Μεταπολεμικά οι άνθρωποι οδηγήθηκαν να πιστέψουν πως η προπολεμική «γεωπολιτική» πέθανε με την ολοκλήρωση του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου και αντικαταστάθηκε από την ιδεολογική αντιπαράθεση ανάμεσα στον «καπιταλιστικό και κομμουνιστικό» κόσμο (στο «δυτικό και ανατολικό» στρατόπεδο κ.λπ), μια αντιπαράθεση που ονομάστηκε ψυχρός πόλεμος. Με την κατάρρευση του διπολικού συστήματος οι άνθρωποι οδηγήθηκαν να πιστέψουν πως αυτή η ιδεολογική αντιπαράθεση αντικαταστάθηκε από την «παγκοσμιοποίηση» (η τελευταία πήρε διάφορες μορφές με κυρίαρχη την αφήγηση περί του 'τέλους της ιστορίας' - όπως επίσης του κράτους, του έθνους, των πολέμων κ.λπ - και ουσιαστικά αποτέλεσε την τελευταία μορφή της δυτικής εκκοσμικευμένης εσχατολογίας και ενός είδους παγκόσμιας σταυροφορίας-ιεραποστολής ή παραλλαγή της mission civilisatrice).
Έχουμε και λέμε λοιπόν: Από την εποχή της γεωπολιτικής, στην εποχή της ιδεολογικής αντιπαράθεσης καπιταλισμού-κομμουνισμού για να φτάσουμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ορισμένοι ισχυρίζονται πως στις μέρες μας ζούμε το τέλος της εποχής της παγκοσμιοποίησης και την επιστροφή της γεωπολιτικής (θα παρουσιάσω μελλοντικά κείμενο επί του ζητήματος). Η γεωπολιτική οπωσδήποτε επιστρέφει, καθώς όλες οι διαμάχες από την Ουκρανία μέχρι τη Λιβύη και από τη Συρία και το Ιράκ μέχρι την Υεμένη έχουν την γεωπολιτική ως κοινό τους παρονομαστή (ήδη από την δεκαετία του 1970 είχε επιστρέψει κάτω από τη προβιά της ιδεολογικής ψυχροπολεμικής διαμάχης και κλιμακώθηκε με τον μετα-διπολικό περί εκδημοκρατισμού λόγο). Ωστόσο δεν επιστρέφουμε, έτσι απλά και μονοδιάστατα, σε κάποια «εποχή της γεωπολιτικής» (ούτε φυσικά σε μια ιδεολογική αντιπαράθεση καπιταλισμού-κομμουνισμού, μια μεσσιανική αναβίωση της οποίας αναμένουν ορισμένοι. Τα πρότυπα γίνονται όλο και πιο «μεικτά», δεν συναντάμε «καθαρές» μορφές). Όλες αυτές οι «εποχές» έχουν να κάνουν με την αυτοκατανόηση της λεγόμενης «Δύσης» (ή κέντρων στο εσωτερικό της) και τον τρόπο με τον οποίο η τελευταία αντιλαμβάνεται, προσλαμβάνει και προσπαθεί να διαμορφώσει τον κόσμο.
Στις μέρες μας εξελίσσονται πολλά περισσότερα από μια απλή επαναφορά της «γεωπολιτικής». 'Έχουμε και επαναφορά της «γεωπολιτικής» αλλά και ανάδυση νέων παγκόσμιων κέντρων με παράλληλη επιστροφή παλαιών παραδοσιακών κέντρων. Εισερχόμαστε, για πρώτη φορά εδώ και αιώνες, σε μια μετα-δυτικοκεντρική εποχή (το παγκόσμιο δεν μπορεί να είναι δυτικό ενώ το δυτικό δεν μπορεί να είναι παγκόσμιο) ενώ παράλληλα δεν μπορεί να αγνοηθεί πλέον το ζήτημα των πολιτισμών (τους οποίους εξαφάνισε η ιδεολογική αντιπαράθεση καπιταλισμού-κομμουνισμού καθώς οι τρελαμένοι και των δύο πλευρών προσπάθησαν να μας πείσουν πως δεν υπάρχουν πολιτισμοί και πως οι τελευταίοι εξαφανίστηκαν. Υπό μια έννοια αυτό ήταν λογικό, αφού όλοι αυτοί μετέβαλλαν την οικονομία σε οντολογία). Έχουμε και οικονομικούς ανταγωνισμούς μεταξύ περιοχών πρώτιστα (η διάσταση ευρωπαϊκού και παγκόσμιου βορρά-νότου ή αφρικανικής και ευρωπαϊκής Μεσογείου ή βόρειας Αμερικής και Άπω Ασίας ξεπερνά κατά πολύ αυτή στο εσωτερικό ενός κράτους) αλλά και απίστευτη διάχυση της τεχνολογίας. Έχουμε και επιστροφή της θρησκείας που μας εισάγει σε μια εποχή μετα-εκκοσμίκευσης και αμφισβήτηση των βασικών αναπτυξιακών μοντέλων και θεωριών (modernisation, development, secularisation theories) και των εσωτερικών τους δεσμών. Έχουμε και μη αποκλειστικά αμερικανοκίνητη πλέον παγκοσμιοποίηση αλλά και φαινόμενα α-πολιτικότητας και πολυεδρικότητας σε παγκόσμια κλίμακα (με απίστευτη αύξηση του αριθμού των κρατών τις τελευταίες δεκαετίες). Last but not least, έχουμε τα αποτελέσματα της μεγαλύτερης και συγκλονιστικότερης επανάστασης στην ιστορία της ανθρωπότητας (την οποία ορισμένοι συνεχώς υποβαθμίζουν και υποτιμούν): Της παγκόσμιας δημογραφικής επανάστασης των τελευταίων 50-60 χρόνων.
(-) Υπήρξε άραγε ποτέ η εποχή της ιδεολογικής αντιπαράθεσης καπιταλισμού-κομμουνισμού για την Κίνα όπως υπήρξε για τον «Βορρά» ή/και την «Δύση»; Για τη χώρα αυτή, η εποχή του ψυχροπολεμικού ανταγωνισμού είναι η εποχή της ενοποίησης και της ανεξαρτησίας, της εκβιομηχάνισης και της αστικοποίησης της (άλλωστε από κάποια στιγμή και μετά η κομμουνιστική Κίνα προσέγγισε τις καπιταλιστικές Η.Π.Α, μη υπακούοντας στα κελεύσματα περί παγκοσμίου επαναστάσεως). Η λειτουργία του σοσιαλισμού ή/και του ρητορικού κομμουνισμού ήταν διαφορετική στο εσωτερικό της Δύσης (εσωτερική αντιπολίτευση που στόχευε σε μεροκάματα, ηθικά αιτήματα, δικαιώματα, εξασφάλιση αποδοχών κ.λπ), διαφορετική στο εσωτερικό του Βορρά (ανταγωνισμός και αντιπαράθεση ανάμεσα σε Η.Π.Α και Ρωσία, υπό αυτή την ιδεολογική προβιά, για παγκόσμια κυριαρχία) και διαφορετική στο Νότο (εθνικοαπελευθερωτικά και αντι-αποικιοκρατικά κινήματα). Υπήρξε άραγε για την Ινδία αυτή η ιδεολογική αντιπαράθεση όπως υπήρξε για τον «Βορρά» ή/και την «Δύση»; Η Ινδία, παρά τα κινήματα και το χάος στο εσωτερικό της, ανέκαθεν έβλεπε τη διαμάχη του 1/3 vs των 2/3 της ανθρωπότητας ως πιο σημαντική από τη διαμάχη καπιταλισμού-κομμουνισμού (επίσης η Κίνα έβλεπε συνεχώς τρεις κόσμους αλλά όχι με τον ίδιο τρόπο που τους έβλεπε η «Δύση»).
(-) Και η αγγλοσαξονική όπως και η γαλλική σχολές «γεωπολιτικής» ήταν, όχι μονάχα η γερμανική.
Μακροδομές - Δημογραφία - Post-Secularism - Πλανητικός μετασχηματισμός - Δυτικοευρωκεντρισμός.
Έχουμε και λέμε λοιπόν: Από την εποχή της γεωπολιτικής, στην εποχή της ιδεολογικής αντιπαράθεσης καπιταλισμού-κομμουνισμού για να φτάσουμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ορισμένοι ισχυρίζονται πως στις μέρες μας ζούμε το τέλος της εποχής της παγκοσμιοποίησης και την επιστροφή της γεωπολιτικής (θα παρουσιάσω μελλοντικά κείμενο επί του ζητήματος). Η γεωπολιτική οπωσδήποτε επιστρέφει, καθώς όλες οι διαμάχες από την Ουκρανία μέχρι τη Λιβύη και από τη Συρία και το Ιράκ μέχρι την Υεμένη έχουν την γεωπολιτική ως κοινό τους παρονομαστή (ήδη από την δεκαετία του 1970 είχε επιστρέψει κάτω από τη προβιά της ιδεολογικής ψυχροπολεμικής διαμάχης και κλιμακώθηκε με τον μετα-διπολικό περί εκδημοκρατισμού λόγο). Ωστόσο δεν επιστρέφουμε, έτσι απλά και μονοδιάστατα, σε κάποια «εποχή της γεωπολιτικής» (ούτε φυσικά σε μια ιδεολογική αντιπαράθεση καπιταλισμού-κομμουνισμού, μια μεσσιανική αναβίωση της οποίας αναμένουν ορισμένοι. Τα πρότυπα γίνονται όλο και πιο «μεικτά», δεν συναντάμε «καθαρές» μορφές). Όλες αυτές οι «εποχές» έχουν να κάνουν με την αυτοκατανόηση της λεγόμενης «Δύσης» (ή κέντρων στο εσωτερικό της) και τον τρόπο με τον οποίο η τελευταία αντιλαμβάνεται, προσλαμβάνει και προσπαθεί να διαμορφώσει τον κόσμο.
Στις μέρες μας εξελίσσονται πολλά περισσότερα από μια απλή επαναφορά της «γεωπολιτικής». 'Έχουμε και επαναφορά της «γεωπολιτικής» αλλά και ανάδυση νέων παγκόσμιων κέντρων με παράλληλη επιστροφή παλαιών παραδοσιακών κέντρων. Εισερχόμαστε, για πρώτη φορά εδώ και αιώνες, σε μια μετα-δυτικοκεντρική εποχή (το παγκόσμιο δεν μπορεί να είναι δυτικό ενώ το δυτικό δεν μπορεί να είναι παγκόσμιο) ενώ παράλληλα δεν μπορεί να αγνοηθεί πλέον το ζήτημα των πολιτισμών (τους οποίους εξαφάνισε η ιδεολογική αντιπαράθεση καπιταλισμού-κομμουνισμού καθώς οι τρελαμένοι και των δύο πλευρών προσπάθησαν να μας πείσουν πως δεν υπάρχουν πολιτισμοί και πως οι τελευταίοι εξαφανίστηκαν. Υπό μια έννοια αυτό ήταν λογικό, αφού όλοι αυτοί μετέβαλλαν την οικονομία σε οντολογία). Έχουμε και οικονομικούς ανταγωνισμούς μεταξύ περιοχών πρώτιστα (η διάσταση ευρωπαϊκού και παγκόσμιου βορρά-νότου ή αφρικανικής και ευρωπαϊκής Μεσογείου ή βόρειας Αμερικής και Άπω Ασίας ξεπερνά κατά πολύ αυτή στο εσωτερικό ενός κράτους) αλλά και απίστευτη διάχυση της τεχνολογίας. Έχουμε και επιστροφή της θρησκείας που μας εισάγει σε μια εποχή μετα-εκκοσμίκευσης και αμφισβήτηση των βασικών αναπτυξιακών μοντέλων και θεωριών (modernisation, development, secularisation theories) και των εσωτερικών τους δεσμών. Έχουμε και μη αποκλειστικά αμερικανοκίνητη πλέον παγκοσμιοποίηση αλλά και φαινόμενα α-πολιτικότητας και πολυεδρικότητας σε παγκόσμια κλίμακα (με απίστευτη αύξηση του αριθμού των κρατών τις τελευταίες δεκαετίες). Last but not least, έχουμε τα αποτελέσματα της μεγαλύτερης και συγκλονιστικότερης επανάστασης στην ιστορία της ανθρωπότητας (την οποία ορισμένοι συνεχώς υποβαθμίζουν και υποτιμούν): Της παγκόσμιας δημογραφικής επανάστασης των τελευταίων 50-60 χρόνων.
Σημειώσεις
(-) Έχουμε και πολλές ακόμα εξελίξεις τις οποίες έχω εξετάσει κατά καιρούς υπό διάφορες ετικέτες (Μακροδομές, Δημογραφία, Post-Secularism, Πλανητικός μετασχηματισμός, Δυτικοευρωκεντρισμός).(-) Υπήρξε άραγε ποτέ η εποχή της ιδεολογικής αντιπαράθεσης καπιταλισμού-κομμουνισμού για την Κίνα όπως υπήρξε για τον «Βορρά» ή/και την «Δύση»; Για τη χώρα αυτή, η εποχή του ψυχροπολεμικού ανταγωνισμού είναι η εποχή της ενοποίησης και της ανεξαρτησίας, της εκβιομηχάνισης και της αστικοποίησης της (άλλωστε από κάποια στιγμή και μετά η κομμουνιστική Κίνα προσέγγισε τις καπιταλιστικές Η.Π.Α, μη υπακούοντας στα κελεύσματα περί παγκοσμίου επαναστάσεως). Η λειτουργία του σοσιαλισμού ή/και του ρητορικού κομμουνισμού ήταν διαφορετική στο εσωτερικό της Δύσης (εσωτερική αντιπολίτευση που στόχευε σε μεροκάματα, ηθικά αιτήματα, δικαιώματα, εξασφάλιση αποδοχών κ.λπ), διαφορετική στο εσωτερικό του Βορρά (ανταγωνισμός και αντιπαράθεση ανάμεσα σε Η.Π.Α και Ρωσία, υπό αυτή την ιδεολογική προβιά, για παγκόσμια κυριαρχία) και διαφορετική στο Νότο (εθνικοαπελευθερωτικά και αντι-αποικιοκρατικά κινήματα). Υπήρξε άραγε για την Ινδία αυτή η ιδεολογική αντιπαράθεση όπως υπήρξε για τον «Βορρά» ή/και την «Δύση»; Η Ινδία, παρά τα κινήματα και το χάος στο εσωτερικό της, ανέκαθεν έβλεπε τη διαμάχη του 1/3 vs των 2/3 της ανθρωπότητας ως πιο σημαντική από τη διαμάχη καπιταλισμού-κομμουνισμού (επίσης η Κίνα έβλεπε συνεχώς τρεις κόσμους αλλά όχι με τον ίδιο τρόπο που τους έβλεπε η «Δύση»).
(-) Και η αγγλοσαξονική όπως και η γαλλική σχολές «γεωπολιτικής» ήταν, όχι μονάχα η γερμανική.
.~`~.
Μακροδομές - Δημογραφία - Post-Secularism - Πλανητικός μετασχηματισμός - Δυτικοευρωκεντρισμός.