I
Είναι κατανοητό πως διανύουμε περίοδο ενασχόλησης της «κοινής γνώμης» με τους πρόσφυγες και τους μετανάστες λόγω «επικαιρότητας» ή «κλιμάκωσης» ή «ανακάλυψης» -από ορισμένους- του ζητήματος. Μέχρι ενός σημείου όμως. Εκείνους τους ανέργους τους θυμάται κανείς; Ασχολείται κανείς μαζί τους; Τι έγινε; Τους συνηθίσαμε; Τους θεωρούμε δεδομένους; Τους πετάξαμε στα αζήτητα; Είναι αυτονόητες, μόνιμες και χρόνιες «παράπλευρες απώλειες»;
Πολύ υποβαθμισμένο το ζήτημα και πολύ χαμηλά στις προτιμήσεις των κομμάτων, της «κοινής γνώμης» και των λοιπών δυνάμεων-φορέων που κυριαρχούν στη «δημόσια σφαίρα».
Δεν έχει σημασία τι απάντησε ο Πρωθυπουργός της Ουγγαρίας (αποστασιοποιήθηκε και τόνισε τις διαφορές ανάμεσα στις δύο χώρες). Σημασία έχει το εξής. Ακούμε και διαβάζουμε πολλά για την Ουγγαρία αλλά παραδοσιακά ακούμε και διαβάζουμε ελάχιστα για την Ιαπωνία. Επειδή κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου η χώρα αυτή γεωπολιτικά ήταν μέρος του λεγόμενου «δυτικού στρατοπέδου», προσπάθησαν να μας πείσουν πως ήταν «φιλελεύθερη» και «δυτική». Βέβαια η Ιαπωνία δεν είναι ούτε «φιλελεύθερη», ούτε «δυτική» (ούτε και θα γίνει ποτέ). Εκείνο που έπρεπε να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλμού ήταν το μύθευμα-ιδεολόγημα πως μια χώρα για να είναι ανεπτυγμένη πρέπει να είναι δυτικοποιημένη ή εκδυτικισμένη (ότι και εάν ορίζεται ως «δυτικό», το οποίο δεν είναι καθόλου μικρό ζήτημα). Δεν μπορούσε να δικαιολογηθεί διαφορετικά πως μια μη δυτική χώρα ήταν δυνατόν να είναι ανεπτυγμένη και μάλιστα να βρίσκεται στην «πρώτη γραμμή» των εξελίξεων (Το 1991, η Ιαπωνία επέτυχε το μέγιστο οικονομικό της μερίδιο επί του παγκόσμιου Α.Ε.Π. Ήταν η αποκορύφωση της περιόδου του φόβου που ήταν διάχυτος στις Η.Π.Α, ήδη από τη δεκαετία του '80, όταν ο γερουσιαστής Howard Baker είχε κάνει τη περίφημη δήλωση: «Πρώτον, είμαστε ακόμη σε πόλεμο με την Ιαπωνία. Και δεύτερον, τον χάνουμε».).
Η Ιαπωνία έχει μεγάλη σημασία όχι γιατί είναι «δεξιά» ή «συντηρητική» (όπως νομίζουν διάφοροι «δεξιοί») αλλά γιατί ήταν η πρώτη χώρα που κατέρριψε, εδώ και περίπου έναν αιώνα, το κύριο αξίωμα της πολιτιστικής αποικιοκρατίας (το οποίο ενστερνίζονται τόσο «αριστεροί» όσο και «δεξιοί»). Τη σύνδεση εκσυγχρονισμού και «εκδυτικισμού» (στα καθ'ημάς η θέση αυτή εκφράστηκε μέσω του «κεμαλισμού»). Ο «εκδυτικισμός» ως προϋπόθεση της «ανάπτυξης», της «εκβιομηχάνισης» και του «εκσυγχρονισμού».
Αυτή η θέση είναι από τη φύση της ρατσιστική. Βλέπει τις κοινωνίες, τους λαούς και τα έθνη όχι ως υποκείμενα της δικής τους ιστορίας αλλά ως κατώτερα αντικείμενα προς επιδιόρθωση (και ως μέρη ή συνιστώσες της ιστορίας του ενός).
Όλες οι αναδυόμενες χώρες (με την Ιαπωνία να αποτελεί το πιο «επιτυχημένο» και πρώιμο παράδειγμα, καθώς αποδόμησε one by one, όλους τους αριστεροδεξιούς ευρωκεντρικούς μύθους) έσκισαν από πάνω τους αυτήν την αποικιοκρατικού τύπου ιδεολογία που δεν είναι τίποτα άλλο παρά κεκαλυμμένος πολιτιστικός ιμπεριαλισμός, ο οποίος οδηγεί σε διαρκή πολιτιστική υποβάθμιση, εσωτερική πνευματική απίσχναση, μεταπρατισμό και εξάρτηση. Η μεταφύτευση θεσμών έξωθεν και η καταστροφή των εσωτερικών δομών και συστημάτων αυτοβοήθειας των κοινωνιών οδήγησε σε στρεβλώσεις, δυσλειτουργίες, ιστορικού τύπου εσωτερικές αλλοιώσεις και κατέστησε πολλές κοινωνίες πολιτιστικά σχιζοφρενείς ή τις οδήγησε σε μόνιμη υπανάπτυξη. Όσες χώρες κατάφεραν να εκσυγχρονίσουν τις δικές τους παραδόσεις και αξίες και να τις θεσμοποιήσουν ή να καλλιεργήσουν θεσμούς και δομές που βασίζονται στις δικές τους εσωτερικές λειτουργίες διατήρησαν ένα επίπεδο (το ιαπωνικό καιρέτσου-keiretsu ήταν παγκόσμια πρωτοτυπία και έγιναν πολλές προσπάθειες είτε να αντιγραφεί είτε να καταστραφεί).
Σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, ταυτόχρονα με την αναβίωση αυτοχθόνων πολιτισμικών ρευμάτων παρατηρείται παράλληλη απο-δυτικοευρωπαϊκόποίηση. Από τον αραβικό κόσμο μέχρι την Ανατολική Ευρώπη και την Ινδία, και από την Κίνα μέχρι τη Ρωσία και την Ινδονησια, όλοι οι πολιτιστικοί χώροι προσπαθούν να αποκαταστήσουν τις εσωτερικές τους ισορροπίες. Είναι σφάλμα αυτή η εξέλιξη να περιγράφεται ελαφρά τη καρδία ως «νεοσυντηρητισμός» ή «τραντισιοναλισμός» (αυτή είναι μια εύκολη -και δυτικοευρωκεντρικότατη- λύση. Όντως αυτή η εξέλιξη μπορεί να λάβει αντιδραστικές μορφές αλλά αυτή η παρατήρηση από μόνη της δεν αρκεί). Είναι κάτι πολύ βαθύτερο. Είναι προσπάθεια αποκατάστασης των εσωτερικών τους ισορροπιών και λειτουργιών.
Η παραπάνω θέση δεν είναι «αντιδυτική» ή «αντιδιαφωτιστική» όπως λέει το καλά θεμελιωμένο κυρίαρχο -ευρωαριστερό/δεξιό- αξίωμα/αφήγημα. Τα πράγματα αυτά έχουν μελετηθεί και εξακολουθούν να μελετώνται εκτενώς σε διεθνές επίπεδο. Στην Ελλάδα απλά δεν τα γνωρίζουμε ή δεν πρέπει να τα γνωρίζουμε.
Πολύ υποβαθμισμένο το ζήτημα και πολύ χαμηλά στις προτιμήσεις των κομμάτων, της «κοινής γνώμης» και των λοιπών δυνάμεων-φορέων που κυριαρχούν στη «δημόσια σφαίρα».
II
Μετά το πέρας μιας ομιλίας του Viktor Orbán (Πρωθυπουργός της Ουγγαρίας) στο βασιλικό ινστιτούτο διεθνών σχέσεων που εδρεύει στο Λονδίνο (Chatham House), ένας Ιάπωνας δημοσιογράφος έκανε την εξής παρατήρηση-ερώτηση (ελεύθερη απόδοση):Υπάρχουν ορισμένοι παραλληλισμοί ανάμεσα σε εσάς και τον Shinzo Abe (Πρωθυπουργός της Ιαπωνίας). Για παράδειγμα η έμφαση σας στις παραδοσιακές αξίες, η θέση σας σε ότι αφορά την ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας της χώρας και ο έλεγχος επί της οικονομίας. Και οι δύο δέχεστε έντονη κριτική από δυτικές χώρες. Πως απαντάτε σε αυτές τις κριτικές;
Δεν έχει σημασία τι απάντησε ο Πρωθυπουργός της Ουγγαρίας (αποστασιοποιήθηκε και τόνισε τις διαφορές ανάμεσα στις δύο χώρες). Σημασία έχει το εξής. Ακούμε και διαβάζουμε πολλά για την Ουγγαρία αλλά παραδοσιακά ακούμε και διαβάζουμε ελάχιστα για την Ιαπωνία. Επειδή κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου η χώρα αυτή γεωπολιτικά ήταν μέρος του λεγόμενου «δυτικού στρατοπέδου», προσπάθησαν να μας πείσουν πως ήταν «φιλελεύθερη» και «δυτική». Βέβαια η Ιαπωνία δεν είναι ούτε «φιλελεύθερη», ούτε «δυτική» (ούτε και θα γίνει ποτέ). Εκείνο που έπρεπε να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλμού ήταν το μύθευμα-ιδεολόγημα πως μια χώρα για να είναι ανεπτυγμένη πρέπει να είναι δυτικοποιημένη ή εκδυτικισμένη (ότι και εάν ορίζεται ως «δυτικό», το οποίο δεν είναι καθόλου μικρό ζήτημα). Δεν μπορούσε να δικαιολογηθεί διαφορετικά πως μια μη δυτική χώρα ήταν δυνατόν να είναι ανεπτυγμένη και μάλιστα να βρίσκεται στην «πρώτη γραμμή» των εξελίξεων (Το 1991, η Ιαπωνία επέτυχε το μέγιστο οικονομικό της μερίδιο επί του παγκόσμιου Α.Ε.Π. Ήταν η αποκορύφωση της περιόδου του φόβου που ήταν διάχυτος στις Η.Π.Α, ήδη από τη δεκαετία του '80, όταν ο γερουσιαστής Howard Baker είχε κάνει τη περίφημη δήλωση: «Πρώτον, είμαστε ακόμη σε πόλεμο με την Ιαπωνία. Και δεύτερον, τον χάνουμε».).
Η Ιαπωνία έχει μεγάλη σημασία όχι γιατί είναι «δεξιά» ή «συντηρητική» (όπως νομίζουν διάφοροι «δεξιοί») αλλά γιατί ήταν η πρώτη χώρα που κατέρριψε, εδώ και περίπου έναν αιώνα, το κύριο αξίωμα της πολιτιστικής αποικιοκρατίας (το οποίο ενστερνίζονται τόσο «αριστεροί» όσο και «δεξιοί»). Τη σύνδεση εκσυγχρονισμού και «εκδυτικισμού» (στα καθ'ημάς η θέση αυτή εκφράστηκε μέσω του «κεμαλισμού»). Ο «εκδυτικισμός» ως προϋπόθεση της «ανάπτυξης», της «εκβιομηχάνισης» και του «εκσυγχρονισμού».
Αυτή η θέση είναι από τη φύση της ρατσιστική. Βλέπει τις κοινωνίες, τους λαούς και τα έθνη όχι ως υποκείμενα της δικής τους ιστορίας αλλά ως κατώτερα αντικείμενα προς επιδιόρθωση (και ως μέρη ή συνιστώσες της ιστορίας του ενός).
Όλες οι αναδυόμενες χώρες (με την Ιαπωνία να αποτελεί το πιο «επιτυχημένο» και πρώιμο παράδειγμα, καθώς αποδόμησε one by one, όλους τους αριστεροδεξιούς ευρωκεντρικούς μύθους) έσκισαν από πάνω τους αυτήν την αποικιοκρατικού τύπου ιδεολογία που δεν είναι τίποτα άλλο παρά κεκαλυμμένος πολιτιστικός ιμπεριαλισμός, ο οποίος οδηγεί σε διαρκή πολιτιστική υποβάθμιση, εσωτερική πνευματική απίσχναση, μεταπρατισμό και εξάρτηση. Η μεταφύτευση θεσμών έξωθεν και η καταστροφή των εσωτερικών δομών και συστημάτων αυτοβοήθειας των κοινωνιών οδήγησε σε στρεβλώσεις, δυσλειτουργίες, ιστορικού τύπου εσωτερικές αλλοιώσεις και κατέστησε πολλές κοινωνίες πολιτιστικά σχιζοφρενείς ή τις οδήγησε σε μόνιμη υπανάπτυξη. Όσες χώρες κατάφεραν να εκσυγχρονίσουν τις δικές τους παραδόσεις και αξίες και να τις θεσμοποιήσουν ή να καλλιεργήσουν θεσμούς και δομές που βασίζονται στις δικές τους εσωτερικές λειτουργίες διατήρησαν ένα επίπεδο (το ιαπωνικό καιρέτσου-keiretsu ήταν παγκόσμια πρωτοτυπία και έγιναν πολλές προσπάθειες είτε να αντιγραφεί είτε να καταστραφεί).
Σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, ταυτόχρονα με την αναβίωση αυτοχθόνων πολιτισμικών ρευμάτων παρατηρείται παράλληλη απο-δυτικοευρωπαϊκόποίηση. Από τον αραβικό κόσμο μέχρι την Ανατολική Ευρώπη και την Ινδία, και από την Κίνα μέχρι τη Ρωσία και την Ινδονησια, όλοι οι πολιτιστικοί χώροι προσπαθούν να αποκαταστήσουν τις εσωτερικές τους ισορροπίες. Είναι σφάλμα αυτή η εξέλιξη να περιγράφεται ελαφρά τη καρδία ως «νεοσυντηρητισμός» ή «τραντισιοναλισμός» (αυτή είναι μια εύκολη -και δυτικοευρωκεντρικότατη- λύση. Όντως αυτή η εξέλιξη μπορεί να λάβει αντιδραστικές μορφές αλλά αυτή η παρατήρηση από μόνη της δεν αρκεί). Είναι κάτι πολύ βαθύτερο. Είναι προσπάθεια αποκατάστασης των εσωτερικών τους ισορροπιών και λειτουργιών.
Η παραπάνω θέση δεν είναι «αντιδυτική» ή «αντιδιαφωτιστική» όπως λέει το καλά θεμελιωμένο κυρίαρχο -ευρωαριστερό/δεξιό- αξίωμα/αφήγημα. Τα πράγματα αυτά έχουν μελετηθεί και εξακολουθούν να μελετώνται εκτενώς σε διεθνές επίπεδο. Στην Ελλάδα απλά δεν τα γνωρίζουμε ή δεν πρέπει να τα γνωρίζουμε.
-----
Αναφέρομαι στην Ιαπωνία ως το πλέον πρώιμο (πρώτο στοιχείο) παράδειγμα το οποίο παρουσιάζεται μάλιστα και ως «δυτικό» (δεύτερο στοιχείο). Αυτά τα δύο στοιχεία μαζί είναι σημαντικά..~`~.