Στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, η Ατλαντική Ευρώπη ήταν η αυτοκρατορική καρδιά του κόσμου. Οι κεντροευρωπαίοι ήρθαν να διεκδικήσουν την ισχύ. Οι ανατολικοευρωπαίοι ήταν τα θύματα.
George Friedman
Η ανατολική Ευρώπη υπήρξε το ατυχές εργαστήριο και των τριών ιδεολογικών πειραμάτων του αιώνα. Το πρώτο, των φιλελεύθερων δημοκρατικών νικητών του 1918, δίηρκεσε μόλις περισσότερο από μια δεκαετία, προτού καταρρεύσει ως επακόλουθο της παγκόσμιας ύφεσης. Η Νέα Τάξη του Χίτλερ διήρκεσε μονάχα τον μισό χρόνο απ'αυτόν. Η ήττα των ναζί άνοιξε το δρόμο στον Στάλιν για μια τρίτη απόπειρα, και τα δημιουργήματα του αποδείχτηκαν μακροβιότερα και από τους δύο προκατόχους τους.
Mark Mazower
.~`~.
Πρόλογος
Πρόλογος
Αυτό πού κρίνομε είναι ἡ τακτική ξεθεμελιώματος ενός χωρίς φρένα λιμπεραλισμου, που ἐλάχιστα αἰσθανόταν νὰ ἔχη τὴν ὁποιαδήποτε σχέση μὲ τὸν μεσογειακό χώρο. Ενός λιμπεραλισμοῦ δηλαδή πού μᾶς έδωσε μὲ τὰ κεφάλαια τῆς Ὀθωμ. Αυτοκρατορίας τὰ προϊόντα της τεχνολογίας πού έχομε σήμερα, ἀλλά μὲ ἕνα δυσανάλογο κόστος σὲ φθορά ἀνθρώπων, φύσεως καὶ αγάθων. Κυρίως στὴν ίδια τὴν δυτική Εὐρώπη πρώτα. Μιλούμε γιὰ τὰ «ἐγκλήματα» τοῦ Στάλιν μὲ τὶς μειονότητες. Μὰ επί δύο αιώνες ξεριζώματα πληθυσμών καὶ καταστροφές λαοτήτων δὲν είναι ἡ πολίτικη τῆς «Εὐρώπης» στὴν ανατολική Μεσόγειο; Τὰ προβλήματα αυτά δὲν ἔχομε σήμερα; Αυτό όμως πού έχει σημασία είναι ὁ τρόπος πού ἀκόμη σήμερα ἡ δυτική Εὐρώπη αντιμετωπίζει νοητικά τὰ προβλήματα καὶ τὰ ιδεολογήματα πού θέλει νὰ τὰ περίκλειση.
«Μωαμεθανικὸν ἔθνος» λέγει είναι οἱ Σλάβοι τῆς Βοσνίας-Ἐρζεγοβίνης καὶ τὰ προβλήματα τῶν πολέμων είναι ἀνωριμότητες «ἐθνικισμῶν». Αυτή είναι ἡ νέα «κοινὴ γνώμη»...
Δὲν δείχνουν όμως αυτά ὅτι είναι μάλλον εγγενώς ἀδύνατο στὴν δυτική Εὐρώπη νὰ αποκτήσει συνείδηση μεσογειακού χώρου καὶ πιθανόν θὰ έπρεπε νὰ απομονωθεί πλήρως ὡς πολιτικός παράγων από αυτήν τὴν περιοχή τοῦ κόσμου, τουλάχιστον γιὰ όσο θὰ διαρκέσει, ώσπου νὰ βρεθεί κάποια τάξη γι'αὐτόν; Δὲν είναι τάχα μιὰ άμεση συνέπεια τῆς κατευθυνόμενης ἰδεολογίας μὲ παραστάσεις τοῦ παρελθόντος (γενοκτονίες καὶ ξεριζώματα) ἡ «αὐτονόητη» σήμερα «ἐπιστημονικὴ θέση» περί τῆς υψηλής παιδαγωγικής σημασίας τῶν τοπικών πολέμων στὴν πιὸ πολύπλοκη περιοχή τοῦ κόσμου καὶ άμεσης ζωτικής σημασίας γιὰ ὁλόκληρη τὴν Εὐρώπη;
Άλλα οἱ αἰτίες τοῦ παραλόγου έχουν τὸ παρελθόν τους κι'αυτό ίσως πρέπει νὰ παρακολουθήσομε λίγο ιστορικά μὲ μιὰ κάποια μείζονα εὐκρίνεια νοημάτων.
.~`~.
Εισαγωγή στη σημασία των Βαλκανίων
Εισαγωγή στη σημασία των Βαλκανίων
...και στον τομέα της πολιτικής οξυδέρκειας η... φιλοσοφία της παραγωγής απεδείχθει ολίγιστη (όπως άλλωστε πάντα η φιλοσοφία αυτή χωρίς κάποιον από μηχανής Θεό). Δεν μπόρεσε να διακρίνει ότι με την «διάλυση» της Σοβιετικής Ενώσεως όλο το χάος των προβλημάτων που η ίδια εδημιούργησε παγκοσμίως, και που εκαλύπτετο υπό την ιδεολογία του «αντικομμουνισμού», θα εστρέφετο εις βάρος της. Ένα πλήθος βιβλίων προπαγάνδας έπνιξε τις βιτρίνες με την αλλαγή του 89', όπου παρουσιάζαν τη Σοβιετική Ένωση ως ένα κουβάρι εθνοτήτων, των οποίων η μόνη... φυσική κατάσταση είναι ο εμφύλιος πόλεμος. Καμμία όμως συζήτηση δεν έγινε για τα προβλήματα που υπήρχαν στα πλαίσια του πρώην «δυτικού κόσμου». Η κολοσσιάια διαφορά μεταξύ αυτών και εκείνων της πρώην Σοβιετικής Ένώσεως είναι ότι τα δέυτερα έχουν μια κοινή ιστορία και ένα κοινό πολιτιστικό πλαίσιο για να λυθούν, ενώ τα πρώτα δεν έχουν κανένα.
Όταν ο Λιθουανός, ο Ούγγρος ή ο Βούλγαρος λένε «Ευρώπαική Ένωση» και «δημοκρατία» εννοούν λεφτά, ενώ όταν λένε «ΝΑΤΟ» εννοούν ότι θέλουν να λυθούν τα εθνικά προβλήματα του παρελθόντος που τους βαρύνουν. Εννοούν την Συνθήκη του Τριανόν και του Νεϊγύ. Και των πολλών άλλων ανάλογων που υπάρχουν στην... «θύρα της Ευρώπης». Όταν ο Ούγγρος λέει «Ευρωπ. Ένωση» και «ΝΑΤΟ», δεν εννοεί ότι του λείπουν δημοδιδάσκαλοι που διδάσκουν την δημοκρατία'εννοεί ότι θέλει αλλαγή των συνθηκών εκείνων που τον μετέβαλαν από ένα προεξέχοντα λαό της κεντρικής Ευρώπης, σε μια μειονότητα γύφτων. Και όταν λέει τα ίδια πράγματα ο Αλβανός, εννοεί ότι θέλει μια λύση εκείνων των προβλημάτων που μετέβαλαν την χώρα του -μια από τις πλουσιότερες και στρατηγικότερες χώρες της Μεσογείου, που αποτέλεσε τον φορέα ενός από τα πιο ανεπτυγμένα και πλούσια τμήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως τις αρχές του 19ου αιώνα- σε μια επικράτεια από παρίες.
Έχει όμως η «Ευρώπη» καμία λύση γι'αυτά τα προβλήματα;. Τους «διανοούμενους της Ευρώπης» είδαμε ότι δεν τους απασχολούν τέτοια προβλήματα, ενώ με την κρίση της Βοσνίας είδαμε ότι η «ευρωπαϊκή πολιτική» εξαντλείται απλώς στο «Prestige» των «μεγάλων δυνάμεων» του παρελθόντος. Ακόμη... Αλλά λύσεις δεν είδαμε, ακριβώς διότι μέσα στα πλαίσια της παραδεδομένης πολιτικής δεν υπάρχουν λύσεις γι'αυτά τα προβλήματα.
Τι λύση μπορεί να είναι τα «καντόνια»; Η Βοσνία είναι φυλετικά σερβική (και οι μωαμεθανοί, Σέρβοι φυλετικά είναι) με μεγάλους θύλακες μωαμεθανών στο κέντρο και ορισμένους Κροατών νοτιοδυτικά. Πως θα δεχθεί τα καντόνια ο Σέρβος; Να γίνει πάλι η Βοσνία δύο κράτη; Ο χωρισμός θα περάσει αναγκαστικά μέσα από τους μωαμεθανούς, οπότε δεν μπορούν να το δεχθούν αυτοί.
Αυτές οι «λύσεις», στις οποίες εξαντλήθηκαν οι προσπάθειες των «μεσολαβητών», δεν αποτελούν λύσεις, διότι ακριβώς προέρχονται από δυτικοευρωπαϊκές παραστάσεις περί πολιτικής του παρελθόντος. Τα σημερινά προβλήματα των Βαλκανίων προέρχονται από κοινωνικές και ιδεολογικές πραγματικότητες πολύ πιο προωθημένες και πολύπλοκες απ'όσο επιτρέπει η ιδεολογική δομή των σημερινών διεθνών οργανισμών που προσπαθούν να τα επιλύσουν. Οι ιδεολογικές αρχές του ΟΗΕ είναι η αρχή της «εθνικής κυριαρχίας» και τα «ανθρώπινα δικαιώματα». Μ'αυτές ομως τις αρχές δεν μπορεί να δουλέψει ο ΟΗΕ σε κράτη σαν αυτά των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης, τα οποία είναι κράτη με ένα ποσοστό 30-50% ξένων πληθυσμών στο έδαφος τους. Ανάλογα προβλήματα η δυτική Ευρώπη δεν γνωρίζει. Τα προβλήματα μειονοτήτων σ'αυτήν είναι συνοριακής φύσεως προβλήματα, δηλαδή προβλήματα που μπορούν να κανονισθούν με «συμβάσεις», και μόνο η Γερμανία προπολεμικά είχε προβλήματα στην ανατολική Ευρώπη ανάλογα αυτών των Βαλκανίων. Για τα οποία χρειάσθηκε ο β'παγκόσμιος πόλεμος...
Δεν είναι βέβαια μέσα στα πλαίσια τούτου του βιβλίου η ανάλυση της φιλοσοφίας των αρχών του ΟΗΕ και η βαθύτατη αντιφατικότητα που αυτές ενέχουν. Ούτε και η προιστορία τους, που ανάγεται σε συγχυσμένες περιόδους της σύγχρονης ιστορίας όπως αυτές της «Κοινωνίας των Εθνών» και των οραμάτων της «Πανευρώπης». Ο ΟΗΕ διετήρησε την «ειρήνη» εκείνη που επεβλήθει εκ των πραγμάτων μετά τον πόλεμο, δηλ. την ψυχροπολεμική ειρήνη των εξοπλισμών, αλλά κανέναν πόλεμο δεν ματαίωσε...
Όλοι οι πολιτισμοί έχουν βάση τα «ανθρώπινα δικαιώματα». Διότι δεν υπάρχει πολιτισμός που να μην έχει μια συγκεκριμένη αντίληψη περί ανθρώπου. Ειδικά τα Βαλκάνια είναι ο χώρος όπου η ευρωπαϊκή αντίληψη «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» υπήρξε ο ακρογωνιαίος λίθος αυτής της ιστορίας. Μόνο, όμως, που για να την πραγματοποιήσει, αναγκάσθηκε ακριβώς να καταργήσει αυτό που προσπαθεί σήμερα να επανεισάγει ο ΟΗΕ και που κατά θεωρίαν αποτελεί το «ιδεώδες» της «Ευρώπης των λαών»: την έννοια του «εθνικού κράτους» και παντός εχόντος σχέση με «έθνος» και φυλή. Και το πέτυχε.
Είναι άκρως ενδεικτικό της χαώδους ασυμφωνίας των καταστάσεων με την πραγματικότητα, ότι από την αρχή της βαλκανικής κρίσης πλημμύρισε η αγορά με «μελέτες» για τον «σερβικό μεγαλοιδεατισμό» αλλά μόνο γι'αυτόν... Πότε όμως και πως ο οποιοσδήποτε βαλκανικός λαός απέκτησε στην ιστορία του «μεγαλοιδεατικές» ιδέες; Βρίσκονται τεκμήρια τέτοιων «ιδεών» στα ιστορικά ντοκουμέντα των λαών αυτών κατά τον 17ον, 16ον, 15ον κλπ. αιώνα; Τέτοια ντοκουμέντα δεν υπάρχουν, διότι απλώς δεν μπορούσαν να υπάρξουν μέσα στην ιδεολογία που ζούσαν οι λαοί αυτοί. Οι «ιδέες» αυτές αρχίζουν από τον 19ο αιώνα και μετά, δηλαδή μετά την εισδοχή του δυτικοευρωπαϊκού «ισοζυγίου» στα Βαλκάνια. Είναι οι «ιδέες»-εργαλεία με τις οποίες εισχωρεί η δυτική Ευρώπη στα Βαλκάνια, το έργο της «ιστοριογραφίας»δηλαδή, και οι οποίες επικολλώνται στους αντίστοιχους λαούς κατά τις ανάλογες διαμορφώσεις της πολιτικής. Οι Σέρβοι λ.χ γίνονται «μεγαλοιδεάτες» από την στιγμή που η δυτικοευρωπαϊκή πολιτική τους αποκλείει από την θάλασσα. Κάτι το οποίο αγνοούσαν ως πρόβλημα από καταβολής τους επί της βαλκανικής χερσονήσου και που αποτελεί και το ουσιαστικό πρόβλημα τους σήμερα. Ένα πρόβλημα, όμως, που είναι περισσότερο σήμερα ευρωπαϊκό παρά σερβικό...
Από το τρέχον τούτο παράδειγμα μπορούμε να καταλάβουμε πόσο οι νοητικές δομές στον χώρο της πολιτικής είναι δέσμιες παραστάσεων της ίδιας «κοινής γνώμης» του παρελθόντος, που «κατανοούνται» ως «πραγματικότητα»... Αναλόγως έχουν τα πράγματα και με τις «κατανοήσεις» της πολιτικής. Με την κατάργηση του υπάρξαντος σοσιαλισμού η «Δύση» είδε ως «πραγματικότητα» αυτό που ήθελε η ίδια να δει: την «νίκη της δημοκρατίας» (νοεί του «λιμπεραλισμού»). Μέσα σ'αυτήν την ιδεολογική ευφορία για την εσωτερική κατανάλωση αγνοήθηκε η φύση και το μέγεθος των πραγματικώς υφιστάμεων προβλημάτων, που η... «δημοκρατία» επεφορτίζετο να λύσει. Προβλήματα τα οποία εδημιούργησε η ίδια άλλωστε... Η φύση των πραγμάτων αγνοήθηκε, ακόμη και όταν οι Κροάτες άρχισαν τον «εκδημοκρατισμό» τους, κηρύσσοντας θρησκευτικόν πόλεμο με φυλετικές υποκρούσεις...
.~`~.
Ιστορική αμηχανία της δυτικής Ευρώπης
Ιστορική αμηχανία της δυτικής Ευρώπης
Ποτέ άλλοτε η δυτική Ευρώπη δεν βρέθηκε τόσο ιστορικά αμήχανη όσο κατά τα τελευταία χρόνια. Ούτε καν για την ανατολική Ευρώπη δεν βρέθηκε να διαθέτει η δυτική μια αντίληψη συνύπαρξης. Απόδειξη της ολικής αγνόησης (όχι άγνοιας) της πνευματικής ιστορίας της ανατολικής Ευρώπης είναι ακριβώς οι απόψεις που επεκράτησαν μετά τη πτώση των συνόρων. Η πρώτη θεωρία ήταν η «θεωρία του απορροφητήρος» (!), δια της οποίας το όλον θέμα της ανατολικής Ευρώπης ελύετο δι'οικονομικής... απορροφήσεως...
Η δυτική Ευρώπη έχουσα σήμερα απλώς την οικονομική υπόσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενδιαφέρεται για τη λύση κάποιον μεσογειακών προβλημάτων, διότι έχει αντιληφθεί ότι κάτι τέτοιο σημαίνει γι'αυτήν οικονομικό κυρίως κέρδος... Το Ισλάμ είναι «κίνδυνος», αλλά είναι τότε «Ευρωπαίος» ο βαλκάνιος μωαμεθανός; Και αν δεν είναι, πως θα δεχθεί τον μεσολαβητικό ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουσα υιοθετήσει τον ρόλο της «Αγίας Ελεούσης» προσπαθεί να πείσει δια της τεταμένης χειρός της πλήρους «λογιστικών μονάδων», ενώ είναι γνωστό ότι σε ορισμένες περιοχές σαν αυτές των Βαλκανίων μια πολιτική δια της... οικονομικής πειθούς (άρα «λαοί επί πιστώσει») καμμιά προοπτική επιτυχίας δεν έχει...
Από τη μια μεριά τα ζωτικής σημασίας συμφέροντα, από την άλλη η ιδεολογία της «βαλκανιότητος», που θέλει την περί «Βαλκανίων» αντίληψη στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ταυτισμένη με κάποια... αλογομούρα! Μέσα στα πλέγματα αυτών των ιδεολογικών αναγκαιοτήτων, ο ερχόμενος σε επαφή με τον κόσμο της «νοτιοανατολικής Ευρώπης» δυτικός Ευρωπαίος αντιμετωπίζει μιαν νοοτροπία που δεν μπορεί να καταλάβει αλλιώς παρά μόνον ως... Arrogance!
Διότι έρχεται με... τον αέρα πολιτικού τροπαιάρχη προς κάποιο υποτυπώδες φολκλορ του... γαϊδάρου και βρίσκει μια νοοτροπία ελάχιστα διατεθειμένη να δεχθεί πολιτιστικές υποδείξεις. Το λάθος δεν έγκειται στα πράγματα αλλά στην ιδεολογία επ'αυτών: ο δυτικός Ευρωπαίος, ως μέση κοινή συνείδηση, αγνοεί ότι ο αναβάτης του γαϊδάρου εκράτησε το μακροβιότερον πολιτιστικό, πολιτικό και ιστορικό σύστημα που υπήρξε ως τώρα... ο «υπανάπτυκτος Βαλκάνιος»...
Η φιλοσοφία του Δυτικοευρωπαίου εκτός δυτικής Ευρώπης, είναι εκείνη της «ανόδου» και της «καθόδου» των πολιτισμών, διότι αυτό εδιδάχθηκε και αυτό περιμένει να βρεί. Αυτή είναι μια έμμεση ιδεολογία ρατσισμού ως υποκατάστατον του «εθνικισμού», που οι μεταπολεμικές ανάγκες επέβαλαν ως «ξεπερασμένον». Και αποτελεί συνθήκη για την λειτουργία της δυτικής δημοκρατίας, της οποίας οι αρχές και το περιεχόμενο είναι απλή απόρροια του Εργατικού Δικαίου και ρυθμίζονται δια των «δεικτών αναπτύξεως». Η «κάθοδος των πολιτισμών» πέριξ της Μεσογείου είναι μια εσωτερική ιδεολογική αναγκαιότης της φιλοσοφίας της «ελεύθερης αγοράς».
.~`~.
Επίλογος
Επίλογος
Εύκολα προκύπτει από την ως τώρα «βαλκανική» πολιτική της Ευρώπης, ότι δεν πρόκειται για κάτι νέο αλλά απλώς για την κλασσική πολιτική των «μεγάλων δυνάμεων»... Το αξιοσημείωτο, όμως, που ταυτόχρονα δείχνει ότι η σημερινή «Ευρώπη» δεν αποτελεί όργανο ενιαίας βουλήσεως προς διαμόρφωση πολιτικής, είναι κάτι άλλο: παρατηρούμε βάσει των κοινοτικών μηχανισμών να έχουν λόγο στα βαλκανικά προβλήματα οι Δανοί, οι Βέλγοι, και οι Ολλανδοί, δεν είδαμε όμως ως τώρα να έχουν λόγο οι Ιταλοί, για τους οποίους τα Βαλκάνια αποτελούν γεωφυσικώς και ιστορικώς τον «ζωτικό» τους χώρο. Οι διαφορές συνεπώς μεταξύ ευρωπαϊκού Βορρά και Νότου συνεχίζουν να υφίστανται σαν ιστορικές σημασίες. Η «Ευρώπη» της Montanunion μπορεί να σημαίνει μια οικονομική κοινοπραξία αλλά καμμιά ιστορική σύνθεση...
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
- Ευρώπη.