Quantcast
Channel: Κοσμοϊδιογλωσσία
Viewing all 1482 articles
Browse latest View live

I) The Enlightenment and ‘Race’: Kant and II) Immanuel Kant and Natural Law: How Racism Became Scientific.

$
0
0

.~`~.
I
The Enlightenment and ‘Race’: Kant

Reading: Kant, I. [1777] (2000) ‘Of the Different Human Races’ in Bernasconi, R. & Lott, T. (Eds.) The Idea of Race, Indianapolis: Hackett Publishing Company

Kant & the Idea of ‘Race’
The question of the genesis of the idea of ‘race’ is a difficult one which hinges on what one means both by ‘race’ and by its birth. Justifications for the enslavement or slaughter of enemies and of those with distinct physiognomies or national cultures predate now long-familiar concepts of ‘race’ and systems of racial categorisation. The introduction of the scientific category of ‘race’ provided such practices with both a contemporary and retrospective legitimacy. This category was one which emerged from philosophical debate in the eighteenth century Enlightenment. This ‘invention’ and rise of ‘race’ is the topic of this week’s discussion, and a central character in the debates is Immanuel Kant (1724-1804).
The earliest known reference to ‘race’ in a recognisably modern sense predates the enlightenment and can be found in a 1684 essay attributed to François Bernier. Bernier’s particular interest was the identification of ‘beauty’ among women of different ‘races’. His conflation of racial categorisation with sexual desire foreshadows much later European writing on ‘race’.
The kind of questions in play during the Eighteenth Century were
· Might measurement of skulls provide evidence of ‘racial’ divergence?
· Could hair texture or skin tone serve to differentiate ‘racial’ groups?
· Could members of different ‘races’ have offspring with each other? (The difficulty for scientists of persuading type specimens of the various ‘races’ to have sex made this an impractical criterion by which to establish racial difference)
This last questions arises in connection with the rule established by the French naturalist Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon which stated that individuals can mate together only if they are of the same species, a rule which led those who believed that humanity was indeed divided into different species to speculate on the separate origin of these strains. For these so called ‘polygenists’, including most famously François-Marie Voltaire, a way had to be found to square their account with the Biblical one which identified a common pair of ancestors for all humans. The most obvious way around this was to declare that non-Europeans were not human (Bernasconi, 2001, p.20). Voltaire’s hierarchical model, for instance, placed Africans as a species below Whites but above apes and oysters (ibid., p.21). For Kant, on the other hand, there is only one, common origin for all humans, who “have been able, beginning from one line of descent which originally concealed in itself the predispositions… to divide themselves into so many races through procreation.” (Kant, 2001, p.41)
In contrast with the Marxist theorists of ‘race’ which we will meet next week, Bernasconi (2001, p.21) argues that the fact that the category of ‘race’ was developed in Germany rather than the main slave-trading nations, suggests that the motivation for its development was not as a justification for slavery, but in the interests of scientific classification. (This is not to say that the slave trade did not serve to strengthen and develop the concept of ‘race’, nor to deny that economic factors did not allow for its dissemination and its later embedding in popular culture.)
The significance of Kant’s particular contribution to the establishment of the scientific category of race is well established by historians but remains little remarked upon by philosophers. During the eighteenth century scientific classification – the devising and tabulating of ‘types’ – was really taking off. Along with physical descriptions of varieties of humans, researchers such as Carl Linnaeus drew on the emerging travel literature to cluster temperamental and character differences into the taxonomies of type. For instance homo Europaeus is gentle, acute, inventive and religious, whereas homo Africanaus is crafty, indolent, negligent, and capricious. What was missing at this stage is a worked-through account of what is actually being described (Bernasconi, 2001, p.15). There is still no ‘race’ as a category. Buffon comes a little closer than Linnaeus with his suggestion that stock can change as a result of climate geography and especially food (ibid. p.16). It is interesting to note that alongside Buffon’s characterisation of Blacks, Whites, Laplanders and Patagonians as his main types appear Dwarfs and Giants; Linnaeus’ taxonomy includes not only Europeans, Asians, Americans and Africans, but also Troglodytes and ‘homo monstrosus’ (ibid.)!
It was Kant who first established the difference between ‘races’ and the more non-specific ‘varieties’ or ‘types’. ‘Races’, Kant said, are marked by hereditary characteristics which must be passed on to offspring, whereas the characteristics of ‘varieties’ are not necessarily transmitted across generations: “race… is an inevitable hereditary peculiarity which certainly justifies division into classes” (Kant, 2001, p.41). For Kant, the ‘races’ of humanity are clearly not distinct species, as they are capable of “producing fertile offspring through interbreeding.” (Kant, 2001, p.41) They are, rather, “deviate forms, even though they are still so distinct and persistent that they are justifiably distinguishable as classes.” (Kant, 2001, p.40)
Kant adopts Buffon’s rule to deny polygenesis. He then goes further to clarify that ‘races’ are subcategories or deviations within a species which maintain themselves, even when displaced in different regions, but which are capable of fertile copulation, giving rise to hybrids having characteristics of both ‘races’.
Kant’s aim was to demonstrate the reason for deviation of races from a common genus. This he called ‘natural history’. This is to be distinguished from ‘natural description’. The scientific investigation of ‘race’, as placed in the former category, so takes on the question of the purposive causes of ‘racial’ deviation. Had it been placed in the latter, it would have been a matter merely of natural deviation.
“the origin of the Negro certainly does not belong to the description of nature, but instead only to natural history. This distinction lies in the nature of things; and in making this distinction I am demanding nothing new but instead only the careful separation of one activity from the other, because they are totally heterogeneous… [N]atural history can only offer us fragments or shaky hypothesis. But even if natural history can, at the present time (and perhaps for ever), only be presented more in outline than in a work of practicable science…such efforts are not, I hope, without value.” (Kant, 2001, p.39)
It is important to note that when Kant speaks of ‘race’ as a phenomenon of ‘natural history’, he intends a specific meaning to be understood, one which should not be confused with narrative description, but one pertaining to teleology, or purposiveness. His conception of ‘race’, then, requires “an unavoidable departure from classical expressions.” (Kant, 2001, p.40)
For Kant, humans are equipped with predetermined potentials to adapt, which he describes as ‘seeds’ which are developed or held back by climatic conditions. However, this is not merely a question of chance. Whilst seeds were latent in all ‘races’, the appropriate seeds were actualised to serve purposes arising from circumstances. Remember, Kant’s is not an evolutionary theory but a teleological one, recognising the realisation by climatic conditions of a set of preordained possibilities. This does not mean that humans were ‘predestined’ to the geographical distribution that the world has seen, but rather, that given any distribution, humans would, over the long passage of generations, have realised their preformed adaptive potential. Adam and Eve represent a kind of stem-cell couple, a neutral (white) and undifferentiated pure potentiality:
“the descendents of this first human couple, for whom the complete predisposition is still undivided for all future deviate forms, were (potentially) fitted for all climates. Their seed could, in other words, have developed in such a way that would make them fitted for that one region of the earth into which they or their early offspring might have wandered. A special, wise act of Providence is not, therefore, required to bring them to such places to which their predispositions are fitted.” (Kant, 2001, pp.47-8)
In their ‘finished’ state of realisation, ‘races’ are, on Kant’s account, disinclined to migrate outside of their respective climatic zones, and when they do, are unable to thrive:
“nature has prevented human beings from mistakenly exchanging one climate for another – especially the warm for the cold – through their established fitness to a specific climate. For nature, working on her own, checks this calamitous adaptation to a new region by those inhabitants of an old region whose natural dispositions have already become adapted to the old region. Where, for example, have Asian-Indians or Negroes ever attempted to spread out into northern lands?” (Kant, 2001, p.47)
This, as we will see, is not merely a matter of skin-colour adaptation, but of dispositional fitness to particular environments. ‘Negroes’ were not unfit for European life merely on account of their skin colour, but because of their inability to work or think as the European does (Bernasconi, 2001, p.48).
‘Race’ as the realisation of divine purpose means that ‘races’ should not be undone. We have, on Kant’s account reached the final forms of ‘racial’ distinctiveness, expressing the ‘infinitely diverse purposes’ of creating the greatest possible diversity among peoples, a diversity which “prevails, so that the final predispositions – after they have once developed (which must have occurred already in the most ancient times) – does not allow any new forms of this kind to emerge, nor the old forms to be extinguished.” (Kant, 2001, p.42) Kant’s view was that, races having become established, for instance, whites living in hot climates could not now become ‘negro’. Through his development of the concept of ‘race’, Kant lent the prohibition on ‘race’-mixing a kind of scientific legitimacy (Bernasconi, 2002, pp.155). Bernasconi (2002, pp.154-5) is able to provide ample evidence of Kant’s opposition to ‘race’-mixing for its tendency to degrade the “good race” without lifting the “bad”. To avoid ‘race’-mixing, then, is really just to act in conformity with nature. That is, one should let nature run its course “without the effects of migration or foreign interbreeding” (Kant, in Bernasconi, 2002, p.157) After all, why would nature have produced (on Kant’s count) four distinct ‘races’ from an original pair if these were eventually to be reduced back to a mixture thereby undoing its work of ages?
For Kant, not only skin colour but also those dispositions characteristic of the established ‘races’ were fixed and permanent. Thus the inherited and inevitable laziness and savagery of ‘the negro’ rendered the attempts of some well-meaning whites at civilising Africans futile. Their current character is how they must be: “The Negro can be disciplined and cultivated, but is never genuinely civilized. He falls of his own accord into savagery.” (Kant, in Bernasconi, 2002, p.158) ‘Negroes’, Native Americans and Indians cannot develop rationality as Europeans can, and must thus remain imitators of Western civilisation rather than sharing in it. Kant’s opposition to ‘race’-mixing was informed also by his belief that this would dilute the ability of the ‘good race’ to exercise their rationality as the embodiment of their capacity for civility: “Should one propose that the races be fused or not? They do not fuse and it is also not desirable that they should. The Whites would be degraded.” (Kant, in Bernasconi, 2002, p.158) Bernasconi goes so far as to claim that Kant’s “belief that race mixing would lead to a weakening of the White race… is at the heart of his racial theory” (Bernasconi, 2002, p.159).
From a twenty first century perspective does Kant’s message of “no immigration; no ‘interracial’ sex” sound like anybody we recognise?
And whilst we’re exploring questions, let’s try this one: Why are black people black? This question obsessed eighteenth century scientists. But why did they not start with the question, why are white people white? Kant’s central distinguishing criterion of ‘race’ was “necessarily heritable skin colour” (Kant, 2001, p.46), something which inevitably soon led him into entirely unsupportable assertion – attempting to create dividing lines by colour where no such hard and fast divisions actually exist. Whilst the concept of ‘race’ required intellectual coherence, ‘colour’ was clearly not the rule by which such stability could be established. Nevertheless, it was ‘colour’ which Kant regarded as most useful in distinguishing ‘races’. For Kant, the purposive nature of colour is most evident in ‘the negro’. Given that neither chance nor mechanical laws could have brought about such features, they must be developed from the preformed seeds.
We need to make reference here to a rather subtle and difficult distinction between ‘race’ as reality and ‘race’ as necessity. For Kant, looking for order in nature was an important principle of reason. ‘Race’, as opposed to variety, does not actually belong to things in the world. It is an essential organising device: that is, the term ‘race’ corresponds to phenomena (of colour and inheritance) in the world and is absolutely necessary to ‘natural history’:
“What is a race? The word certainly does not belong to a systematic description of nature, so presumably the thing in itself is nowhere to be found in nature. However, the concept which this expression designates is nevertheless well established in the reason of every observer of nature who supposes a conjunction of causes placed originally in the line of descent of the genus itself in order to account for a self-transmitted peculiarity that appears in different interbreeding animals but which does not lie in the concept of their genus” (Kant, 2001, p.40)
Does ‘race’ still impose itself on us according to a regulative principle of reason?
Do our current views about ‘race’ represent a residue of older patterns of thinking?

Kant and Racism
Kant’s crucial role in the development of the scientific concept of ‘race’ cannot be separated from his equally significant contribution to the history of racism.
Probably Kant’s most well known excursion into racist characterisations occurs in his 1764 Observations on the Feeling of the Beautiful and the Sublime where he describes and attempts to account for the tastes and moral sensibilities of different national groups. He is yet to clarify his strictly ‘racial’ concept here, but the sense of hierarchy with which he deals with different nationalities is clear, with Africans assigned the lowest place in terms of their capacities and characters:
“The Negroes of Africa have by nature no feeling that rises above the trifling. Mr Hume challenges anyone to cite a single example in which a Negro has shown talents, and asserts that among the hundreds of thousands of blacks who are transported elsewhere from their countries, although many of them have even been set free, still not a single one was ever found who presented anything great in art or science or any other praiseworthy quality, even though among the whites some continually rise aloft from the lowest rabble, and through superior gifts earn respect in the world. So fundamental is the difference between theses two races of man, and it appears to be as great in regard to mental capacities as in colour… The blacks are very vain but in the Negro’s way, and so talkative that they must be driven apart with thrashings.” (Kant, 1997a, p.55-6)
Kant continued to expound and develop his racism until his retirement from lecturing in 1797. His lectures on Physical Geography had been delivered over many years and were published in the year of his death, 1804. By the time the following passage was written, Kant had clearly worked out more specifically his hierarchy of ‘races’, assigning a position below that even of the ‘Negro’ to native American people: he writes,
“In the hot countries the human being matures in all aspects earlier, but does not, however, reach the perfection of those in the temperate zones. Humanity is at its greatest perfection in the race of the whites. The yellow Indians do have a meagre talent. The Negroes are far below them and at the lowest point are a part of the American peoples.” (Kant, 1997b, p.63)
Bernasconi also draws from an unpublished manuscript in which Kant notes that Whites “contain all the impulses of nature in affects and passions, all talents, all dispositions to culture and civilization and can as readily obey as govern. They are the only ones who always advance to perfection.” (Kant, in Bernasconi, 2002, pp.148-9) In The Use of Teleological Principles, too, Kant clearly advocates a hierarchy of ‘races’ with the native American (“too weak for hard labour, too indifferent for diligence, and unfit for any culture” (Kant, 2001, p.48)) on the bottom rung, below the ‘negro’ “who undoubtedly holds the lowest of all remaining levels by which we designate the different races.” (Ibid.)
Furthermore, Kant selected pro-slavery sources (Bernasconi, 2002, p.148) which he approvingly cited as authoritative on the characteristics of ‘negroes’, who, he asserts are unable to work if left to their own devices. That is, for Kant, ‘negroes’ are better suited to slavery than to free labour, a point he extends to Indians and gypsies who also inherit a predisposition against work (ibid., pp.148-9). Kant nowhere condemns slavery, “[i]ndeed, the fact that Kant, for example, in his lectures on Physical Geography, confines himself to statements about the best way to whip Moors, leaves one wondering if, like some of his contemporaries, he had apparently failed to see the application of the principle to this particular case.” (Bernasconi, 2002, p.151) Such a reading, proposed by Bernasconi is supported by several of Kant’s unpublished papers, wherein he refers to blacks as “born slaves” (Kant in Bernasconi, 2002, p.152) who, like native Americans “cannot govern themselves. They thus serve only for slaves” (ibid.). From a twenty first century perspective there would appear to be a marked contrast here between Kant’s anthropological speculation and his ethical writing, a contradiction which we touched upon in Year One (Principles) and which we will not revisit at length in this week’s session.
Note, we do not make reference here to Kant’s views on Colonialism, a subject which we will pick up next week in relation to Marx & Engels, noting merely that he largely opposed any right of peoples or nations to settle on or take land inhabited by others, even if this might be in the long term interests of the world (Bernasconi, pp.153-4). Here at least Kant is consistent in his application of the universal principle never to regard others as means to an end, only as an end in themselves.
Do positions on ‘race’ such as those espoused by Kant make any difference to our thinking about his philosophy? Does this matter? Do we think differently of people in general if they express such views?
When ‘ordinary people’ (!) think or talk about ‘race’, do they think of it as a idea having a definite history?

Πηγή

Bernasconi, R. (2001) ‘Who Invented the Concept of Race? Kant’s Role in the Enlightenment Construction of Race’ in Bernasconi, R. (Ed.) Race, Oxford: Blackwell Publishers
Bernasconi, R. (2002) ‘Kant as an Unfamiliar Source of Racism’ in Ward, J. & Lott, T. (Eds.) Philosophers on Race: Critical Essays, Oxford: Blackwell Publishers
Kant, I. [1764] (1997a) ‘On National Characteristics, so far as they Depend upon the Distinct Feeling of the Beautiful and the Sublime’, in Eze, E. (Ed.) Race and the Enlightenment: A Reader, Oxford: Blackwell
Kant, I. [1804] (1997b) ‘From Physical Geography’, in Eze, E. (Ed.) Race and the Enlightenment: A Reader, Oxford: Blackwell
Kant, I. [1777] (2000) ‘Of the Different Human Races’ in Bernasconu, R. & Lott, T. (Eds.) The Idea of Race, Indianapolis: Hackett Publishing Company
Kant, I. [1788](2001) ‘On the Use of Teleological Principles in Philosophy’, in Bernasconi, R. (Ed.) Race, Oxford: Blackwell


.~`~.
II
Immanuel Kant and Natural Law: How Racism Became Scientific

An unfortunate reality of global history and present day social structures is the institutionalization of racism. Whether it has been to justify slavery, segregate black people in America, rationalize the Holocaust or, more recently, dictate the faces of terrorism, racist motivations have always been present. In more subtle ways, racist tactics influence who has access to political and economic resources within a state, who can get the best jobs, who is systematically marginalized within society, and most importantly, what kind of identity constitutes the ruling classes.
Prominent figures in history such as Immanuel Kant have provided considerable influence on the philosophical and anthropological theories that have been presented as knowledge and truth since the onset of the Enlightenment period. Kant’s construction of race as a fixed category of human identity followed the reason and scientific phenomenon of his time and was constructed through what he defined as taxonomy. Taxonomy is the science of identifying and naming living organisms while further arranging them into a classification system. Kant’s taxonomy illustrates that race is perpetuated through socio-biological dispositions developed through variations that follow what he believes to be natural law. Kant used natural taxonomy to essentialize humans, marking racial appearance as the defining characteristic in which he uses to construct a hierarchical division of race. He assumes race to be a set of biological and environmental factors, delegated by natural order, that relate physical racial differences with the perpetuation of social, mental and physical traits.
Kant developed his taxonomy of the origins of race and racial identity according to a set of natural rules that follow the history of mankind. He cites racial difference as reduced to the fact that there are sets of natural biological deviations that spawn from a single human genus that constitute the entire human race. These deviations are varied through hereditary traits which are perpetuated and ascertainable on first sight. He groups these distinctions as following a set of universal qualities that maintain difference. In doing so, he arranges the races of humans into four groups: White, Negro, Hunnic and Hindu, and demonstrates that geographical location, climate and diet are factors of natural order that create the social and physical differences among each of these four races. He cites air and sun to be the most extensive foundation of how predispositions of physical characteristics are perpetuated. For example, Kant demonstrates that skin colour is consistent with environmental climates and presents this fact as universal truth by adapting his understanding of race to be applicable to any grouping of people. He goes further to apply this truth to explain the differences in physical body types, believing they are caused by biological development that follows natural law. Kant presumes that racial understandings are based on scientific categories that constitute hereditary difference, emphasizing too greatly the relationship between climate and environment as the consequence of biological structure.
The way in which Kant was able to organize his assumptions of biology and environment as a construction of racial identity rationalized his knowledge of how and why social dispositions are developed among humans. He argued that social characteristics are represented as distinctions of hereditary difference subject to where the being lives. For example, when speaking of the predispositions of a black person he allocates that black people are unintelligent, indolent and lacking moral and aesthetic beauty due to the hot climates of their environment, whereas a white man, born to cold northern climates, are strong, clever and rational beings, able to effectively contribute to the progression of civil society.
The illustration of taxonomy presented by Kant assumes that there is a hierarchical structure that is apparent to the human races with his most profound argument following the idea of the white male being the superior race and the black male being one of the most inferior races. He believes that a white male (preferably a German) has the social predisposition of aesthetic and moral beauty as a consequence of his environment, while a black male, due to his respective environment, is destined to be the one of the worst races of the natural deviations, having no sense of moral and aesthetic beauty and being an unimportant social being. This presumes a linear sense of natural hierarchy based on a system of law that essentializes the ideal race as a white person, while all other races lack the natural dispositions of moral and aesthetic beauty. Kant justifies his knowledge of racial identity by grouping differences to be obvious biological traits allowing for generalizations to be accepted as taken for granted truths which seek to emphasize superiority. The assumptions of fixed racial identities perpetuate the hierarchical classification of social, physical and mental capacities and cite racial superiority to be a given fact that follows a system of natural law.
Through this classification system of race, the historical implications posed from the explicit power relations of Enlightenment knowledge was used to justify attitudes of superiority and to create the assumptions of racial identity. Kant poses an anthropological argument and establishes that classification and racialization are linked to exemplify a hierarchical construction of race. So we really need to ask ourselves, are black people in fact lazy because of sweltering hot African climates? Is the lack of growing national economies, limited access to jobs and non-existent middle class due to meteorological data? Is the blame not on European colonial ventures of the past two hundred years and of outrageous debt to global financial corporations in more recent years? Do we as Canadians not become sluggish and hole up in the warmth of our heated homes during the cold winter months? It’s funny because in Spain where the weather is relatively mild, for nearly four hours each day its citizens partake in ‘siestas.’ Right in the middle of the day, people will close up their businesses, stores, restaurants and civil offices to break from a supposed hard day’s work. Yet, because of the overwhelming whiteness of Spanish society, no one would dare say that Spaniards are indolent, with no sense of moral and aesthetic beauty and are overall unimportant social beings. For the record, race is not the only classifying and marginalizing factor of social relations. Gender, sexuality, class and physical/mental disabilities are also intersections of isolation. But is one more stratifying than the other? If we can’t point out differences at point of contact – visible minorities are obviously different due to appearance, whereas homosexuality is often not as evident – can one conclude that racism is most detrimental?
Although today one can understand that race and biology are not linked in constructing racial identity and that race is a cultural construct, it is still necessary to be sceptical of present day knowledge that surrounds racial thinking. To this day, generalizations surrounding race and identity affect popular discourse, and have continued to perpetuate racial hierarchy as a subtle reoccurrence in our society.

Πηγή

Works Cited: Eze, E.C. Race and enlightenment: “this fellow was quite black…a clear proof that what he said was stupid.” Malden, Massachusetts: Blackwell Publishers LTD. 1997.

.~`~.



Ανθρωποποίηση.

Βιβλίο Δέκατο: 1812 - Κεφάλαιο XVI. Πόλεμος και Ειρήνη.

$
0
0

«Ναι, άκουσα... και τι δεν άκουσα τότε!» είπε «και για τον πόλεμο και για την ειρήνη... ωστόσο ήρθαν όλα στην ώρα τους. Όλα έρχονται στην ώρα τους γι'αυτόν που ξέρει να περιμένει. Κι εκεί κάτω δεν ήταν λιγότεροι από εδώ οι συμβουλάτορες» συνέχισε, ξαναγυρίζοντας στο θέμα που τον τριβέλιζε. «Ωχ, κι αυτοί οι συμβουλάτορες, αυτοί οι συμβουλάτορες!» είπε. «Αν τους ακούγαμε όλους αυτούς, θα ήμασταν ακόμα στην Τουρκία. Ούτε ειρήνη θα είχαμε κλείσει ούτε τίποτα. Ούτε καν τον πόλεμο δε θα τελειώναμε. Βιάζονται! Όλο βιάζονται. Όμως "πήγαινε αργά και θα φτάσεις γρήγορα"! Αν δεν πέθαινε ο Καμένσκι, θα πήγαινε χαμένος. Συνέχιζε να κυριεύει φρούρια με τριάντα χιλιάδες άντρες. Είν'εύκολο όμως να κυριεύεις φρούρια, μα όχι τόσο εύκολο να κερδίζεις έναν πόλεμο. Για κάτι τέτοιο εκείνο που χρειάζεται δεν είναι οι εξ εφόδου επιθέσεις αλλά υπομονή και χρόνος. Ο Καμένσκι έστειλε τους στρατιώτες του να καταλάβουν το Ρουστσούκ, αλλά εγώ, μόνο με την υπομονή και το χρόνο, κυρίεψα περισσότερα φρούρια απ'αυτόν κι έκανα τους Τούρκους να φάνε αλογίσιο κρέας!» Κούνησε το κεφάλι του. «Το ίδιο θα πάθουν κι οι Γάλλοι! Θυμήσου τα λόγια μου» συνέχισε, ζωηρεύοντας ολοένα και περισσότερο και χτυπώντας το στήθος του. «Θα τους κάνω να φάνε αλογίσιο κρέας!»
Και τα μάτια του βούρκωσαν ακόμα μια φορά.
«Όμως θ'αναγκαστούμε να δεχτούμε να δώσουμε μάχη, έτσι δεν είναι;» είπε ο πρίγκιπας Αντρέι.
«Φυσικά, αν όλοι το θελήσουν, δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά... Μα πίστεψε με, καλό μου παιδί, δεν υπάρχουν ισχυρότεροι μαχητές απ'την υπομονή και το χρόνο: μόνον αυτοί καταφέρνουν τα πάντα. Κι ας το βλέπουν διαφορετικά οι σοφοί μας συμβουλάτορες. Αυτό είναι το άσχημο. Άλλοι είναι υπέρ, άλλοι είναι κατά. Τι να κάνω λοιπόν;» ρώτησε, προφανώς περιμένοντας απάντηση. «Τι θα 'θελες να κάνω;» ξανάπε και στα μάτια του έλαμπε μια έκφραση με βαθιά σημασία, σαν να 'λεγε: Ξέρω εγώ τι θα κάνω! «Θα σου πω τι πρέπει να γίνει» συνέχισε, μια και δεν απαντούσε ο πρίγκιπας Αντρέι. «Θα σου πω τι πρέπει να γίνει και τι κάνω εγώ. Dans le doute, mon cher...» σταμάτησε για λίγο «abstiens-toi»* και τόνισε μ'έμφαση τα λόγια του [*Όταν αμφιβάλλεις, αγαπητέ μου... ν'απέχεις]. «Στο καλό λοιπόν, καλό μου παιδί. Και να θυμάσαι ότι συμμερίζομαι ολόψυχα τον πόνο σου κι ότι για σένα δεν είμαι ούτε Εκλαμπρότατος ούτε πρίγκιπας ούτε αρχιστράτηγος, αλλά ένας πατέρας. Αν ποτέ κάτι χρειαστεί, να 'ρθεις κατευθείαν σ'εμένα. Αντίο καλό μου παιδί».
Τον έσφιξε ακόμα μια φορά στην αγκαλιά του και τον φίλησε. Και μετά, πριν προφτάσει ακόμα ο πρίγκιπας Αντρέι, να βγεί απ'το δωμάτιο, ο Κουτούζοβ αναστέναξε με ανακούφιση και ξαναστρώθηκε να συνεχίσει το ρομάντζο Οι Ιππότες του Κύκνουτης μαντάμ ντε Ζανλίς.
Ο πρίγκιπας Αντρέι δε θα μπορούσε να εξηγήσει το πως ή το γιατί είχε γίνει αυτό, αλλά μετά τη συζήτηση του με τον Κουτούζοβ ξαναγύρισε στο σύνταγμα του καθησυχασμένος για τη γενική πορεία των πραγμάτων και για τον άνθρωπο στον οποίο είχαν εμπιστευτεί την όλη ευθύνη. Όσο περισσότερο έβλεπε πως δεν υπήρχε ίχνος ατομικού συμφέροντος σ'εκείνον το γέροντα που έδειχνε να διατηρεί απλώς τη συνήθεια των απολαύσεων, έχοντας τες γευτεί ως το μεδούλι, κι αντί για τη σοφία (που συγκεντρώνει τα γεγονότα και αντλεί συμπεράσματα) είχε αρκεστεί απλώς στην ικανότητα να εποπτεύει νηφάλια την πορεία των γεγονότων, τόσο περισσότερο σίγουρος ήταν ότι όλα θα πήγαιναν καλά. «Αυτός δε θα εισηγηθεί τίποτα δικό του. Δε θα επινοήσει τίποτα και τίποτα δε θα επιχειρήσει» σκεφτόταν ο πρίγκιπας Αντρέι «ωστόσο όλα θα τ'ακούσει, όλα θα τα θυμάται, θα βάλει το καθετί στη θέση του, τίποτα ωφέλιμο δε θα εμποδίσει και τίποτα βλαβερό δε θα επιτρέψει. Αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει κάτι δυνατότερο και σημαντικότερο απ'τη δική του θέληση - αυτό είναι η αναπότρεπτη πορεία των γεγονότων - και ξέρει να βλέπει τα γεγονότα, ξέρει να συλλαμβάνει τη σημασία τους και, βλέποντας αυτή τη σημασία, μπορεί ν'απέχει, να μη συμμετέχει σ'αυτά, να μην ακολουθεί τις προσωπικές του επιθυμίες και να στοχεύει σε κάτι άλλο. Και το σπουδαιότερο» συλλογιζόταν ο πρίγκιπας Αντρέι «τον εμπιστεύεται κανείς γιατί είναι Ρώσος, παρ'ότι διαβάζει γαλλικά ρομάντζα και χρησιμοποιεί γαλλικές παροιμίες, μα κι επειδή η φωνή του έτρεμε όταν είπε "Πως μας κατάντησαν!"κι ένας κόμπος του βασάνιζε το λαιμό όταν έλεγε πως θα κάνει τους Γάλλους να φάνε αλογίσιο κρέας!»
Σ'αυτό ακριβώς το ίδιο συναίσθημα, που το συμμερίζονταν όλοι, άλλος λίγο, άλλος πολύ, στηρίχτηκε η ομόθυμη επιδοκιμασία που συνόδεψε την εκλογή του Κουτούζοβ στη θέση του αρχιστράτηγου, σε αρμονία, θα έλεγε κανείς, με το εθνικό αίσθημα, υπερνικώντας κάθε μηχανορραφία της Αυλής.

Лев Николаевич Толстой
Lev Nikolayevich Tolstoy
Πόλεμος και Ειρήνη
Βιβλίο Δέκατο: 1812 - Κεφάλαιο XVI

.~`~.


I) Έλληνες: οι βάτραχοι που βράζουν II) Μήπως οι εκλογές είναι λυτρωτικές; III) Άρωμα αυταρχισμού και IV) «Ποιοί είμαστε;». Τέσσερα κείμενα για το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό.

$
0
0

Άμεσα σχετιζόμενη ανάρτηση

.~`~.
I
Έλληνες: οι βάτραχοι που βράζουν

Η αδυναμία ενός λαού, μίας συλλογικότητας να κατανοήσει τις μεταβολές που συντελούνται στο εσωτερικό περιβάλλον και διεθνή περίγυρο αποτελεί το μεγαλύτερο κίνδυνο για την επιβίωση του. Οι μεταβολές αυτές δεν συνιστούν ένα επιφαινόμενο ή εφήμερο χαρακτηριστικό αλλά μία κοσμογονικής υφής εκτροπή από αρχές, αξιακό πλαίσιο, συνταγματική τάξη πραγμάτων και βαθμό διεθνούς εκπροσώπησης του. Η μη συνειδητοποίηση αυτών των θεμελιωδών μεταβολών δημιουργεί αδράνεια και δεν επιτρέπει σε άτομα και συλλογικότητες είτε να προχωρήσουν σε αξιολογητικής υφής προσεγγίσεις είτε να δημιουργήσουν πολιτικά και κοινωνικά αντανακλαστικά στην ανυπαρξία του εσωτερικού Λεβιάθαν.
Το 1989 οι Ornstein και Ehrich ανέδειξαν τους κινδύνους από την αδυναμία κατανόησης των νέων δεδομένων μέσα από ένα εικονικό πείραμα («σύνδρομο του βάτραχου στο βραστό νερό»). Τοποθέτησαν ένα βάτραχο σε ένα δοχείο με νερό και άρχισαν σταδιακά να αυξάνουν τη θερμοκρασία. Ο βάτραχος, μη μπορώντας να αντιληφθεί τα νέα δεδομένα (αύξηση της θερμοκρασίας), παρέμεινε μέσα στο καυτό νερό και βρήκε φρικτό θάνατο. Θα μπορούσε να είχε σωθεί πηδώντας απλά έξω από το δοχείο.
Οι Έλληνες σήμερα αντιδρούν σαν έναν βάτραχο που αδυνατεί να αντιληφθεί τη νέα πραγματικότητα. Όχι αυτή που επιβάλλει τον απαιτούμενο εξορθολογισμό του κράτους και της δημόσιας διοίκησης, αλλά αυτή που μετατρέπει μία χώρα του Πρώτου κόσμου σε ένα τριτοκοσμικό προτεκτοράτο. Οι χθεσινοί δημιουργοί του χάους σήμερα εμφανίζονται ως υπέρμαχοι του εξορθολογισμού. Το πολιτικό σύστημα παραδόθηκε αμαχητί, πέταξε την εθνική ασπίδα του και λειτουργεί ως ένα εγκάθετο καθεστώς.
Για τους διεθνολόγους η παραίτηση μίας εθνικής ηγεσίας από την αποκλειστική, προνομιακή, θεσμική και συνταγματική υποχρέωση να προασπίζεται την επιβίωση μίας συλλογικότητας συνιστά μία κοσμογονία. Είναι η ιστορική στιγμή μίας βιβλικής αποκάλυψης, όταν η αποστασιοποίηση της πολιτικής ελίτ μεταβάλλει την οργανωτική πολιτική δομή του ενδο-κρατικού πεδίου σε ένα άναρχο και αποκεντρωμένο περιβάλλον. Η ευνομία της ενδοκρατικής τάξης εξισώνεται με το άναρχο περιβάλλον των διακρατικών σχέσεων.
Ο ευρω-κανιβαλισμός αποτελεί πλέον μία στρατηγική διαχείρισης της κρίσης, αφού η παραδειγματική τιμωρία της Ελλάδας προωθείται ως ένα άτυπο ή και τυπικό πρωτογενές ευρωπαϊκό «δίκαιο». «Έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα σε ταπεινώσεις που υφίσταται μία χώρα, ένα έθνος ιστορικό και υπερήφανο και ακόμα μεγαλύτερες ταπεινώσεις που θα αναγκαστεί να υποστεί» δηλώνει κορυφαίο κυβερνητικό στέλεχος. Αν οι επιλογές μας κυμαίνονται μεταξύ ταπείνωσης και περισσότερης ταπείνωσης τότε οφείλουμε να δημιουργήσουμε τον τρίτο δρόμο. Είναι ο δρόμος του αυτοσεβασμού, της αντίστασης και της εθνικής αξιοπρέπειας, διαχρονικών εθνικών χαρακτηριστικών ενός μικρού και φτωχού λαού. Είναι ο δρόμος της καταγγελίας των επιφαινόμενων ευρωπαϊκών αξιών που δυστυχώς πολλοί διδάσκουμε στα αμφιθέατρα. Είναι ο δρόμος που θα διασώσει ενδεχομένως την Ευρώπη από μία πορεία προς έναν θεσμικό αυταρχισμό. Είναι η ώρα που ο βάτραχος θα πρέπει να πηδήξει έξω από το καυτό νερό.

.~`~.
II
Μήπως οι εκλογές είναι λυτρωτικές;

Η χώρα δύσκολα θα αποφύγει τις μεγάλες περιπέτειες, κι αυτό δεν αποτελεί κανενός είδους κινδυνολογία αλλά κοινή διαπίστωση όσων παρακολουθούν με ψυχραιμία και αγωνία τις εξελίξεις.
Η κοινωνία συνειδητά ή ασυνείδητα αρχίζει μέσα στη βαθιά κρίση και σαπίλα να αποβάλλει το διεφθαρμένο σύστημα που ο μοναδικός πυλώνας στον οποίο βασίστηκε ήταν η διαφθορά, η μετριοκρατία, η πολιτική και οικονομική σαπίλα και η αδιαφορία για οποιαδήποτε συλλογικότητα.
Η έλλειψη αστικής τάξης σε κοινωνίες που επιθυμούν να διαμορφώσουν αστικούς δημοκρατικούς θεσμούς κατά το Δυτικό πρότυπο που κυριάρχησε με τον αγγλικό κοινοβουλευτισμό, τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση, είναι εμφανής σε μια χώρα που δεν μπορεί, ούτως ή άλλως, να αφομοιώσει με ευκολία τα Δυτικά προτάγματα.
Αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην κακό, αφού η μακρόχρονη ιστορία μας στο μεταίχμιο δύο κόσμων μας διαμόρφωσε μια νοοτροπία που δεν είναι ούτε Δυτική ούτε Ανατολική. Γίνεται όμως προβληματικό όταν δεν μπορούμε να διαμορφώσουμε δικούς μας δημοκρατικούς θεσμούς που από τη μια να προσανατολίζουν τη χώρα προς τον Δυτικό τρόπο ζωής και από την άλλη να καθιστούν αποτελεσματική τη δημοκρατική λειτουργία της.
Δεν φταίει σ’ αυτό η έλλειψη μόνο αστικής τάξης, αλλά και πνευματικής ηγεσίας ή ακόμη και μέσων ενημέρωσης τα οποία δεινοπάθησαν τα τελευταία χρόνια στα χέρια «νταβατζήδων» της εξουσίας που το μόνο που αναπαρήγαγαν, δυστυχώς με επιτυχία, ήταν η εξουσία τους και τα οικονομικά οφέλη που τους προσέφερε η διαπλοκή με τη βαθιά διεφθαρμένη πολιτική τάξη.
Το Κοινοβούλιο είναι υποχείριο του εκάστοτε πρωθυπουργού ή πολιτικού αρχηγού, και η δικαστική εξουσία έρμαιο της βούλησης της εκτελεστικής. Τα τελευταία γεγονότα επιβεβαιώνουν πως το μόνο που ενδιαφέρει έναν από τους πυλώνες της πολιτειακής μας συγκρότησης, ίσως τον σημαντικότερο, είναι η είσπραξη του αντιτίμου της ευπείθειάς του στις εκάστοτε κυβερνήσεις.
Κάποτε κυβερνούσαν τη χώρα οι κοτζαμπάσηδες, τώρα, χωρίς να έχουν εκλείψει, προσετέθησαν και διάφορες άλλες μορφές – παλαιότερα οι συνδικαλιστές, τώρα ακόμη και οι δικαστές.
Εν τη παλάμη και ούτω βοήσωμεν κράζουν όλοι, αλλά τα εν τη παλάμη διδόμενα έχουν και ένα τέλος. Ή μάλλον, το τέλος τους επήλθε εδώ και καιρό. Τώρα διαμοιράζουν τα τελευταία ιμάτια και παρακολουθούν τη βύθιση του Τιτανικού απολαμβάνοντας τους ήχους της μουσικής. Ο Τιτανικός βυθίζεται, κι αυτό για ορισμένους ίσως αποτελεί και λύτρωση. Λύτρωση με την έννοια ότι για να οικοδομηθεί κάτι καινούριο πρέπει να καταρρεύσει εντελώς το παλαιό.
Η κυβέρνηση που ανέλαβε να εξυγιάνει τον δημόσιο βίο και να κάνει μια νέα αρχή με αντάλλαγμα την τεράστια οικονομική πίεση της κοινωνίας, είναι βουτηγμένη στην αμαρτία και στην ανομία. Η σύνθεσή της εξ αρχής σ’ αυτό παρέπεμπε, αλλά οι περισσότεροι ίσως είχαν κάποια κρυφή ελπίδα ότι καθώς φθάσαμε στο χείλος του γκρεμού, μπορεί κάτι να άλλαζε.
Η γοητεία της εξουσίας (και του παραγώγου της στην Ελλάδα, της διαφθοράς) είναι τόσο ισχυρή που, παραφράζοντας τη γνωστή μαρξιστική ρήση, θα μπορούσαμε να πούμε πως ο τελευταίος Έλληνας πολιτικός θα κρεμαστεί με το σκοινί με το οποίο θα δωροδοκηθεί.
Μέσα σ’ αυτό το γενικό πλαίσιο, η χώρα οδεύει σε εκλογές οι οποίες, με μαθηματική ακρίβεια, θα οδηγήσουν σε τραγικά αδιέξοδα, ανεξαρτήτως αποτελέσματος.
Δυστυχώς, η παντελής κατάρρευση είναι νομοτέλεια. Οι πιο θετικιστές την ονομάζουν «δημιουργική καταστροφή», αλλά πολύ φοβάμαι πως ακόμη και μέσα από την καταστροφή δεν θα αναδυθεί το νέο αν επικρατήσουν τα παλιά υλικά.
Χωρίς να γίνεται κανενός είδους παραλληλισμός, στις αρχές του αιώνα, το 1909 και με τη χώρα να σέρνει την ντροπή της ήττας του 1897, η Επανάσταση στου Γουδί απέρριψε τις πολιτικές προσωπικότητες της εποχής και έφερε στην εξουσία τον Ελευθέριο Βενιζέλο, με τις ευλογίες της κοινωνίας.
Σήμερα κάτι τέτοιο είναι αδύνατον και απευκταίον να συμβεί. Το καινούριο θα ξεπηδήσει μέσα από πρωτοβουλίες που θα αναληφθούν από νέους ανθρώπους με σύγχρονα αντανακλαστικά, ευρύ κοσμοπολιτισμό και πολύ καλή εκπαίδευση, με την περιθωριοποίηση δυνάμεων και προσώπων που ταλάνισαν τον δημόσιο βίο μετά τη Μεταπολίτευση.
Αν δεν υπάρξει μια τέτοια σωτήρια πρωτοβουλία, τα πράγματα θα είναι πάρα πολύ δύσκολα για τη χώρα. Δειλά-δειλά, κάτι αρχίζει να κινείται. Πρέπει όμως μετά τις εκλογές να προσλάβει ταχύ και δραματικό χαρακτήρα. Γιατί δραματικές θα είναι και οι εξελίξεις.
Η χώρα δεν μπορεί να κυβερνηθεί ούτε με τον παλαιοκομματισμό του κ. Σαμαρά ούτε με τις ιδεοληψίες μιας αμφιλεγόμενης Αριστεράς. Χρειάζεται κάτι καινούριο που ξεπερνάει τις αγκυλώσεις που την οδήγησαν στην καταστροφή.
Παντελής Σαββίδης - Πηγή: Pontos News

.~`~.
III
Άρωμα αυταρχισμού

Η δημοσιονομική κρίση που διερχόμαστε συνιστά μία διττή απειλή. Αφορά την επιβίωση μας ως χώρα του Πρώτου Κόσμου αλλά και τους δημοκρατικούς θεσμούς. Ενώ η χώρα βυθίζεται σε έναν φαύλο, αυτοτροφοδοτούμενο κύκλο ύφεσης, οι θεσμοί που έστω ονομαστικά εξασφαλίζουν την ευνομία και συνταγματική τάξη αλλοιώνονται ή υπερκαλύπτονται. Η επίκληση σε συνταγματικές αρχές γίνεται κατά το δοκούν, εξομοιώνοντας με αυτόν τον τρόπο τον μέχρι πρότινος αδιαπραγμάτευτο κανονιστικό ρόλο του Συντάγματος και του εσωτερικού δικαίου των κρατών με το νεφέλωμα του διεθνούς δικαίου. Η συντεταγμένη ενδοκρατική τάξη πραγμάτων εκλαμβάνει την άναρχη χροιά του διακρατικού πεδίου όπου επικρατεί το δίκαιο του ισχυρού.
Στην Ελλάδα ένας υποδόριος αυταρχισμός, επικαλυμμένος με έναν μανδύα εξορθολογισμού και επιφαινομενικής δημοκρατίας αποσυνθέτει το ήδη προβληματικό συνταγματικά οικοδόμημα της χώρας. Σε συνθήκες απονομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος αυτόκλητοι ή αυτοπροσδιοριζόμενοι διανοούμενοι στηρίζουν ένα γκρίζο σύστημα διακυβέρνησης. Την ίδια στιγμή όσοι πανεπιστημιακοί τολμούν να εκφραστούν δημόσια κατά της υιοθετηθείσας πολιτικής απειλούνται ποικιλοτρόπως προκειμένου να σιωπήσουν. Η ενημέρωση φιλτράρεται σε συνθήκες διασποράς πανικού με στόχο τη χαλιναγώγηση της κοινής γνώμης. Η Βουλή και ο ουσιαστικός της ρόλος περιθωριοποιείται, ενώ βουλευτές σύρονται, εξαναγκάζονται να συναινέσουν σε συνθήκες άγνοιας σε μία διαδικασία κοινωνικής αποδόμησης, θεσμικής καταβαράθρωσης και οικονομικής τελμάτωσης. Την ίδια ώρα κάποιοι δημιουργούν συνθήκες κανιβαλισμού σπρώχνοντας τη μία ομάδα εργαζομένων ενάντια στην άλλη. Από την πλευρά της η ΕΕ στοχοποιεί τον πολιτικό πλουραλισμό με εκβιαστικά διλήμματα που υπερβαίνουν τον μέχρι πρότινος κανονιστικό της ρόλο ως ένας φορέας εκδημοκρατισμού. Ο πανικός άτολμων ηγετών, η μυωπία των εθνικών συμφερόντων και η κυριαρχία ενός νεωτερικού ευρω-ρατσισμούδημιουργούν συνθήκες αδράνειας.
Τελικά το διακύβευμα της κρίσης δεν είναι μόνο η πλασματική ευμάρεια και το χρέος που δημιούργησε εν κρυπτώ το φαύλο πολιτικό σύστημα, αλλά η ίδια η δημοκρατία. Το σημερινό σύστημα διακυβέρνησης συνιστά επιστροφή στο παρελθόν και ενεργοποιεί θετικά και αρνητικά αντανακλαστικά στη χώρα. Για τα εθνικά κέντρα λήψης αποφάσεων και τις εθνικές ηγεσίες υπάρχουν δύο κόκκινες γραμμές. Η πρώτη αφορά την κρατική κυριαρχία και η δεύτερη τη δημοκρατία. Η παρούσα ηγεσία του τόπου εκχώρησε με πρωτοφανή τρόπο κυριαρχικά δικαιώματα, ενώ ο πανικός της την οδηγεί σε έναν υπερβατικό αυταρχισμό που αποδομεί με χειρουργική ακρίβεια τους δημοκρατικούς θεσμούς. Το κράτος και οι μηχανισμοί του δεν μπορούν να λειτουργούν ως ένα συστημικό παρακράτος, ιδιαίτερα όταν η ηγεσία της χώρας δεν έχει πείσει ότι διαχειρίστηκε επιτυχώς το εθνικό ζήτημα. Θεμελιώδες προαπαιτούμενο επιβίωσης μας δεν είναι απλά οι επιβαλλόμενες και στοχευμένες διαρθρωτικές αλλαγές αλλά και η αποκατάσταση σε θεσμικό, συνταγματικό και ψυχολογικό επίπεδο της εμπιστοσύνης στο πολιτικό προσωπικό και τους δημοκρατικούς θεσμούς.

.~`~.
IV
«Ποιοί είμαστε;»

Οι προηγούμενες γενεές... παράλληλα με τις οικονομικές κρίσεις, έπρεπε να αντιμετωπίσουν και το ασταθές γεωπολιτικό περιβάλλον το οποίο οδήγησε στους δύο παγκοσμίους πολέμους· έπρεπε να προασπίσουν την εδαφική ακεραιότητα της χώρας, η οποία απειλήθηκε έσωθεν και έξωθεν. Οι προκλήσεις αυτές εξηγούν τον πλούτο των προπολεμικών προβληματισμών γύρω από την εθνική ταυτότητα, καθώς και την επιστημονική, λογοτεχνική και καλλιτεχνική παραγωγική έμπνευση. Η γενεά του Μεσοπολέμου αναδύθηκε και δημιούργησε μέσα σε ένα περιβάλλον με έντονη γεωπολιτική δραστηριότητα.
Όπως μέχρι πρό τινος κυριαρχούσε η ψευδαίσθηση της οικονομικής ασφάλειας, έτσι και σήμερα θεωρούμε ότι οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι απειλούν «τους άλλους». Ζητήματα όπως η επιβίωση του ευρωπαϊκού σχεδίου, η αποσύνθεση του πολιτικού σκηνικού της Μέσης Ανατολής και οι αυξανόμενες φιλοδοξίες της Ρωσίας στην περιοχή μας αντιμετωπίζονται επιφανειακά, σε ένα συνεχές δημοσιογραφικό zapping. Πίσω από την ανεύθυνη ελαφρότητα κρύβεται ο ίδιος πνευματικός συντηρητισμός ο οποίος παρεκώλυσε την συζήτηση για την δύσμορφη και παρασιτική οικονομική ανάπτυξη κατά την περασμένη τριακονταετία.
Ο προβληματισμός για τα γεωπολιτικά ζητήματα έχει πάντα αφετηρία το ερώτημα-τίτλο του τελευταίου βιβλίου του Samuel Huntington : «Ποιοί είμαστε;». Η απάντηση, διαφορετική ανά εποχή και συγκυρία, επιτρέπει την συγκρότηση ενός πολιτικού υποκειμένου το οποίο τοποθετείται έναντι των γεωπολιτικών διακυβευμάτων. Το χαοτικό γεωπολιτικό περιβάλλον αποκτά νόημα και δομή, μόνον όταν η απάντηση στο ερώτημα αυτό καταστεί σαφής, ορθή και λειτουργική. Πρόκειται για ένα ιδιαιτέρως κρίσιμο ζήτημα που αφορά την επιβίωση και την πρόοδο ενός κοινωνικού συνόλου το οποίο μπορεί να συγκροτείται σε διάφορες κλίμακες: τοπική, περιφερειακή, εθνική, υπερεθνική.
Η συζήτηση αυτή έχει προ πολλού ακινητοποιηθεί στην Ελλάδα. Ο δεξιός οπισθοδρομισμός αρνείται τον εξελικτικό χαρακτήρα της ταυτότητας και ασκεί λογοκριτική τρομοκρατία σε όποια προσπάθεια ανανέωσης· ο αριστερός κατεδαφισμός, εξίσου βίαιος, αρνείται την εποικοδομητική λειτουργικότητα των παραδοσιακών συμβόλων και θεσμών. Ανάμεσα στην Σκύλλα και την Χάρυβδη, η επιστράτευση της δημιουργικής φαντασίας ακυρώνεται, πριν οδηγήσει σε συγκροτημένες εναλλακτικές προτάσεις. Η ακινησία δεν ενοχλεί όσο το γεωπολιτικό πλαίσιο είναι σταθερό - όπως συνέβη στα καθ’ημάς από το τέλος του Εμφυλίου ώς σήμερα. Όμως, η παρένθεση αυτή ενδέχεται να κλείσει σύντομα. Εφ’όσον επαναπροκύψουν τα προβλήματα τα οποία συγκλόνισαν τις προηγούμενες γενεές, θα αποκαλυφθεί το πνευματικό κενό.
Αντίθετα με την οικονομική κρίση, έξωθεν έτοιμες λύσεις δεν θα διατίθενται. Θα πρέπει, τότε, να απαντηθεί επειγόντως και εκ των ενόντων το καίριο ερώτημα «ποιοί είμαστε;»· όχι πλέον στο πλαίσιο του εθνικιστικού 19ου ή του ιδεολογικού 20ου, αλλά του πολιτισμικού 21ου αιώνα. Η απάντηση θα επανακαθορίσει τις σχέσεις με τους γείτονές μας και με τις εμπλεκόμενες στην περιοχή μας μεγάλες δυνάμεις, θα επαναπροσδιορίσει τους δεσμούς και τις ισορροπίες ανάμεσα στο ελληνικό Κράτος, το κυπριακό Κράτος και την Διασπορά, θα αναθεωρήσει τις ιεραρχήσεις ανάμεσα στο αθηναϊκό κέντρο και τις περιφερειακές ή τοπικές οντότητες. Τροφοδοτούμενη από τον ιστορικό χρόνο, τις συνέχειες, και από τις γεωγραφικές εμπειρίες, τα τοπία, θα πρέπει να νοηματοδοτήσει και να ανανεώσει την τρωθείσα εθνική υπερηφάνεια, σύμφωνα με τις νέες κυρίαρχες οικουμενικές αξίες και συνθήκες.

.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική


Τα -37- πιο δημοφιλή για το 2014.

$
0
0

.~`~.
21 δημοφιλέστερα στην ελληνική























.~`~.
16 δημοφιλέστερα στην αγγλική

















.~`~.

`~.

Αναγκαιότητα και υπευθυνότητα.

$
0
0

α´
Αν η αντίληψη για την «αναγκαιότητα» μοιάζει να παραπέμπει σε κάτι αντικειμενικό και επομένως κάτι που καθιστά περιττή την κρίση πάνω σε ό,τι είναι καρπός αυτής της αναγκαιότητας, η σκέψη του Θουκυδίδηδεν φαίνεται παρ'όλα αυτά να ικανοποιείται με μια παρόμοια διαπίστωση, και αντίθετα επιστρέφει, επίμονα, στο ερώτημα: αν η αυτοκρατορία είναι, από μόνη της, ασύμβατη με μια ηθική και αν ιδιαίτερα η αυτοκρατορία [ηγεμονία] της Αθηνας καταστράφηκε ακριβώς γιατί βασίστηκε και στηρίχτηκε -όπως δήλωναν οι εχθροί της- στην παραβίαση του ηθικού νόμου.
Κάθε φορά που επικεντρώνεται στην «αναγκαιότητα» των ιστορικών διαδικασιών που περιγράφει, ο Θουκυδίδης φαίνεται να αφήνει στη σκιά αυτό το πρόβλημα: αυτό όμως εμφανίζεται και πάλι κάθε φορά που η αφήγηση οδηγεί το δημιουργό να προσεγγίσει τις βιαιότητες που είναι καρπός αυτής της απρόσωπης «αναγκαιότητας», μέχρι να αποτελέσουν σχεδόν ένα νήμα, το παράλληλο νήμα της πραγματικής πολιτικής που στηρίζει την αφήγηση. Ο συλλογισμός δεν είναι πάντα σε τρίτο πρόσωπο -όπως όταν, στο τρίτο βιβλίο, ο Θουκυδίδης εξετάζει το θλιβερό σύνδεσμο ανάμεσα στον εξωτερικό και εμφύλιο πόλεμο-, αλλά επίσης, και ίσως συχνότερα, μέσω των λόγων των βασικών πρωταγωνιστών, των Αθηναίων...
Κατά τη διάρκεια του διαλόγου, ο λόγος των Μηλίων εμφανίζεται ο λιγότερο αξιόπιστος, έτσι όπως υπερασπίζεται με σοφιστείες μια αδύναμη θέση, το όφελος δηλαδή που θα έχουν οι Αθηναίοι αν επιδείξουν υποχωρητικότητα και έλεος. Εύκολος στόχος της ανυποχώρητης διαλεκτικής των συνομιλητών τους, οι οποίοι άλλωστε δεν αγνούν τη μοίρα που μπορεί να συναντήσουν. «Αν ηττηθείτε» απειλούν οι Μήλιοι (Ε', 90) «εσείς θα υποστείτε μια φοβερή τιμωρία», και υπονοούν: τόσο σκληρή όσο πιο ανελέητοι φανείτε σε μια ευκαιρία όπως αυτή. «Ακόμα και αν η αυτοκρατορία [ηγεμονία] μας σβήσει» απαντούν οι Αθηναίοι «εμείς δεν φοβόμαστε το τέλος»: και εξηγούν ότι είναι καλύτερα να πέσουν από τα χτυπήματα της μεγάλης αντίπαλης δύναμης παρά να υποχωρήσουν στην εξέγερση των υπηκόων τους.
Όμως, αν δεν είναι η εξέταση της ωφέλειας εκείνο που θα αποτρέψει τους Αθηναίους από το να εκμηδενίσουν το σκάνδαλο της ανεξαρτησίαςτων Μηλίων, στους Μήλιους δεν απομένει παρά να καταφύγουν στην ελπίδα (Ε', 102) -την οποία οι Αθηναίοι εύκολα αντιμετωπίζουν με σαρκασμό- και τέλος στην υπόθεση βοήθειας των θεών, εφ'όσον αυτοί είναι εγγυητές του δικαίου (Ε', 104). Η απάντηση των Αθηναίων οδηγεί το συλλογισμό σε ένα ακραίο σημείο: όχι μόνο μεταξύ των ανθρώπων αλλά, απ'ότι γνωρίζουμε, και μεταξύ των θεών ισχύει η αρχή της κυριαρχίας του ισχυρότερου (ου αν κράτη άρχειν)'«αυτόν το νόμο», παρατηρούν, «δεν τον φτιάξαμε εμείς, ούτε ήμασταν εμείς οι πρώτοι που επωφεληθήκαμε'τον κληρονομήσαμε από αυτούς που προηγήθηκαν και με τη σειρά μας θα τον παραδώσουμε σε όποιον μας ακολουθήσει, και αυτός θα έχει αιώνια αξία'και γνωρίζουμε καλά ότι και εσείς οι ίδιοι, αν διαθέτατε μια δύναμη σαν τη δική μας, θα συμπεριφερόσαστε όπως εμείς». Είναι δηλαδή μια «αναγκαιότητα» εκείνη στην οποία οι Αθηναίοι υπακούουν εκμηδενίζοντας τη σκανδαλώδη ουδετερότητατων Μηλίων...
Δεν είναι πολύ αξιόλογη η ερώτηση με ποιού το μέρος είναι ο Θουκυδίδης σε σχέση με τους ομιλητές. Έχει νόημα όμως να παρατηρήσουμε ότι, στη σύγκρουση των επιχειρημάτων, οι Μήλιοι στο τέλος καταλήγουν χωρίς όπλα και διατηρούν, καταληκτικά, τη θέση τους μόνο λόγω ενός επιχειρήματος εντελώς τολμηρού: οτί δηλαδή κανείς ποτέ δεν υποχώρησε αυθόρμητα, ενώ θα μπορούσε να πολεμήσει...

Εκείνη την εποχή, η σφαγή των Μηλίων εμφανίστηκε σαν μια επώδυνη αναγκαιότητα. Κι όμως, εκείνη η σφαγή φαίνεται ότι βασάνισε για χρόνια το συλλογικό υποσυνείδητο των Αθηναίων, αφού αναδύεται -εφιάλτης που δεν έχει εξαφανιστεί- τη στιγμή της ήττας, την άγρυπνη νύχτα μετά τους Αίγος Ποταμούς:
«Δεν θρηνούσαν μόνο τους νεκρούς, αλλά ακόμα περισσότερο τους εαυτούς τους'πίστευαν ότι θα είχαν την ίδια τύχη που στην εποχή της δύναμης τους είχαν επιβάλλει στους κατοίκους της Μήλου, αποίκους της Σπάρτης» (Ελληνικά, Β', 2,3).
Όποιος έγραψε αυτά τα λόγια -πιθανότατα αυτό το μέρος της ιστορίας των Ελληνικών ανήκει στον Θουκυδίδη- είχε μια σαφή αντίληψη της «ευθύνης», και ξέρει ότι δεν είναι λάθος να εκτιμά το ορθό που θα παραμείνει ατιμώρητο σε αυτή την υπόθεση της αλήθειας που είναι η πολιτική.
Luciano Canfora
Ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας
Εκδ. Κουμουνδουρέα


β´
{ΜΗΛ.} Καὶ πῶς χρήσιμον ἂν ξυμβαίη ἡμῖν δουλεῦσαι, ὥσπερ καὶ ὑμῖν ἄρξαι;
Πώς είναι δυνατόν να είναι εξίσου χρήσιμο (συμφέρον)για εμάς να υποδουλωθούμε, όπως είναι για εσάς να μας υποδουλώσετε;
{ΑΘ.} Ὅτι ὑμῖν μὲν πρὸ τοῦ τὰ δεινότατα παθεῖν ὑπακοῦσαι ἂν γένοιτο, ἡμεῖς δὲ μὴ διαφθείραντες ὑμᾶς κερδαίνοιμεν ἄν.
Διότι με την υποταγή σας θα αποφεύγατε τις χειρότερες συμφορές, εμείς πάλι θα είμαστε κερδισμένοι αν δεν σας καταστρέψουμε.
{ΜΗΛ.} Ὥστε [δὲ] ἡσυχίαν ἄγοντας ἡμᾶς φίλους μὲν εἶναι ἀντὶ πολεμίων, ξυμμάχους δὲ μηδετέρων, οὐκ ἂν δέξαισθε;
Δεν θα δεχόσασταν, έτσι, να είμαστε φίλοι, αντί για εχθροί σας, και να διατηρήσουμε την ησυχία μας χωρίς να έχουμε συμμαχία με κανέναν από τους δύο;
{ΑΘ.} Οὐ γὰρ τοσοῦτον ἡμᾶς βλάπτει ἡ ἔχθρα ὑμῶν ὅσον ἡ φιλία μὲν ἀσθενείας, τὸ δὲ μῖσος δυνάμεως παράδειγμα τοῖς ἀρχομένοις δηλούμενον.
Όχι, διότι η εχθρότητα σας δεν μας βλάπτει όσο η φιλία σας, η οποία στα μάτια των υπηκόων μας είναι ένδειξη αδυναμίας, ενώ το μίσος σας απόδειξη δύναμης.
Θουκυδίδης
Ἱστοριῶν εʹ (5.92.1–5.95.1)


γ´
Ούτε μέμφομαι εκείνους που θέλουν να άρχουν, αλλ’ εκείνους που είναι υπερβολικά πρόθυμοι να υποτάσσωνται εις άλλους.
Ἑρμοκράτης ο Συρακούσιος


.~`~.


Η υποθαλάσσια σήραγγα του Μαρμαρά και η στρατηγική της σημασία για την Τουρκία.

$
0
0

Άμεσα σχετιζόμενες αναρτήσεις

.~`~.
Η υποθαλάσσια σήραγγα του Μαρμαρά και η στρατηγική της σημασία για την Τουρκία
Σοφία Αποστολοπούλου

Μία από τις βαθύτερες υποθαλάσσιες σήραγγες του κόσμου, που ενώνει την ευρωπαϊκή με την ασιατική ακτή της Κωνσταντινούπολης, η Marmaray, εγκαινιάστηκε από τον Τούρκο πρωθυπουργό Ρετζέπ Ταγίπ Έρντογαν στις 29 Οκτωβρίου του 2013, στην ενενηκοστή επέτειο της ίδρυσης της Τουρκικής Δημοκρατίας. Η ιδέα για την κατασκευή μιας υποθαλάσσιας σήραγγας στην Κωνσταντινούπολη που θα ενώνει τις δύο ακτές του Βοσπόρου διετυπώθη για πρώτη φορά το 1860, όταν στον θρόνο βρισκόταν ο σουλτάνος Αμπντούλ Μετζίτ. Έναν και πλέον αιώνα μετά, το 1987, μία επιστημονική μελέτη επανέφερε το ζήτημα στην επικαιρότητα, κρίνοντάς το έργο εφικτό. Τη δεκαετία του ’90, επί δημαρχίας του Έρντογαν, το σχέδιο εξασφάλισε την απαραίτητη πολιτική στήριξη, με αφορμή την δημογραφική έκρηξη που επήλθε στην Πόλη.
Η σήραγγα του Μαρμαρά δεν αποτελεί ένα απλό έργο υποδομής. Καθίσταται σύμβολο της ανερχόμενης περιφερειακής ηγεμονίας που φιλοδοξεί να ασκήσει η Τουρκία στην άμεση περιφέρειά της, αλλά και μέσο επίδειξης της αυξανόμενης οικονομικής ισχύος της. Η προσπάθεια του τουρκικού κράτους να πρωτοπορήσει τεχνολογικά, κατέληξε σε ένα μεγαλεπήβολο έργο, όπως το Marmaray, από το οποίο η χώρα αντλεί κύρος σε διεθνές επίπεδο. Ως εκ τούτου η υποθαλάσσια σήραγγα δεν είναι μόνο μία τεχνολογική επιτυχία αλλά κι ένα πολιτικό επίτευγμα με γεωστρατηγικές προεκτάσεις που επηρεάζει συλλήβδην τον ευρασιατικό χώροκαι κυρίως τα όμορα κράτη της Τουρκίας.
Το «φαραωνικό» αυτό έργο απαίτησε ένα σημαντικό προϋπολογισμό για την υλοποίησή του, ποσό το οποίο η Τουρκία δεν μπορούσε να διαθέσει. Η χρηματοδότηση του έργου έγινε από τον Οργανισμό Διεθνούς Συνεργασίας της Ιαπωνίας (JICA), συμφωνία που ανατρέχει πίσω στο 1999, και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Πέραν της επιτυχούς χρηματοδότησης της κατασκευής της σήραγγας, ωστόσο, εγείρονται αμφιβολίες σχετικά με το κατά πόσο η Τουρκική οικονομία έχει τις υποδομές να συντηρήσει τα μεγάλα αυτά έργα που προωθεί η κυβέρνηση Έρντογαν. Η τουρκική οικονομία δεν διαθέτει πάντα τους αναγκαίους πόρους για να υλοποιηθούν ή να συντηρηθούν αυτά τα έργα. Θα πρέπει είτε να προσελκύσει διεθνή κεφάλαια, είτε να διαθέσει εγχώριους πόρους περιορίζοντας άλλες δαπάνες. Σε κάθε περίπτωση, η εν λόγω σήραγγα αναμένεται να παρουσιάσει σημαντικές προοπτικές μόλις καταστεί λειτουργική, καθώς είναι σχεδιασμένη για να ενσωματωθεί σταδιακά σε ένα ευρύτερο δίκτυο μεταφορών, που προκαλεί το διεθνές επιχειρηματικό ενδιαφέρον και μεταβάλει σε κάποιο βαθμό το γεωστρατηγικό τοπίο. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που η τουρκική ηγεσία παρομοιάζει το εν λόγω δίκτυο με τον ιστορικό «δρόμο του μεταξιού».
Η συμμετοχή σ’ ένα τέτοιο δίκτυο δεν διαθέτει μόνο οικονομικές, εμπορικές και πολιτιστικές πτυχές. Αντιθέτως η συμμετοχή στο εν λόγω δίκτυο συνδέεται άρρηκτα με την πολιτική επιρροή και το κύρος που μπορούν ν’ ασκήσουν τα συμμετέχοντα σ’ αυτό κράτη. Κατ’ αντιστοιχία με τον «δρόμο του μεταξιού», η σήραγγα του Μαρμαρά αποτελεί την αφετηρία για τη δημιουργία ενός σιδηροδρομικού δικτύου, το οποίο, τα κράτη της Ευρασίας φιλοδοξούν να εκτείνεται από την Κίνα έως και τη Δυτική Ευρώπη [China’s Eurasian Pivot]. Μέχρι το τέλος του 2014 αναμένεται π.χ. να έχει ολοκληρωθεί η γραμμή Μπακού-Τιφλίδα-Καρς. Η νέα αυτή γραμμή πρόκειται να συνδεθεί με την σήραγγα του Μαρμαρά για να επεκταθεί στη συνέχεια προς την Αδριανούπολη, κοντά στα σύνορα με την Ελλάδα και τη Βουλγαρία, και να συνδεθεί με την Δυτική Ευρώπη.
Τα στρατηγικής σημασίας σχέδια της Τουρκίας για τη δημιουργία ενός δικτύου, που θα φέρει ευημερία τόσο στη χώρα όσο και στον μέχρι πρότινος υποανάπτυκτο ευρασιατικό χώρο, δεν σταματούν εκεί. Υπενθυμίζουμε ότι τον Απρίλιο του 2012, ο Έρντογαν πραγματοποίησε μία επίσκεψη υψηλού επιπέδου στο Πεκίνο [Η επίσκεψη αυτή ήταν η πρώτη επίσκεψη υψηλού επιπέδου της Τουρκίας στην Κίνα από το 1985]. Στην επίσκεψη αυτή ήταν πρόδηλο ότι η κινεζική ηγεσία ήταν διατεθειμένη να δώσει στο εξής μεγαλύτερη σημασία στις σχέσεις της με την Τουρκία. Οι προθέσεις του Πεκίνου μπορούν να συναχθούν και από συμβολικές κινήσεις προς τον φιλοξενούμενο πρωθυπουργό. Ο Έρντογαν είχε συναντηθεί με τον τέως Κινέζο αντιπρόεδρο και νυν Πρόεδρο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας (Λ.Δ.Κ.), Xi Jinping, στην πλούσια σε πετρέλαιο επαρχία της Κίνας, την Σινγιάνγκ. Η περιοχή αυτή αποτελεί μία επαρχία-αγκάθι στις διπλωματικές σχέσεις Άγκυρας-Πεκίνου, δεδομένου ότι φιλοξενεί περίπου εννέα εκατομμύρια Ουϊγούρους. Κατά τη διάρκεια της εν λόγω επίσκεψης του Έρντογαν, η κινεζική ηγεσία παρουσίασε επίσης το ενδιαφέρον της για την μελλοντική σιδηροδρομική σύνδεση Καρς-Αδριανούπολη.
Δεν χωρά αμφιβολία ότι, η Κίνα προσπαθεί να κάνει ένα νέο άνοιγμα προς τις ευρωπαϊκές χώρες, επενδύοντας σε έργα μεγάλης κλίμακας. Χαρακτηριστικές είναι οι επενδύσεις της στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπως εκείνες στην Τουρκία που μας απασχολούν εδώ. Σκοπός της Κίνας συγκεκριμένα είναι η δημιουργία ενός σιδηροδρομικού δικτύου με τραίνα υψηλής ταχύτητας και χωρητικότητας που θα συνδέσουν τον ευρασιατικό χώρο και θα εξάγουν γρήγορα και οικονομικά τα προϊόντα της στις χώρες της Ευρώπης [The Role of Central and Eastern Europe in the Building of Silk Road Economic Belt]. Τα σχέδια αυτά της Κίνας δεν αφήνουν αδιάφορη την Ιαπωνία, η οποία χρηματοδοτώντας τη σήραγγα του Μαρμαρά επιδιώκει να διατηρήσει την επιρροή της στην περιοχή. Το Τόκιο αντιλαμβάνεται πως το Πεκίνο προσπαθεί να εξασφαλίσει τη μερίδα του λέοντος από τη δημιουργία του νέου δικτύου, στο οποίο η ίδια διεκδικεί ρυθμιστικό ρόλο εξαιτίας του όγκου των συναλλαγών της.
Το πρωτοποριακό αυτό έργο παρουσιάζει πληθώρα πλεονεκτημάτων για τα κράτη που συμμετέχουν σ’ αυτό. Παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον να αναφερθούμε εκτός από την Τουρκία και στα κράτη που επηρεάζονται άμεσα από την πραγμάτωση του έργου αυτού. Το έργο φαίνεται να προσφέρει στα κράτη που συμμετέχουν στην υπό κατασκευή γραμμή «Μπακού-Τυφλίδα-Καρς», δηλαδή το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία, την ευκαιρία να προάγουν τη συνεργασία τους, ενισχύοντας τους οικονομικούς τους δεσμούς μέσω των εμπορικών συναλλαγών. Η ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων, που προσβλέπουν στην ανάπτυξη των σχέσεων αλληλεξάρτησης, βεβαίως, δεν είναι άμοιρες συγκρουόμενων συμφερόντων και ανταγωνισμού. Το Αζερμπαϊτζάν και η Τουρκία ειδικότερα, μέσω αυτού του έργου θα είναι σε θέση να παρακάμψουν την Αρμενία. Το Μπακού θα είναι σε θέση να απομονώσει έτσι το Ερεβάν από τα μεγάλα έργα υποδομών που πραγματοποιούνται στην περιοχή. Πίσω από αυτές τις αποφάσεις στρατηγικών υπερκατασκευών, που θα περιθωριοποιήσουν εμπορικά και οικονομικά του Ερεβάν, Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν πιθανότατα προσβλέπουν σε πολιτικές υποχωρήσεις της Αρμενίας. Κατ’ αναλογία δεν επωφελείται από τα σχέδια αυτά ούτε και η Ρωσία, καθώς χάνει τον παραδοσιακό της ρόλο στην περιοχή, υποβαθμίζεται το δικό της σιδηροδρομικό δίκτυο και περιορίζεται η ηγεμονική τάση που αξίωνε στον Καύκασο και την κεντρική Ασία.
Υπήρξαν, ωστόσο, κράτη που είδαν το έργο με πιο θετικό μάτι. Η Ρουμανία και η Βουλγαρία καλωσόρισαν το νέο έργο. Ο Ρουμάνος πρωθυπουργός συνεχάρη τον Τούρκο πρωθυπουργό χαρακτηρίζοντας την σήραγγα του Μαρμαρά «ιστορικό επίτευγμα» και συμφώνησαν στην ενίσχυση των διμερών σχέσεων Τουρκίας-Ρουμανίας. Η Βουλγαρία, από την άλλη, προσβλέπει στην άμεση ολοκλήρωση του δικτύου, καθώς αυτό θα διασχίζει τα Βουλγαρικά σύνορα για να έχει πρόσβαση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως, για τη Βουλγαρία τα οφέλη θα γίνουν φανερά μετά το 2015. Τέλος, η Ελλάδα, η οποία διεκδικεί επίσης να αποτελέσει «πύλη εισόδου» για τα εμπορεύματα της Ασίας προς την Ευρώπη εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσεως, φαίνεται να χάνει έδαφος προς αυτή την κατεύθυνση. Με την κινεζική επένδυση της COSCO στο λιμάνι του Πειραιά, η Ελλάδα ευελπιστούσε να αναβαθμίσει τη θέση της, αποτελώντας το διαμετακομιστικό κέντρο κινεζικών προϊόντων για την Ευρώπη.
Διερεύνησης χρήζουν επίσης και οι πολιτικές και στρατηγικές επιδιώξεις της Τουρκίας σε διεθνές επίπεδο [Turkey: α´ an old ally, economic independence, and a "new strategic partnership" - β´Enter the Industrial Dragon - γ´ Turkey, China, and the Eurasian Land Bridges]. Ο Έρντογαν είχε επαναφέρει πρώτος στο πολιτικό σκηνικό τη συζήτηση για την πραγμάτωση του «Οθωμανικού ονείρου», δηλαδή της σύνδεσης των δύο ηπείρων, την περίοδο 1994-1998, όταν ήταν Δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης. Ως πρωθυπουργός πλέον, ο Έρντογαν φαίνεται να θεωρεί πως μία λιγότερο ευρωπαϊκή προοπτική θα αποτελέσει μεγαλύτερο στρατηγικό πλεονέκτημα για τη χώρα του. Άλλωστε, μετά το 2005 άλλαξε πορεία στην ευρωπαϊκά κατευθυνόμενη έως τότε η τουρκική εξωτερική πολιτική, αλλά και τις στρατηγικές επιδιώξεις που είχαν χαράξει οι συγκυριακές κυβερνήσεις συνασπισμού του Ετζεβίτ.
Η πολιτική που ακολουθεί ο νυν πρωθυπουργός της Τουρκίας θεωρεί την χώρα του τόσο ως κεντρικό δρώντα στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείουκαι των Βαλκανίων, όσο και ως απαραίτητο δρώντα στην Ασία και σύμμαχο για τα κράτη της εν λόγω περιοχής. Η σύνδεση επομένως των δύο ηπείρων έχει πρωτίστως έναν συμβολικό χαρακτήρα που προσομοιάζει στο «δόγμα Νταβούτογλου». Η τουρκική ηγεσία θεωρεί ότι η χώρα θα αποτελέσει, μέσω της σήραγγας του Μαρμαρά, την σύνδεση των δύο ηπείρων, τον συνδετικό κρίκο μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Η κατασκευή ενός τόσο μεγάλου και μοναδικού στον κόσμο έργου θα προσδώσει στην Τουρκία κύρος και θα προωθήσει ακόμη περισσότερο την τάση της για ανάπτυξη.
Στιγμιότυπο από τα εγκαίνια του «Marmaray». Πρώτος από δεξιά, ο Πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, Shinzō Abe

Επιπροσθέτως, οι σχέσεις της Τουρκίας με τα κράτη της άμεσης περιφέρειάς της, ιδιαίτερα το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία θα εντατικοποιηθούν κυρίως στον τομέα του εμπορίου και των οικονομικών δεσμών, όταν ολοκληρωθεί και η σύνδεση του «Marmaray» με την γραμμή «Μπακού-Τυφλίδα-Καρς». Έτσι η Τουρκία ευελπιστεί να αποκτήσει ένα ρυθμιστικό ρόλο στην περιοχή. Μολονότι ο Τούρκος πρωθυπουργός εγκαινίασε προς το παρόν μόνο μία γραμμή για το επιβατικό κοινό, η Τουρκία έχει ως γεωστρατηγικό στόχο να καταστήσει το νέο της δίκτυο έναν καίριο εμπορικό δρόμο, ένα απροσπέραστο διαμετακομιστικό κόμβο στις ευρασιατικές εμπορικές σχέσεις.
Πέρα από τη διεθνή διάσταση των τουρκικών επιδιώξεων, κρίνεται απαραίτητη μία σύντομη αναφορά και στις ισορροπίες σε επίπεδο εσωτερικής πολιτικής σκηνής. Πολλοί επέκριναν τη βιασύνη της κυβέρνησης να εγκαινιάσει το έργο, διότι τη συγκεκριμένη στιγμή ήταν έτοιμοι μόλις τέσσερις σταθμοί, ενώ παρέμεναν ανολοκλήρωτες ορισμένες εργασίες που αφορούσαν στην ηλεκτροδότηση του έργου. Ισχυρίζονται δηλαδή ότι ο Έρντογαν και η κυβέρνησή του επιθυμούσαν την πραγματοποίηση των εγκαινίων του έργου την ημέρα του εορτασμού της ενενηκοστής επετείου από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, για λόγους προβολής. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση το συμβολικό μήνυμα που ήθελε να περάσει ο Τούρκος πρωθυπουργός στον τουρκικό λαό για την πρόοδο, την ανάπτυξη και τη δημιουργία της «Νέας Τουρκίας», δεν ήταν παρά ένα πρόσχημα. Η επιλογή της χρονικής στιγμής για την τέλεση των εγκαινίων δεν ήταν δηλαδή άμοιρη εκλογικών υπολογισμών.
Εξάλλου, στην εσωτερική πολιτική σκηνή, ο Έρντογαν δέχεται κριτική επειδή αποφεύγει να θέσει τα μεγαλειώδη σχέδιά του σε δημόσια διαβούλευση. Μία μερίδα πολιτών, παραδείγματος χάριν, δεν θεωρούν ασφαλή αλλά ούτε και απαραίτητη τη σήραγγα του Μαρμαρά, στοιχείο που εκμεταλλεύεται η αντιπολίτευση. Επιπλέον, ομάδες της κοινωνίας των πολιτών πραγματοποίησαν συνέδριο στην Κωνσταντινούπολη, όπου συγκεντρώθηκαν ακτιβιστές, ακαδημαϊκοί, ειδικοί και πολιτικοί που αγωνίζονται ενάντια στα αποκαλούμενα «φαραωνικά» μεγάλα έργα της κυβέρνησης Α.Κ.Ρ. (Κ.Δ.Α.) – ένα εξ αυτών θεωρείται και η σήραγγα του Μαρμαρά. Επιπροσθέτως, πολύ κοινωνιολόγοι εντός της Τουρκίας έκαναν λόγο για την ανυπαρξία έρευνας σχετικά με τις επιπτώσεις που θα φέρει το έργο στην πόλη και τους κατοίκους της.
Συμπερασματικά, η δημιουργία της σήραγγας του Μαρμαρά αποτέλεσε «κομβικό» επίτευγμα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία επιδιώκει με κάθε μέσο να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στη διεθνή σκηνή. Με άλλα λόγια επιδιώκει να αυξήσει την ισχύ της, εκμεταλλευόμενη τη γεωγραφική της θέση. Η εν λόγω θέση δεν είναι ούτε ευρωπαϊκή αλλά ούτε και ασιατική, είναι μία θέση «μεσάζοντος» που επιδιώκει να καθορίζει σε ένα βαθμό και να επωφελείται σε μεγαλύτερο από τις οικονομικές σχέσεις της Ασίας με την Ευρώπη. Μένει να αποδειχτεί αν η Τουρκία είναι πράγματι έτοιμη για την ανάληψη ενός τέτοιου ρόλου. Αναντίρρητα, το νέο αυτό έργο, καθώς και οι προοπτικές εξέλιξής του, δημιουργούν στα μετέχοντα του δικτύου αλλά και στα όμορα σε αυτά κράτη νέες ευκαιρίες και προκλήσεις.

Σοφία Αποστολοπούλου

Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών. Κέντρο Διεθνών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων. Ανδρούτσου 150, Τ.Κ. 185 34, Πειραιάς. E-mail : omet.des@gmail.com
http://ometdes.wordpress.com/
© Ομάδα Έρευνας Τουρκίας, 2014. «ΤΕΤΡΑΔΙΑ της Ομάδας Έρευνας Τουρκίας» Πειραιάς, 2014. Όλα τα δικαιώματα μετάφρασης, αναπαραγωγής και προσαρμογής κατοχυρωμένα για όλες τις γλώσσες και χώρες του κόσμου.
Ομάδα Σύνταξης. Φοιτήτριες και φοιτητές του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών (ΔΕΣ) του Πανεπιστημίου Πειραιώς: Σοφία Αποστολοπούλου, Σταματίνα Διακουμέα, Κωνσταντίνος Κουτσαντώνης, Ερίκος Παπαδόπουλος–Γερονικόλος, Ελένη-Φωτεινή Ψάλτη. Διόρθωση-Επιμέλεια: Ελένη-Φωτεινή Ψάλτη. Συντονισμός: Ελένη-Φωτεινή Ψάλτη. Ακαδημαϊκή Διεύθυνση: Δρ. Ραπτόπουλος Νικόλαος, Επίκουρος Καθηγητής.

.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική

*

Σύντομη αναφορά στον υπερταξικό χαρακτήρα του εθνικιστικού λόγου.

$
0
0

Η κοινωνική σύνθεση τών οπαδών τής εθνικιστικής ιδεολογίας διαφέρει ιστορικά τόσο πολύ κατά περίπτωση, ώστε να είναι αδύνατη οποιαδήποτε γενική ή απαράλλακτη απεικόνιση της. Αριστοκράτες, αστοί, μικροαστοί, αγρότες - όλοι συναντώνται σε ποικίλους μεταξύ τους συνδυασμούς στο κοινωνικό υπόστρωμα τών κοινωνών τής εθνικιστικής ιδεολογίας, χωρίς κάτι τέτοιο να σημαίνει πώς η ίδια ή εθνικιστική ιδεολογία μπορεί να ταυτισθεί (ή έστω να συσχετισθεί κάπως σταθερά) μέ οποιαδήποτε άπο αυτές τις κατηγορίες. Και τούτο, διότι οι οπαδοί τής εθνικιστικής ιδεολογίας γενικώς συναπαρτίζουν ένα φάσμα πού μπορεί να ποικίλλει δραματικά οχι μόνον άπο τή μία εκδοχή του φαινομένου στην άλλη, άλλα και σε διαφορετικές φάσεις κατά την εξέλιξη ενός και του ίδιου τύπου εθνικισμού.
Η επισήμανση μπορεί να ξενίζει, αφού αντιβαίνει προς τήν παλαιά καί αρκετά διαδεδομένη αντίληψη, σύμφωνα με τήν οποία η επικράτηση της εθνικιστικής ιδεολογίας ταυτίζεται με τήν προαγωγή των συμφερόντων της αστικής τάξης. Η αίτιακή αυτή συνάρτηση περιέχει βεβαίως μεγάλο βαθμό αλήθειας, ιδιαίτερα για εκείνες τις περιπτώσεις των πρωτογενών εθνικισμών της δυτικής Ευρώπηςτου 18ου καί τών αρχών του 19ου αιώνα, όπου η πορεία του εκσυγχρονισμού προσέλαβε άμεσες κοινωνικο-οίκονομικές διαστάσεις καί όπου, συνακόλουθα, ο ρόλος τής αστικής τάξης (σε οποιαδήποτε μορφή) υπήρξε λίγο-πολύ δεδομένος. Άπο τότε όμως η αρχική αυτή σύμπτωση δεν επαναλαμβάνεται αναγκαστικά. Η εμφάνιση και η ανάπτυξη τής εθνικιστικής ιδεολογίας δεν προϋποθέτει τήν ενεργητική συμμετοχή ή ακόμη καί τήν ύπαρξη τής αστικής τάξης, όπως αποδεικνύουν τα πολλαπλά παραδείγματα τών δευτερογενών εθνικισμών στην ανατολική Ευρώπηκαί τα Βαλκάνιατον 19ο αιώνα, καθώς καί μεγάλος αριθμός άπο τους νεότερους εθνικισμούς στο λεγόμενο Τρίτο Κόσμο κατά τον 20ο αιώνα. Στην επικράτηση τής εθνικιστικής ιδεολογίας τα τελευταία τριακόσια χρόνια πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν, κατά περίπτωση, παίξει ό παραδοσιακός κλήρος καί ή αριστοκρατία (Πολωνία καί Ρουμανία), οι μικροί γαιοκτήμονες (Ουγγαρία), ή συντηρητική ολιγαρχική τάξη τών meiji (Ιαπωνία), οι ιδιοκτήτες μεγάλων φυτειών (Λατινική Αμερική), οι εκπρόσωποι του εμπορικού κεφαλαίου στις διάφορες μορφές του (Ελλάδα καί Βαλκάνια, γενικότερα), οι γραφειοκράτες καί οι στρατιωτικοί (Τουρκία, Τρίτος Κόσμος), ακόμη καί ή εργατική τάξη (Γερμανία), ενώ δεν είναι άγνωστη ή αδιάφορη έως εχθρική στάση τής αστικής τάξης (όπου υπήρχε) στην εμφάνιση του εθνικισμού (Βέλγιο, Πολωνία, Σκωτία, Χώρα τών Βάσκων)...
Στίς δεδομένες, κατά περίπτωση, κοινωνικές παραμέτρους, θα πρέπει να αναφερθούν οι διαφορετικές προσλήψεις καί παραστάσεις του έθνους, πού η κάθε κοινωνική τάξη δημιουργεί με βάση τα δικά της συμφέροντα ή τις ιδιαίτερες ένδοταξικές της παραδόσεις. Η ποικιλία των ταξικών αποκρίσεων στο εθνικιστικό πρόταγμα έχει βεβαίως να κάνει μέ τήν πολυμορφία του κοινωνικού υποστρώματος της συγκεκριμένης ιδεολογίας σέ ολο το χωρο-χρονικό φάσμα της παρουσίας της και δέν θα πρέπει να εκπλήσσει. Εκείνο πού προξενεί περιέργεια είναι το έξης: παρά τή διάσταση ανάμεσα στίς διαφορετικές προσδοκίες πού το κάθε κοινωνικό στρώμα προσαρτά στή δική του πρόσληψη της ιδέας του έθνους, η εθνικιστική ιδεολογία κατορθώνει, εν τέλει, να συνενώνει, παρά να διαιρεί τα (έν πολλοίς ανομοιόμορφα καί σίγουρα άνισα μεταξύ τους) μέλη του εθνικού σώματος... Αυτό πού προσπαθώ να πώ είναι πώς η αναφορά στή φαινομενολογία του εθνικισμού δεν αρκεί για να συλλάβουμε τη διαταξική έκταση του εθνικιστικού προτάγματος. Γιατί διαφορετικές κοινωνικές ομάδες με διαφορετικά και συχνά αντιμαχόμενα συμφέροντα συνευρίσκονται, παρά τις ιδιαιτερότητες τους, στο εσωτερικό των οπαδών της ίδιας ιδεολογίας; Πιστεύω πώς το πρόβλημα στο σημείο αυτό απορρέει από την περιορισμένη έννοιολόγηση της κοινωνικής θεωρίας, η οποία υποθέτει κάποια ευθύγραμμη διασύνδεση ανάμεσα στη διακρίβωση των αντικειμενικών διαφορών μεταξύ τών κοινωνικών μορφωμάτων αφενός και τη συλλογική συμπεριφορά τους αφετέρου. Όμως το κοινωνικό υποκείμενο ενεργεί και ως φορέας ιδεολογίας καί, κατά τούτο, βρίσκει τρόπους να συνδυάζει τη «λογική του συμφέροντος» με τη «λογική των αρχών» που συνεχίζουν να προσδίδουν νόημα στην κοινωνική του ύπαρξη. Σε αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση πρέπει, νομίζω, να στραφεί η θεωρητική και συγκριτική μελέτη του εθνικιστικού φαινομένου, για να εξηγήσει την καθολική, σχεδόν υπερταξική του απήχηση.

Παντελής Λέκκας


.~`~.

I) Συνασπισμοί-Συμμαχίες-Ταυτότητα II) Φιλία-Ανεξαρτησία-Αποσύνδεση III) Κοινό καλό-Μερικοκρατία-Δεσμευτικότητα. Τρεις σύντομες αναφορές οδεύοντας προς τις εκλογές.

$
0
0

Ι
Συνασπισμοί-Συμμαχίες-Ταυτότητα
Από συνασπισμό σε συνασπισμό και από συμμαχία σε συμμαχία, σε κάθε συνασπισμό και σε κάθε συμμαχία κυμαίνεται και αλλάζει συνεχώς ο βαθμός συνοχής, η προθυμία της μιας πλευράς να δεσμευθεί για τα συμφέροντα του συμμάχου όταν αυτά αρχίζουν να διαχωρίζονται από τα δικά της συμφέροντα. Κυμαίνεται και αλλάζει επίσης για κάθε εταίρο η σημασία των ίδιων των αντικειμενικών συμφερόντων, στην προώθηση των οποίων απέβλεπε η σύναψη του συνασπισμού. Οι συνασπισμοί δεν μπορούν επίσης να ορισθούν βάσει σταθερών ιεραρχήσεων των αντικειμενικών κινήτρων που τους γέννησαν. Παράγοντες εξουσίας υπό την ευρύτατη έννοια παίζουν αναμφίβολα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση κινήτρων, αλλά αυτό δεν έχει πάντοτε μεγάλη σημασία στη συγκεκριμένη περίπτωση, διότι το ερώτημα είναι τι θεωρεί ο δρών εξουσία, με άλλα λόγια πως ορίζει την ταυτότητα του και ποιές αξιώσεις παράγει από αυτόν τον ορισμό... Έτσι παραμένει σε κάθε συγεκριμένη περίπτωση ανοιχτό πως εκτιμά ο δρών τους κινδύνους και τις απειλές ή και τα πλεονεκτήματα για τον εαυτό του, εξαιτίας των οποίων θα συνασπιζόταν. Πρέπει επίσης να μη μετράει τη δύναμη των άλλων σύμφωνα με απόλυτα και αμετάβλητα κριτήρια, αλλά ανάλογα με την υποτιθέμενη τάση και ικανότητα τους να κάνουν χρήση της αντικειμενικά διαθέσιμης δύναμης τους. Με δυό λόγια, τον αποφασιστικό ρόλο σε κάθε σχηματισμό ενός συνασπισμού παίζει η υποκειμενική αντίληψη του άλλου εκ μέρους του εγώ και ο υποκειμενικός ορισμός της κατάστασης και όχι -ή τουλάχιστον όχι πάντοτε κατ'ανάγκη- λόγου χάρη ένας ακριβώς τεκμηριωμένος υπολογισμός του αντικειμενικού συσχετισμού των δυνάμεων, που θα έπρεπε να είναι κοινός για όλους τους «ορθολογικά δρώντες», όπως προϋποθέτουν μερικές άκαμπτες εκδοχές της θεωρίας των παιγνίων.

ΙΙ
Φιλία-Ανεξαρτησία-Αποσύνδεση
Ο εύθραυστος χαρακτήρας της φιλίας δεν οφείλεται απλώς στην πίεση που ασκεί σε αυτήν το άλλο μισό του φάσματος της κοινωνικής σχέσης, αλλά έγκεται στις ίδιες τις δομικές προϋποθέσεις της σε σχέση με το ζήτημα της ταυτότητας. Δύο πτυχές παίζουν εδώ αποφασιστικό ρόλο. Αφενός ενυπάρχει εχθρότητα στη φίλια υπό την έννοια ότι η φιλία συεπάγεται αντικειμενικά την (μερική, και μάλιστα πρόθυμα αποδεκτή) απώλεια ανεξαρτησίας, δηλαδή υποχρεώσεις και την ανάγκη να λαμβάνει κανείς υπόψη τον άλλον, ενώ η αντικειμενική απώλεια πρέπει τουλάχιστον ως έναν βαθμό να αναπληρώνεται με υποκειμενικά πλεονεκτήματα ή αισθήματα. Αν η αναπλήρωση της απώλειας της ανεξαρτησίας θεωρηθεί ανεπαρκής, στη σύνδεση παρεισφρέει το στοιχείο της αποσύνδεσης, που εύκολα ξεπερνά το κατώφλι της εχθρότητας. Για την ακρίβεια το στοιχείο της αποσύνδεσης είναι παρόν με τη μορφή της άγρυπνης παρακολούθησης και από τις δύο μεριές αν αυτή η αναπλήρωση είναι σε γενικές γραμμές ικανοποιητική: Σε κάθε αγάπη ελέγχεται συνεχώς η αμοιβαία πίστη, σε κάθε εταιρική σχέση η τήρηση των συμφωνημένων όρων. Η αφαίρεση της φιλίας από τη μεριά του ενός φίλου πρέπει δυνητικά να ισοδυναμεί με μια διακήρυξη εχθρότητας, και η εχθρότητα ενεργοποιειταί όταν ο άλλος δεν μπορεί να αντισταθμίσει αυτή την αφαίρεση με νέες φιλίες, αν δηλαδή η εξάρτηση του, αυτή τη φορά αρνητικά, εξακολουθεί να υφίσταται. Αυτές οι συνέπειες απο την αφαίρεση της φιλίας μας οδηγούν στη δεύτερη πτυχή των δομικών προϋποθέσεων για τη λανθάνουσα κατάσταση της εχθρότητας μέσα στη φιλία. Εδώ βέβαια δεν πρόκειται πιά για μιά φιλία που ήδη είχε συναφθεί και στη συνέχεια τερματίσθηκε, αλλά για μια πρόταση φιλίας που έγινε και απορρίφθηκε. Η άρνηση μιας φιλίας απέναντι σε κάποιον που αποδίδει ειδική αξία σε αυτή τη σύναψη φιλίας πρέπει να ερμηνεύεται ως σημάδι εχθρότητας ή πάντως να προκαλεί εχθρότητα, η οποία ενεργοποιείται όταν η απορριπτόμενη πλευρά θεωρεί τη σύναψη της φιλίας ζωτική. Η άρνηση και η αφαίρεση της φιλίας είναι πλήγματα κατά της ταυτότητας, δηλαδή η απλώς κατά φαντασίαν δυνατότητα λειτουργεί σαν (λανθάνουσα) εχθρότητα μέσα στη φιλία. Δεν είναι τυχαίο ότι χρησιμοποιείται ακόμη και μετά από χιλιετίες η ρήση ότι οι άνθρωποι αγαπιούνται σαν να πρόκειται να αλληλομισηθούν μελλοντικά ή συμπεριφέρονται απέναντι στους φίλους τους σαν να είναι αναγκασμένοι μια μέρα να γίνουν εχθροί... Η φιλία δημιουργείται και στην περίπτωση που στηρίζεται στην ανεξαρτησία (μεταξύ) των φίλων, αλλά γι'αυτόν ακριβώς τον λόγο φέρει μέσα της το στοιχείο της απομόνωσης του ενός από τον άλλον και τη δυνατότητα αποσύνδεσης, αφού, όπως είναι γνωστό, οι ανεξάρτητοι ανέχονται πολύ λιγότερα από τους εξαρτημένους.

ΙΙΙ
Κοινό καλό-Μερικοκρατία-Δεσμευτικότητα
Οι εκπρόσωποι (αυτής ή εκείνης) της πολιτικής βλέπουν το κοινό καλό από την υποκειμενική τους σκοπιά και το ερμηνεύουν σύμφωνα με τις δικές τους αξιώσεις εξουσίας και τους δικούς τους σκοπούς κυριαρχίας'και εκπρόσωπος (αυτής ή εκείνης) της πολιτικής μπορεί κατά βάση να γίνει ο καθένας σε κάθε πολιτικό σύστημα (ακόμη και αν δεν είναι επιτρεπτό στον καθένα σε κάθε πολιτικό καθεστώς), οπότε το πολιτικό πεδίο εντάσεων έχει από αυτή την άποψη την ίδια έκταση με την κοινωνία. Ακόμη και αν η έννοια του κοινού καλού δεν μπαίνει στο παιγνίδι από την (κατά βάση ανίκανη να εκφράζεται και να δρα) κοινωνία στο σύνολο της, αλλά από συγκεκριμένα υποκείμενα, η ερμηνεία αυτής της έννοιας δεν μπορεί παρά να είναι ακόμη πιό μερικοκρατική, αδιάφορο αν τη συμμερίζονται τα πιό πολλά, πολλά ή λίγα μέρη της κοινωνίας. Η μερικοκρατία και κατ'επέκταση οι πολλές και διάφορες πιθανές ερμηνείες κάνουν τον αγώνα για τη δεσμευτικότητα μιάς από αυτές αναπόφευκτο. Δηλαδή το κοινό καλό μπορεί να επιδιωχθεί και να πραγματοποιηθεί πάντοτε μόνο με μια δεσμευτική ερμηνεία, όπως και αν επιτυγχάνεται η δεσμευτικότητα της ερμηνείας και όσο και αν διαρκεί. Το πολιτικό «μερικό σύστημα» χαρακτηρίζεται ακριβώς από το γεγονός ότι πρέπει να εγείρεται σε αυτό η αξίωση για μιά δεσμευτική ερμηνεία του κοινού καλού'τα υπόλοιπα «μερικά συστήματα» δεν εγείρουν από μόνα τους αυτή την αξίωση, και στον βαθμό που την εγείρουν (π.χ. στο βαθμό που μιά οικονομική οργάνωση εμφανίζεται ωςημορφή οργάνωσης ολόκληρης της κοινωνίας) μπαίνουν, με τη μορφή αυτής ή εκείνης της πολιτικής, αυτομάτως στο πεδίο εντάσεων του πολιτικού, δηλαδή θίγουν το συστατικό ζήτημα της κοινωνικής συνοχής και της κοινωνικης τάξης.
Η άλλη όψη της μερικοκρατικής ερμηνείας του κοινού καλού είναι ο υποχρεωτικός χαρακτήρας της επίκλησης του. Αυτή η επίκληση δεν μπορεί ασφαλώς παρά να είναι μια ιδεολογική συγκάλυψη και μάσκα, αλλά δεν εξαντλείται στην ιδεολογική λειτουργία. Εμπεριέχει μια αντικειμενική υποχρέωση... Καμμιά πολιτική, δηλαδή καμμιά μερικοκρατική και ταυτόχρονα -τουλάχιστον σύμφωνα με την αξίωση της- δεσμευτική ερμηνεία του κοινού καλού δεν μπορεί να σταθεί αν δεν εξασφαλίζει ως έναν βαθμό τη συνοχή και την τάξη της κοινωνίας - κάτι που δεν σημαίνει κατ'ανάγκη τη σημερινή μορφή της συνοχής και της τάξης. Η αναπόφευκτη σύνδεση της μερικοκρατικής πολιτικής με τις ειδικές πτυχές του πολιτικού (δηλαδή με τα στοιχεία της συνοχής και της τάξης) εξασφαλίζει ταυτόχρονα στην πολιτική ένα πλεονέκτημα, δηλαδή η πολιτική έχει κατ'αρχήν το γεγονός της κοινωνίας με το μέρος της, το οποίο με την απατηλή εντύπωση της διάρκειας και της σταθερότητας φαίνεται πως στηρίζει το παρόν πολίτευμα. Αυτή η αμφισημία και αυτή η ένταση ανάμεσα στη μερικοκρατία της πολιτικής, που θέλει να είναι δεσμευτική, και τη μερικεύσιμη γενικότητα ή καθολικότητα του πολιτικού χαρακτήριζε όλες τις μέχρι σήμερα κοινωνίες, από την αρχέγονη ορδή μέχρι τη σύγχρονη μαζική δημοκρατία.

Το πολιτικό και ο άνθρωπος
Βασικά στοιχεία της κοινωνικής οντολογίας
Εκδ. Θεμέλιο

.~`~.

Είπε ο Διδάσκαλος...

$
0
0

Ο άριστος για ό,τι δεν ξέρει, μένει σιωπηλός. Αν τα ονόματα δεν είναι ορθά, η γλώσσα δεν ταιριάζει με τα πράγματα. Εάν η γλώσσα δεν ταιριάζει με τα πράγματα, οι πράξεις μας δεν πετυχαίνουν. Εάν οι πράξεις μας δεν πετυχαίνουν, οι Τελετές κι η μουσική δεν ευδοκιμούν. Εάν οι τελετές και η μουσική δεν ευδοκιμούν, οι τιμωρίες και οι ποινές δεν βρίσκουν τον στόχο τους. Εάν οι τιμωρίες και οι ποινές δεν βρίσκουν τον στόχο τους, ο λαός δεν ξέρει που ν'ακουμπήσει χέρια και πόδια. Ο άριστος λοιπόν χρησιμοποιεί τα ονόματα μόνο αν μπορεί μ'αυτά να μιλήσει για τα πράγματα'επίσης μιλάει για τα πράγματα που μπορεί να πράξει. Στα ζητήματα της γλώσσας ο άριστος δεν αφήνει τίποτα στην τύχη!


.~`~.

.~`~.

$
0
0

Κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου τα δύο μεγάλα αντίπαλα ιδεολογικά στρατόπεδα προσπάθησαν να μας πείσουν πως δεν υπήρχαν πολιτισμοί. Σήμερα, προσπαθούν να (προσδι)ορίσουν τους πολιτισμούς με βάση τις ιδεολογίες τους. Σύντομα, θα -αντιληφθούν ή θα αναγκαστούν να- παραδεχτούν πως οι ιδεολογίες -τους- ορίζονται από τον πολιτισμό -τους- και όχι αντίστροφα.

.~`~.

Περί των πραγμάτων που εξασθενίζουν μια πολιτική κοινότητα ή συντελούν στη διάλυση της - μέρος α´.

$
0
0

Όπως υπάρχουν γιατροί που ισχυρίζονται ότι ο άνθρωπος έχει τρεις ψυχές, έτσι υπάρχουν και ορισμένοι που θεωρούν ότι μια πολιτική κοινότητα μπορεί να έχει περισσότερες ψυχές από μια, δηλαδή περισσότερους κυρίαρχους από έναν, και τοποθετώντας υπεράνω της κυριαρχίας μια υπέρτατη αρχή, υπεράνω των νόμων ιερούς κανόνες και υπεράνω της πολιτικής εξουσίας μια εξουσία πνευματική, ενσταλάζουν στο νου των ανθρώπων, με λέξεις και διακρίσεις που δεν σημαίνουν τίποτα, αλλά είναι αποκαλυπτικές στην ασάφεια τους, την ιδέα πως στο σκοτάδι κινείται (αόρατο όπως νομίζουν μερικοί) ένα άλλο βασίλειο, κάτι σαν ένα Βασίλειο των νεραϊδων.
Τώρα, στο μέτρο που είναι φανερό ότι η πολιτική εξουσία και η εξουσία της πολιτικής κοινότητας είναι ένα και το αυτό, και ότι η υπέρτατη αρχή κι η εξουσία δημιουργίας ιερών κανόνων και παραχώρησης εκκλησιαστικών αδειών προϋποθέτει την πολιτική κοινότητα, συνάγεται ότι όπου ο ένας είναι κυρίαρχος και ο άλλος κάνει ιερούς κανόνες, πρέπει να υπάρχουν δύο πολιτικές κοινότητες στον ίδιο λαό. Τούτο σημαίνει διαιρεμένο βασίλειο που δεν μπορεί να επιζήσει, διότι, παρά την δίχως νόημα διάκριση μεταξύ εγκόσμιου και πνευματικού, εξακολουθούν να υπάρχουν δύο βασίλεια και κάθε υπήκοος να υπόκειται σε δύο κυρίους. Διότι, αφού η πνευματική εξουσία διεκδικεί το δικαίωμα να δηλώνει τι είναι αμάρτημα, διεκδικεί κατά συνέπεια το δικαίωμα να δηλώνει ποιος είναι ο νόμος, καθώς το αμάρτημα δεν είναι παρά η παράβαση του νόμου. Η ταυτόχρονη αξίωση της πολιτικής εξουσίας να δηλώνει ποιος είναι ο νόμος σημαίνει ότι κάθε υπήκοος πρέπει να υπακούει δύο κυρίους, που αμφότεροι απαιτούν την τήρηση των διαταγών τους ως νόμων, πράγμα αδύνατο.
Αν πάλι υπάρχει μόνον ένα βασίλειο, τότε είτε το πολιτικό, δηλ, η εξουσία της πολιτικής κοινότητας, πρέπει να υποταχθεί στο πνευματικό, οπότε μοναδική κυριαρχία είναι η πνευματική, είτε το πνευματικό πρέπει να υποταχθεί στο εγκόσμιο, οπότε μοναδική υπέρτατη αρχή είναι η εγκόσμια. Όταν αυτές οι δύο εξουσίες έρχονται σε αντίθεση, η πολιτική κοινότητα δεν μπορεί παρά να διατρέχει μεγάλο κίνδυνο εμφυλίου πολέμου και διάλυσης.
Thomas Hobbes
Leviathan ή Ύλη, Μορφή και Εξουσία μιας Εκκλησιαστικής και Λαϊκής Πολιτικής Κοινότητας
Κεφάλαιο XXIX
(1651)
Εκδ. Γνώση

.~`~.

Chinese media coverage of Paris shootings reflects different values.

$
0
0

Much of the Chinese coverage of the Paris shootings over the past week has been very different from, and critical of, Western coverage of the event. While they all condemn terrorism, they do subtly infer that the West's unreflective presumption that its norms and values are universal may have a connection with religious conflict.

Photo by Reuters/Aly Song
The Chinese media has focused particularly on how the West has reported on what the attack at Charlie Hebdo should mean for press freedom and freedom of speech. The Chinese press argues that freedom of the press is not a value with automatic social benefits, and that the West promotes what it considers to be 'universal' values with little consideration of how applicable they are in other cultural contexts.
This reflects some genuinely deeply held beliefs in China about freedom, culture and universality that are very different from those held in the West. 
Chinese media does acknowledge that there have been heated debates in the West about the Paris shootings. For example, state news agency Xinhua mentions pieces from the Financial Times and New York Times (David Brooks'I am not Charlie Hebdo).
However, two key themes in the mainstream Chinese-language press are that freedom is a means to an end, rather than an end in itself, and that the West greatly overestimates the universality of its presumed 'universal values'.
Xinhua published a piece on 9 January arguing that while press freedom is a core element of the West's political and social system, in these globalised times, when Western behaviours contradict the core values of other societies, the West should have the awareness to ease conflicts instead of heightening them by relentlessly pursuing its own values. The article concludes that while international support for the victims of the Paris shooting is inspiring, it would be even more admirable if the West could be milder in its expression of its values, and consider the feelings of others.
On 11 January, Xinhua ran an article emphasising the 'vulgar', 'malicious' and 'combative' nature of Charlie Hebdo's comics and publications. The article argues that Charlie Hebdo's comics may have brought laughter to some, but a prerequisite for laughter is that others are not hurt. The piece concludes with an appeal to use 'respectful listening' as the guide for interacting with people of different beliefs or religions, and notes that there would be less tragedy in the world if we could put limitations on the notions of 'freedom' and respect others more.
The Chinese-language edition of the tabloid Global Times likewise ran articles discussing how there is inevitable friction in pluralistic societies, with a high likelihood of religious and ethnic conflict which the West could be more vigilant in managing. An editorial in the same newspaper on 13 January, the day before Charlie Hebdo printed one million copies of its latest edition, argued that the decision to print the exceptional number of extra copies may symbolise a new 'clash of civilisations' in Europe. The author went on to note that the diverse range of values in today's world is a serious issue. He argued that the suggestion by some that the so-called 'universal values' promoted by the West are already widely accepted around the world 'is rubbish'. Rather, actual circumstances reveal that the current clash of different value systems is more profound than at any other time in history.
This reflects a strong belief among many Chinese people in the logic of a 'clash of civilisations'– Samuel Huntington's work is extremely popular in China – based on the idea that cultural characteristics are inherent and immutable.
These pieces add up to an argument that freedom of the press, and free expression overall, are Western values that are unreflectively presumed to be applicable across all cultures. The Chinese press reflects the view that such freedoms should not automatically be assumed to be positive and beneficial. Rather, public expression should have the wellbeing of the public as a whole as its key guiding principle. It should be limited if it causes tension and exacerbates cultural differences – that is, freedom of the press should be seen as a means to a greater end.
My experiences living and researching worldviews in China suggest that this media coverage accurately reflects many average Chinese people's views. It also reflects a sense of some degree of solidarity with other non-Western cultures which are seen to be marginalised and battered by the West's presumption that its norms apply to everyone. 
In response, many Chinese feel that it is important to fend off foreign cultural influences as they pose as much of a risk as physical incursions. Indeed, in 2013, the Chinese Communist Party circulated a document to all levels of government outlining the Western political, philosophical and ideological ideas that are considered a threat to Chinese interests – including media independence. It warns that Western anti-China forces and internal dissidents are actively infiltrating the Chinese ideological sphere and challenging China's mainstream ideology, and recommends various actions to prevent this infiltration. 
When Chinese actors engage on the world stage they bring with them these deeply-held views of how the world works, and where China sits within it. The narrative expressed in these newspaper articles betrays broader feelings of persecution and marginalisation by the West. These beliefs fundamentally colour how Chinese people understand and respond to global affairs, for example, policies such as Washington's 'rebalancing strategy' in Asia.
While the West may not agree with this worldview, it does help to make sense of some aspects of China's international behaviour.
Thanks to Jessica Tang for her research work on this piece.
Merriden Varrall
Before joining the Lowy Institute, Dr Merriden Varrall was the Assistant Country Director and Senior Policy Advisor at UNDP China, where she worked for the past three years on China's role in the world, focusing on its international development cooperation policy. Merriden has spent almost eight years living and working in China, including lecturing in foreign policy at the China Foreign Affairs University and conducting fieldwork for her doctoral research. Prior to that she worked for the Australian Treasury. Merriden has a PhD in political anthropology from Macquarie University, Sydney, and the Vrije Universiteit, Amsterdam. Her dissertation examined the ideational factors behind China's foreign policy. She has a Masters Degree in International Affairs from the Australian National University, and completed her undergraduate studies at the University of Technology Sydney.
*
Μαλακή ισχύς (Soft power), είναι η ισχύς που κάνει τους ανθρώπους να σε αγαπούν. Σκληρή ισχύς (Hard power) είναι η ικανότητα να κάνεις τους ανθρώπους να σε φοβούνται. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 500 ετών, όλες οι παγκόσμιες δυνάμεις κέρδισαν την ηγεμονία τους μέσω της σκληρής ισχύος, αλλά οι ΗΠΑ έχουν κερδίσει την ηγεμονία τους μέσω του συνδυασμού σκληρής και μαλακής ισχύος, μέσω και του να χτυπούν και να αφομοιώνουν του εχθρούς τους. Οι ΗΠΑ έχουν δομήσει τη μαλακή ισχύ τους μετατρέποντας τις αξίες και το πολιτικό τους συστήμα, όπως η αμερικανική ερμηνεία και καθορισμός της δημοκρατίας, της ελευθερίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων, σε υποτιθέμενες καθολικές (universal) αξίες.

...ο πολυεθνικός και ιδιαίτερος χαρακτήρας της αμερικανικής κοινωνίας κατέστησε ευκολότερο για τις Η.Π.Α να παγκοσμιοποίησουν την ηγεμονία τους χωρίς να -αφεθεί να- φανεί πως είναι αυστηρά εθνική. Για παράδειγμα, μια προσπάθεια της Κίνας να επιδιώξει παγκόσμια πρωτοκαθεδρία θα αντιμετωπιζόταν αναπόφευκτα από άλλους ως μια προσπάθεια να επιβάλει εθνική ηγεμονία. Για να το θέσουμε απλά, ο οποιοσδήποτε μπορεί να είναι Αμερικανός, αλλά μόνον ο Κινέζος μπορεί να είναι Κινέζος -και αυτό βάζει ένα επιπλέον και σημαντικό εμπόδιο στον τρόπο οποιασδήποτε ουσιαστικά εθνικής παγκόσμιας -προσπάθειας- ηγεμονίας.

.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική

*
*
*
*

Ηχώ από τα βάθη των αιώνων... - ξανά και ξανά.

$
0
0

Σὲ καιρὸ εἰρήνης καὶ ὅταν εὐημερῆ ὁ κόσμος καὶ οἱ πολιτεῖες, οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἤρεμοι γιατί δὲν τοὺς πιέζουν ἀνάγκες φοβερές.
Ἀλλ'ὅταν ἔρθη ὁ πόλεμος ποὺ φέρνει στοὺς ἀνθρώπους τὴν καθημερινὴ στέρηση, γίνεται βίαιος διδάσκαλος κ'ἐρεθίζει τὰ πνεύματα τοῦ πλήθους σύμφωνα μὲ τὶς καταστάσεις ποὺ δημιουργεῖ...
Γιὰ νὰ δικαιολογοῦν τὶς πράξεις τους ἄλλαζαν ἀκόμα καὶ τὴν σημασία τῶν λέξεων.
Ἡ παράλογη τόλμη θεωρήθηκε ἀνδρεία καὶ ἀφοσίωση στὸ κόμμα, ἡ προσωπικὴ διστακτικότητα θεωρήθηκε δειλία ποὺ κρύβεται πίσω ἀπὸ εὔλογες προφάσεις καὶ ἡ σωφροσύνη προσωπίδα τῆς ἀνανδρείας. Ἡ παραφορά θεωρήθηκε ἀνδρικὴ ἀρετή, ἐνῶ ἡ τάση νὰ ἐξετάζωνται προσεκτικά ὅλες οἱ ὄψεις ἑνὸς ζητήματος θεωρήθηκε πρόφαση γιὰ ὑπεκφυγή.
Ὅποιος ἦταν ἔξαλλος γινόταν ἀκουστός, ἐνῶ ὅποιος ἔφερνε ἀντιρρήσεις γινόταν ὕποπτος... ὅποιος ἦταν ἀρκετὰ προνοητικός, ὥστε νὰ μὴν χρειαστοῦν τέτοια μέσα, θεωροῦσαν ὅτι διαλύει τὸ κόμμα καὶ ὅτι εἶναι τρομοκρατημένος ἀπὸ τὴν ἀντίπαλη παράταξη...
...καὶ ἡ συγγένεια θεωρήθηκε χαλαρότερος δεσμὸς ἀπὸ τὴν κομματικὴ ἀλληλεγγύη, γιατί οἱ ὁμοϊδεάτες ἦσαν ἕτοιμοι νὰ ἐπιχειρήσουν ὅ,τιδήποτε, χωρὶς δισταγμό, καὶ τοῦτο ἐπειδὴ τὰ κόμματα δὲν σχηματίστηκαν γιὰ νὰ ἐπιδιώξουν κοινὴ ὠφέλεια μὲ νόμιμα μέσα, ἀλλά, ἀντίθετα, γιὰ νὰ ἱκανοποιήσουν τὴν πλεονεξία τους παρανομώντας.
Καὶ ἡ μεταξὺ τους ἀλληλεγγύη βασιζόταν περισσότερο στὴν συνενοχὴ τους παρὰ στοὺς ὅρκους τους... Καὶ προτιμοῦσαν νὰ ἐκδικηθοῦν γιὰ κάποιο κακὸ ἀντὶ νὰ προσπαθήσουν νὰ μὴν τὸ πάθουν...
Οἱ ἀρχηγοὶ τῶν κομμάτων, στὶς διάφορες πολιτεῖες, πρόβαλλαν ὡραῖα συνθήματα. Πολιτική ισονομία ἀπὸ τὴν μιὰ μεριά, σωφροσύνη τῆς ἀριστοκρατικῆς (ολιγαρχικής) διοίκησης ἀπὸ τὴν ἄλλη. Προσποιοῦνταν ἔτσι ὅτι ὑπηρετοῦν τὴν πολιτεία, ἐνῶ πραγματικὰ ἤθελαν νὰ ἱκανοποιήσουν προσωπικὰ συμφέροντα καὶ ἀγωνίζονταν μὲ κάθε τρόπο νὰ νικήσουν τοὺς ἀντιπάλους τους. Τοῦτο τοὺς ὁδηγοῦσε νὰ κάνουν τὰ φοβερώτερα πράματα ἐπιδιώκοντας νὰ ἐκδικηθοῦν τοὺς ἀντιπάλους τους, ὄχι ὡς τὸ σημεῖο ποὺ ἐπιτρέπει ἡ δικαιοσύνη ἤ τὸ συμφέρον τῆς πολιτείας, ἀλλά κάνοντας τὶς ἀγριότερες πράξεις, μὲ μοναδικὸ κριτήριο τὴν ἱκανοποίηση τοῦ κόμματός τους...
Ὅσοι πολίτες ἦσαν μετριοπαθεῖς θανατώνονταν ἀπὸ τὴν μία ἤ τὴν ἄλλη παράταξη, εἴτε ἐπειδὴ εἶχαν ἀρνηθῆ νὰ πάρουν μέρος στὸν ἀγώνα εἴτε ἐπειδὴ ἡ ἰδέα καὶ μόνο ὅτι θὰ μποροῦσαν νὰ ἐπιζήσουν προκαλοῦσε ἐναντίον τους τὸν φθόνο...


.~`~.

Θουκυδίδης - Ἱστοριῶν γʹ (3.82.1–3.83.4)

[3.82.1] Οὕτως ὠμὴ <ἡ> στάσις προὐχώρησε, καὶ ἔδοξε μᾶλλον, διότι ἐν τοῖς πρώτη ἐγένετο, ἐπεὶ ὕστερόν γε καὶ πᾶν ὡς εἰπεῖν τὸ Ἑλληνικὸν ἐκινήθη, διαφορῶν οὐσῶν ἑκασταχοῦ τοῖς τε τῶν δήμων προστάταις τοὺς Ἀθηναίους ἐπάγεσθαι καὶ τοῖς ὀλίγοις τοὺς Λακεδαιμονίους. καὶ ἐν μὲν εἰρήνῃ οὐκ ἂν ἐχόντων πρόφασιν οὐδ’ ἑτοίμων παρακαλεῖν αὐτούς, πολεμουμένων δὲ καὶ ξυμμαχίας ἅμα ἑκατέροις τῇ τῶν ἐναντίων κακώσει καὶ σφίσιν αὐτοῖς ἐκ τοῦ αὐτοῦ προσποιήσει ῥᾳδίως αἱ ἐπαγωγαὶ τοῖς νεωτερίζειν τι βουλομένοις ἐπορίζοντο [3.82.2] καὶ ἐπέπεσε πολλὰ καὶ χαλεπὰ κατὰ στάσιν ταῖς πόλεσι, γιγνόμενα μὲν καὶ αἰεὶ ἐσόμενα, ἕως ἂν ἡ αὐτὴφύσις ἀνθρώπων ᾖ, μᾶλλον δὲ καὶ ἡσυχαίτερα καὶ τοῖς εἴδεσι διηλλαγμένα, ὡς ἂν ἕκασται αἱ μεταβολαὶ τῶν ξυντυχιῶν ἐφιστῶνται. ἐν μὲν γὰρ εἰρήνῃ καὶ ἀγαθοῖς πράγμασιν αἵτε πόλεις καὶ οἱ ἰδιῶται ἀμείνους τὰς γνώμας ἔχουσι διὰ τὸ μὴ ἐς ἀκουσίους ἀνάγκας πίπτειν· ὁ δὲ πόλεμος ὑφελὼν τὴν εὐπορίαν τοῦ καθ’ ἡμέραν βίαιος διδάσκαλος καὶ πρὸς τὰ παρόντα τὰς ὀργὰς τῶν πολλῶν ὁμοιοῖ.

Σ'αὐτὲς τὶς ἀκρότητες ἔφτασε ὁ ἐμφύλιος πόλεμος καὶ προκάλεσε μεγάλη ἐντύπωση, γιατί ἦταν ὁ πρῶτος ποὺ ἔγινε. Ἀργότερα μπορεῖ κανεὶς νὰ πῆ ὅτι ὁλόκληρος ὁ ἑλληνισμὸς συνταράχτηκε, γιατί παντοῦ σημειώθηκαν ἐμφύλιοι σπαραγμοί. Οἱ δημοκρατικοὶ καλοῦσαν τοὺς Ἀθηναίους νὰ τοὺς βοηθήσουν καὶ οἱ ὀλιγαρχικοί τοὺς Λακεδαιμονίους. Ὅσο διαρκοῦσε ἡ εἰρήνη δὲν εἶχαν οὔτε πρόφαση, ἀλλά οὔτε τὴν διάθεση νὰ τοὺς καλέσουν γιὰ βοήθεια. Μὲ τὸν πόλεμο, ὅμως, καθεμιὰ ἀπὸ τὶς ἀντίπαλες πολιτικὲς παρατάξεις μποροῦσε εὔκολα νὰ βρῆ εὐκαιρία, νὰ προκαλέση ἐξωτερικὴ ἐπέμβαση γιὰ νὰ καταστρέψη τοὺς ἀντιπάλους της καὶ νὰ ἐνισχυθῆ ἡ ἴδια γιὰ ν'ἀνατρέψη τὸ πολίτευμα. Οἱ ἐμφύλιες συγκρούσεις ἔφεραν μεγάλες κι ἀμέτρητες συμφορὲς στὶς πολιτεῖες, συμφορὲς ποὺ γίνονται καὶ θὰ γίνωνται πάντα ὅσο δὲν ἀλλάζει ἡ φύση τοῦ ἀνθρώπου, συμφορὲς ποὺ μπορεῖ νὰ εἶναι βαρύτερες ἤ ἐλαφρότερες κ'ἔχουν διαφορετικὴ μορφὴ ἀνάλογα μὲ τὶς περιστάσεις. Σὲ καιρὸ εἰρήνης καὶ ὅταν εὐημερῆ ὁ κόσμος καὶ οἱ πολιτεῖες, οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἤρεμοι γιατί δὲν τοὺς πιέζουν ἀνάγκες φοβερές. Ἀλλ'ὅταν ἔρθη ὁ πόλεμος ποὺ φέρνει στοὺς ἀνθρώπους τὴν καθημερινὴ στέρηση, γίνεται βίαιος διδάσκαλος κ'ἐρεθίζει τὰ πνεύματα τοῦ πλήθους σύμφωνα μὲ τὶς καταστάσεις ποὺ δημιουργεῖ.

[3.82.3] ἐστασίαζέ τε οὖν τὰ τῶν πόλεων, καὶ τὰ ἐφυστερίζοντά που πύστει τῶν προγενομένων πολὺ ἐπέφερε τὴν ὑπερβολὴν τοῦ καινοῦσθαι τὰς διανοίας τῶν τ’ ἐπιχειρήσεων περιτεχνήσει καὶ τῶν τιμωριῶνἀτοπίᾳ. [3.82.4] καὶ τὴν εἰωθυῖαν ἀξίωσιν τῶν ὀνομάτων ἐς τὰ ἔργα ἀντήλλαξαν τῇ δικαιώσει. τόλμα μὲν γὰρ ἀλόγιστος ἀνδρεία φιλέταιρος ἐνομίσθη, μέλλησις δὲ προμηθὴς δειλία εὐπρεπής, τὸ δὲ σῶφρον τοῦ ἀνάνδρου πρόσχημα, καὶ τὸ πρὸς ἅπαν ξυνετὸν ἐπὶ πᾶν ἀργόν· τὸ δ’ ἐμπλήκτως ὀξὺ ἀνδρὸς μοίρᾳ προσετέθη, ἀσφαλείᾳ δὲ τὸ ἐπιβουλεύσασθαι ἀποτροπῆς πρόφασις εὔλογος. [3.82.5] καὶ ὁ μὲν χαλεπαίνων πιστὸς αἰεί, ὁ δ’ ἀντιλέγων αὐτῷ ὕποπτος. ἐπιβουλεύσας δέ τις τυχὼν ξυνετὸς καὶ ὑπονοήσας ἔτι δεινότερος· προβουλεύσας δὲ ὅπως μηδὲν αὐτῶν δεήσει, τῆς τε ἑταιρίας διαλυτὴς καὶ τοὺς ἐναντίους ἐκπεπληγμένος. ἁπλῶς δὲ ὁ φθάσας τὸν μέλλοντα κακόν τι δρᾶν ἐπῃνεῖτο, καὶ ὁ ἐπικελεύσας τὸν μὴ διανοούμενον. [3.82.6] καὶ μὴν καὶ τὸ ξυγγενὲς τοῦ ἑταιρικοῦ ἀλλοτριώτερον ἐγένετο διὰ τὸ ἑτοιμότερον εἶναι ἀπροφασίστως τολμᾶν· οὐ γὰρ μετὰ τῶν κειμένων νόμων ὠφελίας αἱ τοιαῦται ξύνοδοι, ἀλλὰ παρὰ τοὺς καθεστῶτας πλεονεξίᾳ. καὶ τὰς ἐς σφᾶς αὐτοὺς πίστεις οὐ τῷ θείῳ νόμῳ μᾶλλον ἐκρατύνοντο ἢ τῷ κοινῇ τι παρανομῆσαι. [3.82.7] τά τε ἀπὸ τῶν ἐναντίων καλῶς λεγόμενα ἐνεδέχοντο ἔργων φυλακῇ, εἰ προὔχοιεν, καὶ οὐ γενναιότητι. ἀντιτιμωρήσασθαί τέ τινα περὶ πλείονος ἦν ἢ αὐτὸν μὴ προπαθεῖν. καὶ ὅρκοι εἴ που ἄρα γένοιντο ξυναλλαγῆς, ἐν τῷ αὐτίκα πρὸς τὸ ἄπορον ἑκατέρῳ διδόμενοι ἴσχυον οὐκ ἐχόντων ἄλλοθεν δύναμιν· ἐν δὲ τῷ παρατυχόντι ὁ φθάσας θαρσῆσαι, εἰ ἴδοι ἄφαρκτον, ἥδιον διὰ τὴν πίστιν ἐτιμωρεῖτο ἢ ἀπὸ τοῦ προφανοῦς, καὶ τό τε ἀσφαλὲς ἐλογίζετο καὶ ὅτι ἀπάτῃ περιγενόμενος ξυνέσεως ἀγώνισμα προσελάμβανεν. ῥᾷον δ’ οἱ πολλοὶ κακοῦργοι ὄντες δεξιοὶ κέκληνται ἢ ἀμαθεῖς ἀγαθοί, καὶ τῷ μὲν αἰσχύνονται, ἐπὶ δὲ τῷ ἀγάλλονται.

Ὁ ἐμφύλιος πόλεμος, λοιπόν, μεταδόθηκε ἀπὸ πολιτεία σὲ πολιτεία. Κι ὅσες πολιτεῖες ἔμειναν τελευταῖες, ἔχοντας μάθει τί εἶχε γίνει ἄλλου, προσπαθοῦσαν νὰ ὑπερβάλουν σ'ἐπινοητικότητα, σὲ ὕπουλα μέσα καὶ σὲ ἀνήκουστες ἐκδικήσεις. Γιὰ νὰ δικαιολογοῦν τὶς πράξεις τους ἄλλαζαν ἀκόμα καὶ τὴν σημασία τῶν λέξεων. Ἡ παράλογη τόλμη θεωρήθηκε ἀνδρεία καὶ ἀφοσίωση στὸ κόμμα, ἡ προσωπικὴ διστακτικότητα θεωρήθηκε δειλία ποὺ κρύβεται πίσω ἀπὸ εὔλογες προφάσεις καὶ ἡ σωφροσύνη προσωπίδα τῆς ἀνανδρείας. Ἡ παραφορά θεωρήθηκε ἀνδρικὴ ἀρετή, ἐνῶ ἡ τάση νὰ ἐξετάζωνται προσεκτικά ὅλες οἱ ὄψεις ἑνὸς ζητήματος θεωρήθηκε πρόφαση γιὰ ὑπεκφυγή. Ὅποιος ἦταν ἔξαλλος γινόταν ἀκουστός, ἐνῶ ὅποιος ἔφερνε ἀντιρρήσεις γινόταν ὕποπτος. Ὅποιον ἐπινοοῦσε κανένα τέχνασμα καὶ πετύχαινε, τὸν θεωροῦσαν σπουδαῖο, κι ὅποιον ὑποψιαζόταν σύγκαιρα καὶ φανέρωνε τὰ σχέδια τοῦ ἀντιπάλου, τὸν θεωροῦσαν ἀκόμα πιὸ σπουδαῖο. Ἐνῶ ὅποιος ἦταν ἀρκετὰ προνοητικός, ὥστε νὰ μὴν χρειαστοῦν τέτοια μέσα, θεωροῦσαν ὅτι διαλύει τὸ κόμμα καὶ ὅτι εἶναι τρομοκρατημένος ἀπὸ τὴν ἀντίπαλη παράταξη. Μὲ μιὰ λέξη, ὅποιος πρόφταινε νὰ κάνη κακὸ πρὶν ἀπὸ ἄλλον, ἦταν ἄξιος ἐπαίνου, καθὼς κ'ἐκεῖνος ποὺ παρακινοῦσε στὸ κακὸ ὅποιον δὲν εἶχε σκεφτῆ νὰ τὸ κάνη. Ἀλλά καὶ ἡ συγγένεια θεωρήθηκε χαλαρότερος δεσμὸς ἀπὸ τὴν κομματικὴ ἀλληλεγγύη, γιατί οἱ ὁμοϊδεάτες ἦσαν ἕτοιμοι νὰ ἐπιχειρήσουν ὅ,τιδήποτε, χωρὶς δισταγμό, καὶ τοῦτο ἐπειδὴ τὰ κόμματα δὲν σχηματίστηκαν γιὰ νὰ ἐπιδιώξουν κοινὴ ὠφέλεια μὲ νόμιμα μέσα, ἀλλά, ἀντίθετα, γιὰ νὰ ἱκανοποιήσουν τὴν πλεονεξία τους παρανομώντας. Καὶ ἡ μεταξὺ τους ἀλληλεγγύη βασιζόταν περισσότερο στὴν συνενοχὴ τους παρὰ στοὺς ὅρκους τους στοὺς θεούς. Τὶς εὔλογες προτάσεις τῶν ἀντιπάλων τὶς δέχονταν μὲ ὑστεροβουλία καὶ ὄχι μὲ εἰλικρίνεια γιὰ νὰ φυλαχτοῦν ἀπὸ ἕνα κακὸ ἂν οἱ ἄλλοι ἦσαν πιὸ δυνατοί. Καὶ προτιμοῦσαν νὰ ἐκδικηθοῦν γιὰ κάποιο κακὸ ἀντὶ νὰ προσπαθήσουν νὰ μὴν τὸ πάθουν. Ὅταν ἔκαναν ὅρκους γιὰ κάποια συμφιλίωση, τοὺς κρατοῦσαν τόσο μόνο ὅσο δὲν εἶχαν τὴν δύναμη νὰ τοὺς καταπατήσουν, μὴ ἔχοντας νὰ περιμένουν βοήθεια ἀπὸ ἀλλοῦ. Ἀλλά μόλις παρουσιαζόταν εὐκαιρία, ἐκεῖνοι ποὺ πρῶτοι εἶχαν ξαναβρεῖ τὸ θάρρος τους, ἂν ἔβλεπαν ὅτι οἱ ἀντίπαλοί τοὺς ἦσαν ἀφύλαχτοι, τοὺς χτυποῦσαν κ'ἔνοιωθαν μεγαλύτερη χαρὰ νὰ τοὺς βλάψουν ἐξαπατώντας τους, παρὰ χτυπώντας τους ἀνοιχτά. Θεωροῦσαν ὅτι ὁ τρόπος αὐτὸς ὄχι μόνο εἶναι, πιὸ ἀσφαλὴς ἄλλα καὶ βραβεῖο σὲ ἀγώνα δόλου. Γενικὰ εἶναι εὐκολώτερο νὰ φαίνωνται ἐπιδέξιοι οἱ κακοῦργοι, παρὰ νὰ θεωρούνται τίμιοι ὅσοι δὲν εἶναι δόλιοι. Οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι προτιμοῦν νὰ κάνουν τὸ κακὸ καὶ νὰ θεωροῦνται ἔξυπνοι, παρὰ νὰ εἶναι καλοὶ καὶ νὰ τοὺς λένε κουτούς.

[3.82.8] πάντων δ’ αὐτῶν αἴτιον ἀρχὴ ἡ διὰ πλεονεξίαν καὶ φιλοτιμίαν· ἐκ δ’ αὐτῶν καὶ ἐς τὸ φιλονικεῖν καθισταμένων τὸ πρόθυμον. οἱ γὰρ ἐν ταῖς πόλεσι προστάντες μετὰ ὀνόματος ἑκάτεροι εὐπρεποῦς, πλήθους τε ἰσονομίας πολιτικῆς καὶ ἀριστοκρατίας σώφρονος προτιμήσει, τὰ μὲν κοινὰ λόγῳ θεραπεύοντες ἆθλα ἐποιοῦντο, παντὶ δὲ τρόπῳ ἀγωνιζόμενοι ἀλλήλων περιγίγνεσθαι ἐτόλμησάν τε τὰ δεινότατα ἐπεξῇσάν τε τὰς τιμωρίας ἔτι μείζους, οὐ μέχρι τοῦ δικαίου καὶ τῇ πόλει ξυμφόρου προτιθέντες, ἐς δὲ τὸ ἑκατέροις που αἰεὶ ἡδονὴν ἔχον ὁρίζοντες, καὶ ἢ μετὰ ψήφου ἀδίκου καταγνώσεως ἢ χειρὶ κτώμενοι τὸ κρατεῖν ἑτοῖμοι ἦσαν τὴν αὐτίκα φιλονικίαν ἐκπιμπλάναι. ὥστε εὐσεβείᾳ μὲν οὐδέτεροι ἐνόμιζον, εὐπρεπείᾳ δὲ λόγου οἷς ξυμβαίη ἐπιφθόνως τι διαπράξασθαι, ἄμεινον ἤκουον. τὰ δὲ μέσα τῶν πολιτῶν ὑπ’ ἀμφοτέρων ἢ ὅτι οὐ ξυνηγωνίζοντο ἢ φθόνῳ τοῦ περιεῖναι διεφθείροντο.

Αἰτία ὅλων αὐτῶν ἦταν ἡ φιλαρχία ποὺ ἔχει ρίζα τὴν πλεονεξία καὶ τὴν φιλοδοξία ποὺ ἔσπρωχναν τὶς φατρίες ν'ἀγωνίζωνται μὲ λύσσα. Οἱ ἀρχηγοὶ τῶν κομμάτων, στὶς διάφορες πολιτεῖες, πρόβαλλαν ὡραῖα συνθήματα. Πολιτική ισονομία ἀπὸ τὴν μιὰ μεριά, σωφροσύνη τῆς ἀριστοκρατικῆς διοίκησης ἀπὸ τὴν ἄλλη. Προσποιοῦνταν ἔτσι ὅτι ὑπηρετοῦν τὴν πολιτεία, ἐνῶ πραγματικὰ ἤθελαν νὰ ἱκανοποιήσουν προσωπικὰ συμφέροντα καὶ ἀγωνίζονταν μὲ κάθε τρόπο νὰ νικήσουν τοὺς ἀντιπάλους τους. Τοῦτο τοὺς ὁδηγοῦσε νὰ κάνουν τὰ φοβερώτερα πράματα ἐπιδιώκοντας νὰ ἐκδικηθοῦν τοὺς ἀντιπάλους τους, ὄχι ὡς τὸ σημεῖο ποὺ ἐπιτρέπει ἡ δικαιοσύνη ἤ τὸ συμφέρον τῆς πολιτείας, ἀλλά κάνοντας τὶς ἀγριότερες πράξεις, μὲ μοναδικὸ κριτήριο τὴν ἱκανοποίηση τοῦ κόμματός τους. Καταδίκαζαν ἄνομα τοὺς ἀντιπάλους τους ἡ ἅρπαζαν βίαια τὴν ἐξουσία, ἕτοιμοι νὰ κορέσουν τὸ μίσος τους. Καμιὰ ἀπὸ τὶς δυὸ παρατάξεις δὲν εἶχε κανέναν ἠθικὸ φραγμὸ κ'ἐκτιμοῦσε περισσότερο ὅσους κατόρθωναν νὰ κρύβουν κάτω ἀπὸ ὡραῖα λόγια φοβερὲς πράξεις. Ὅσοι πολίτες ἦσαν μετριοπαθεῖς θανατώνονταν ἀπὸ τὴν μία ἤ τὴν ἄλλη παράταξη, εἴτε ἐπειδὴ εἶχαν ἀρνηθῆ νὰ πάρουν μέρος στὸν ἀγώνα εἴτε ἐπειδὴ ἡ ἰδέα καὶ μόνο ὅτι θὰ μποροῦσαν νὰ ἐπιζήσουν προκαλοῦσε ἐναντίον τους τὸν φθόνο.

[3.83.1] Οὕτω πᾶσα ἰδέα κατέστη κακοτροπίας διὰ τὰς στάσεις τῶι Ἑλληνικῶι, καὶ τὸ εὔηθες, οὗ τὸ γενναῖον πλεῖστον μετέχει, καταγελασθὲν ἠφανίσθη, τὸ δὲ ἀντιτετάχθαι ἀλλήλοις τῆι γνώμηι ἀπίστως ἐπὶ πολὺ διήνεγκεν· [3.83.2] οὐ γὰρ ἦν ὁ διαλύσων οὔτε λόγος ἐχυρὸς οὔτε ὅρκος φοβερός, κρείσσους δὲ ὄντες ἅπαντες λογισμῶι ἐς τὸ ἀνέλπιστον τοῦ βεβαίου μὴ παθεῖν μᾶλλον προυσκόπουν ἢ πιστεῦσαι ἐδύναντο. [3.83.3] καὶ οἱ φαυλότεροι γνώμην ὡς τὰ πλείω περιεγίγνοντο· τῶι γὰρ δεδιέναι τό τε αὑτῶν ἐνδεὲς καὶ τὸ τῶν ἐναντίων ξυνετόν, μὴ λόγοις τε ἥσσους ὦσι καὶ ἐκ τοῦ πολυτρόπου αὐτῶν τῆς γνώμης φθάσωσι προεπιβουλευόμενοι, τολμηρῶς πρὸς τὰ ἔργα ἐχώρουν. [3.83.4] οἱ δὲ καταφρονοῦντες κἂν προαισθέσθαι καὶ ἔργωι οὐδὲν σφᾶς δεῖν λαμβάνειν ἃ γνώμηι ἔξεστιν, ἄφαρκτοι μᾶλλον διεφθείροντο.

Ἔτσι οἱ ἐμφύλιοι σπαραγμοὶ ἔγιναν αἰτία ν'ἁπλωθῆ σ'ὅλο τὸν ἑλληνικὸ κόσμο κάθε μορφὴ κακίας καὶ τὸ ἦθος, ποὺ εἶναι τὸ κύριο γνώρισμα τῆς εὐγενικῆς ψυχῆς, κατάντησε νὰ εἶναι καταγέλαστο κ'ἐξαφανίστηκε. Ὁ ἀνταγωνισμὸς δημιούργησε ἀπόλυτη δυσπιστία καὶ δὲν ὑπῆρχε τρόπος ποὺ νὰ μπορῆ νὰ τὴν διάλυση, οὔτε ἐγγυήσεις οὔτε ὅρκοι φοβεροί. Ὅλοι, ὅταν ἐπικρατοῦσαν, ξέροντας ὅτι δὲν ὑπῆρχε ἐλπίδα νὰ κρατηθοῦν μόνιμα στὴν ἐξουσία, προτιμοῦσαν, ἀντὶ νὰ δώσουν πίστη στοὺς ἀντιπάλους τους, νὰ πάρουν τὰ μέτρα τους γιὰ νὰ μὴν πάθουν οἱ ἴδιοι. Τὶς περισσότερες φορὲς ἐπικρατοῦσαν οἱ διανοητικὰ κατώτεροι. Φοβόνταν τὴν δική τους ἀνεπάρκεια καὶ τὴν ἱκανότητα τῶν ἀντιπάλων τους κ'ἔτσι, γιὰ νὰ μὴν νικηθοῦν στὴν συζήτηση καὶ γιὰ νὰ μὴν πέσουν θύματα τῶν ὅσων οἱ ἄλλοι θὰ ἐπινοοῦσαν, δὲν εἶχαν κανένα δισταγμὸ νὰ προχωρήσουν σὲ βίαιες πράξεις. Ὅσοι, πάλι, περιφρονοῦσαν τοὺς ἀντιπάλους τους, νόμιζαν ὅτι μποροῦσαν σύγκαιρα νὰ καταλάβουν τὰ σχέδια τους. Θεωροῦσαν ὅτι δὲν ἦταν ἀνάγκη νὰ μεταχειριστουν βία γιὰ τὰ ὅσα μποροῦσαν, καθὼς νόμιζαν, νὰ πετύχουν μὲ τὶς ραδιουργίες τους. Ἔτσι, τὶς περισσότερες φορές, δὲν φυλάγονταν καὶ οἱ ἀντίπαλοί τους, τούς ἀφάνιζαν.

.~`~.


Το πολιτικό-θεολογικό "διάβημα"του Ισλάμ και το κατανοητικό έλλειμμα της Δύσης.

$
0
0

.~`~.
Πρόλογος
Γιάννης Ναστούλης
Το πρόσφατο ασύμμετρο «χτύπημα» στη Γαλλία και η συνεχιζόμενη δράση των Τζιχαντιστών του ISIS αναδεικνύουν μεταξύ άλλων το έλλειμμα των δυτικών ελίτ να κατανοήσουν την ανθρωπολογική ετερότητα που συνιστά το Ισλάμ. Την αμηχανία των διαφόρων δημοσιογραφούντων, αλλά και του πολιτικού προσωπικού μπροστά στον «εξωτικό» Άλλο που διαταράσσει την ναρκισσική αλαζονεία της «ανοιχτής κοινωνίας».
Εγκλωβισμένοι στην εξαντικειμενίκευση του δυτικού «παραδείγματος» (νεωτερικού-μετανεωτερικού. Δεξιού-Αριστερού), έχουν ήδη απολέσει την μνήμη της θεμελιώδους «απόφασης» (όπως την επεξεργάστηκε ο Παναγιώτης Κονδύλης) που οδήγησε στην πρωτόγνωρη αξίωση/προβολή ισχύος των δυτικών κοινωνιών, με εκφάνσεις την αποικιοκρατία, τον Ευρωκεντρισμό, τον οριενταλισμό, την αποθέωση του «αποσυνδεδεμένου» υποκειμένου, την κολεκτιβοποίηση (φιλελεύθερη και κομουνιστική) κ,λπ. Λησμόνησαν ότι το εθνοκρατικό μοντέλο, το κράτος δικαίου, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι στοιχεία του δυτικού υποκειμένου και μόνο, ότι συνθέτουν απλώς ένα κοσμοείδωλο, μεταξύ άλλων «εχθρικών», το οποίο προσιδιάζει στη δυτική κοσμοθεωρητική ετερότητα.
Οικονομίστικες προσεγγίσεις και αριστεροί δονκιχωτισμοί του τύπου: η θεμελιώδης πολικότητα παραμένει εκείνη μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού, πως το ισλαμιστικό κίνημα είναι προβοκάτσια για να λειτουργήσει η κοινωνική «μεταβίβαση», ότι σε τελική ανάλυση το ισλαμικό χαλιφάτο είναι ένα ακόμη εθνοκρατικό, νεωτερικό διάβημα, θολώνουν περαιτέρω το ζήτημα.
Όσο η κυρίαρχη αριστερή εμμονή στην επίδραση της «οικονομικής βάσης» θα αρνείται την βεμπεριανή διόρθωση για τον εξίσου καθοριστικό ρόλο του «εποικοδομήματος», τόσο περισσότερο θα αυτό-αποκλείεται από γόνιμες θεωρήσεις που προσφέρει ο θύραθεν και μη στοχασμός της νεωτερικότητας, η πολιτική θεολογία «αστών» διανοητών (Carl Schmitt, Jean Bodin, De Maistre, Donoso Cortés, Hans Kelsen κ,λπ) και του νεομαρξιστικού ρεύματος (E. Bloch) και οι οποίες θα μπορούσαν να διανοίξουν πρωτόγνωρες δυνατότητες ερμηνείας του «πολιτισμικού εχθρού», εκάστοτε.
Το παρακάτω κείμενο γράφτηκε με άλλη ευκαιρία, άρα χωρίς φανερή αξίωση πειθούς, διατηρώντας την περιγραφική αξιολογική ουδετερότητα που απαιτεί μια υπόθεση που εγείρει μεγάλη ένταση.

.~`~.
Στοιχεία ισλαμικής δογματικής. Ισλαμική εσχατολογία

Το Ισλάμ αναδύεται σε ένα χώρο έντονης παρουσίας χριστιανικών και ιουδαϊκών κοινοτήτων και κατά τούτο μπορεί να πει κανείς ότι η σχέση του με τις δύο παραδόσεις είναι γενεαλογική. Εάν προσθέσει κανείς και ένα πλήθος σαμανικών και ειδωλολατρικών στοιχείων κατανοεί ότι η ισλαμική σύλληψη του κόσμου δεν παρέχει μια ενιαία εικόνα. Πρόκειται για ένα συγκρητιστικό νεφέλωμα αντιλήψεων που αξιοποιεί το σύνολο των θεολογικών και φιλοσοφικών παραδόσεων, σε ένα πολύπλοκο, όσο και ιδιότυπο υπερσύστημα, το οποίο συντίθεται από διαφορετικά Ισλάμ, που ωστόσο συγκλίνουν σε έναν κοινό παρονομαστή: τον αυστηρό μονοθεϊσμό. Ο Αλλάχ είναι συγχρόνως ένα ενεργεία κοσμικό μέγεθος και ταυτοχρόνως μια εξωκοσμική οντότητα που δεν μπορεί να υπαχθεί σε φιλοσοφικά κατηγορήματα. Δημιουργεί τον κόσμο ex nihilo σε έναν διαρκή αναδιπλασιασμό, κύριος (με νομική έννοια) γης και ουρανού, εκχωρεί τη νομή στο ευνοούμενο δημιούργημά του τον άνθρωπο (sura 20,53, 2,30,27,62, 7,69,74).
Σε ένα τέτοιο κοσμολογικό πλαίσιο ο άνθρωπος είναι ένα από τα δημιουργήματα του Θεού, μια ακόμη βιολογική πραγματικότητα, φορέας όλης εκείνης της εγγενούς αδυναμίας και αστάθειας των φυσικών όντων, που λειτουργεί όμως εν προκειμένω ως προϋπόθεση ευγνωμοσύνης ή αχαριστίας, καθόσον ο κόσμος δημιουργήθηκε προς χάριν του, (αλλά) επί (αντ) αποδώσει. (21,220). Το σχήμα χωρεί ως εξής: δωρεά -δοκιμασία – ανταπόδοση – ανταμοιβή (στα έσχατα), απολύτως υποταγμένο στην παντοδύναμη, αλλά και ανεξιχνίαστη βουλή του Θεού, ο οποίος δίκην ποιητού συγγράφει και διαγράφει το «κοσμικό παίγνιο», ως επί σχολικής πλακός[1].
Πάνω σε αυτόν τον μελαγχολικό αγνωστικισμό και στην καθολικότητα του θανάτου, το Ισλάμ θεμελίωσε ένα ρεαλιστικό, σε βαθμό ματαίωσης, κοσμοείδωλο, του οποίου η τραχύτητα μπορεί να υπερβαθεί μόνο από μια εξίσου δραστική παράσταση του επέκεινα. Εφόσον η παρούσα μορφή του κόσμου πάσχει από εγγενή τρεπτότητα, η ιστορία του αξιολογείται συναφώς προς την έννοια του θανάτου και τον καημό της απαλλαγής από αυτόν. Μέσα στα συμπιεσμένα όρια του βίου του ο άνθρωπος πρέπει να πιστέψει στον Θεό για να πετύχει τη σωτηρία του κατά την ημέρα της κρίσεως. Η δωρεά μπορεί να αρθεί απρόοπτα (θάνατος). Και καθώς μετάνοια μετά θάνατον είναι αδιανόητη, κάθε στιγμή της ζωής είναι μια ανεπανάληπτη ευκαιρία αξιομισθίας, είτε διαπίστευση για την ευδαιμονία του παραδείσου. Ο μέλλων κόσμος άρχεται από του παρόντος.
Η άποψη αυτή εισάγει την ιδέα μιας μεταθανάτιας συνέχειας ζωής μετά τον τάφο, σύμφωνα με την οποία ένα οιονεί «φράγμα εντροπίας» (barzakh)[2] αποκλείει την ανάδρομη πορεία των ψυχών προς την επίγεια ζωή, καθηλώνοντάς τες σε μια ενδιάμεση κατάσταση μέχρι την Ανάσταση του όλου ανθρώπου, υπό την προϋπόθεση αυθεντικής πίστης. Οι ψυχές σε κατάσταση ημισυνειδητότητας υφίστανται «μερική κρίση» υπό ανακριτών αγγέλων του Θεού και πρόγευση, συνακόλουθα, παραδείσου ή κολάσεως.
Μάλιστα υπό την έποψη ενός απειλητικού και δικαιοκρίτη Θεού, η κόλαση και ο παράδεισος μεταβάλλονται σε ρομαντικό οραματισμό (προβολή) του γήινου παρόντος. Και δοθείσης της διακρίσεως στον κόσμο του Ισλάμ (dar al Islam) και στον κόσμο του πολέμου/απίστων (dar al harb), ο παράδεισος γίνεται το ενδιαίτημα του πρώτου και η κόλαση του δευτέρου.

.~`~.
Θάνατος: σύγκριση χριστιανικής και ισλαμικής εσχατολογίας

Το Ισλάμ είναι θρησκεία με έντονο εσχατολογικό περιεχόμενο, μάλιστα τις βασικές εσχατολογικές του ιδέες παρέλαβε από τη βιβλική/χριστιανική παράδοση. Ο θάνατος δε σηματοδοτεί το τέλος της ζωής, αλλά την ατραπό μιας άλλης αιώνιας. Μάλιστα η επιβίωση και η αθανασία δεν αφορούν μόνο την ψυχή, αλλά, την ανάσταση του όλου ανθρώπου. Το ίδιο το νόημα του θανάτου αξιολογείται στη βάση της παντοδυναμίας του Θεού και της Αναστάσεως, όπως επί τη βάση του θανάτου αξιολογείται το νόημα του παρόντος κόσμου. Το γεγονός όμως ότι για το Ισλάμ ο θάνατος είναι ένα φυσικό γεγονός, στερεί από τους πιστούς (του) την υπέρβαση της αγωνίας θανάτου μέσω του μυστηρίου της εν Χριστώ απολυτρώσεως.
Αν ο θάνατος είναι ταυτόσημο του φυσικού αφανισμού, απολύτως υποταγμένος στη θεία βούληση, το ανθρώπινο ζώο πλέον δεν έχει την παραμικρή πιθανότητα να διαρρήξει τη βιολογική του νομοτέλεια προς την υπαρκτική μεταποίηση του τέλους σε θάνατο. Είναι τόσο απόλυτος ο προκαθορισμός του θανάτου στο Ισλάμ, ώστε ο πιστός εγκλωβίζεται μεταξύ ζωολογικού ρεαλισμού και μεταφυσικής: η λύτρωση στον παρόντα χρόνο είναι αδύνατη, και η Ανάσταση κενολογία ή στην καλύτερη περίπτωση πρόσχημα κολεκτιβοποίησης.
Στον αντίποδα, ο χριστιανικός θάνατος είναι προϊόν αμαρτίας και κατά τούτο προϊόν της δυναμικής της προαίρεσης του ανθρώπου εντός του ιστορικού του χρόνου. Επί το θεολογικότερον, η χριστιανική βασιλεία καταφάσκει την ύπαρξη ενθάδε και νυν. Δείχνει την απόλυτη, άνευ όρων απόφαση του ανθρώπου να υπερβεί τελεσίδικα το πρόβλημα του θανάτου (ανάπτυξη της χριστιανικής εσχατολογίας στο 4ο κεφάλαιο 4.2.).

.~`~.
Επιδράσεις στο σήμερα

Είναι πρόδηλο ότι οι δύο εσχατολογικές θεωρήσεις εκβάλουν σε δύο διαφορετικούς ανθρωπολογικούς τύπους, οι οποίοι με τη σειρά τους δομούν διαφορετικούς τύπους κοινωνίας και πολιτειότητας. Αν όπως υπαινιχθήκαμε η πυρηνική ιδέα του Ισλάμ εκφράζεται στο σχήμα της παντοδυναμίας και της υποταγής, ο ανθρωπολογικός ιδεότυπος είναι το κολεκτιβιστικό άτομο και προτείνουμε ως τυπικό ορισμό του, την απόδοση της προτεραιότητας στο συλλογικό, η οποία κλιμακώνεται από την απόλυτη κατάφαση της ομάδας μέχρι την πλήρη άρνησή της. Το άτομο υποτάσσεται, αλλά και εσωτερικεύει την υποταγή του, αισθάνεται ενοχή για τις όποιες αποκλίνουσες τάσεις του, τις οποίες καταστέλλει προληπτικά. Ύψιστη αρετή εδώ είναι η συμμόρφωση, η οποία γίνεται θεμέλιο της παιδείας και πρόταγμα πολιτειότητας. Ο εγγενής «θυσιαστικός μηχανισμός», εξωτερικεύεται στον ετερόδοξο άλλο, με προφανή στόχο την αποτροπή της αλληλοσφαγής και την κοινωνική συνοχή. Το παράδοξο της ραγδαίας εξάπλωσης του Ισλάμ και ακραία φαινόμενα κοινωνικής αποπομπής σε σύγχρονες ισλαμικές χώρες (όλοι εναντίον ενός), (όπως άλλωστε και η μετανεωτερική, προϊούσα υποκατάσταση του κράτους από τη νέα μεγάλη ετερότητα: τις αγορές, οι οποίες μπορεί να είναι παντού και πουθενά, στο χώρο του φαντασιακού. Ο νέος Λεβιάθαν του Hobbes που απορροφά την κοινωνική ολότητα, ανάγοντας την εντελέχειά της στην εύληπτη συνάρτηση κόστους – τιμής), δείχνουν ότι ο κοινωνικός ελκυστής ανάγεται τελικά σε μια μεταφυσική υπερδομή (μεταφυσική θεμελίωση της εξουσίας), η οποία ιεροποιεί την πολιτική εξουσία και το αξιακό της σύστημα (ο διάλογος του Ισλάμ με τον προτεσταντισμό είναι ευκολότερος από αυτόν με την ορθοδοξία).
Στην τριαδική, αντιθέτως νοηματοδότηση του κόσμου ο ένας Θεός είναι τρία πρόσωπα ασυγχύτως και αδιαιρέτως. Η ουσία του Θεού απροσπέλαστη, όμως οι προσωπικές της (τριάδας) ενέργειες απολύτως μεθεκτές. Στην κοινότητα του τύπου αυτού ατομική και συλλογική ταυτότητα αλληλοπεριχωρούνται. Η συλλογική ταυτότητα υπάρχει, επειδή έχει κεφαλή της τον Χριστό. Τα άτομα έχουν προσωπική ταυτότητα (ο Χριστός είναι απλώς πρωτότοκος εν πολλοίς αδελφοίς). Σε αυτό το επίπεδο οι «δερμάτινοι χιτώνες», το κολεκτιβιστικό ή ατομοκεντρικό κοινωνικό σώμα αντικαθίστανται από το πνευματικό σώμα της μεταμορφώσεως. Το άτομα όμως εδώ υπόκειται στον αδυσώπητο νόμο της τροπής και μόνο οι άκτιστες ενέργειες και ο θείος έρως σώζουν την κατάσταση. Ο τριαδικός τύπος γνωρίζει πως αν συντονιστεί στη συχνότητα της άκτιστης ενέργειας μπορεί να την απορροφήσει και να ενσαρκώσει τον τύπο εκείνο συλλογικότητας, τον οποίο ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς αποκαλεί «κοινωνία θεώσεως». Η τριαδικού τύπου κοινωνία, επομένως, είναι εσχατολογική, δεν είναι εκ του κόσμου τούτου. Δεν μπορεί να γίνει πρόταγμα ενός ριζοσπαστικού πολιτικού κινήματος, μπορεί όμως να γίνει «η κρίσιμη μάζα, η οποία να λειτουργεί σαν ζύμη ή αντισηπτικό… εντός του κοινωνικού σώματος. Μπορεί δηλαδή να είναι ένα κίνημα αλλαγής ψυχών».

.~`~.
Ισλάμ και κράτος

Πριν προχωρήσουμε στην εξέταση της σχέσης του Ισλάμ με το εθνικό κράτος θα ήταν χρήσιμη μια σύντομη αναφορά στο ζήτημα της λεγόμενης «ραγδαίας εξάπλωσης του Ισλάμ». Μεταξύ 660 και 750 οι Άραβες Ουμαγιάντ δημιούργησαν τις συνθήκες ενός ισλαμικού πολιτισμού. Δίνοντας περί το 750 τη σκυτάλη στους Αββασίδες της Βαγδάτης είχαν ενοποιήσει μια τεράστια έκταση από την Ισπανία ως την Ινδία. Παρά το γεγονός ότι για τους Άραβες η αντίληψη του κράτους ήταν παντελώς ξένη – η αραβική κοινωνία ήταν μια κοινωνία φυλών – δημιούργησαν ένα σταθερό συγκεντρωτικό κράτος και μια εξελιγμένη διοικητική μηχανή που τους επέτρεψε τον έλεγχο της ταχέως επεκτεινόμενης αυτοκρατορίας τους[4].
Για τουλάχιστον τετρακόσια χρόνια δημιούργησαν μια εκτεταμένη περιοχή ελεύθερου εμπορίου και ανάπτυξης μιας αστικού τύπου μεσαίας τάξης όπως και ενός εκλεπτυσμένου κοσμοπολιτικού πολιτισμού με πυλώνες την Αραβική γλώσσα, τον ισλαμικό νόμο και την ισλαμική θεολογία/φιλοσοφία. Παρ όλα αυτά η αποσύνθεση της πολιτικής ενότητας σταδιακά μέχρι τον 10ο αιώνα, υπό το βάρος αιρέσεων, προϊσλαμικών επιδράσεων και αναζωπύρωσης τοπικισμών, κυρίως περσικών, επέτρεψαν τον σφετερισμό της εξουσίας από τοπικούς σατράπες και Τουρανούς πραιτωριανούς. Την αποσύνθεση ολοκλήρωσε η Μογγολική εισβολή των Ιλχανίδων στα μέσα του 13ου αιώνα. Η αραβική γλώσσα υποχωρεί υπέρ της περσικής και της τουρκικής, η φιλοσοφία εκλείπει το 1200 και η δυτική Ευρώπη, αξιοποιώντας την ελληνική παράδοση, δημιουργεί τους όρους μιας κοσμικής παράδοσης άκρως ανταγωνιστικής. Άμεσο αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η οπισθοδρόμηση σε προ-ισλαμικές εξελικτικές φάσεις. Από τον 11ο αιώνα και μετά η μοναδική πολιτική θεωρία του Ισλάμ υπήρξε η παθητική υποταγή σε οποιαδήποτε de facto εξουσία.
Μια θεώρηση των κεντρικών πολιτικών αντιλήψεων του Κορανίου μας δίνει το σχήμα μιας γενικής εικόνας της σημασίας του. Το πλαίσιο είναι ότι υπάρχουν εξουσιαστές και εξουσιαζόμενοι. Οι δεύτεροι είναι καταδικασμένοι στην ταπεινότητά τους, εκτός κι αν αποδημήσουν (muhajirun) με σκοπό την ίδρυση πολιτικής κοινότητας dar al Islam καθορισμένη από τον Χαλίφη, τα μέλη της οποίας διακρίνονται από την πίστη και μόνο. Αποκλειστική πολιτική δράση της κοινότητας ο ιερός πόλεμος (jihad) εναντίον των απίστων (dar al harb) που βρίσκονται έξω από αυτήν[5].
Η κορανική αντίληψη της πολιτικής, εφόσον τονίζει τη διάσταση ορθοφροσύνης και σφάλματος, είναι στη βάση της επιθετική και μανιχαϊζουσα. Μια επιθετικότητα που εδράζεται σε ένα ριζικό μονοθεϊσμό που πρέπει να γίνει αποδεκτός πέρα και έξω από κάθε ερμηνευτική. Η αληθινή γνώση του Θεού πρέπει να αναζητηθεί στη θεία αποκάλυψη δια του νόμου του (sharia). Έτσι η πολιτική ορολογία του Κορανίου είναι βαθιά ιδεολογικοποιημένη και εκφράζει «συγκροτηματική αντίληψη οργάνωσης της κοινότητας των πιστών (Umma) και μαχητική οριοθέτησή της τόσο εναντίον των απίστων, όσο και εναντίον αιρετικών απόψεων εντός της ίδιας.
Παρ όλα αυτά το Κοράνι έχει μια διιστορική αξία, η οποία ερειδόμενη σε μια διασταλτική ερμηνεία του jihad[6], ως σταθερού άξονα δράσης, δεν εξαντλεί την ισλαμική πολιτική θεωρία. Οι πολιτικές ιδέες του Κορανίου δεν προσφέρουν ένα τετελεσμένο σύστημα εξουσίας για όλες τις δυνητικές κοινότητες μετά τον Προφήτη. Ο όρος amir al muninin (Αρχηγός των Πιστών) που εισάγεται αργότερα, εκφράζει και αυτός την κορανική ιδέα της στράτευσης, ωστόσο δημιούργησε μια αντίφαση μεταξύ του καταγωγικού τρόπου ανάληψης της εξουσίας και της θεωρίας του Χαλιφάτου, όπως εξελίχθηκε στο δίκαιο, ως εξω-κανονικού ρυθμιστικού πλαισίου που περιλαμβάνει, εκτός του Κορανίου, έθιμα, συνήθειες, παραδοσιακές, περιβαλλοντικές, πολιτιστικές, φυλετικές επιδράσεις και βεβαίως τη βούληση του ηγεμόνα.
Γι’ αυτό και η νομιμοποίηση ενός ισλαμικού κράτους σε μόνιμες, μη φυλετικές κοινότητες και σε δομημένα κράτη ή ήταν αδύνατη ή τελικά το μετέβαλε σε στρατιωτικο-γραφειοκρατική πολιτεία. Με αποτέλεσμα το μεγάλωμα της απόστασης μεταξύ θρησκείας και κράτους, χωρίς ωστόσο να επαναπροσδιορίσει και τον λόγο (σχέση) ο οποίος οφείλει να είναι πρωτίστως ιερός. Ο μετασχηματισμός για παράδειγμα της ισλαμικής διοίκησης σύμφωνα με το περσικό πρότυπο ήταν απορριπτέος από τους Άραβες, καθώς δημιούργησε κυβερνητικές υπηρεσίες τελείως ασύμβατες με την ιδρυτική πρόθεση σύντηξης εξουσίας και θρησκείας[7]. Μια πρόθεση που έβρισκε στους Ulema τους άτεγκτους φύλακες του θρησκευτικού νόμου, άρρηκτα συνδεδεμένου με την κοσμική εξουσία. Ο Χαλίφης συνέχιζε να αποτελεί τη μόνη πηγή θρησκευτικής και πολιτικής εξουσίας και να επιβάλλει θρησκευτική και πολιτική ομοιομορφία στην κοινότητα και στην πολιτεία[8].
Η πιο χειροπιαστή συνέπεια αυτής της δυναμικής των σχέσεων Κράτους, θρησκείας και κοινωνίας στο πλαίσιο της προϊούσας πολυπλοκοποίησης, λόγω ακριβώς της επέκτασης και των εσωτερικών διαφοροποιήσεων της αυτοκρατορίας, ήταν το πρόβλημα της θρησκευτικής διαφοροποίησης στην ίδια την ισλαμική Umma, που οδήγησε στο βασικό σχίσμα μεταξύ Σουννιτών (ορθοδόξων) και Σιιτών (ετεροδόξων), αλλά και σε πλήθος αιρέσεων συνημμένων στα δύο βασικά δόγματα. Μία επίσης σημαντική συνέπεια αφορά στην αδυναμία ανάδειξης της αντίληψης μιας έννοιας του πολίτη ανεξάρτητης από θρησκευτικές ή εθνικές διαφορές. Σε πολιτείες όπου το κράτος (ισχύς) και η νομιμότητα δικαιώνονται σε αναφορά με τη θρησκεία ή την πολιτική ιδεολογία, η ύπαρξη ολοκληρωμένων πολιτών είναι τουλάχιστον προβληματική, πολλώ δε μάλλον σε επικράτειες οι οποίες ανέκαθεν υπήρξαν ένα καλειδοσκόπιο από συνυπάρχουσες εθνικές και θρησκευτικές κοινότητες[9].
Από την άλλη η παραδοσιακή ανοχή των θρησκευτικών/εθνικών μειονοτήτων στα ισλαμικά καθεστώτα δεν μπορεί να εγείρει καμία ένσταση στην απουσία της έννοιας του πολίτη. Δοθέντος ότι το Ισλάμ δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη ανθρώπου αυτοτελούς από τη θρησκεία, εφόσον αρνείται την ύπαρξη φυσικού νόμου αποκεκαλυμμένου από τον ανθρώπινο Λόγο, ούτε διακρίνει μεταξύ φύσεως και νόμου, ο άνθρωπος δεν μπορεί να έχει δικαιώματα που θα απέρρεαν από ανθρώπινο, θετικό νόμο ή θα νομιμοποιούνταν από ένα φυσικό νόμο ανεξάρτητο από τον ιερό νόμο του Προφήτη. Νόμος και Φύση ταυτίζονται γιατί είναι ο Θεός Δημιουργός και Επόπτης του σύμπαντος και οτιδήποτε - άρα και ο άνθρωπος - βρίσκεται εντός του υπόκειται στη θεία διάταξη, την οποία αποκάλυψε δίκην Ιερού Νόμου στο Κοράνι.
Η κοινότητα υπάρχει χάρη της πραγματοποίησης του ισλαμικού ιδεώδους: της διάταξης του κόσμου, όπως την αποκάλυψε ο Θεός. Και αποτελεί η αντίληψη αυτή μια δυναμική επαναστατική συνταγή που εξηγεί τον διαχρονικό ακτιβισμό του Ισλάμ, ειδικά όταν συνδέεται με μια αντίληψη της ιστορίας ως διαδοχής αποκαλύψεων, που κορυφώνεται στην τελική και τέλεια αποκάλυψη στον Μωάμεθ[10]. Ο Θεός λοιπόν είναι ο μόνος και κυρίαρχος νομοθέτης, ο λόγος του είναι το μόνο έρεισμα της πολιτικής οργάνωσης και δράσης και η πίστη αποκτά αξία πολιτικής τάξεως, γίνεται η μόνη αξία που δίνει στη γήινη πόλη το λόγο της ύπαρξής της.
Εξαιτίας του εγγενούς δυαδισμού του: άρρηκτη ενότητα θρησκείας και κοινότητας, το Ισλάμ δεν αποτελεί ιδιωτική υπόθεση, ούτε και η Umma είναι Εκκλησία με την έννοια του θεσμικού καθιδρύματος, αλλά κοινωνία πιστευόντων στη sharia ενόψει του πολιτικού προτάγματος, του καλού της κοινότητας και συνάμα της εσχατολογικής προσδοκίας. Έτσι ο νόμος της είναι αποτέλεσμα θείας βουλήσεως, στον άξονα του οποίου θρησκευτική και κοινωνική ηθική εξομοιώνονται, εις τρόπον ώστε δεν υπάρχει διχοτόμηση μεταξύ του ανθρώπου ως ατόμου, μέλους δηλαδή οικογένειας, πολιτικού οργανισμού ή κοινωνίας, και ανθρώπου ως πιστού. Υπό την έποψη αυτή η ισλαμική ιθαγένεια/υπηκοότητα δε θεσμίζεται επί του jus sanguinis (δίκαιο αίματος), ούτε επί του jus solis (δίκαιο εδάφους), αλλά στο jus religionis.
Μελετώντας τη δυνατότητα του Ισλάμ να καταστεί η υποδομή μιας πολιτικής τάξεως, θα πρέπει κανείς να έχει συνεχώς κατά νου ότι αντίθετα με ό,τι συνέβη στη Δύση, στο Ισλάμ το προεξάρχον στοιχείο είναι η κοινότητα και όχι το άτομο και ότι η θρησκευτική πίστη είναι υπερκόσμια, εσχατολογική και εγκόσμια ταυτόχρονα, πράγμα που εκβάλλει σε ένα ενσωματωτικό και όχι αυτοδιεκδικητικό/πλουραλιστικό πολιτικό κοσμοείδωλο. Εξ ου και το διαρκές πρόβλημα του συγκερασμού της απαίτησης για μια οικουμενική κοινότητα και του αιτήματος για κατοχύρωση εδαφικά και εθνικά καθορισμένων κρατών.
Αντίθετα, με την ανθρωποκεντρική τροπή του δυτικού Χριστιανισμού, ο οποίος στο αντίστοιχο πρόβλημα του μεσαιωνικού κολεκτιβισμού, έδωσε τη λύση του νεωτερικού ατόμου, στο Ισλάμ κάθε φιλελεύθερος πειραματισμός προσέκρουσε στο παράδοξο του απολυταρχισμού. Και λέμε παράδοξο γιατί, αντί να οδηγήσει στην εσωτερίκευση των θεσμών από το υποκείμενο, κάθε αφηρημένη έννοια φύσης ή δικαίου απορρίφθηκε χάρη της θείας εξωτερικότητας του νόμου και της προφητικής παράδοσης. Η αντίληψη αυτή όμως εδραίωσε αυτό που πήγε να υπονομεύσει: (η απουσία μιας φιλοσοφίας φυσικών δικαιωμάτων) κατέστησε την ελευθερία μια δικανική και όχι μεταφυσική ιδέα. Η απόλυτη υποταγή του ανθρώπου στον Θεό οδήγησε στον οντολογικό εκμηδενισμού του πρώτου και στη μεταφορά κρίσιμου πολιτικού φορτίου από την κοινότητα των πιστών στο αυταρχικό κράτος. Η «κοινωνική συναίνεση» παρέμεινε μια έκφανση της θείας βουλήσεως, επομένως η μόνη δυνατή πολιτική θεωρία ελευθερίας απέμεινε η συμβολαιακή (ahd) «παραχώρηση» για τους Μουσουλμάνους και η ανοχή (dhimma) ή και προστασία (aman) για τους μη Μουσουλμάνους.
Καθώς η πολιτική υποταγή παρέμενε ένα θρησκευτικό καθήκον, η νομιμοποίηση της πολιτικής εξουσίας - στο πλαίσιο μιας ιδανικής ισλαμικής πολιτείας όπου εξουσία και ιερότητα βρίσκονται συντετηγμένες - μπορούσε να εκλογικευτεί ως αναγκαία για την ύπαρξη της Umma (Σούρα ΧΧΙΙ:22), αφού αυτή είναι επιφορτισμένη από τη Sharia να οδηγήσει τους πιστούς στη γήινη ευημερία και στη μεταθανάτια σωτηρία[11].

.~`~.
Το ασύμβατο εθνικού κράτους και Ισλάμ

Η έννοια του έθνους εμφανίστηκε στη βορειοδυτική Ευρώπη γύρω στο 18ο αιώνα ως σταθερά θεμελιωμένη πάνω στην αδιάλειπτη συνέχεια της πολιτικής εξουσίας από τον Μεσαίωνα και εντεύθεν. Έτσι κατέστη ο βασικός πυλώνας πολιτικής ταυτότητας και αφοσίωσης. Μάλιστα γίνεται δεκτό ως κεντρική πολιτική αντίληψη των νεότερων χρόνων ότι αποτελεί συνώνυμη έκφραση ενός κράτους ως εδαφικής οντότητας, η οποία έχει την ίδια έκταση με το έθνος.
Όταν το δόγμα αυτό εισήχθη στη Μ. Ανατολή μετά τον Ναπολέοντα, ήρθε σε σύγκρουση με βαθιά εγκατεστημένες δοξασίες και παρέμεινε χωρίς σημασία τόσο για τον προσδιορισμό της πολιτικής ταυτότητας όσο και την κατεύθυνση της πολιτικής αφοσίωσης στο Ισλάμ[12]. Στο πλαίσιο μιας κοινότητας πιστών η ταυτότητα είναι βασισμένη στη θρησκευτική πίστη και η αφοσίωση στρέφεται προς ένα κράτος ή έναν ηγέτη.
Το εθνικό κράτος στην Ευρώπη συμπορεύτηκε με τη διάκριση μιας ιδιωτικής σφαίρας ανεξάρτητης από τη θρησκεία. Στο Ισλάμ η θρησκεία είναι μια υπερδομή που ενσωματώνει και την ιδιωτική και τη δημόσια δυνάμει της οικουμενικότητας του θείου νόμου. Έτσι, ενώ στη Δύση το εθνικό κράτος ως βασική μονάδα μπορεί να συμπεριλάβει διαφορετικές θρησκευτικές κοινότητες, στο Ισλάμ η Umma αποτελεί τη βασική μονάδα/έθνος, η οποία περιλαμβάνει κράτη. Στο Ισλάμ η έλλειψη του όρου «κράτος» δείχνει την απουσία μιας έννομης κυριαρχίας ως απρόσωπης δομής εξουσίας. Ο συγγενής όρος dawla ή devlet αναφερόταν στη διοίκηση ενός άρχοντα ή μιας δυναστείας, όπως το σουλτανάτο του Rum ή το οσμανικό κράτος. Η έννοια της «κυριαρχίας» (K. Smitt) μπορεί να υπήρχε, αλλά με αόριστη σημασία και πάντως όχι θεσμικά εκφρασμένη. Το ίδιο ισχύει και για την έννοια της «νομιμότητας», της οποίας η συχνή επίκληση, κατά την αραβική και όχι μόνο εξάπλωση, δημιούργησε την πολιτική επιταγή της υπακοής στον ισχυρό[13]. Η πολιτική, αλλά και η ερμηνευτική της ασάφεια προσέφερε την απαραίτητη ευελιξία των φορέων εξουσίας στην επιβολή της υποταγής. Έτσι ο Μωάμεθ αντλούσε την πολιτική του νομιμοποίηση από τη φύση της προφητικής του αποστολής, ενώ οι πρώτοι Χαλίφηδες μετά τον θάνατό του εισήγαγαν την αντίληψη του «Αρχηγού των Πιστών» και αργότερα οι «νομομαθείς» του Ισλάμ, τη θεωρία περί συγκατάθεσης των Ulema για πράξεις των πολιτικών ή θρησκευτικών αρχόντων.
Σε κάθε περίπτωση, το κράτος ως απρόσωπη πηγή δημοσίου δικαίου είναι ξένο σώμα για το Ισλάμ. Κράτος και διακυβέρνηση, διαμορφώθηκαν ως προσωποπαγείς και δυναστικές έννοιες. Η γενεαλογική αντίληψη ταυτότητας, υπό την επίδραση της φυλετικής προέλευσης των Αράβων Μουσουλμάνων, συγκροτήθηκε στον αντίποδα του λαού και του εδαφικού στοιχείου (sha΄b) που επικράτησε, αλλά με αρνητικές συμπαραδηλώσεις (μομφή για αποσχιστικά-αυτονομιστικά κινήματα) σε μη αραβικές περιοχές, όπως στους Πέρσες Σαφαφίδες, στους Οθωμανούς ή στους Μαμελούκους της Αιγύπτου. Και στα τρία αυτά κράτη, στον βαθμό που υπήρχε προϊσλαμική ταυτότητα ανεξάρτητη από το Ισλάμ, θα μπορούσε να αναπτυχθεί μια έννοια εθνικού κράτους, όμως η προσπάθεια εκλογίκευσης της σχέσης κοσμικής και θρησκευτικής εξουσίας υπονόμευσε τη δυνατότητα αυτή. Αντ’ αυτού συνέβη διαίρεση της ισλαμικής κοινότητας σε χωριστές πολιτικές οντότητες που οδήγησαν στην ίδρυση κρατών, και όχι εθνών, ως καταπιεστικές δομές εξουσίας επί της κοινότητας. Μέσα σε αυτά τα κράτη συνέχισαν να υπάρχουν ομάδες διαφορετικών ταυτοτήτων (δόγματος, φυλής κ.λπ.) και αυτό δικαιολογεί την αδιάλειπτη νομή της εξουσίας, σε όλη την ιστορία, από ποικίλους σατράπες, δεσπότες και άλλους άρχοντες και βεβαίως την τακτικά εμφανιζόμενη αναζωπύρωση τοπικών, δογματικών ή εθνικών συγκρούσεων[14].
Μέσα σε αυτόν τον πολυδαίδαλο σύστημα ταυτότητας και ισχύος ακόμη και η Sharria παρέμεινε ο ιδανικός κανόνας πρότυπης ισλαμικής δράσης, ο οποίος θα εφαρμοστεί μόνο υπό την κυριαρχία του προσδοκώμενου mahdi, του Ιμάμη υπό θεία καθοδήγηση. Στην ουσία η ασυμμετρία πραγματικού και ιδεατού δημιουργούσε πάντα ένα σοβαρό ψυχολογικό πρόβλημα για τους πιστούς, το οποίο εξέβαλε στην υποχρέωση της κοινότητας για ιερό πόλεμο (jihad), που έπαιζε τον ρόλο της βαλβίδας διαφυγής των πλεοναζόντων εξουσιαστικών φορτίων.
Έτσι, ενώ στην Ευρώπη βλέπουμε μια άγρια και παρατεταμένη σύγκρουση μεταξύ κοσμικής και θρησκευτικής εξουσίας, η σύγκρουση αυτή δεν έγινε ποτέ σε μουσουλμανικές κοινότητες. Η κοσμική εξουσία υποστηριζόταν, έστω θεωρητικά, από το κύρος του Ιερού Νόμου. Η διάκριση κοσμικής και πνευματικής εξουσίας δεν απασχόλησε ποτέ σοβαρά την ισλαμική πολιτική φιλοσοφία. Οι εξουσίες λειτουργούσαν με τρόπο συμπληρωματικό. Έτσι εργαζόμενος για τη δόξα της γήινης πόλεως, ο μουσουλμάνος υπηρετεί τον Θεό, εφόσον η ίδρυση μιας ισχυρής επικράτειας πιστών είναι καθήκον όλων[15].
Το Ισλάμ υπήρξε πάντοτε το νομιμοποιητικό υπόβαθρο κάθε εξουσίας. Οι ανθρώπινοι θεσμοί έχουν δευτερεύουσα σημασία. Στη βάση αυτή, ουδέποτε ηγέρθη θέμα ατομικής ελευθερίας έναντι της κρατικής καταπίεσης. Αν η εξουσία είναι θεόδοτη, ο περιορισμός της από ανθρώπινες ρυθμιστικές κατασκευές δεν έχει πολλές πιθανότητες. Έτσι η πολιτική ιδεολογία που κληρονομήθηκε από το παρελθόν είναι στατική και αφιερωμένη στην ορθοδοξία (suna). Η απεμπόλησή της σήμαινε πάντα αίρεση, αποστασία, αναταραχή[16].
Συζητώντας το ζήτημα της σχέσης κοσμικής και θρησκευτικής εξουσίας στο Ισλάμ, ο σημαντικός θεωρητικός Husein Amin υποστήριξε ότι ουδέποτε υπήρξε σύγκρουση μεταξύ των δύο κατά το ευρωπαϊκό πρότυπο, γιατί απλούστατα ουδέποτε υπήρξε Εκκλησία στο Ισλάμ, αλλά ούτε και ιεραρχία κληρικών. Κατά συνέπεια, δεν μπορούσε να υπάρξει μονοπώλιο αλήθειας. Από την άλλη, πουθενά στο Κοράνι δεν αναφέρεται διάκριση κοσμικών και πνευματικών υποθέσεων και αντίθεση στα κοσμικά αγαθά. Το Ισλάμ έχει ένα μοναδικό ιμάμη, που ηγείται προσευχών και πολέμου, ωστόσο δεν αποτελεί θρησκευτική Αρχή που θα καθυπότασσε τους κοσμικούς θεσμούς. Πρόκειται για μια απλή πίστη, η οποία δεν έχει την ανάγκη κλήρου ειδικού στην ερμηνευτική περίπλοκων εννοιών ή να μεσιτεύει τη σχέση του ανθρώπου προς τον Θεό[17].

Η θεμελιώδης έννοια του jihad δεν είναι μόνο μια ατομική υποχρέωση των πιστών. Αφορά ολόκληρη την Umma και δηλώνει την προσπάθεια να καταστούν δυνατές οι προϋποθέσεις ανεμπόδιστης εξάπλωσης του Ισλάμ. Η Umma εκλαμβάνεται ως κόμμα του Θεού, ο οποίος βοηθά μόνο εκείνον που είναι έτοιμος να σκοτώσει και να σκοτωθεί για μια κοινωνία δικαίου υπό την ημισέληνο. Στην πραγματικότητα ο jihad είναι μια τριπλή κλιμάκα δράσης: ατομικός αγώνας ενάντια στα πάθη της ψυχής, συλλογική άμυνα ολόκληρης της κοινότητας ενάντια στο κακό και ο ένοπλος αγώνας. Ο ιερός πόλεμος δέον να είναι διαρκής, καθόσον δεν είναι εφικτή η ειρήνη, όσο υφίσταται ο «οίκος του πολέμου». Ο αγωνιστής ενός τέτοιου πολέμου ονομάζεται μουτζαχίντ και αν σκοτωθεί γίνεται ghahid (μάρτυρας του Ισλάμ).
Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι ο ιερός πόλεμος, όπως έδειξε ο θεωρητικός της οργάνωσης των Αδελφών Μουσουλμάνων Seyed Qoutb[18], δεν είναι πλέον ένας εξωγενής πόλεμος, αλλά εξέγερση και επανάσταση εναντίον κυβερνήσεων που έχουν αποστεί από τη Shari’a.
Κυρίως το σιιτικό ισλαμιστικό κίνημα έχει επεξεργαστεί ιδιαίτερη στρατηγική εξαγωγής επανάστασης τόσο σε μη ισλαμικές χώρες, στις οποίες διαβιούν μουσουλμανικές κοινότητες όσο και σε ισλαμικές, των οποίων όμως οι κυβερνήσεις έχουν υιοθετήσει εξυγχρονιστικές «πολιτικές» δυτικού τύπου. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει για το ισλαμιστικό κίνημα παρά ο μονόδρομος της άμεσης εφαρμογής των διοικητικών ιστών του Ισλαμικού Νόμου. Τούτο δείχνει ότι τα εθνικά σύνορα είναι άνευ σημασίας εμπόδιο στην με κάθε μέσο πραγματοποίηση της κοινότητας πιστών σε όλο τον πλανήτη.
Μάλιστα το μέσο του πολιτικο-θρησκευτικού «γορδίου» συχνά περνάει από την αυξανόμενη προώθηση μαζικών εκκοσμικευτικών διαδικασιών, ως γεννήτριες κοινωνικών και πολιτικών επαναστάσεων, αποδεικνύοντας την ομοιογένεια του ιεροπολεμικού φαινομένου, πέρα από τις δογματικές ενδοισλαμικές αντιθέσεις.
Η αντίληψη, λοιπόν, του ισλαμιστικού κινήματος ότι το Ισλάμ είναι επανασταττική θρησκεία, η οποία θα φέρει την πολυπόθητη Tawhid[19] (ενότητα) του παρελθόντος σε μέλλοντα χρόνο, όπου άνθρωποι και κράτη θα είναι ίσοι έναντι της ίδιας αρχής (Αλλάχ), δείχνει τη γειτνίαση του πολιτικού ισλαμιστικού κινήματος με μαρξιστικά πολιτικά κινήματα, όσο και σύγχρονα ακτιβιστικά κινήματα διενέργειας προσωπικού jihad, τα οποία υιοθετούν τη θεωρία του «αποκρυβέντος χρέους»[20] (ιερός πόλεμος), παράλληλα με το προσκύνημα στη Μέκκα.
Έτσι το ισλαμιστικό κίνημα θεωρητικοποιώντας την έννοια της τυρανοκτονίας, της δολοφονίας του βέβηλου Πρίγκιπος, δημιουργεί μια σειρά ερωτημάτων για το κατά πόσο μπορεί να ενσωματώσει/ενσωματωθεί στους σύγχρονους πολιτικούς θεσμούς, το εθνοκρατικό μοντελο ή το κεκτημένο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως γίνονται αντιληπτά στη Δύση. Η απάντηση προϋποθέτει μιαν ερώτηση: για ποιο Ισλάμ μιλάμε; Το Ισλάμ διαθέτει ένα κεντρικό δογματικό πυρήνα, αλλά δεν αποτελεί παρά τον κάνναβο στον οποίο εγγράφεται άπειρος αριθμός εθνοπολιτιστικών, κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών χαρακτηριστικών κάθε εθνικού μουσουλμανικού σχηματισμού, μη εξαιρουμένων των διαφόρων ισλαμικών κινημάτων.

.~`~.
Η σύγκρουση Ισλάμ και Δύσης
Επιστημολογική, οντολογική, αξιολογική, πολιτική ασυμβατότητα

Θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι οι παραπάνω κατηγοριοποιήσεις (φονταμενταλιστικό, παραδοσιακό, ριζοσπαστικό, κοσμικό κ.λ.π. ισλάμ), κυρίως από δυτικούς ανατολιστές επιστήμονες, γίνονται μεθοδολογικό εμπόδιο για την κατανόηση της προϊούσας αντίδρασης/αντίστασης στη δυτική πολιτισμική πρόκληση. Η ασάφεια των όρων αυτών, συχνά αποκρύπτει το συνολικό χαρακτήρα του προβλήματος αυτού, με το να παραθεωρεί τις ρίζες της σύγκρουσης. Το γεγονός ότι η αντίδραση διαδίδεται στα πλέον εκβιομηχανισμένα και εκσυγχρονισμένα ισλαμικά κράτη, αποδεικνύει τις ανεπάρκειες των διαθέσιμων κοινωνιολογικών, πολιτικών και οικονομικών αναλύσεων. Κανείς σοβαρός αναλυτής δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι από κάποιο «κατώφλι» εκβιομηχάνισης/εκσυγχρονισμού και πέρα οι μουσουλμάνοι θα υιοθετήσουν το δυτικό παράδειγμα βίου. Η αντιμετώπιση του ζητήματος υπό το πρίσμα της καθυστερημένης εισόδου των ισλαμικών κοινωνιών στο σύγχρονο εξελικτικό στάδιο είναι προβληματική. Στην πραγματικότητα το Ισλάμ πρέπει μάλλον να ιδωθεί ως εναλλακτική κοσμοθεωρία (Weltanschauung) προς τη δυτική και όχι από τη σκοπιά της «ιδεολογικής αδιαλλαξίας» του Ισλάμ. Υπεραπλουστευτικές εξηγήσεις της αυξανόμενης «ισλαμικής αναβίωσης», που αποδίδονται στη γεω-οικονομική συγκυρία, εκάστοτε, αποσιωπούν το γεγονός ότι οι αιτίες της σύγκρουσης ανάγονται στο διαφορετικό φιλοσοφικό, θεωρητικό και μεθοδολογικό υπόβαθρο και όχι στις θεσμικές, ιστορικές διαφορές. Ανιθέτως, οι θεσμικές-ιστορικές διαφορές είναι παρεπόμενες αυτών των αντιλήψεων-πυρήνα οι οποίες εδράζονται στο διαφορετικό κοσμοείδωλο.
Όπως στη Δύση ο συνδυασμένος αντίκτυπος φιλοσοφίας και θεολογίας στην πολιτική θεωρία και πολιτειακή θέσμιση υπήρξε καθοριστικός, το ίδιο, κατ’ αναλογίαν ισχύει και στο Ισλάμ με την υπερβατική κυριαρχία της ισλαμικής θεολογίας/δογματικής (aca’ed) επί της πολιτικής σκέψης. Το ζήτημα είναι τι είναι εκείνο το οποίο διαφέρει στις δύο κοσμοθεωρίες και πως τούτο επηρεάζει τις αντίστοιχες πολιτικές θεωρίες.
Η όποια απόπειρα να κατανοηθεί το Ισλάμ εντός των δυτικών εννοιολογικών πλαισίων προσκρούει σε ανυπέρβλητα εμπόδια. Η religion φερειπείν, δεν ανταποκρίνεται στην έννοια της din (θρησκευτικό στοιχείο) και στα χαρακτηριστικά που παίρνει αυτό εντός των σημασιολογικών διασυνδέσεων του Κορανίου. Η έννοιά της είναι πολύ ευρύτερη της θρησκείας, δεν χρησιμοποιείται εναλλακτικά προς τις δυτικές έννοιες πολιτική/κουλτούρα και πολιτειολογία, αλλά τις εμπεριέχει και τις δύο. Το ίδιο συμβαίνει και με τις κρίσιμες έννοιες adhala (δικαιοσύνη του Θεού) και sa’ada (ευτυχία)[21], όπου η ευρύτητα της επιτείνει το πρόβλημα των σημασιολογικών πεδίων.
Η κατανόηση του Ισλάμ περνάει μέσα από την αλληλοσυσχέτιση οντολογίας, επιστημολογίας, αξιολογίας και πολιτικής και μόνο στη βάση αυτή μπορεί να κατανοηθεί η ασυμβατότητα των δύο παραδειγμάτων. Στο Ισλάμ έχουμε οντολογικά καθορισμένη επιστημολογία, ενώ στη δυτική παράδοση επιστημολογικά καθορισμένη οντολογία.[22]
Αυτή η ασυμβατότητα είναι η αιτία της αντίθεσης της μοντέρνας Δύσης κατά του Ισλαμικού κόσμου. Μάλιστα, κατά τον Toynbee, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι τούτο εντάσσεται σε ένα ευρύτερο και πιο φιλοδοξο κίνημα ενσωμάτωσης ολόκληρης της ανθρωπότητας σε μια μοναδική μακρο-κοινωνία και ελέγχου και των λοιπών πολιτισμών (Ορθόδοξο Χριστιανικό, Απω-ανατολικό και όλων των επιβιούντων πρωτόγονον κοινωνιών) σε μια προσπάθεια εκδυτικισμού όλου του κόσμου[23].
Αντίθετα το μονοθεϊστικό θεμέλιο του Tawhid (Ενότητα) και οι αντανακλάσεις του στο ισλαμικό παράδειγμα οδηγούν σε ένα ολιστικό πλαίσιο εναρμόνισης επιστημολογίας και εσχατολογίας, αξιολογίας και πολιτικής με βάση την ισλαμική οντολογία. Συνεπώς κάθε απόπειρα πυραμιδωτής θεσμικής εκκοσμίκευσης δυτικού τύπου προκαλεί πάντοτε ισχυρή θεωρητική αντίδραση, προκειμένου να προστατευτεί το πλαίσιο αυτό. Και ακριβώς αυτή η εσωτερική συνέπεια ή δυσκαμψία του ισλαμικού θεσμικού πλαισίου κάνει δυνατή μια εναλλακτική πολιτική κουλτούρα μέσω της άμεσης σύνδεσης οντολογίας και πολιτικής εντός της πίστης στο Tawhid.
Ο θεμελιώδης αυτός τρόπος δικαιολόγησης και πολιτικής νομιμοποίησης προσανατολίζει στην πεποίθηση της απόλυτης κυριαρχίας του Αλλάχ. Το ισλαμικό κράτος γίνεται αντιληπτό ως έχον αυθύπαρκτη αποστολή βασισμένη σε ένα μετά-ιστορικό σύμφωνο, το οποίο πραγματώθηκε την περίοδο του Προφήτη και των τεσσάρων πρώτων Χαλιφών και έκτοτε αποτέλεσε δικαιολογητικό πρότυπο της ισλαμικής πολιτικής σκέψης και πράξης καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας. Με αυτόν τον τρόπο, το κορανικό σημασιολογικό πεδίο διαμορφώνει ένα οντολογικό-πολιτικό πρίσμα ευθείας αντανάκλασης της κοσμολογικής τάξης στην κοινωνικοπολιτική, ερειδόμενη στη θεοκεντρική δομή πίστης. Το κοινωνικό-πολιτικό σύστημα γίνεται ο τομέας ευθύνης των ανθρώπινων όντων δίκην αντιβασιλέων του Δημιουργού.
Έτσι το πολιτικό σύστημα δεν αφήνεται «εκτεθειμένο» σε αυτορρυθμιζόμενους, κοινωνικο-δαρβινικής προέλευσης, μηχανισμούς που νομοτελειακά θα οδηγούσαν σε πυραμιδική διαστρωμάτωση των ισλαμικών κοινωνιών επί τη βάσει της ισχύος, αλλά, αντ’ αυτού, τρέπεται σε έναν πλουραλισμό οριζόντιας κοινωνικής ταξινόμησης των κυβερνωμένων λαών (Εβραίοι, Ορθόδοξοι, καθολικοί κ.λπ. εντός ισλαμικών κρατών) με τη μορφή των Millet. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον η ελευθερία του οικονομικού πεδίου – αξιολογικό έδαφος εκκοσμικευμένων νεωτερικών οικονομιών – δίνει τη θέση της σε μια καλά σχεδιασμένη διεύθυνση των θετικών οικονομικών μέσα από ένα συνολικό νομικό-κανονιστικό σχήμα, εντός του οποίου η καπιταλιστική συσσώρευση είναι αδύνατη.
Για τους Μουσουλμάνους θεωρητικούς ο ισλαμικός θρησκευτικό-πολιτικός πλουραλισμός, επί οντολογικά νομιμοποιημένης πολιτικής ισχύος, οδηγείται σε ένα νομικό πλουραλισμό προστασίας των διαφόρων πολιτιστικών ετεροτήτων, τη στιγμή κατά την οποία ο θεσμικός μονισμός της Δύσης στη βάση της οντολογικά αδιατάρακτης δικαιολόγησης της πολιτικής ισχύος λειτούργησε ως «εκκαθαριστής» ετεροτήτων, ομογενοποιώντας τους ανθρώπους με αίτημα/όραμα την κατανάλωση του κοινωνικού υπερπροϊόντος.
Η απεμπόληση μάλιστα του πνεύματος ανοχής στις αυθεντικές κουλτούρες σε σύγχρονα φονταμενταλιστικά κράτη είναι αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίητικής εξαγωγής του δυτικού μονισμού. Οι αποικιακές και κοσμικές πολιτικές δομές από τον Α΄παγκοσμιο πόλεμο μέχρι το τέλος του Β΄ έπληξαν την παραδοσιακή ισλαμική αντίληψη πολιτικής κουλτούρας[24]. Ο σχηματισμός εθνών-κρατών στα μουσουλμανικά εδάφη κλόνισε τις παραδοσιακές δομές, εφόσον το μοντέλο αυτό δεν αντικατόπτριζε τις θεμελιώδεις διαστάσεις της ισλαμικής κοσμοθεωρίας[25].

Γιάννης Ναστούλης

Σημειώσεις
[1] Εκτενής ανθρωπολογία του Ισλάμ στο Ζιάκας, Γρηγόριος. Η περί ανθρώπου διδασκαλία του Ισλάμ (Θεσσαλονίκη 1979).
[2] Βλ. ανάλυση της έννοιας barzakh, ήτοι μιας ενδιάμεσης, μεταξύ ζωής και θανάτου κατάστασης, στο Γρηγόριος Ζιάκας, Η περί εσχάτων διδασκαλία του Ισλάμ (Θεσσαλονίκη 1976), σ. 338, πρβλ. Αναστασίου Γιαννουλάτου, Ισλάμ (Αθήνα 3 2000)κεφάλαια 1ο και 2ο για πληρέστατη αναφορά στους θεμελιώδεις πυλώνες της ισλαμικής πίστης και της θεολογίας (Kalam).
[3] Βλ. Εξαίρετη σύγκριση των δύο ανθρωπολογιών, στο Καρυώτογλου, Αλέξανδρος. Ορθοδοξία και Ισλάμ (Αθήνα 2000), πρβλ. επίσης, Πααθανασίου, Θανάσης. «Χριστιανισμός και Ισλάμ όψεις, της πρώτης συνάντησής τους», περ. Έξοδος στην κοινωνία και ζωή, τευχ. 8 (Αθήνα 1992).
[4] Π.Γ. Βατικιώτης, Ισλάμ και κράτος (Αθήνα 2000), σ. 15.
[5]« Οι μουσουλμάνοι θεολόγοι», παρατηρεί ο Ιωάννης Μάζης, «προβαίνουν σε έναν άκρως ενδιαφέροντα διαχωρισμό του πλανήτη…στη ζώνη του Οίκου του Ισλάμ (Daar al Islam), στη ζώνη του Οίκου του πολέμου (Daar al Harb) και αυτήν του Οίκου της Υνύπαρξης (Daar al Sulh)». Η τελευταία περιλαμβάνει χώρες υπο καθεστώς εξάρτησης από το Ισλάμ, τρόπον τινά «προτεκτοράτα», όπου οι διοικητικοί άρχοντες επιτρέπουν στους απόστολους του Ισλάμ (Dayin) το κήρυγμα του Ισλάμ. Βλ. Ιωάννη Μάζη, Γεωγραφία ισλαμιστικού κινήματος στη Μέση Ανατολή (Αθήνα 2002),σσ.26-28.
[6] Ο Jihad είναι προτίστως προσπάθεια βελτίωσης του εαυτού του πιστού απέναντι στα πάθη του (Jihad fard’yan), μια επίσης συλλογική προσπάθεια (Jihad fardkifaya) της κοινότητας να προαγάγει το «καλό» και να εμποδίσει την εξάπλωση του «κακού». Ο Jihad δεν μπορεί να λάβει στρατιωτικό χαρακτήρα, παρά στα όρια του Ισλαμικού Νόμου και τότε παίρνει τη μορφή «ευλαβούς συρράξεως». Πρβλ. Νικολακάκης, Ηλίας, Τζιχάντ. Ο ιερός πόλεμος του Ισλάμ (Θεσσαλονίκη 1994).
Ιωάννης Μάζης ο.π.,σ. 32.
[7] Αυτόθι, σ. 23.
[8] Αυτόθι.
[9] Αυτόθι, σ. 24. Για μια σε βάθος προσέγγιση της σιιτικής επίδρασης, βλ. Ζιάκκα, Αγγελική, «Το σιιτικό Ισλάμ. Ο κοινωνικός και πολιτικός αντίκτυπος συη Μέση Ανατολή», περ.Θεολογία, τ.84, τευχ. 2 (Αθήνα 2013).
[10] Αυτόθι, σ. 29.
[11] Σημαντικοί ισλαμιστές πολιτειολόγοι (Ibn Jamaa, Mawardi, al Ghazaali) αποδέχονται την πολιτική του κνούτου ως αναγκαίο χαρακτηριστικό του Χαλιφάτου. Έτσι το σουλτανάτο έγινε αποδεκτό στη θέση του Χαλιφάτου χάρη στην κοινωνική ειρήνη. Για λεπτομερή ανάλυση των θεμάτων αυτών, βλ. A.K.S. Lambton, State and Government in Medieval Islam, αυτόθι, σ. 36, πρβλ. Επίσης, Αλέξανδρου Καρυώτογλου, «Απόψεις ισλαμικής εσχατολογίας», στο Παντελής Καλαϊτζίδης (επιμ.) Εκκλησία και εσχατολογία (Αθήνα 2003), σ. 157.
[12] Αυτόθι, σ. 38, μάλιστα το πρότυπο του εθνικού κράτους αποτελεί αποτέλεσμα εκφυλιστικής διαδικασίας του Ισλάμ στο χρόνο που οδηγεί στην Fitna (αναρχία, αταξία). Στη βάση αυτή η ισλαμιστική θεωρία χαρακτηρίζει ως παράνομη κάθε ενέργεια των μουσουλμανικών ελίτ που εγκατέλειψαν το θρησκευτικό στοιχείο (Din) για να περάσουν στο κοσμικό (Duniyia). Ιωάννης Μάζης ο.π., σ. 28, πρβλ. Richard w. Bulliet, Ισλαμοχριστιανικός πολιτισμός, μια πρόταση (Αθήνα 2006), σ. 93. Η παραδοσιακή ισλαμική πολιτική σκέψη είχε ανέκαθεν το φόβο τηςfitna. Η μόνη απάντηση στην τυραννία (ζουλμ) ήταν η Σαρία, η οποία ανάγεται από τον Χαλίλ Ιναλτσικ στον «κύκλο της δικαιοσύνης». Ο Μπέρναρντ Λιούις αναγνωρίζοντας τη σημασία της δικαιοσύνης στο Ισλάμ λεέι ότι οι δυτικοί θεωρούν το αντιθετο της τυραννίας την ελευθερία, ενώ οι Μουσουλμάνοι τη δικαιοσύνη. Επίσης για το ίδιο Μπάνταουη Χάσαν, Εισαγωγή στην ιστορία και την κρατική οργάνωση του ισλαμικού κόσμου τ.Α (Θεσσαλονίκη 2003).
[13] Αυτόθι.
[14] Αυτόθι, σ. 44.
[15] Αυτόθι, σ. 56.
[16] Αυτόθι, σ. 95.
[17] Αυτόθι.
[18] Αιγύπτιος θεωρητικός της οργάνωσης των Αδελφών Μουσουλμάνων, απαγχονίστηκε το1966, ο οποίος θα επηρεάσει τα σύγρονα ισλαμιστικά κινήματα. Ιωάννης Μάζης, ο.π., σ. 37. Πρβλ. Ζούμας, Ε. Δ., «Ο Τζιχάντ και ο κορανικός Khalifa, συμβολή στην κατανόηση των κορανικών-ανθρωπολογικών προϋποθέσεων του Τζιχάντ», Σχολείο και ζωή 6 (1999).
[19] Tawhid σημαίνει επίσης το τέλος του δεσποτισμού, την αναίρεση κάθε κοινωνικής ιεραρχίας, τον αγώνα του ανθρώπου να βαδίσει το δρόμο του Αλλάχ, σε τελευταία ανάλυση την επίτευξη μιας αταξικής κοινωνίας χωρίς κανενός είδους διακρίσεις. Βλ. Ιωάννη Μάζη, Μυστικά ισλαμικά τάγματα και πολιτικό-οικονομικό Ισλάμ στη σύγχρονη Τουρκία (Αθήνα 1999). σ. 83.
[20] Δοκίμιο του Muhammad al Salam Faradji, ηγέτη των Αδελφών Μουσουλμάνων, στο οποίο αναπτύσσεται η άποψη για το αποκρυβέν χρέος για ένοπλο Jihad και επίσης θεωρητικοποιεί την έννοια της τυραννοκτονίας ή της δολοφονίας του ασεβούς και βέβηλου πρίγκιπος. Ιωάννη Μάζη, ο.π., σ. 40.
[21] Ευτυχία, ευημερία, επιτυχία, τελειότητα, ευλογία, ωραιότητα.
[22] Ο Husserl αποδίδει τη βασική αιτία της κυριαρχίας της Δύσης σε μια ειδικού τύπου αυτοαντίληψη (selbstverstandnis) διαρκούς τελειοποίησης του ανθρώπου που διαρρέει όλες τις εποχές του δυτικού πολιτισμού. Βλ. Ahmet Davutoglou, Εναλλακτικές θεωρίες, η επίδραση της Ισλαμικής και της Δυτικής κοσμοθεωρίας στην πολιτική θεωρία εκδ. Ποιότητα (Αθήνα 2012).
[23] Arnold Toynbee, Civilization on Trial and The World and the West, (New York 1965).
[24] Οι τελευταίοι δέκα αιώνες χαρακτηρίζονται ως βέβηλη παράκαμψη της μουσουλμανικής ιστορίας.
[25] Ο Άγγελος Ελεφάντης, «Ισλάμ: η χρεωκοπία του εθνικού κράτους» στο συλλ. Τόμο, Ισλάμ και Ευρώπη (Αθήνα 2002), σ. 59, παρατηρεί ότι στην πραγματικότητα ο ευαγγελισμός της διατήρησης ή επιστροφής στις παραδόσεις του Προφήτη δεν ήταν παρά ένα κίνημα ιστορικής νοσταλγίας, που ποτέ μέχρι σήμερα δεν μπόρεσε να πάρει συγκεκριμένη πολιτική έκφραση. Αντιθέτως, τα εθνικά κινήματα ευσεβών ή ριζοσπαστών Μουσουλμάνων είναι που συνέτειναν στην εμπέδωση των εθνοκρατικών δομών. Ακριβώς η ιδέα του αντιαποικιακού πολέμου είναι που δημιουργεί το όραμα του κοσμικού κράτους που δεν υπακούει σε υπερβατικές και θεοκρατικές δομές. Πρβλ. Πάτελος, Κ., Το σύγρονο Ισλάμ. Η συνάντηση με τη Δύση: Μια ιστορκή και πολιτική προσέγγιση (Αθήνα 2006).

.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική


Εισαγωγική παρατήρηση περί «οικονομισμού».

$
0
0

Συχνότατα λησμονείται ότι ο μαρξιστικός οικονομισμός συνιστά άμεσον απότοκο και άμεση κληρονομιά του φιλελευθερισμού, ο οποίος πρώτος στην ιστορία προέταξε με απόλυτο τρόπο την οικονομική δραστηριότητα - και το έκαμε με πολεμικά και ιδεολογικά κίνητρα, θέλοντας να αποδείξει ότι στυλοβάτης της κοινωνίας είναι ο «παραγωγικός» κεφαλαιούχος αστός και όχι η «πολιτική» φεουδαλική αριστοκρατία, που επικέντρωνε την τιμή της στις πολεμικές της επιδόσεις. Ακριβώς επειδή ο οικονομισμός είναι σαρξ εκ της σαρκός του φιλελευθερισμού παρατηρούμε μετά το 1989 ότι η αποσύνθεση του «ιστορικού υλισμού» και της «οικονομικής ερμηνείας» της ιστορίας όχι μόνον δεν συνεπέφερε την υποχώρηση του οικονομισμού, αλλά είχε το αντίθετο αποτέλεσμα. Την εποχή του Ψυχρού Πολέμου οι «φιλελεύθεροι» αντίπαλοι του μαρξισμού ήσαν υποχρεωμένοι να πολεμούν τον «υλισμό» υπογραμμίζοντας τους «πνευματικούς», «πολιτικούς», «πολιτισμικούς», «εθνικούς» και λοιπούς μη οικονομικούς παράγοντες. Σήμερα όμως ο δυτικός καπιταλιστικός φιλελευθερισμός δεν χρειάζεται ν'ασκεί ιδεολογική πολεμική απ'αυτήν τη σκοπιά, και μπορεί να δείχνει απροκάλυπτα -ενίοτε και αδιάντροπα- το οικονομίστικο του πρόσωπο, ιεραρχώντας με οικονομίστικα κριτήρια όχι μόνον τους ιστορικούς παράγοντες, αλλά και τις ίδιες τις «πνευματικές αξίες»...
Ο ουσιώδης κοινός παρονομαστής του αρχικού μαρξισμού και καπιταλιστικού φιλελευθερισμού έγκειται στη βεβαιότητα κατάργησης των πολέμων μέσω της απορρόφησης του πολιτικού στοιχείου από το οικονομικό.

Εισαγωγή στο θέμα: Ο «οικονομισμός» ως μέσο επιβολής πολιτιστικού μονισμού.

.~`~.

.~`~.

$
0
0

Το υπερεθνικό/κρατικό, το (δι)εθνικό/κρατικό και το υποεθνικό/κρατικό, είναι τρία διαφορετικά επίπεδα μεταξύ τους («η αριστερά και η δεξιά» βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο). Οι πιέσεις, οι συγχωνεύσεις ή/και οι διαστάσεις των τριών αυτών επιπέδων εντός της Ε.Ε (όπως επίσης και οι παλινδρομήσεις στις σχέσεις Η.Π.Α και Ε.Ε) θα οδηγήσουν «την αριστερά και τη δεξιά» σε εσωτερικές διασπάσεις, κονιορτοποιήσεις, συγχωνεύσεις και σε -περαιτέρω- σύγχυση και απώλεια περιεχομένων.

.~`~.

Αἱ Εὐχαί.

$
0
0

α´.
Τῆς θαλάσσης καλήτερα
φουσκωμένα τὰ κύματα
῾νὰ πνίξουν τὴν πατρίδα μου
ὡσὰν ἀπελπισμένην,
ἔρημον βάρκαν.

β´.
῾Στὴν στεριάν, ῾ς τὰ νησία
καλήτερα μίαν φλόγα
῾νὰ ἰδῶ παντοῦ χυμένην,
τρώγουσαν πόλεις, δάση,
λαοὺς καὶ ἐλπίδας.

γ´.
Καλήτερα, καλήτερα
διασκορπισμένοι οἱ Ἕλληνες
῾νὰ τρέχωσι τὸν κόσμον,
μὲ ἐξαπλωμένην χεῖρα
ψωμοζητοῦντες·

δ´.
Παρὰ προστάτας ῾νἄχωμεν.
Μὲ ποτὲ δὲν ἐθάμβωσαν
πλούτη ἢ μεγάλα ὀνόματα,
μὲ ποτὲ δὲν ἐθάμβωσαν
σκήπτρων ἀκτῖνες.

ε´.
Ἂν ὁπόταν πεθαίνῃ
πονηρὸς βασιλεὺς
ἔσβυν᾿ ἡ νύκτα ἕν᾿ ἄστρον,
ἤθελον μείνει ὀλίγα
οὐράνια φῶτα.

ς´.
Τὸ χέρι ὁποὺ προσφέρετε
ὡς προστασίας σημεῖον
εἰς ξένον ἔθνος, ἔπνιξε
καὶ πνίγει τοὺς λαούς σας,
πάλαι, καὶ ἀκόμα.

ζ´.
Πόσοι πατέρες δίδουσιν,
ὄχι ψωμί, φιλήματα
῾ς τὰ πεινασμένα τέκνα τους,
ἐν ᾧ λάμπουν ῾ς τὰ χείλη σας
χρυσὰ ποτήρια!

η´.
Ὅταν ὑπὸ τὰ σκῆπτρά σας
νέους λαοὺς καλεῖτε,
νέους ἱδρῶτας θέλετε
ἐσεῖς διὰ ῾νὰ πληρώσητε
πλουσιοπαρόχως,

θ´.
Τὰ ξίφη ὁποὺ φυλάγουσι
τὰ τρέμοντα βασίλειά σας,
τὰ ξίφη ὁποὺ τρομάζουσι
τὴν ἀρετήν, καὶ σφάζουσι
τοὺς λειτουργούς της.

ι´.
Θέλετε θησαυροὺς
πολλοὺς διὰ ῾ναγοράσητε
κρότους χειρῶν καὶ ἐπαίνους,
καὶ τ᾿ ἄπιστον θυμίαμα
τῆς κολακείας.

ια´.
Ἡμεῖς διὰ τὸν σταυρὸν
ἀνδρείως ὑπερμαχόμεθα
καὶ σεῖς ἐβοηθήσατε
κρυφὰ τοὺς πολεμοῦντας
σταυρὸν καὶ ἀλήθειαν.

ιβ´.
Διὰ ῾νὰ θεμελιώσητε
τὴν τυραννίαν τιμᾶτε
τὸν σταυρὸν εἰς τὰς πόλεις σας,
καὶ αὐτὸν ἐπολεμήσατε
εἰς τὴν Ἑλλάδα.

ιγ´.
Καὶ τώρα εἰς προστασίαν μας
τὰ χέρια σας ἁπλόνετε!
τραβήξετέ τα ὀπίσω·
βλέπει ὁ θεὸς καὶ ἀστράπτει
διὰ τοὺς πανούργους.

ιδ´.
Ὅταν τὸ δένδρον νέον
ἐβασάνιζον οἱ ἄνεμοι,
τότε βοήθειαν ἤθελεν,
ἐνδυναμώθη τώρα
φθάνει ἡ ἰσχύς του.

ιε´.
Τὸ ξίφος σφίγξατ᾿ Ἕλληνες -
τὰ ὀμμάτιά σας σηκώσατε -
ἰδού - εἰς τους οὐρανοὺς
προστάτης ὁ θεὸς
μόνος σας εἶναι.

ις´.
Καὶ ἂν ὁ θεὸς καὶ τ᾿ ἄρματα
μᾶς λείψωσι, καλήτερα
πάλιν ῾νὰ χρεμετήσωσι
῾ς τὸν Κιθαιρῶνα Τούρκων
ἄγριαι φορᾶδες.

ιζ´.
Παρά.... Αἴ, ὅσον εἶναι
τυφλὴ καὶ σκληροτέρα
ἡ τυραννίς, τοσοῦτον
ταχυτέρως ἀνοίγονται
σωτήριοι θύραι.

ιη´.
Δὲν μὲ θαμβόνει πάθος
κανένα· ἐγὼ τὴν λύραν
κτυπάω, καὶ ὁλόρθος στέκομαι
σιμὰ εἰς τοῦ μνήματός μου
τ᾿ ἀνοικτὸν στόμα.

ᾨδὴ Ἕκτη
Ανδρέας Κάλβος

.~`~.


.~`~.




.~`~.


.~`~.


.~`~.

Είπε ο Διδάσκαλος: Όταν κυβερνάς...

$
0
0

Αν τον καθοδηγείς με κυβερνητικά διατάγματα, αν τον πειθαρχείς με ποινές, ο λαός προσπαθεί απλώς να τ'αποφύγει, δεν αισθάνεται ντροπή'αν τον καθοδηγείς με την αρετή, αν τον πειθαρχείς με τις Τελετές, όχι μόνο αισθάνεται ντροπή αλλά και συμμορφώνεται αυθόρμητα.


Είκοσι πέντε περίπου αιώνες μετά από τα ανάλεκτα του Κομφούκιου και τα άπαντα του Αριστοτέλη, δύσκολα μπορεί να υπάρξει καλύτερος δείκτης για την ποιότητα του πολιτικού καθεστώτος μιας χώρας απ'αυτόν που συνιστά η ηθική αξία των πολιτικών ηγετών της.

.~`~.

Viewing all 1482 articles
Browse latest View live