Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία - II: Ιστορικός κύκλος και κατάσταση του πυρήνα.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικήςέχουμε τους Trump και Sanders ως συμπτώματα, όχι απλά της οικονομικής κρίσης και της κοινωνικής κατάστασης στη χώρα αυτή, αλλά και της αποκορύφωσης της κομματικής και πολιτικής πόλωσης και του αξιακού διχασμού που συνεχώς ενισχύεται κατά τις τελευταίες δεκαετίες (αποδυναμώνοντας τόσο την εσωτερική συνοχή όσο και την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό). Στο Ηνωμένο Βασίλειο βρισκόμαστε μπροστά σε ένα κρίσιμο δημοψήφισμα για τη σχέση του νησιού με την Ευρωπαϊκή Ένωση, την ίδια στιγμή που ο εθνικισμός σε Σκωτία, Ουαλία και Αγγλία βρίσκεται σε πρωτοφανή ιστορικά άνοδο. Στην Γαλλία ζούμε την αρχή του τέλους ή της κατάρρευσης της Πέμπτης Γαλλικής Δημοκρατίας (και κανείς δεν δείχνει να το έχει συνειδητοποιήσει!).

Τέτοια εποχή, πριν περίπου ένα χρόνο, είχα γράψει ένα κείμενο με τίτλο ''Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία. Ένας ιστορικός κύκλος''. Παραθέτω:

Ένας ιστορικός κύκλος δύο αιώνων, ο οποίος μοιάζει στις μέρες μας να ολοκληρώνεται, θα είχε προ πολλού ολοκληρωθεί εάν η «Δύση» της Ευρώπης - δηλαδή το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία - δεν είχε διευρυνθεί και μετασχηματιστεί σε «Δύση» πλανητική. Χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο πιθανότατα θα είχαν χάσει μεγάλο μέρος της επιρροής και της δύναμης τους αρκετά νωρίτερα, ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα.

Ο πυρήνας της «Δύσης» από ευρωπαϊκός έγινε πλανητικός (πιο συγκεκριμένα ευρωατλαντικός) υπό την ηγεμόνευση των Ηνωμένων Πολιτειών και οι «δυτικές αξίες» πλανητικοποίηθηκαν στον βαθμό και κατ'αναλογία της πλανητικοποίησης της ισχύος των Ηνωμένων Πολιτειών.

1) Οι κύριοι φορείς των ιδεολογιών δεν είναι οι τάξεις, τα άτομα ή οι κοινωνίες των πολιτών, αλλά τα κράτη. Σε τι θέση βρίσκονται στις μέρες μας, οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία (κράτη τα οποία ταυτίστηκαν ιστορικά με ορισμένα κοινωνικοπολιτικά ρεύματα και ρεύματα ιδεών) στον παγκόσμιο συσχετισμό δύναμης - αυξάνεται η επιρροή και η δύναμη τους ή μειώνεται; 2) Τι συμβαίνει στο εσωτερικό των τριών αυτών χωρών;

Πάρτε σαν υπόθεσης εργασίας - έστω και αν διαφωνείτε - την πρώτη πρόταση, προβληματιστείτε πάνω στη δεύτερη, και, βγάλτε τα συμπεράσματα σας σε μια τρίτη.

Υ.γ: Το καθοριστικότερο γεγονός αυτής της εξέλιξης ήταν πως η ηγεμονική μετάβαση έγινε από το Ηνωμένο Βασίλειο στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Την ίδια περίοδο (Μαΐος 2015) είχα παρουσιάσει σε μετάφραση απόσπασμα από ένα κείμενο του Azar Gat (military history, strategy, war and peace, origin and nature of war) το οποίο τιτλοφόρησα ''Γιατί επικράτησαν οι «φιλελεύθερες δημοκρατίες» στον 20ο αιώνα''. Παραθέτω:

Είναι οι φιλελεύθερες αξίες ένα αναπόφευκτο, καθολικό προϊόν της εκβιομηχάνισης και της μεγαλύτερης ευημερίας, ή έχει αυτό το συγκεκριμένο σύνολο αξιών διαμορφωθεί αποφασιστικά από τη συντριπτική πολιτική, οικονομική και πολιτιστική φιλελεύθερη ηγεμονία που οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Δυτική Ευρώπη έχουν ασκήσει μετά την ήττα των μη δημοκρατικών καπιταλιστικών μεγάλων δυνάμεων κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα;...

Είναι δελεαστικό να εντοπιστεί η έκβαση (της επικράτησης του φιλελεύθερου δημοκρατικού στρατοπέδου) στα ειδικά χαρακτηριστικά και στα εγγενή πλεονεκτήματα της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Ωστόσο, οι λόγοι για τις νίκες των φιλελεύθερων δημοκρατιών ήταν διαφορετικές για κάθε τύπο αντιπάλου. Η Σοβιετική Ένωση απέτυχε λόγω του περιορισμένου οικονομικού της συστήματος (αν και υπήρξε μια περίοδος όπου γνώρισε πολύ πιο γρήγορη οικονομική ανάπτυξη από ότι η Δύση, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 και στη συνέχεια και πάλι κατά τη διάρκεια του 1950 και του 1960). Αλλά οι μη δημοκρατικές καπιταλιστικές δυνάμεις, η Γερμανία και η Ιαπωνία, ηττήθηκαν θεμελιωδώς στον πόλεμοεπειδή ήταν μεσαίου μεγέθους κράτη με περιορισμένους πόρους. Αυτή η σύμπτωση και όχι τα κληρονομημένα πλεονεκτήματα της φιλελεύθερης δημοκρατίας έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανατροπή της ισορροπίας εις βάρος των μη δημοκρατικών καπιταλιστικών δυνάμεων και υπέρ των δημοκρατιών.

Το πιο καθοριστικό στοιχείο ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Λόγω του ηπειρωτικού μεγέθους τους, όχι λιγότερο από ότι του δημοκρατικού τους καπιταλιστικού συστήματος, η ισχύς των Ηνωμένων Πολιτειών ξεπέρασε αυτή των επόμενων δύο ισχυροτέρων κρατών μαζί, κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, με συνέπεια αυτό να ανατρέψει αποφασιστικά την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων υπέρ της - οποιαδήποτε - πλευράς στην οποία η Ουάσιγκτον βρισκόταν. Έτσι, αν κάποιος παράγοντας έδωσε στις φιλελεύθερες δημοκρατίες τη δυναμική τους, αυτός ήταν πάνω απ'όλα η ύπαρξη των Ηνωμένων Πολιτειών και όχι οποιοδήποτε εγγενές πλεονέκτημα. Στην πραγματικότητα, αν δεν ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η φιλελεύθερη δημοκρατία μπορεί κάλλιστα να είχε χάσει τις μεγάλες μάχες του 20ου αιώνα.

Αυτή είναι μια απογοητευτική σκέψη που συχνά παραβλέπεται στις μελέτες εξάπλωσης της δημοκρατίας στον 20ο αιώνα, και αυτό κάνει τον κόσμο σήμερα να εμφανίζεται πολύ πιο απρόβλεπτος και πενιχρός από ότι οι γραμμικές θεωρίες της ανάπτυξης - και του εκσυγχρονισμού - προτείνουν...

(Έχουμε την επανάληψη) της θεωρίας εκσυγχρονισμού - η οποία πρόσφατα ενισχύθηκε από τους πολιτικούς επιστήμονες Francis Fukuyama και Michael Mandelbaum - σύμφωνα με την οποία υπάρχει μονάχα μια βιώσιμη πορεία προς τη νεωτερικότητα: η φιλελεύθερη δημοκρατική πορεία. Υπό το φως αυτής της οπτικής, οι χώρες που είχαν την ατυχία να παρεκκλίνουν από αυτή την πορεία, την οποία αρχικά πήραν το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, εν τέλει πρέπει να συγκλίνουν στο δρόμο του φιλελευθερισμού, είτε επειδή είναι κατώτερες από τις δημοκρατίες από άποψη ισχύος, είτε επειδή οι δυσεπίλυτες εσωτερικές τους αντιφάσεις θα εγκαινιάσουν τελικά μια διαδικασία δημοκρατικού μετασχηματισμού.

Σε αντίθεση με την παρήγορη ιδέα πως το δημοκρατικό σύστημα τελικά αποδείχθηκε ανώτερο, ο λόγος για την ήττα της Γερμανίας και της Ιαπωνίας έγκειται στο γεγονός ότι οι δύο χώρες ήταν απλά μικρότερες από τους αντιπάλους τους και λιγότερο ανεκτικές στην αποτυχία. Προκειμένου η Γερμανία να υπερβεί τα περιορισμένα εδαφικά της όρια και να πλήξει μοιραία τον ανώτερο συνασπισμό που διαμορφώθηκε εναντίον της στους παγκόσμιους πολέμους, θα χρειαζόταν μια σειρά από διαδοχικές σημαντικές επιτυχίες. Πράγματι, ήρθε εξαιρετικά κοντά στην επίτευξη αυτού του στόχου και στους δύο παγκόσμιους πολέμους. Αντίθετα, η κολοσσιαία δύναμη των Ηνωμένων Πολιτειών σήμαινε ότι οι δημοκρατίες ήταν σε θέση να αντέξουν καταστροφικές αποτυχίες - όπως η απώλεια της Ρωσίας ως συμμάχου στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η πτώση της Γαλλίας και η καταστροφή του στόλου του Ειρηνικού των ΗΠΑ στο Περλ Χάρμπορ στο Β'Παγκόσμιο Πόλεμο - και παρόλα αυτά να ανακάμψουν.

Έτσι, χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες για σύμμαχό τους, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο πιθανότατα θα είχαν χάσει από τη Γερμανία και στους δύο παγκόσμιους πολέμους. Το υπόλοιπο του εικοστού αιώνα, θα ήταν πολύ διαφορετικό, και οι πολιτικοί επιστήμονες θα είχαν πολύ λιγότερες ρόδινες ιστορίες να πουν για τη δημοκρατία. Η κατασκευασμένη μεγάλη αφήγηση του εικοστού αιώνα θα είχε τονίσει την ανώτερη συνεκτικότητα των αυταρχικών καθεστώτων, όχι το θρίαμβο της ελευθερίας. Γιατί οι μεγάλες αφηγήσεις, όπως η ιστορία, γράφονται από τους νικητές.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία αποτελούν τον πυρήνα της «Δύσης» ή του «φιλελευθερισμού». Όταν μελετηθούν (Μακροδομές) τα πληθυσμιακά μεγέθη και το δημογραφικό μερίδιο επί του συνολικού παγκόσμιου πληθυσμού καθώς και το οικονομικό μερίδιο επί του συνόλου της πλανητικής οικονομίας των τριών αυτών δυνάμεων το 1945 και το 2015 (με ενδιάμεσο σταθμό το 1980), δεν υπάρχουν περιθώρια παρερμηνείας. Το τοπίο γίνεται ξεκάθαρο. Ο πυρήνας της «Δύσης» ή του «φιλελευθερισμού» βρίσκεται στο ναδίρ του. Ορισμένα δείγματα φάνηκαν από αρκετά νωρίς. Από τότε που η "Δύση", αναγκάστηκε να ενσωματώσει, θεωρώντας ως τμήμα της και ως «δυτικές», χώρες όπως η Ιαπωνία και η Νότιος Κορέα. Από τότε ξεκινά η δημογραφική, οικονομική, παραγωγική και πολιτισμική «απο-δυτικοποίηση» της «Δύσης», εξέλιξη που στις μέρες έχει φτάσει στον πυρήνα. Όσα περιγράφονται στην πρώτη παράγραφο του κειμένου και οι τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις φανερώνουν το εσωτερικό σάπισμα, την αναρχοποίησηή/και την πολυδιάσπαση του πυρήνα της «Δύσεως».



Ερώτημα: Με όσα συμβαίνουν στην Γαλλία τους τελευταίους μήνες (από κυβερνητικής απόψεως) η Γαλλία εξακολουθεί να θεωρείται «φιλελεύθερη δημοκρατία»; (με την τρέχουσα σημασία που έχει αποκτήσει αυτή η έννοια-σύνθημα στην «κοινή γνώμη»). Εάν είχε επιβληθεί το ίδιο ακριβώς καθεστώς σε οποιοδήποτε άλλο κράτος πως θα χαρακτηριζόταν, άραγε, το κράτος αυτό; Εάν ακριβώς τα ίδια πράγματα συνέβαιναν υπό κάποια πολιτική ηγεσία που δεν θα θεωρείτο «φιλελεύθερη», τι θα ακούγαμε και τι θα διαβάζαμε; Τέλος, εάν το ίδιο ακριβώς καθεστώς είχε επιβληθεί σε κάποιο κράτος από αυτά που παραδοσιακά θεωρούνται μη αρκούντως «δημοκρατικά», με την φιλελεύθερη έννοια, τι θα γινόταν;

[-] Στα προηγούμενα (οικονομία, δημογραφία) μπορούν συνυπολογιστούν και άλλοι παράγοντες, όπως η διάχυση της τεχνολογίας, οι μεταβολές στη δομή του παγκόσμιου συστήματος, η ανάδυση νέων ή η επαναφορά παλαιών κέντρων ισχύος, η μετακίνηση του κέντρου βάρους από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό κ.λπ. Το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου βρήκε τις Η.Π.Α πανίσχυρες οικονομικά, με ασύλληπτο παραγωγικό δυναμικό, τεχνολογικό προβάδισμα, δημογραφικό σφρίγος και δυναμισμό, αναβαθμισμένες υποδομές, αδιαμφισβήτητη στρατιωτική υπεροχή, υψηλά επίπεδα αυτοπεποίθησης και εσωτερικής συνοχής, μέσα σε έναν κόσμο καθημαγμένο από τον πόλεμο, ιδεολογικά και πολιτικά διαιρεμένο, με μια εξασθενημένη και διχοτομημένη Ευρώπη, η οποία είχε πάψει πλέον να αποτελεί πλανητικό κέντρο βάρους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν η ισχυρότερη μονάδα στο διεθνές σύστημα (δίχως το δυναμικό που είχαν παλαιότερα και με πολύ διαφορετικό το παγκόσμιο περιβάλλον). Ο 21ος αιώνας όμως δεν είναι 20ος αιώνας και η αποδυνάμωση τους είναι συνεχής.