I
Και κάπως έτσι, εάν τελικά αποχωρήσει το Ηνωμένο Βασίλειο από την Ε.Ε, θα καταρρεύσει ένας - ακόμη - μύθος. Και θα φανερωθεί πως το πρόβλημα για την περαιτέρω εμβάθυνση και ολοκλήρωση της Ε.Ε, και για την “ever closer union”, δεν ήταν απλά και κυρίως, το Ηνωμένο Βασίλειο. Όπως κάποτε φανερώθηκε πως το πρόβλημα για την καθυστέρηση της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας στην Ε.Ε δεν ήταν η Ελλάδα, όπως ήθελαν να την παρουσιάζουν (βολικά πράγματα αυτά, και στις δύο περιπτώσεις). Όπως υπάρχουν εθνικές αφηγήσεις και μύθοι, έτσι υπάρχουν και «ευρωπαϊκες» (μορφή εθνικισμού είναι άλλωστε και ο ευρωπαϊσμός). Η άποψη πως εάν δεν υπήρχε το Ηνωμένο Βασίλειο, η «Ευρώπη» θα ήταν εντελώς διαφορετική (που στις μέρες μας την θυμήθηκαν ακόμη και βαθιά αντι-Γκωλιστές) και πολύ κοντά στην μορφή ενός ενιαίου ευρωπαϊκού κράτους, μαζί με την άποψη πως λόγω της Ε.Ε (και των ευρωπαϊκών θεσμών γενικότερα), μεταπολεμικά, δεν υπήρξε πόλεμος στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των μύθων.
Εάν τελικά αποχωρήσει το Ηνωμένο Βασίλειο, θα φανερωθεί πως δεν ήταν αυτό, το κύριο ή θεμελιώδες εμπόδιο για την περαιτέρω εμβάθυνση και ολοκλήρωση της Ε.Ε και για την “ever closer union”. Όπως φυσικά δεν ήταν, ούτε για την λειτουργία της ευρωζώνης ή/και της ζώνης Σένγκεν.
Σε περίπτωση αποχώρησης οι ηπειρωτικοί Ευρωπαίοι του κέντρου δεν θα αντιδράσουν με «μαγκιά». Η «μαγκιά» τους έχει διαφορετικές μορφές έκφρασης από την δική μας. Μια από αυτές είναι η «αποφασιστικότητα». Έτσι στην αρχή θα δείξουν «αποφασιστικότητα» (και φυσικά «ψυχραιμία»). Μπορεί να λάβουν κάποια εντυπωσιακή πρωτοβουλία και να σκληρύνουν την στάση τους, ως μέσο αποτροπής για τους υπολοίπους. Ούτως ή άλλως εάν αποχωρήσει το Ηνωμένο Βασίλειο δημιουργούνται σχεδόν αυτόματα προϋποθέσεις για «Ευρώπη δύο ταχυτήτων», εξέλιξη όμως που θα έχει πολλαπλές πολιτικές συνέπειες [*]. Σε εκείνο το σημείο θα φανούν πολλά. Όσο όμως «αποφασιστικότητα» και εάν επιδείξουν, δεν πρόκειται να αλλάξει το γεγονός πως η λεγόμενη «ευρωπαϊκή ασφάλεια» (και το ζήτημα του στρατού), προϋπέθετε τόσο το συμβατικό όσο και το πυρηνικό οπλοστάσιο του Ηνωμένου Βασιλείου. Αλλά είπαμε, η «μαγκιά», πέριξ και βόρεια του Ρήνου παίρνει διαφορετικές μορφές, απ'ότι στην Μεσόγειο.
Όπως και να 'χει. Τι να πρωτογράψει κανείς. Εδώ θα είμαστε και θα τα δούμε όλα σιγά, σιγά. Γιατί, εάν τελικά αποχωρήσει το Ηνωμένο Βασίλειο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, θα ανοίξουν πολλά ζητήματα, πάρα πολλά. Και θα ξεβρακωθούν αρκετοί, όχι στην περιφέρεια, αλλά κυρίως στον «σκληρό πυρήνα της Ευρώπης». Θα ξεκαθαρίσει το τοπίο.
Ο πλανήτης, πάντως θα μείνει ολικά ανεπηρέαστος (όπως θα επιδιώξουν ορισμένοι να παραμείνει και η Ε.Ε). Ο πλανήτης προχωρά, όχι όμως προς την κατεύθυνση που αρκετοί πίστευαν.
Αυτό που δεν σκέπτεται κανείς, είναι πως ακόμα και εάν παραμείνει η Βρετανία στην Ε.Ε, ξεκινά ένας νέος κύκλος προβλημάτων. Πως θα προχωρήσει το «deepening» με διχασμένες κοινωνίες να συμμετέχουν σε μια αντιδημοφιλή «Ένωση», όπου τα ευρωενωσιακά και ευρωφιλικά επιχειρήματα που κυριαρχούν είναι αυτά του φόβου, των απειλών και της υποτίμησης;
Μετά από τις τοποθετήσεις Juncker και Schäuble, είχαμε και την τοποθέτηση της ηθοποιού Emma Thompson. Παρατηρήστε λόγο. Αφού ανέφερε πως η Βρετανία θα ήταν τρελή να μην παραμείνει στην Ε.Ε, χαρακτήρισε την Βρετανία ως ‘a tiny little cloud-bolted, rainy corner of sort-of Europe, a cake-filled misery-laden grey old island’. Υποτίμηση. Πολύ σωστά, βέβαια, ένας Άγγλος αρθρογράφος αντιμετώπισε την δήλωση με χιούμορ. «Δεν μπορώ να καταλάβω, εάν παραμείνουμε στην Ε.Ε, θα βρέχει λιγότερο; Ή μήπως θα τρώμε λιγότερα cake; Θα γίνει άραγε λιγότερο grey το νησί;».
Ας κλείσω όμως με κάτι σοβαρό. Η μεταπολεμική και μετα-διπολικη ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική δεν λειτουργεί. Η μετα-διπολική Ευρώπη προϋπέθετε τον μονοπολικό κόσμο ή τουλάχιστον την ευρωκεντρική και ευρωφιλική αφήγηση και ερμηνεία του ''Τέλους της Ιστορίας''. Εάν οι πολιτικοί δρώντες εξισορροπούν ο ένας τον άλλον ή προσδένονται στο άρμα του ισχυρότερου, εξαρτάται, σε μεγάλο βαθμό, από τη δομή του συστήματος. Ε, η δομή του συστήματος έχει αλλάξει. Πόσο πιο απλά να το πούμε.
[-] Η αναβίωση εθνικισμών και νεο-εθνικών τάσεων δεν θα συμβεί εξαιτίας μιας πιθανής αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου ή της αποδυνάμωσης της πολυμέρειας κ.λπ. Συμβαίνει ήδη. Δεν είναι ο εθνικισμός που αποδυναμώνει τα πολυμερή πλαίσια. Είναι τα πολυμερή πλαίσια που δεν λειτουργούν (τουλάχιστον όπως λειτουργούσαν), δεν συμφέρουν (όπως συνέφεραν) και δεν συνθέτουν (όπως συνέθεταν) συμφέροντα και οι χώρες αποκτούν νεο-εθνικό προσανατολισμό. Είναι ορισμένες συνθήκες που οδήγησαν το Ηνωμένο Βασίλειο να φτάσει στο σημείο του δημοψηφίσματος. Δεν είναι μια πιθανή αποχώρηση, το κύριο αίτιο για αλλαγές, νέες συνθήκες και καταστάσεις που «θα συμβούν», αλλά το αποτέλεσμα αλλαγών, συνθηκών και καταστάσεων που «έχουν ήδη συμβεί».
[*] Μια απλή συνέπεια θα αναφέρω μονάχα της «Ευρώπης δύο ταχυτήτων»: Θα εκτοξευθεί ο αντι-γερμανισμός ή η «γερμανοφοβία» στην Πολωνία (για να μην αναφερθώ στο εσωτερικό πολιτικό τοπίο της Γαλλίας).
[-] Όταν τα πολυμερή (Multilateral) πλαίσια συνεργασίας δεν λειτουργούν και δεν προσφέρουν λύσεις (Decline/Crisis of Multilateralism), προκύπτουν οι εξής επιλογές: Unilateral, Bilateral, Minilateral ή μεταρρύθμιση του υφιστάμενου Multilateral πλαισίου. Όμως: ''The European position in multilateral negotiations should take into account that in the newly emerging world order the EU and the US can no longer simply impose their norms and standards on the rest of the world''.
Εάν τελικά αποχωρήσει το Ηνωμένο Βασίλειο, θα φανερωθεί πως δεν ήταν αυτό, το κύριο ή θεμελιώδες εμπόδιο για την περαιτέρω εμβάθυνση και ολοκλήρωση της Ε.Ε και για την “ever closer union”. Όπως φυσικά δεν ήταν, ούτε για την λειτουργία της ευρωζώνης ή/και της ζώνης Σένγκεν.
Σε περίπτωση αποχώρησης οι ηπειρωτικοί Ευρωπαίοι του κέντρου δεν θα αντιδράσουν με «μαγκιά». Η «μαγκιά» τους έχει διαφορετικές μορφές έκφρασης από την δική μας. Μια από αυτές είναι η «αποφασιστικότητα». Έτσι στην αρχή θα δείξουν «αποφασιστικότητα» (και φυσικά «ψυχραιμία»). Μπορεί να λάβουν κάποια εντυπωσιακή πρωτοβουλία και να σκληρύνουν την στάση τους, ως μέσο αποτροπής για τους υπολοίπους. Ούτως ή άλλως εάν αποχωρήσει το Ηνωμένο Βασίλειο δημιουργούνται σχεδόν αυτόματα προϋποθέσεις για «Ευρώπη δύο ταχυτήτων», εξέλιξη όμως που θα έχει πολλαπλές πολιτικές συνέπειες [*]. Σε εκείνο το σημείο θα φανούν πολλά. Όσο όμως «αποφασιστικότητα» και εάν επιδείξουν, δεν πρόκειται να αλλάξει το γεγονός πως η λεγόμενη «ευρωπαϊκή ασφάλεια» (και το ζήτημα του στρατού), προϋπέθετε τόσο το συμβατικό όσο και το πυρηνικό οπλοστάσιο του Ηνωμένου Βασιλείου. Αλλά είπαμε, η «μαγκιά», πέριξ και βόρεια του Ρήνου παίρνει διαφορετικές μορφές, απ'ότι στην Μεσόγειο.
Όπως και να 'χει. Τι να πρωτογράψει κανείς. Εδώ θα είμαστε και θα τα δούμε όλα σιγά, σιγά. Γιατί, εάν τελικά αποχωρήσει το Ηνωμένο Βασίλειο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, θα ανοίξουν πολλά ζητήματα, πάρα πολλά. Και θα ξεβρακωθούν αρκετοί, όχι στην περιφέρεια, αλλά κυρίως στον «σκληρό πυρήνα της Ευρώπης». Θα ξεκαθαρίσει το τοπίο.
Ο πλανήτης, πάντως θα μείνει ολικά ανεπηρέαστος (όπως θα επιδιώξουν ορισμένοι να παραμείνει και η Ε.Ε). Ο πλανήτης προχωρά, όχι όμως προς την κατεύθυνση που αρκετοί πίστευαν.
Αυτό που δεν σκέπτεται κανείς, είναι πως ακόμα και εάν παραμείνει η Βρετανία στην Ε.Ε, ξεκινά ένας νέος κύκλος προβλημάτων. Πως θα προχωρήσει το «deepening» με διχασμένες κοινωνίες να συμμετέχουν σε μια αντιδημοφιλή «Ένωση», όπου τα ευρωενωσιακά και ευρωφιλικά επιχειρήματα που κυριαρχούν είναι αυτά του φόβου, των απειλών και της υποτίμησης;
Μετά από τις τοποθετήσεις Juncker και Schäuble, είχαμε και την τοποθέτηση της ηθοποιού Emma Thompson. Παρατηρήστε λόγο. Αφού ανέφερε πως η Βρετανία θα ήταν τρελή να μην παραμείνει στην Ε.Ε, χαρακτήρισε την Βρετανία ως ‘a tiny little cloud-bolted, rainy corner of sort-of Europe, a cake-filled misery-laden grey old island’. Υποτίμηση. Πολύ σωστά, βέβαια, ένας Άγγλος αρθρογράφος αντιμετώπισε την δήλωση με χιούμορ. «Δεν μπορώ να καταλάβω, εάν παραμείνουμε στην Ε.Ε, θα βρέχει λιγότερο; Ή μήπως θα τρώμε λιγότερα cake; Θα γίνει άραγε λιγότερο grey το νησί;».
Ας κλείσω όμως με κάτι σοβαρό. Η μεταπολεμική και μετα-διπολικη ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική δεν λειτουργεί. Η μετα-διπολική Ευρώπη προϋπέθετε τον μονοπολικό κόσμο ή τουλάχιστον την ευρωκεντρική και ευρωφιλική αφήγηση και ερμηνεία του ''Τέλους της Ιστορίας''. Εάν οι πολιτικοί δρώντες εξισορροπούν ο ένας τον άλλον ή προσδένονται στο άρμα του ισχυρότερου, εξαρτάται, σε μεγάλο βαθμό, από τη δομή του συστήματος. Ε, η δομή του συστήματος έχει αλλάξει. Πόσο πιο απλά να το πούμε.
Σημειώσεις
[-] Εάν τελικά το αποτέλεσμα είναι αυτό της εξόδου, και εάν εφαρμοστεί, και εάν παρ'ελπίδα η Σκωτία αποφασίσει σε βάθος χρόνου να «φύγει» ή να «βγεί» (που λένε και οι καθ ημάς ευρωπαϊστές) από το Ηνωμένο Βασίλειο, το πιθανότερο είναι οι Άγγλοι, να πουν: ''δεν πιστεύω να σας χαλάει που η ναυτική βάση, στην οποία βρίσκονται οι Trident, θα είναι υπό αγγλική διοίκηση και καθεστώς, και ας βρίσκεται σε σκωτσέζικο έδαφος;'' (Faslane, Coulport). Άλλωστε, εάν πραγματικά οι Σκωτσέζοι επιθυμούν να είναι ανεξάρτητοι από τους Άγγλους (και εξαρτημένοι από τις Βρυξέλλες) θα βρουν τον τρόπο να κάνουν έναν διακανονισμό στο συγκεκριμένο ζήτημα.[-] Η αναβίωση εθνικισμών και νεο-εθνικών τάσεων δεν θα συμβεί εξαιτίας μιας πιθανής αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου ή της αποδυνάμωσης της πολυμέρειας κ.λπ. Συμβαίνει ήδη. Δεν είναι ο εθνικισμός που αποδυναμώνει τα πολυμερή πλαίσια. Είναι τα πολυμερή πλαίσια που δεν λειτουργούν (τουλάχιστον όπως λειτουργούσαν), δεν συμφέρουν (όπως συνέφεραν) και δεν συνθέτουν (όπως συνέθεταν) συμφέροντα και οι χώρες αποκτούν νεο-εθνικό προσανατολισμό. Είναι ορισμένες συνθήκες που οδήγησαν το Ηνωμένο Βασίλειο να φτάσει στο σημείο του δημοψηφίσματος. Δεν είναι μια πιθανή αποχώρηση, το κύριο αίτιο για αλλαγές, νέες συνθήκες και καταστάσεις που «θα συμβούν», αλλά το αποτέλεσμα αλλαγών, συνθηκών και καταστάσεων που «έχουν ήδη συμβεί».
[*] Μια απλή συνέπεια θα αναφέρω μονάχα της «Ευρώπης δύο ταχυτήτων»: Θα εκτοξευθεί ο αντι-γερμανισμός ή η «γερμανοφοβία» στην Πολωνία (για να μην αναφερθώ στο εσωτερικό πολιτικό τοπίο της Γαλλίας).
II
Το περασμένο δημοψήφισμα στην Σκωτία, το επερχόμενο δημοψήφισμα στο Ηνωμένο Βασίλειο, η άρνηση ή ο δισταγμός της Ιταλίας (αλλά και της Γαλλίας) να αναλάβει την διοίκηση τάγματος στα πλαίσια της ΝΑΤΟϊκής άσκησης στην Πολωνία, η απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου να αγνοήσει τις παραινέσεις και τις πιέσεις από πλευράς Ουάσινγκτον, και να συμμετάσχει στην Asian Infrastructure Investment Bank [*], η γκρίνια στο εσωτερικό της Ε.Ε για τις κυρώσεις εις βάρος της Ρωσίας από χώρες όπως η Ιταλία, η Σλοβακία, η Γαλλία, η Ουγγαρία, η Τσεχία, η Βουλγαρία κ.α, οι παλαιότερες απειλές από πλευράς Τουρκίας για μπλοκάρισμα της υποψηφιότητας Rasmussen για τη θέση του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ και τα προβλήματα που προκύπτουν στο εσωτερικό του οργανισμού, το δημοψήφισμα στην Ολλανδία που είχε ως θέμα του τις σχέσεις Ε.Ε-Ουκρανίας, η στάση της Αυστρίας και της Ουγγαρίας στο ζήτημα των συνόρων, η απειλή από πλευράς Κομισιόν για επιβολή κυρώσεων στις χώρες που δεν θα συμμετέχουν στο πρόγραμμα μετεγκατάστασης. Όλα τα προηγούμενα, και πολλά ακόμα, αποτελούν εκφάνσεις πολυδιάσπασης. Προκύπτουν από αδυναμία εξεύρεσης κοινά αποδεκτών λύσεων, καθησυχασμού φόβων, έλλειψη κοινού προσανατολισμού και αδυναμία σύνθεσης συμφερόντων στα πλαίσια της Ε.Ε - αλλά και ευρύτερα του ευρωατλαντικού χώρου ή της «Δύσης» και των πλαισίων συνεργασίας, γιατί όπως έγραψα νωρίτερα, τα πλαίσια αυτά δεν λειτουργούν όπως λειτουργούσαν, δεν συμφέρουν όπως συνέφεραν, και δεν συνθέτουν όπως συνέθεταν συμφέροντα.Σημειώσεις
[*] Μονάχα αφού μπήκε μπροστά το Ηνωμένο Βασίλειο και άνοιξε τον χορό για την AIIB, ακολούθησαν η Γαλλία και η Γερμανία, καθώς επίσης σχεδόν το σύνολο των κρατών της Ε.Ε, εξαιρουμένου ενός κράτους το οποίο δύσκολα παίρνει κανείς στα σοβαρά (ακόμα και μικρά κράτη όπως η Μάλτα, η Πορτογαλία και η Φινλανδία συμμετείχαν - ενώ εξωευρωπαικά ακόμα και χώρες με αντιτιθέμενα συμφέροντα όπως το Ισραήλ, η Τουρκία και το Ιράν ή χώρες όπως η Αυστραλία και η Νότιος Κορέα). Ήταν η μονή φορά που η Ελλάδα διαφοροποιήθηκε από το σύνολο της Ε.Ε και του «σκληρού πυρήνα», και όλοι ξέχασαν τον «σκληρό πυρήνα της Ευρώπης». Άκρα του τάφου σιωπή.[-] Όταν τα πολυμερή (Multilateral) πλαίσια συνεργασίας δεν λειτουργούν και δεν προσφέρουν λύσεις (Decline/Crisis of Multilateralism), προκύπτουν οι εξής επιλογές: Unilateral, Bilateral, Minilateral ή μεταρρύθμιση του υφιστάμενου Multilateral πλαισίου. Όμως: ''The European position in multilateral negotiations should take into account that in the newly emerging world order the EU and the US can no longer simply impose their norms and standards on the rest of the world''.