Η μετάβαση από ένα -ευρωκεντρικό- πολυπολικό σε ένα διπολικό σύστημα μεταπολεμικά -τα θεμέλια του οποίου ήταν εξω(δυτικο)ευρωπαϊκά-, είχε τεράστιες επιπτώσεις για τα ευρωπαικά κράτη. Για όσο καιρό τα ευρωπαϊκά κράτη ήταν μεγάλες δυνάμεις πλανητικής κλίμακας, οποιαδήποτε σκέψη για ενοποίηση τους φάνταζε σαν ονειροφαντασία, ήταν αδιανόητη. Η ανάδυση των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας, δύο εξω(δυτικο)ευρωπαϊκών (υπερ)δυνάμεων -θαλάσσια η μία, χερσαία η άλλη-, μαζί με τη γενικότερη παρακμή και τον θρυμματισμό του δυτικοευρωπαϊκού χώρου, δημιούργησε ευνοϊκές συνθήκες για την ευθυγράμμιση των κρατών της δυτικής Ευρώπης (τα περί «διδαγμάτων» και «λογικής» είναι μυθολογήματα).
Για πρώτη φορά στη «νεώτερη» ιστορία το κέντρο βάρους και οι καθοριστικοί παράγοντες της ειρήνης και του πολέμου βρέθηκαν σε εξωευρωπαϊκό έδαφος.
Τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη έγιναν «καταναλωτές ασφάλειας» και τα μέσα επιβίωσης τους παρέχονταν από άλλους. Λειτουργούσαν και παρήγαγαν σε ένα ευνοϊκό περιβάλλον και όχι σε συνθήκες αυτοβοηθείας, που χαρακτηρίζουν το διεθνές σύστημα. Αυτές οι νέες συνθήκες κατέστησαν δυνατή την «αναβάθμιση του κοινού -λεγόμενου- συμφέροντος». Οι φόβοι και οι ανησυχίες δεν εξαλείφθηκαν, αλλά μειώθηκαν αισθητά. Η εξάλειψη των ανησυχιών ασφάλειας μεταξύ των κρατών της δυτικής Ευρώπης δεν οδήγησε στον τερματισμό κάθε σύγκρουσης και διαμάχης, επέφερε όμως αλλαγές στο περιεχόμενο τους (οικονομικό πεδίο, αγροτικές πολιτικές της Γαλλίας, πολιτικά οφέλη ως ανταλλάγματα, ευρωμεσογειακές πολιτικές της Γαλλίας που αναιρέθηκαν από τη Γερμανία κ.λπ).
Η πολιτική μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών απέκτησε διαφορετική ποιότητα μεταπολεμικά, επειδή το διεθνές σύστημα μετατράπηκε από πολυπολικό σε διπολικό (όχι για λόγους που κυριαρχούν στην «κοινή γνώμη»). Η πρόοδος των ενοποιητικών διαδικασιών δεν μπορεί να γίνει κατανοητή, χωρίς να σταθμιστούν οι επιδράσεις που προέκυψαν από την αλλαγή στη δομή της διεθνούς πολιτικής (ευρωκεντρική πολυπολικότητα-εξωευρωπαϊκή διπολικότητα και μεταφορά κέντρου βάρους σε εξωευρωπαϊκούς χώρους, μετάλλαξη του ευρωκεντρισμού σε δυτικοκεντρισμό, κοινωνικοποίηση στο διεθνές σύστημα και άνοδος μη ευρωπαϊκών δυνάμεων κ.λπ). Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990, δηλαδή κατά τη διάρκεια του διπολικού συστήματος, επικράτησαν κεντρομόλες δυνάμεις που τροφοδότησαν τις ενοποιητικές διαδικασίες του ευρωπαϊκού σχεδίου. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, δηλαδή από την κατάρρευση του διπολικού συστήματος, και ύστερα, και κυρίως κατά την τελευταία δεκαετία, άρχισαν να ενισχύονται οι φυγόκεντρες δυνάμεις εντός της Ε.Ε. Πέρα από τη δομή του διεθνούς συστήματος, η οποία είναι η βάση, και τα κυρίαρχα μοντέλα «συνεργασίας» εντός της Ε.Ε τροφοδοτούν τις φυγόκεντρες δυνάμεις επιδεινώνοντας τον κίνδυνο κατακερματισμού της.
Το -ευρωκεντρικό- πολυπολικό σύστημα διήρκεσε περίπου τρεις αιώνες. Το διπολικό σύστημα διήρκεσε τέσσερις δεκαετίες. Η «μονοπολική στιγμή» των Ή.Π.Α διήρκεσε περίπου μια δεκαετία. Βρισκόμαστε σε μια περίοδο ανισορροπίας και μετάβασης. Το πιθανότερο είναι πως σε βάθος δεκαετιών θα καταλήξουμε σε ένα ασύμμετρο πολυπολικό σύστημα. Δεν βρισκόμαστε όμως ακόμα σε αυτή τη φάση. Έχει ενδιαφέρον πάντως η παρατήρηση πως από ένα -ευρωκεντρικό- πολυπολικό σύστημα, ενδέχεται σε βάθος χρόνου να οδηγηθούμε σε ένα -πλανητικό αυτή τη φορά- πολυπολικό σύστημα.
Σε ολόκληρη τη νεώτερη ιστορία, έχουμε κατ'ουσίαν μόνον δύο συστήματα να παρατηρήσουμε. Το πολυπολικό και το διπολικό.
Το ευρωκεντρικό πολυπολικό σύστημα καθορίστηκε από ορισμένες μεγάλες δυνάμεις και διήρκεσε, όπως έγραψα, τρεις περίπου αιώνες. Από το 1700 περίπου μέχρι το 1945 το σύστημα διατηρείτο, παρότι η ταυτότητα των μελών του άλλαζε. Μέχρι το 1945 το σύστημα των εθνικών κρατών ήταν πολυπολικό και καθ όλη τη διάρκεια του διέθετε τουλάχιστον πέντε ή περισσότερες μεγάλες δυνάμεις (οι οποίες καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό το ιδεολογικό, οικονομικό, δικαιικό και πολιτικό ύφος και προσανατολισμό, και γενικότερα τη νεώτερη ανθρώπινη ιστορία με ευρωκεντρικά και δυτικοκεντρικά περιεχόμενα). Παρακάτω παραθέτω τις μεγάλες δυνάμεις που κυριάρχησαν από το 1700 μέχρι σήμερα (η απεικόνιση της εξέλιξης σε ένα χάρτη, μελλοντικά, θα ήταν χρήσιμη). Υπήρχαν και άλλες μεγάλες δυνάμεις, μέχρι το 1820 περίπου, όπως η Κίνα και η Ινδία, οι οποίες όμως δεν κοινωνικοποιούνταν ιδιαίτερα στο διεθνές σύστημα, διότι ήταν από μόνες τους ένα ολόκληρος κόσμος. Αργότερα υπέκυψαν στην αποικιοκρατία.
Η Αγγλία (Μεγάλη Βρετανία), η Γαλλία και στη συνέχεια οι Η.Π.Α καθορίζουν βέβαια, σε μεγάλο βαθμό, την ιδεολογική, πολιτική και οικονομική ιστορία των τελευταίων περίπου δύο αιώνων [Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία. Ένας ιστορικός κύκλος. - Γιατί επικράτησαν οι «φιλελεύθερες δημοκρατίες» στον 20ο αιώνα]. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η νεώτερη μεγάλη δύναμη και είναι μια χώρα ηπειρωτικού μεγέθους, γεγονός που έχει μεγάλη σημασία. Έχει κάνει αισθητή την παρουσία της για τρεις ιστορικές περιόδους, και το 1991 βρέθηκε να ατενίζει μόνη της τον πλανήτη. Μέσα σε μόλις μια δεκαετία τα έκανε μπάχαλο. Αρχικά, θα πρέπει να θυμίσω, οι Η.Π.Α ήταν ένα απελευθερωτικό αντίβαρο απέναντι στην ευρωπαϊκή αποικιοκρατία (πως κατέληξε είναι ένα μεγάλο ζήτημα). Η παρατήρηση αυτή έχει τη σημασία της για τον εξής λόγο: Εάν κάνουμε έναν διαχωρισμό ανάμεσα σε (δυτικο)ευρωπαϊκή και μετα(δυτικο)ευρωπαϊκή περίοδο του παγκόσμιου πολιτικού συστήματος, οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκαινιάζουν τη δεύτερη φάση του. Στη δεύτερη αυτή φάση -που ολοκληρώνεται μια περίοδος που ξεκίνησε με τα ταξίδια των ανακαλύψεων των Πορτογάλων τον 15ο αιώνα και τελείωσε με τη διαίρεση και διανομή της Αφρικής τον 19ο αιώνα από τις ευρωπαϊκές αποκιοκρατικές δυνάμεις- «οι περιοχές που είχαν ενσωματωθεί ή κυριευθεί κατ'αυτόν τον τρόπο ξέφυγαν από τον ευρωπαϊκό έλεγχο και πήραν τις θέσεις τους ως κράτη μέλη της διεθνούς κοινωνίας ξεκινώντας με την Αμερικανική Επανάσταση και την αφρικανική και ασιατική αντιαποικιοκρατική επανάσταση...». Η πορεία αυτή, εάν δει κάποιος τα πράγματα από πλανητική και μη ευρωκεντρική σκοπιά, είναι φανερό πως συνεχίζεται (ξηλώνονται όλα τα κράτη που κατασκεύασαν η Αγγλία και η Γαλλία). Γεγονός που δεν έχει γίνει κατανοητό εις τας Ευρώπας.
Για πρώτη φορά στη «νεώτερη» ιστορία το κέντρο βάρους και οι καθοριστικοί παράγοντες της ειρήνης και του πολέμου βρέθηκαν σε εξωευρωπαϊκό έδαφος.
Τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη έγιναν «καταναλωτές ασφάλειας» και τα μέσα επιβίωσης τους παρέχονταν από άλλους. Λειτουργούσαν και παρήγαγαν σε ένα ευνοϊκό περιβάλλον και όχι σε συνθήκες αυτοβοηθείας, που χαρακτηρίζουν το διεθνές σύστημα. Αυτές οι νέες συνθήκες κατέστησαν δυνατή την «αναβάθμιση του κοινού -λεγόμενου- συμφέροντος». Οι φόβοι και οι ανησυχίες δεν εξαλείφθηκαν, αλλά μειώθηκαν αισθητά. Η εξάλειψη των ανησυχιών ασφάλειας μεταξύ των κρατών της δυτικής Ευρώπης δεν οδήγησε στον τερματισμό κάθε σύγκρουσης και διαμάχης, επέφερε όμως αλλαγές στο περιεχόμενο τους (οικονομικό πεδίο, αγροτικές πολιτικές της Γαλλίας, πολιτικά οφέλη ως ανταλλάγματα, ευρωμεσογειακές πολιτικές της Γαλλίας που αναιρέθηκαν από τη Γερμανία κ.λπ).
Η πολιτική μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών απέκτησε διαφορετική ποιότητα μεταπολεμικά, επειδή το διεθνές σύστημα μετατράπηκε από πολυπολικό σε διπολικό (όχι για λόγους που κυριαρχούν στην «κοινή γνώμη»). Η πρόοδος των ενοποιητικών διαδικασιών δεν μπορεί να γίνει κατανοητή, χωρίς να σταθμιστούν οι επιδράσεις που προέκυψαν από την αλλαγή στη δομή της διεθνούς πολιτικής (ευρωκεντρική πολυπολικότητα-εξωευρωπαϊκή διπολικότητα και μεταφορά κέντρου βάρους σε εξωευρωπαϊκούς χώρους, μετάλλαξη του ευρωκεντρισμού σε δυτικοκεντρισμό, κοινωνικοποίηση στο διεθνές σύστημα και άνοδος μη ευρωπαϊκών δυνάμεων κ.λπ). Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990, δηλαδή κατά τη διάρκεια του διπολικού συστήματος, επικράτησαν κεντρομόλες δυνάμεις που τροφοδότησαν τις ενοποιητικές διαδικασίες του ευρωπαϊκού σχεδίου. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, δηλαδή από την κατάρρευση του διπολικού συστήματος, και ύστερα, και κυρίως κατά την τελευταία δεκαετία, άρχισαν να ενισχύονται οι φυγόκεντρες δυνάμεις εντός της Ε.Ε. Πέρα από τη δομή του διεθνούς συστήματος, η οποία είναι η βάση, και τα κυρίαρχα μοντέλα «συνεργασίας» εντός της Ε.Ε τροφοδοτούν τις φυγόκεντρες δυνάμεις επιδεινώνοντας τον κίνδυνο κατακερματισμού της.
Το -ευρωκεντρικό- πολυπολικό σύστημα διήρκεσε περίπου τρεις αιώνες. Το διπολικό σύστημα διήρκεσε τέσσερις δεκαετίες. Η «μονοπολική στιγμή» των Ή.Π.Α διήρκεσε περίπου μια δεκαετία. Βρισκόμαστε σε μια περίοδο ανισορροπίας και μετάβασης. Το πιθανότερο είναι πως σε βάθος δεκαετιών θα καταλήξουμε σε ένα ασύμμετρο πολυπολικό σύστημα. Δεν βρισκόμαστε όμως ακόμα σε αυτή τη φάση. Έχει ενδιαφέρον πάντως η παρατήρηση πως από ένα -ευρωκεντρικό- πολυπολικό σύστημα, ενδέχεται σε βάθος χρόνου να οδηγηθούμε σε ένα -πλανητικό αυτή τη φορά- πολυπολικό σύστημα.
Σε ολόκληρη τη νεώτερη ιστορία, έχουμε κατ'ουσίαν μόνον δύο συστήματα να παρατηρήσουμε. Το πολυπολικό και το διπολικό.
Το ευρωκεντρικό πολυπολικό σύστημα καθορίστηκε από ορισμένες μεγάλες δυνάμεις και διήρκεσε, όπως έγραψα, τρεις περίπου αιώνες. Από το 1700 περίπου μέχρι το 1945 το σύστημα διατηρείτο, παρότι η ταυτότητα των μελών του άλλαζε. Μέχρι το 1945 το σύστημα των εθνικών κρατών ήταν πολυπολικό και καθ όλη τη διάρκεια του διέθετε τουλάχιστον πέντε ή περισσότερες μεγάλες δυνάμεις (οι οποίες καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό το ιδεολογικό, οικονομικό, δικαιικό και πολιτικό ύφος και προσανατολισμό, και γενικότερα τη νεώτερη ανθρώπινη ιστορία με ευρωκεντρικά και δυτικοκεντρικά περιεχόμενα). Παρακάτω παραθέτω τις μεγάλες δυνάμεις που κυριάρχησαν από το 1700 μέχρι σήμερα (η απεικόνιση της εξέλιξης σε ένα χάρτη, μελλοντικά, θα ήταν χρήσιμη). Υπήρχαν και άλλες μεγάλες δυνάμεις, μέχρι το 1820 περίπου, όπως η Κίνα και η Ινδία, οι οποίες όμως δεν κοινωνικοποιούνταν ιδιαίτερα στο διεθνές σύστημα, διότι ήταν από μόνες τους ένα ολόκληρος κόσμος. Αργότερα υπέκυψαν στην αποικιοκρατία.
1700: Τουρκία (Οθωμανική Αυτοκρατορία), Σουηδία, Ολλανδία, Ισπανία, Αυστρία (ΑυστροΟυγγαρία), Αγγλία (Μεγάλη Βρετανία), Γαλλία. Επτά (7) μεγάλες δυνάμεις.
1800: Αυστρία (ΑυστροΟυγγαρία), Αγγλία (Μεγάλη Βρετανία), Γαλλία, Πρωσία (Γερμανία), Ρωσία (Σοβιετική Ένωση). Πέντε (5) μεγάλες δυνάμεις.
1875: Αυστρία (ΑυστροΟυγγαρία), Αγγλία (Μεγάλη Βρετανία), Γαλλία, Πρωσία (Γερμανία), Ρωσία (Σοβιετική Ένωση), Ιταλία. Έξι (6) μεγάλες δυνάμεις.
1910: Αυστρία (ΑυστροΟυγγαρία), Αγγλία (Μεγάλη Βρετανία), Γαλλία, Πρωσία (Γερμανία), Ρωσία (Σοβιετική Ένωση), Ιταλία, Ιαπωνία, Ηνωμένες Πολιτείες. Οκτώ (8) μεγάλες δυνάμεις.
1935: Αγγλία (Μεγάλη Βρετανία), Γαλλία, Πρωσία (Γερμανία), Ρωσία (Σοβιετική Ένωση), Ιταλία, Ιαπωνία, Ηνωμένες Πολιτείες. Επτά (7) μεγάλες δυνάμεις.
1945: Ρωσία (Σοβιετική Ένωση), Ηνωμένες Πολιτείες. Δύο (2) μεγάλες δυνάμεις.
1991: Ηνωμένες Πολιτείες.
-----
Υ.γ: Συνειδητοποιώ, από τις σκέψεις που μου έρχονται στο νου, πως πρέπει να κάνω ένα ιστορικό αφιέρωμα στη Ρωσία. Η Αγγλία (Μεγάλη Βρετανία), η Γαλλία και η Ρωσία είναι οι μακροβιότερες μεγάλες δυνάμεις. Κυριάρχησαν για πέντε ιστορικές περιόδους. Οι δύο πρώτες εξαντλήθηκαν το 1935. Η Ρωσία άντεξε μέχρι το 1991. Στην ιστορική κούρσα-διαμάχη ανάμεσα στην ευρωπαϊκή «Δύση» και τη Ρωσία, παρά τις περί του αντιθέτου ιστοριογραφίες, η Ρωσία δεν ηττήθηκε εν τέλει (γιατί στο ενδιάμεσο έχουν υπάρξει ήττες). Είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, μια εξωευρωπαϊκή θαλάσσια δύναμη και μια χώρα ηπειρωτικού μεγέθους, που τελικά γονατίζει τη Ρωσία. Αυτή η χώρα που μας την παρουσιάζουν σαν κακιά γριά μάγισσα (για να μην αναφερθώ σε διαχρονικούς χαρακτηρισμούς - αντιδραστική, φιλοπόλεμη, αντιπαραγωγική κ.λπ) και που τόσο έντονα απωθείται ιστορικά, άντεξε στην ιστορική κούρσα έχοντας μάλιστα παραδοσιακά πάντα δύο μέτωπα ανισοβαρή. Η Ρωσία ήταν η μόνη χώρα σε πλανητική κλίμακα που κατόρθωσε να διατηρήσει την ανεξαρτησία της από την ευρωπαϊκή ηγεμονική και αποικιοκρατική επέκταση. Όλες σταδιακά υπέκυπταν, από την Ινδία και την Οθωμανική αυτοκρατορία μέχρι την Κίνα και την Ιαπωνία. Χρειάζεται και μια τιμητική αναφορά και στην Αιθιοπία. Σε επόμενη ανάρτηση. Η Αγγλία (Μεγάλη Βρετανία), η Γαλλία και στη συνέχεια οι Η.Π.Α καθορίζουν βέβαια, σε μεγάλο βαθμό, την ιδεολογική, πολιτική και οικονομική ιστορία των τελευταίων περίπου δύο αιώνων [Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία. Ένας ιστορικός κύκλος. - Γιατί επικράτησαν οι «φιλελεύθερες δημοκρατίες» στον 20ο αιώνα]. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η νεώτερη μεγάλη δύναμη και είναι μια χώρα ηπειρωτικού μεγέθους, γεγονός που έχει μεγάλη σημασία. Έχει κάνει αισθητή την παρουσία της για τρεις ιστορικές περιόδους, και το 1991 βρέθηκε να ατενίζει μόνη της τον πλανήτη. Μέσα σε μόλις μια δεκαετία τα έκανε μπάχαλο. Αρχικά, θα πρέπει να θυμίσω, οι Η.Π.Α ήταν ένα απελευθερωτικό αντίβαρο απέναντι στην ευρωπαϊκή αποικιοκρατία (πως κατέληξε είναι ένα μεγάλο ζήτημα). Η παρατήρηση αυτή έχει τη σημασία της για τον εξής λόγο: Εάν κάνουμε έναν διαχωρισμό ανάμεσα σε (δυτικο)ευρωπαϊκή και μετα(δυτικο)ευρωπαϊκή περίοδο του παγκόσμιου πολιτικού συστήματος, οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκαινιάζουν τη δεύτερη φάση του. Στη δεύτερη αυτή φάση -που ολοκληρώνεται μια περίοδος που ξεκίνησε με τα ταξίδια των ανακαλύψεων των Πορτογάλων τον 15ο αιώνα και τελείωσε με τη διαίρεση και διανομή της Αφρικής τον 19ο αιώνα από τις ευρωπαϊκές αποκιοκρατικές δυνάμεις- «οι περιοχές που είχαν ενσωματωθεί ή κυριευθεί κατ'αυτόν τον τρόπο ξέφυγαν από τον ευρωπαϊκό έλεγχο και πήραν τις θέσεις τους ως κράτη μέλη της διεθνούς κοινωνίας ξεκινώντας με την Αμερικανική Επανάσταση και την αφρικανική και ασιατική αντιαποικιοκρατική επανάσταση...». Η πορεία αυτή, εάν δει κάποιος τα πράγματα από πλανητική και μη ευρωκεντρική σκοπιά, είναι φανερό πως συνεχίζεται (ξηλώνονται όλα τα κράτη που κατασκεύασαν η Αγγλία και η Γαλλία). Γεγονός που δεν έχει γίνει κατανοητό εις τας Ευρώπας.
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Εν Καιρό