα ακολουθήσουν. Ωστόσο, η υπέρτατη δοκιμασία στην οποία μπορεί να υποβληθεί αυτό το θρησκευτικό αίσθημα είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιδρά σε μια κατάσταση στην οποία είναι σαφές ότι η πλειονότητα της ανθρωπότητας δεν δέχεται πεισματικά να προσηλυτιστεί. Στο σημείο αυτό το θρησκευτικό συναίσθημα εύκολα μεταστρέφεται και από πόθος για τον προσηλυτισμό του κόσμου μετατρέπεται σε ορμέμφυτη τάση για την καταδίκη του. Αυτό ήταν αλήθεια, ιδιαίτερα για τη Χριστιανοσύνη. Αποτελεί τη ρίζα της επαναστατικής ιδεολογικής διαίρεσης του κόσμου από τον Καντιανό σε σωσμένους και σε καταδικασμένους, σε ορθόδοξους και αιρετικούς, σε ενάρετους και διεφθαρμένους... Εξηγεί, επίσης, και τη διπλωματική αρχή ότι «Εκείνος που δεν είναι με το μέρος μας είναι εναντίον μας». Αυτό είναι ένα Σταλινικό αξίωμα, αλλά και ένα αξίωμα του Μακαρθισμού: δεν είσαι υπέρ της Αμερικής, αν δεν είσαι έντονα κατά της Ρωσίας.
(1913–1972)
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
↧
↧
Ἀσάλευτο θεμέλιο (;).
Σήμερα νομίζεται καλὸς σὲ ὅλα, ὅποιος εἶναι ἀδιάφορος, ὅποιος δὲν νοιάζεται γιὰ τίποτα, ὅποιος δὲν νιώθει καμιὰ εὐθύνη. Ἀλλιῶς τὸν λένε σωβινιστή, τοπικιστή, μισαλλόδοξο, φανατικό. Ὅποιος ἀγαπᾶ τὴν χώρα μας, τὰ ἤθη καὶ ἔθιμά μας, τὴν παράδοσή μας, τὴν γλώσσα μας, θεωρεῖται ὀπισθοδρομικός. Οἱ ἀδιάφοροι παιρνοῦν γιὰ φιλελεύθεροι ἄνθρωποι, γιὰ ἄνθρωποι ποὺ ζοῦνε μὲ τὸ πνεῦμα τῆς ἐποχῆς μας, ποὺ ἔχουν γιὰ πιστεύω τὴν καλοπέραση, τὸ εὔκολο κέρδος, τὶς εὐκολίες, τὶς ἀναπαύσεις, κι ἂς μὴν ἀπομείνῃ τίποτα ποὺ νὰ θυμίζῃ σὲ ποιὸ μέρος βρισκόμαστε, ἀπὸ ποὺ κρατᾶμε, ποιοὶ ζήσανε πρὶν ἀπὸ μᾶς στὴν χώρα μας.
Ἡ ξενομανία μᾶς ἔγινε τώρα σωστὴ ξενοδουλεία, σήμερα περνᾶ γιὰ ἀρετή, κι ὅποιος ἔχῃ τούτη τὴν ἀρρώστεια πιὸ βαρειὰ παρμένη, λογαριάζεται γιὰ σπουδαῖος ἄνθρωπος.
Ἡ Ἑλλάδα ἔγινε ἕνα παζάρι ποὺ πουλιοῦνται ὅλα, σὲ ὅποιον θέλῃ νὰ τὸ ἀγοράσῃ. Καταντήσαμε νὰ μὴν ἔχουμε ἀπάνω μας τίποτα ἑλληνικό, ἀπὸ τὸ σῶμα μας ἴσαμε τὸ πνεῦμα μας. Τὸ μασκάρεμα ἄρχισε πρῶτα ἀπὸ τὸ πνεῦμα, καὶ ὕστερα ἔφθασε καὶ στὸ σῶμα. Περισσότερο ἀντιστάθηκε σὲ αὐτὴ τὴν παραμόρφωση ὁ λαὸς καὶ βαστάξε καμπόσο, μὰ στὸ τέλος τὸν πῆρε τὸ ρεῦμα καὶ πάει καὶ αὐτός. Μάλιστα εἶναι χειρότερος ἀπὸ τοὺς γραμματισμένους. Τώρα μαϊμουδίζει τὰ φερσίματα καὶ τὶς κουβέντες ποὺ βλέπει στὸν κινηματογράφο, ἔγινε ἀφιλότιμος καὶ ἀδιάντροπος. Ἐνῷ πρῶτα ξεχώριζε ἀπὸ ἄλλες φυλές, γιατὶ ἦταν σεμνός, φιλότιμος, ντροπαλός, καλοδεκτικός, τώρα ἔγινε ἀγνώριστος. Τὰ ὄμορφα χαρακτηριστικά του σβήνουνε μέρα μὲ τὴν μέρα. Καὶ οἱ λιγοστοὶ ποὺ διατηροῦνε ἀκόμη λίγα σημάδια ἀπὸ τὴν ὀμορφιὰ τῆς ἑλληνικῆς ψυχῆς, παρασέρνονται σὲ αὐτὴ τὴν παραμόρφωση ἀπὸ τοὺς πολλούς, ποὺ εἶναι οἱ ἔξυπνοι, οἱ συγχρονισμένοι, οἱ μοντέρνοι, ἀλλὰ ποὺ εἶναι στ᾿ ἀληθινὰ οἱ ἀναίσθητοι καὶ οἱ ἀποκτηνωμένοι. Οἱ καλοὶ ντρέπονται γιατὶ εἶναι καλοί, συμμαζεμένοι καὶ μὲ ἀνατροφή. Οἱ ἄλλοι τοὺς λένε καθυστερημένους. Συμπαθητικὸς ἄνθρωπος δύσκολα βρίσκεται πιὰ σήμερα στὸν τόπο μας. Ἡ μόδα εἶναι νὰ εἶναι κανεὶς ἀντιπαθητικός, κρύος, ἄνοστος καὶ μάγκας. Μάλιστα ὅπως ὅλα φραγκέψανε, φράγκεψε καὶ ὁ μάγκας.
Οἱ πιὸ ἀγράμματοι ἀνακατώνουνε στὴν κουβέντα τους κάποια ἐγγλέζικα καὶ ἐκεῖ ποὺ δὲν χρειάζονται. Ὅσο γιὰ τοὺς γραμματισμένους, ὅλη ἡ γραμματοσύνη τους εἶναι νὰ μιλᾶνε ἐγγλέζικα καὶ σὲ λίγο καιρὸ δὲν θὰ ὑπάρχει Ἕλληνας νὰ μιλᾶ ἑλληνικά. Ἂς καταργηθῇ λοιπὸν ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα ὁλότελα, νὰ μὴν κουράζονται τὰ παιδιά μας στὴν ἄσκοπη ἐκμάθευσή της. Κοιτάχτε τὰ παιδιά μας. Παρατηρεῖστε τὶς φυσιογνωμίες τους, τὸ βλέμμα τους, τὶς κουβέντες τους, τὰ ἀστεῖα τους, τὰ παιχνίδια τους. Ὅλα μυρίζουνε... Ἑλλάδα, νὰ μὴν ἀβασκαθοῦμε! Τὸ μόνο ποὺ ἀπόμεινε ἑλληνικὸ εἶναι τὸ «ρέ». Τὸ μασκάρεμα γίνεται γοργὰ καὶ στὸ κορμὶ καὶ στὴν ψυχή. Οἱ λιγοστοὶ ποὺ ἀντιστέκονται ἀκόμη σὲ αὐτὸν τὸν κατακλυσμό, πῶς νὰ μπορέσουνε νὰ βαστάξουνε; Γύρω τους βογγᾶ ἡ μεθυσμένη ἀνθρωποθάλασσα. Ἔρχεται καινούργιος κόσμος! Τὸ κολοσσαῖο μὲ τὰ οὐρλιάσματά του σκεπάζει τὶς ψαλμῳδίες ποὺ λένε οἱ μάρτυρες, περιμένοντας τὰ θηρία νὰ τοὺς φᾶνε.
Ἀλλὰ ἂν θὰ λείψουν οἱ Ἕλληνες ἀπὸ τὸ πρόσωπο τῆς γῆς, μήπως θὰ ἀπομείνουν τὰ βουνά, οἱ ἀκροθαλασσιές, οἱ θάλασσες, τὰ νησιὰ καὶ τὰ βράχια μὲ τὸν ἑλληνικὸ χαρακτήρα τους; Καθόλου! Τὰ περισσότερα τὰ ἔχουνε ἀγοράσει ἄνθρωποι ποὺ ἤρθανε ἀπὸ τὸν βόρειο Ὠκεανό, ἀπόγονοι τῶν Βικίγκων. Ἐκεῖνα τὰ κακόμοιρα νησιὰ τί συμφορὰ ἔχουνε πάθει! Ἡ φτώχεια τους στάθηκε ἡ καταστροφή τους. Σήμερα τὰ ρημάξανε ἄλλοι κουρσάροι, πιὸ ἐπικίνδυνοι ποὺ σφάζουνε μὲ τὸ μπαμπάκι. Σκλαβώσανε τὰ νησιὰ μὲ εὐγενικὸ τρόπο, μὲ τὸ χαμόγελο στὰ χείλη. Τὰ ἄσπρα σπιτάκια τῶν νησιωτῶν, ποὺ ζούσανε σὲ αὐτὰ ἁπλοϊκοὶ καὶ συμμαζεμένοι ἄνθρωποι, θαρρεῖς πὼς γίνανε δημόσια. Κυκλοφοροῦν χιλιάδες φωτογραφίες τῆς Μυκόνου, τῆς Πάρου, τῆς Αἴγινας, τῆς Ὕδρας, καὶ ἀντὶ νὰ βλέπῃ κανεὶς στοὺς στενοὺς δρόμους τοὺς κάποιους ἀραιοὺς νησιῶτες ψαράδες, ψημένους στὴν θάλασσα καὶ νησιώτισσες μὲ τὰ σεμνά τους ροῦχα, βλέπει νὰ γυρίζουν κάποια πλάσματα μισόγυμνα ἢ ὁλόγυμνα, ξενόφερτα, ἀγκαλιασμένοι θεατρινίστικα καὶ νὰ κάνουνε κάποιες ἄνοστες ἐπιδείξεις «ταμπλῶ βιβᾶν», σὰ νὰ παίζουν στὸν κινηματογράφο. Καὶ ρωτᾶς, κουνώντας τὸ κεφάλι σου: τί σχέση μπορεῖ νὰ ἔχουν αὐτὰ τὰ δίποδα, μὲ ἐκεῖνα τὰ σπίτια καὶ μὲ τὰ στενοσόκκακα τῶν νησιῶν; Ταιριάζουνε μὲ αὐτά, ὅσο ταιριάζουνε οἱ τουρίστες μὲ τὰ σὸρτς μὲ τὸν Παρθενώνα ποὺ μπροστά του φωτογραφίζονται. Ὅμως ἐκεῖ στέκονται ὅσο νὰ φωτογραφηθοῦνε, καὶ δὲν ἔχουνε γιὰ σπίτι τοὺς τὸν ἀρχαῖο ναό, ἐνῷ τοῦτοι στὰ νησιά, κατοικοῦνε μέσα σὲ ἐκεῖνα τὰ ἀταίριαστα σπίτια. Ὅλα ὑπηρετοῦνε τὰ γοῦστα αὐτῶν τῶν ἀφεντάδων. Μάλιστα τόσο πολὺ ἀγαποῦν αὐτοὶ τὴν Ἑλλάδα, ποὺ εἶναι ἐνθουσιασμένοι πὼς δὲν θὰ ἀφήσουνε τίποτα ἑλληνικὸ ὅπου πατήσουνε.
Καημένη Ἑλλάδα! Τί τέλος σὲ περίμενε! Μὰ δὲν ἔχεις μήτε κάποιον νὰ σὲ κλάψει, γιατὶ τὴν κηδεία σου τὴ γιορτάζουνε σὰν γάμο, μὲ χαρὲς καὶ μὲ τραγούδια, ποὺ αὐτὰ εὐτυχῶς δὲν εἶναι ἑλληνικά. Ἀκοῦστε τὴν ἑξῆς ἱστορία: ἡ χταπόδα βοσκᾶ στὸν πάτο τῆς θάλασσας, μαζὶ μὲ τὸ χταποδάκι. Ἄξαφνα τὸ καμακίζουνε. Τὸ χταποδάκι φωνάζει: μὲ πιάσανε μάνα! Ἡ μάνα του τοῦ λέγει: μὴν φοβᾶσαι παιδί μου! Ξαναφωνάζει τὸ μικρό: μὲ βγάζουν ἀπὸ τὴν θάλασσα! Πάλι λέγει ἡ μάνα: μὴν φοβᾶσαι παιδί μου. Καὶ πάλι: μὲ σγουρίζουνε μάνα! Μὴν φοβᾶσαι παιδί μου! Μὲ κόβουνε μὲ τὸ μαχαίρι! Μὴν φοβᾶσαι παιδί μου! Μὲ βράζουνε μάνα! Μὴν φοβᾶσαι παιδί μου! Μὲ μασᾶνε μάνα! Μὴν φοβᾶσαι παιδί μου! Πίνουνε κρασὶ μάνα! Τότε ἐκείνη ἀναστέναξε καὶ φώναξε: Ἄχ, σὲ ἔχασα παιδί μου! Γιατὶ τὸ κρασὶ εἶναι ὁ ἀντίμαχος τοῦ χταποδιοῦ, ἐπειδὴ τὸ λιώνει στὸ στομάχι. Δηλαδὴ ἡ μάνα δὲν φοβήθηκε μήτε τὸ μαχαίρι, μήτε τὴν φωτιά, μήτε τὰ δόντια, ἀλλὰ τὸ κρασί, ποὺ εἶναι πιὸ ἤρεμο καὶ ἀθῷο μπροστὰ στὰ μαχαίρια καὶ τὰ δόντια. Ἡ Ἑλλάδα σὰν τὸ χταποδάκι πέρασε ἀπὸ φωτιές, δόντια, μαχαίρια, ἀλλὰ πνεῦμα ΔΕΝ παρέδινε. Ὁ Φράγκος δὲν ἔρχεται μὲ μαχαίρια, πιστόλια καὶ φωτιές. Ἦρθε μὲ χάδια καὶ γλυκόλογα. Ἦρθε μὲ δῶρα, μὲ λεφτά, νὰ ἀνακουφίσῃ τὴν φτώχεια μας, νὰ διασκεδάσῃ μαζί μας, νὰ χορέψῃ μαζί μας, νὰ μᾶς εὐκολύνῃ τὴν ζωὴ μὲ τὰ μηχανήματά του. Ὅπως τὸ χταποδάκι ἔλιωσε στὸ κρασί, ἔτσι καὶ ἡ Ἑλλάδα κοντεύει νὰ χαθῇ ἀπὸ τὸ γλυκὸ κρασὶ ποὺ τὴν μέθυσε καὶ δὲν ξέρει τί κάνει καὶ ξεγυμνώθηκε καὶ στρήνιασε καὶ ἐκ τοῦ στρήνους αὐτῆς ἐπλούτισεν.
Φώτης Κόντογλου
↧
Baraka.
↧
Ανθρωποποίηση.
↧