Vasilis Trigkas is a research fellow at the Center for China-EU relations at Tsinghua University and a non-resident Handa Fellow at the Pacific Forum CSIS. He has been selected as one of the top-15 young European experts on China by the Mercator foundation in Berlin. This article was originally published at China US Focus.
Ο Βασίλης Τρίγκας, ο Federico Bordonaro (ο Andrey Korotayev κ.α), είναι μερικά από τα ονόματα που παρακολουθώ για προσωπική ενημέρωση και τα οποία δεν παρουσιάζω στο ιστολόγιο. Ωστόσο το πρώτο άρθρο του κ. Τρίγκα στο The Diplomat, δεν μπορούσα παρά να το παρουσιάσω. Συγχαρητήρια στον κ. Βασίλη Τρίγκα. Τον παρακολουθώ με ενδιαφέρον. Μετά το αγγλικό κείμενο από το Diplomat ακολουθεί και ένα κείμενο του στα ελληνικά.
Ο Βασίλης Τρίγκας, ο Federico Bordonaro (ο Andrey Korotayev κ.α), είναι μερικά από τα ονόματα που παρακολουθώ για προσωπική ενημέρωση και τα οποία δεν παρουσιάζω στο ιστολόγιο. Ωστόσο το πρώτο άρθρο του κ. Τρίγκα στο The Diplomat, δεν μπορούσα παρά να το παρουσιάσω. Συγχαρητήρια στον κ. Βασίλη Τρίγκα. Τον παρακολουθώ με ενδιαφέρον. Μετά το αγγλικό κείμενο από το Diplomat ακολουθεί και ένα κείμενο του στα ελληνικά.
.~`~.
I
Chimerica in Decline?
I
Chimerica in Decline?
By Vasilis Trigkas
China’s resilient authoritarianism – or at least Beijing’s continued adherence to a distinctively non-Western polity – has for the moment refuted the democratic “end of history.” Still, the first part of Fukuyama’s polarizing thesis, the liberal part in the “liberal democracy” declaration, has been celebrated by political pundits around the world as the irreversible path of humanity.
The term “Chimerica” has been the epitome of the wishful thinking of liberal intellectuals around the world who deterministically infer that U.S. and Chinese economic interdependence ensures a peaceful hegemonic transition. According to this argument, as both Washington and Beijing engage in a positive sum economic relationship and enhance their material position ad infinitum, the Gates of Janus will be sealed by two prosperous societies who prefer commerce to conquest; consumption to cannons; goods to gunboats. Neither American nor China will dominate the 21st century the liberals ardently declare. Instead, Chimerica – a hybrid state – governed by the invisible hand of the market or by the very visible hands of cosmopolitan business elites will create perpetual prosperity and peace.
Realists have long challenged this liberal orthodoxy. China and the U.S. are on a collision course, they argue, and both states engage in comprehensive balancing – economic, military, technological and diplomatic. Chimerica is a phantom that defies reality and fails to observe the unabated securitization trend in Sino-U.S. relations, realists declare.
Testing the validity of the Chimerica thesis demands a thorough investigation of the three liberal indicators, the fertilizers of interdependence between China and the United States; that is, the very forces that annihilate the nation state, turn boundaries obsolete, and dictate policies based on interstate rather than intrastate conditions. What are these indicators? Dependence on the Chinese market, supply chain dependence, and cosmopolitan business elites.
Chinese Market Dependence: End of the Gold Rush and Rising Indigenous Innovation
Capital follows returns. When China opened up its market to foreign capital under Deng Xiaoping, U.S. multinationals followed their animal instincts and invested in the world’s most populous country. Thirty-five years later, the Chinese market shows steady growth, yet for the American companies that have invested in it, returns have underperformed other markets.
According to The Economist’s annual Sinodependency index, for the past three years returns on investments outside China have outperformed returns on investments within China. While this may not be a long-term trend, the significance of opportunity costs in the decision making of large multinationals could lead many of them to change their focus away from the Chinese market.
More importantly, according to the Sinodependency index, the three U.S. companies that are most dependent on the Chinese market are all high-tech companies (Apple, Intel, IBM). Those companies will most probably see their shares in China undermined by the increasing indigenous competition as Chinese companies climb the value ladder. Such value evolution from the assembled-in-China model to the designed-in-China model will certainly erode the big market margins of U.S. tech giants and even inspire global competition for market shares.
In addition to the “natural” evolution of competition, the Chinese government has also enacted policies that limit the capacity of foreign companies to compete with local ones, partly in response to National Security concerns after Snowden’s revelations on the National Security Agency’s de facto partnership with U.S. tech companies. Most importantly, the draconian anti-terror law has terrified American CEOs as it will immediately outlaw foreign companies that do not share important security codes and software backdoors with Chinese authorities. Beijing has already excluded Microsoft from its public procurement activities and has directed multibillion dollar packages of state support to developing an indigenous comprehensive operating system and other technologies where U.S. companies hold a significant lead.
If the preferences of China’s top university graduates is any indicator of China’s trend toward indigenous innovation, the omens for U.S. companies are ominous. While only five years ago Tsinghua and Peking University Science & Engineering graduates looked to U.S. tech firms for graduate jobs in China, now the majority aim for recruitment in one of China’s Big 5: Baidu, Ali Baba, Netease, Huawai and Lenovo.
Supply Chain Dependence: Factor Price Equalization and Regional Trade Agreements
Free trade leads to the eventual convergence of real wages among trade partners. As China enjoys enormous trade surpluses its firms demand more labor, pushing wages higher. Across the Pacific, as the U.S. deals with high trade deficits and low aggregate demand, real wages tend to stagnate. Eventually, the factor price equalization law has it, China and the U.S. will have similar levels of average real wages.
To be sure, the average Chinese wage today is much lower than that of the U.S., but the trend has been one of convergence. This as well as the technology revolution in the U.S. has added to the current “restoration” of U.S. industry and has led CEOs to look for new production networks in less developed Asian economies like Vietnam, Indonesia and India. As the complementarity of the U.S. and Chinese economies declines, more and more companies will be outsourcing their production outside of China, further contributing to Chimerica’s decline.
In addition to the natural evolution of wages and relative prices, the current increasingly complex system of regional trade agreements promoted by both the U.S. and China will distort market signals and further exacerbate competition between China and the U.S. More and more companies will fall victim to new regulatory barriers and will be effectively ostracized from China’s production networks. Trade friction, decreased complementarity, and unprincipled competition spell doom for Chimerica.
Cosmopolitan Elites: CPC Political and Ideological Resilience
“Proletariats of the world unite!” Marx and Engels declared in their communist manifesto: There are no nation-states nor are there intrinsic cultural and historical forces that classify people other than the ownership of the means of production and the material conditions. Surprisingly, capitalists and liberal intellectuals have adopted the same thinking. A banker in Shanghai overlooking the Putong from his luxurious office on the 100th floor of the World Trade Center is little different from a Wall Street banker overlooking Brooklyn. Both believe in one god: Money.
Money in a liberal democracy buys influence; in the United States it arguably even buys the White House. Had a similar scenario held for China – that is, had business elites been able to pick the general secretary of the CPC – then perhaps liberal and cosmopolitan elites in China and America could manage Chimerica and perpetuate the status quo of globalization.
However, it is now clear that the CPC is an “adaptable” organization and China’s polity gives no weight to business elites when it comes to setting policy. While Jiang Zemin’s reforms ensure that businesspeople can participate in the collective decision making of the CPC, the ultimate “grand strategy” of China is shaped by the powerful standing committee of the Politburo. The operational code of the Chinese communist party remains deeply anti-capitalist. It utilizes the free market to optimize the power of a Leninist state and any businessman that dares to confront the party cadres ends up bankrupt and humiliated.
To be sure China’s leading elites may have their own vision of cosmopolitanism, one that adheres to different norms from those of Wall Street, but this difference and the inability of both China and the U.S. to openly accept a world safe for diversity is tearing Chimerica apart.
A Post-Chimerican Global Order
The dream of Hegelian unity has been at the core of visionary leaders throughout history. All of them – from Alexander the Great to Augustus, to Darius, to Napoleon, to Liu Bang, to the Tang and Ming emperors – without a single exception chose hegemony and subjugation to pursue that dream. Eventually they built on culture and ideology to keep the system harmoniously united.
Liberalism instead saw in the market a sui-generis non-hegemonic force that melts nations into an ecumene managed by the invisible hand of profit optimization. Chimerica was born out of this belief, enhanced by the hubris of the era of U.S. hyperpower and the end of history mentality. The liberal global order that ensued and the declaration by U.S. presidents since 1991 that the liberal democratic end of human civilization is irreversible now sounds utterly hubristic.
As Chimerica awaits its demise, perhaps a force of real Athenian democracy can ensure that China and the U.S. will not pursue another dangerous cold or cool war that divides humanity into us versus them. Athenian democracy in its modern updated version calls for massive participation where the street does not envy the rich and the rich do not suppress the street. Such a political transformation in the West would end the primacy of neoliberalism and exercise a powerful demonstration effect on the Chinese people, who could then seek more participation and continue a positive sum engagement with the U.S. and the world.
At the same time, the United States and China must strengthen their strategic economic dialogue and resolve high-tech security concerns. They should abandon commercial regionalism, engage with the WTO, and call for global standards on software and hardware. China and the United States must undertake joint initiatives that promote freedom of goods, capital and people and thus renew WTO negotiations on non-trade barriers, regulatory arbitrage, and safe capital heavens. At the same time they must ensure that trade and economic links are sustainable, and so promote green diplomacy and fair trade for the underdeveloped world. An agenda for both free and fair trade along with a sincere discussion of property rights and shared innovation projects on green energy could be a great step towards saving Chimerica and securing peace in our time.
After 20 years of liberal euphoria and the birth of Chimerica, realists seem to be winning the argument. Still, as the great European psychologist-polymath Karl Jaspers once put it: “Anyone who regards an impending war as certain is helping on its occurrence, precisely through his certainty. Anyone who regards peace as certain grows carefree and unintentionally impels us into war. Only he who sees the peril and does not for one instant forget it, is able to behave in a rational fashion and to do what is possible to exorcise it.” The memory of the perils of great wars and the mental pain we experience when we compare them with the marvelous adornments of peace can indeed revitalize a harmonious U.S.-China relationship, even now that the utopian dream of Chimerica stands in shambles.
Vasilis Trigkas
Vasilis Trigkas is a research fellow at the Center for China-EU relations at Tsinghua University and a non-resident Handa Fellow at the Pacific Forum CSIS. He has been selected as one of the top-15 young European experts on China by the Mercator foundation in Berlin. This article was originally published at China US Focus.
Πηγή
The Diplomat
The Diplomat
.~`~.
II
To Τρίπτυχο του Ανταγωνισμού ΗΠΑ-Κίνας
II
To Τρίπτυχο του Ανταγωνισμού ΗΠΑ-Κίνας
Γεωοικονομία, Γεωπολιτική και Ιδεολογία
Με την λήξη της συνόδου κορυφής του Συνδέσμου Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας – Ειρηνικού (APEC) στο Πεκίνο, τα δημοσιογραφικά σχόλια έλαβαν χαρακτήρα σχεδόν διθυραμβικό, υπερτονίζοντας την σημασία της συμφωνίας για τον περιορισμό των εκπομπών ρύπων μεταξύ του Αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα και του Κινέζου ομολόγου του Σι Ζινπίνγ.
Αν και αυτή η συμφωνία θέτει τις βάσεις για μια άνευ προηγουμένου συνεργασία των δύο υπερδυνάμεων στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, η σχέση ΗΠΑ και Κίνας παραμένει ανταγωνιστική και έχει παρομοιαστεί από τον ίδιο τον Κινέζο πρόεδρο ως μια «παγίδα του Θουκυδίδη». Η πρόταση του προέδρου Σι ήταν η εξουδετέρωση αυτής της παγίδας, με την δημιουργία μιας «Νέας Σχέσης Μεγάλων Δυνάμεων», που θα σέβεται τα πρωταρχικά εθνικά συμφέροντα των χωρών, την εθνική τους κυριαρχία και θα προωθεί συνεργασίες για την αντιμετώπιση υπερεθνικών προβλημάτων, όπως επιδημίες, υπερθέρμανση του πλανήτη, χρηματοπιστωτική σταθερότητα κλπ.
Στην πράξη, όμως, ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας εντείνεται διαρκώς και απαρεγκλίτως στους τομείς εκείνους που χαρακτηρίζουν τόσο την ήπια όσο και την υλική ισχύ ενός σύγχρονου κράτους: γεωοικονομία, γεωπολιτική, ιδεολογία. Η Κίνα ακολουθεί την πλέον δομημένη στρατηγική βελτιστοποίησης της θέσεώς της στους προαναφερθέντες τομείς, αποτυπώνοντας στην πράξη την συμβουλή του Σουν Τσου (5ος αιώνας π.Χ.) ότι «η ακμή της ικανότητας έγκειται στην επικράτηση έναντι του ανταγωνιστή σου χωρίς πόλεμο».
Η Γεωοικονομία αποτελεί την νεώτερη μεταβλητή καθορισμού της ισχύος ενός κράτους και εισήχθη στην διεθνή βιβλιογραφία με το καινοτόμο έργο του μεγάλου Ισραηλινού στρατηγικού αναλυτή Edward Luttwakκαι την επέκτασή του από τον Γάλλο Pascal Lorot, ιδρυτή του Ινστιτούτου Διεθνούς Πολιτικής και Γεωοικονομίας των Παρισίων.
Η πυρηνική αποτροπή, σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση και την μετάβαση από την βιομηχανική παραγωγή στην παραγωγή εντάσεως τεχνολογίας και καινοτομίας, έχει επηρεάσει σημαντικά την οικονομική ισχύ των κρατών και κατ’ επέκτασιν το στρατηγικό τους αποτύπωμα. Η γεωοικονομική επιστήμη υποστηρίζει ότι, ενώ οι αγροτικές και βιομηχανικές οικονομίες ανταγωνίζονταν για εδάφη και πλουτοπαραγωγικούς πόρους, οι σημερινές οικονομίες ανταγωνίζονται κυρίως για καινοτομία και εξαγωγές προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Αυτός ο ανταγωνισμός είναι θεμελιώδης για τις μεγάλες δυνάμεις, διότι η υψηλή τεχνολογία και η καινοτομία υπηρετούν δυο βασικές επιδιώξεις τους: αφ’ενός συμβάλλουν στην εσωτερική κοινωνική αρμονία, αφού οι εξαγωγές επιφέρουν συνάλλαγμα άρα πλούτο, και αφ’ ετέρου ενισχύουν πολλαπλασιαστικά τις ένοπλες δυνάμεις, αφού αυτές βασίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου σε υψηλή τεχνολογία.
Στην πραγματικότητα, η ίδια η στρατιωτική μηχανή μιας υπερδύναμης είναι αλληλένδετη με την οικονομία της χώρας και συνεισφέρει κατ’ αναλογίαν στην καινοτομία και την παραγωγικότητα. Δεν αποτελεί παράδοξο το γεγονός ότι το 95% των ευρεσιτεχνιών ενός iphone βασίζεται σε προγράμματα συντονισμένα από το γραφείο προηγμένων μελετών του Αμερικανικού Πενταγώνου.
Επί του παρόντος, η αιχμή του δόρατος στις τεχνολογίες αιχμής είναι οι τομείς των NBRICS: Nano-Bio-Robo-Info & Communication Systems. Οι ΗΠΑ διαθέτουν σημαντικό προβάδισμα στους περισσότερους τομείς, όμως η Κίνα ακολουθεί την πλέον δομημένη και κρατικά κατευθυνόμενη πολιτική γεωοικονομίας. Έχει ήδη κατασκευάσει τον ταχύτερο μεγα-υπολογιστή παγκοσμίως, διαθέτει το μεγαλύτερο κέντρο αποκωδικοποίησης του ανθρώπινου γονιδιώματος στον κόσμο, προβαίνει σε επιθετικές εξαγορές βιοτεχνολογικών επιχειρήσεων (φυσικά υπό το άγρυπνο βλέμμα της ειδικής επιτροπής Αμέσων Ξένων Επενδύσεων του Αμερικανικού Κογκρέσου) και χρηματοδοτεί πλουσιοπάροχα κέντρα νανοτεχνολογίας και πληροφορικής στα μεγαλύτερα πανεπιστήμιά της, όπως το Τσίνγχουα και το Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, τα οποία πλέον προσελκύουν διάσημους επιστήμονες από όλο τον κόσμο.
Σημαντική συνιστώσα της γεωστρατηγικής της Κίνας αποτελεί η ιδεολογική συνειδητοποίηση, από το Κομμουνιστικό Κόμμα, της μεγάλης δομικής μεταβολής που έχει επιφέρει η επανάσταση των NBRICS στην ταξική διάρθρωση των κοινωνιών και στην πρωτοκαθεδρία του ανθρώπινου κεφαλαίου στην παραγωγή εντάσεως γνώσεως και τεχνολογίας. Για τους Κινέζους, το προλεταριάτο σταδιακά υποκαθίσταται από το Κογκνεταριάτο, μια τάξη επιστημόνων υψηλών ικανοτήτων και επιχειρηματιών υψηλών δεξιοτήτων. Η παραγωγή από μαζική γίνεται ατομική, όσο αυξάνεται η ένταση της καινοτομίας (σημαντικό παράδειγμα τα “start-ups”) και έτσι η λειτουργική μονάδα της οικονομίας δεν είναι η ομαδοποιημένη εργασία της εργατικής τάξης αλλά η ατομική δημιουργία του Κογκνεταριάτου. Δεν είναι καθόλου παράδοξο ότι ο πατέρας του όρου Κογκνεταριάτο, ο Αμερικανός Alvin Toffler, αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους ξενόγλωσσους συγγραφείς στην Κίνα και σύμβουλος επιστημονικών επιτροπών του ίδιου του κομμουνιστικού κόμματος.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα έχει αποκρυσταλλώσει την μετάβαση από το προλεταριάτο στο κογκνεταριάτο με μια μεγαλεπήβολη πολιτική προσέλκυσης ανθρώπινου κεφαλαίου υψηλής ειδίκευσης. Το σύνολο της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας προκήρυξε το 2008 το Πρόγραμμα Ταλέντων, μέσα από το οποίο η Κίνα προσελκύει τους Κινέζους αποφοίτους κορυφαίων Αμερικανικών πανεπιστημίων, ενώ παράλληλα δίδει κίνητρα και σε μη Κινέζους επιστήμονες και ερευνητές να εργαστούν στην Κίνα (1000 talents program). Το 2014, σε σειρά ομιλιών του, ο ίδιος ο Κινέζος πρόεδρος Σι επιβεβαίωσε ότι ο επαναπατρισμός των Κινέζων επιστημόνων αποτελεί βασική προτεραιότητα της πολιτικής του και επισήμανε την σημασία της καινοτομίας στην αναγέννηση του Κινεζικού έθνους. Καθηγητές, δε, όπως ο Yan Xuetong του πανεπιστημίου Tsinghua, έχουν επισημάνει την σημασία του ανθρώπινου κεφαλαίου μέσα από τα κείμενα της κλασσικής Κινεζικής φιλοσοφίας, προσδίδοντας χαρακτηριστικά παράδοσης στην πολιτική πρωτοβουλία του κόμματος.
Τέλος, στον χρηματοπιστωτικό τομέα, ο οποίος είναι σημαντικός για την χρηματοδότηση καινοτόμων επιχειρηματικών πλάνων, η Κίνα συνεχίζει να επιβάλλει έλεγχο κεφαλαίων, ενώ παράλληλα προχωρά σε βήματα μετατροπής του εθνικού της νομίσματος, του Γουάν, σε διεθνές αποταμιευτικό νόμισμα. Έτσι προωθεί διμερείς συμφωνίες εμπορίου, παρακάμπτοντας το δολλάριο και ανοίγοντας σταδιακά το χρηματοπιστωτικό της σύστημα (Ειδική Ζώνη Σανγκάης). Ο στόχος της Κίνας είναι μέχρι το 2030 η Σανγκάη να αποτελεί το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό κέντρο, ξεπερνώντας την Νέα Υόρκη και περιορίζοντας σημαντικά την πολιτική ισχύ της Γουώλλ Στρητ.
Με την διεθνοποίηση του Γουάν, την δημιουργία της αναπτυξιακής τράπεζας των BRICS και της Ασιατικής, η Κίνα επιχειρεί να συνδέσει την γεωοικονομία με την γεωπολιτική, ν’ απομονώσει τα ιδρύματα του Bretton Woods (World Bank & IMF) και σταδιακά να επαναδιαπραγματευτεί την «Παγκόσμια Τάξη». Η συρρίκνωση δε του προνομίου των ΗΠΑ να αποπληρώνουν το δημόσιο χρέος στο νόμισμά τους, όπως ευελπιστούν οι Κινέζοι ιθύνοντες θα περιορίσει σημαντικά τις στρατιωτικές τους δαπάνες και την στρατιωτική θέση τους στον Ειρηνικό.
Με την απόλυτη πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ κατά την δεκαετία 1990-2000, ο όρος “Hyper-puissance” έθεσε την γεωπολιτική σχεδόν στο ακαδημαϊκό περιθώριο. Σπάνιες ήταν οι αναφορές στον μεγάλο Halford Mackinder και τον κεντρικό ρόλο της Ευρασίας στην παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων. Με την στρατηγική για τον νέο δρόμο του μεταξιού και την πορεία στην Δύση, ο Κινέζος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Πεκίνου Wang Jisi αποδεικνύει ότι η Γεωπολιτική έχει αναγεννηθεί και οδηγεί σε σοβαρές αναπροσαρμογές την αμερικανική στρατηγική.
Μέχρι και την Βιομηχανική Επανάσταση, η Κίνα αποτελούσε ακόμα το οικονομικό κέντρο του κόσμου. Ο πληθυσμός και η οικονομία της ήταν οι μεγαλύτερες παγκοσμίως, ενώ το Πεκίνο διηύθυνε ένα διεθνές σύστημα, εκτεινόμενο από την Κεντρική Ασία μέχρι τον Ειρηνικό Ωκεανό. Κεντρικό ρόλο στην επιτυχία της Κίνας είχε ο «Δρόμος του Μεταξιού», που για σχεδόν 1000 χρόνια ένωνε την αγορά της με την Ευρώπη και την Μέση Ανατολή. Από το 2008, η Κίνα, αργά αλλά σταθερά, έθεσε τις βάσεις για την δημιουργία ενός νέου «Δρόμου του Μεταξιού», με δύο διόδους: την ηπειρωτική, που θα ενώνει την Κίνα με την Κεντρική Ευρώπη μέσα από την Ευρασία και την θαλάσσια, που θα ενώνει τα πλούσια κινεζικά παράλια με την μεγαλύτερη αγορά της Κίνας, την Ευρώπη, μέσα από το Σουέζ και Ευρωπαϊκούς λιμένες του νότου (π.χ. Πειραιάς).
Αν και φαινομενικά ένας παρατηρητής θα έσπευδε να κατηγοριοποιήσει τον νέο δρόμο του μεταξιού ως ζήτημα γεωοικονομίας, η σημασία του είναι κυρίως γεωπολιτική. Ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού επεκτείνει την Κινεζική επιρροή και θωρακίζει τα μετόπισθεν της Κίνας, ενώ, σημαντικότερο, ενισχύει την οικονομική διασύνδεση με την Ε.Ε., και δη με την Γερμανία, ανταγωνιζόμενη την επιρροή των ΗΠΑ στο ευρωπαϊκό σκέλος του Δυτικού Κόσμου. Η πολιτική αυτή ενισχύεται με τις υπό διαπραγμάτευσιν συμφωνίες επενδύσεων και ελεύθερου εμπορίου με την Ε.Ε. και με χώρες του Δρόμου του Μεταξιού. Κινεζικά επενδυτικά κεφάλαια ήδη εισρέουν σε αυτές τις χώρες και πολλοί αναλυτές έχουν ονομάσει την πολιτική της Κίνας ως ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ.
Παράλληλα με τον Δρόμο του Μεταξιού, το Πεκίνο αναδεικνύει την ειδική σχέση του με την Μόσχα. Ο ίδιος ο πρόεδρος Σι επέλεξε την Ρωσσική πρωτεύουσα για την πρώτη επίσκεψή του στο εξωτερικό ύστερα από την εκλογή του, και υπέγραψε την άνοιξη του 2014 την μεγαλύτερη στην ιστορία συμφωνία ενεργειακής συνεργασίας με την Ρωσσία. Οι δύο χώρες ήταν οι πρωτεργάτες του συμφώνου της Σανγκάης και σήμερα πραγματοποιούν κοινά στρατιωτικά γυμνάσια τόσο στην Ευρασία όσο και στον Ειρηνικό, με την Ρωσσία να αποτελεί τον σημαντικότερο εμπορικό εταίρο της Κίνας σε στρατιωτικές συναλλαγές.
Με την Σινο-Ρωσσική προσέγγιση και τον Νέο Δρόμο του Μεταξιού, η Κίνα θέτει τις βάσεις για την δεύτερη φάση της ιστορικής επανόδου της. Αφού δηλαδή οικοδόμησε τις αναγκαίες γεωοικονομικές δομές, τώρα μεταφράζει την γεωοικονομική της ισχύ σε γεωπολιτικά κεκτημένα που αναδιατάσσουν τον παγκόσμιο χάρτη επιρροής και συναγωνίζεται.
Στην υπαρξιακή πάλη, η Δύση έχει οδηγήσει τους συγχρόνους της στο τέλμα, υποσκελίζοντάς τους με την οικονομική και πολιτική της άνοδο, αλλά δεν τους έχει ακόμα αφοπλίσει από τις διακριτές τους κουλτούρες. Παρ’όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν αυτοί οι πολιτισμοί, μπορούν να επαίρονται για την ανεξαρτησία της ψυχής τους.
Αποτελεί κλισέ των περισσοτέρων φόρουμ διεθνών σχέσεων στην Κίνα, η έναρξη των ομιλιών με την επισήμανση της αποτυχίας του επιχειρήματος του Francis Fukuyiama για το «τέλος της ιστορίας». Η ιστορία όχι μόνον δεν έχει τελειώσει, επισημαίνουν οι Κινέζοι, αλλά έχει επιστρέψει με εντυπωσιακή ένταση και πολυμορφία. Αυτή η επισήμανση έγινε ισχυρότερη με την χρηματοπιστωτική κρίση της Γουώλλ Στρητ το 2009 και την υποβάθμιση των φιλελεύθερων φωνών μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα, που καλούσαν για την φιλελευθεροποίηση της οικονομίας και της πολιτικής στα πρότυπα των ΗΠΑ. Με την “Μεγάλη Ύφεση – Great Recession” του 2008, η ιδεολογία και η σχέση Αστικής Δυτικής Δημοκρατίας και Κινεζικής Πολιτείας έλαβε νέες διαστάσεις.
Ως ένας συνεχής πολιτισμός 5000 ετών και η πολυπληθέστερη χώρα του πλανήτη, η Κίνα δεν ξεχνά την σημασία της ιδεολογίας τόσο στην εσωτερική αρμονία μιας χώρας όσο και στην εξωτερική της ήπια ισχύ. Η Κίνα δεν λησμονεί ότι η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν αποτέλεσμα μιας ιδεολογικής αποτυχίας στο εσωτερικό του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ρωσσίας και συνεπώς όχι ιστορικά αναπόφευκτη. Μάλιστα ο χειρότερος χαρακτηρισμός που μπορεί να αποδοθεί σε έναν Κινέζο πολιτικό είναι αυτός του «Γκορμπατσώφ».
Έτσι, λοιπόν, ο Κινέζος πρόεδρος το 2013 εξεδήλωσε την ανάγκη ενός «Κινεζικού Ονείρου», το οποίο θα είναι απεξαρτημένο από το «Αμερικανικό Όνειρο». Πυλώνας της νέας ιδεολογικής κατεύθυνσης συνεχίζει φυσικά ν’αποτελεί ο Λενινισμός – Μαρξισμός, όμως η συμπλήρωσή του από την κλασσική κινεζική πολιτική φιλοσοφία του Κομφούκιου και άλλων κινεζικών σχολών είναι βασική πολιτική στρατηγική της ελίτ. Ο ίδιος ο Κινέζος πρόεδρος, στις δημόσιες αλλά και ιδιωτικές ομιλίες του, χρησιμοποιεί αποφθέγματα από τα Κινεζικά κλασσικά κείμενα και έχει προωθήσει την εισαγωγή περισσότερων ανθρωπιστικών κειμένων στην πρωτογενή διδασκαλία. Παράλληλα, την τελευταία διετία, έχουν ιδρυθεί 100 νέα τμήματα κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Κίνας, ενώ μαθήματα μαρξισμού, φιλοσοφίας και διαπολιτισμικής επικοινωνίας διδάσκονται σε όλους τους φοιτητές των κορυφαίων πανεπιστημίων ανεξαρτήτως κατεύθυνσης σπουδών.
Η ομιλία του προέδρου Σι στην έδρα της UNESCO στο Παρίσι τον περασμένο Μάρτιο, αποτέλεσε την ρητορική κορωνίδα της νέας ιδεολογίας στην ανάπτυξη της ήπιας ισχύος της Κίνας. Εκεί ο Σι κάλεσε για έναν νέο διάλογο των πολιτισμών, που θα σέβεται την ιστορία και την συμβολή όλων των χωρών, ενώ παράλληλα θα μελετά τις βασικές φιλοσοφικές αρχές των πολιτισμών πριν τον μοντερνισμό. Όπως επισήμανε ένας Κινέζος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γενεύης, αυτή η διακήρυξη είναι σχεδόν επαναστατική, αφού ευθέως επιχειρεί να περιορίσει την ιδεολογική πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ, αναβαθμίζει την θέση της αναγεννησιακής Ευρώπης και των άλλων πολιτισμών και προβάλλει την Κίνα ως την κοιτίδα των ανατολικών πολιτισμών. Φυσικά, πολλοί ιστορικοί και διεθνολόγοι επισημαίνουν ότι όλα τα ισχυρά κράτη που διεκδικούν ρόλο υπερδυνάμεως και πριν καταστούν υπερδυνάμεις, προβάλλουν μία παρόμοια εικόνα του κόσμου, σε βάσεις συναίνεσης και πλουραλισμού, όπως ακριβώς και οι ΗΠΑ τον 19ο αιώνα.
Το ζήτημα της ιδεολογίας για την Κίνα αποτελεί έναν ζωντανό τομέα εσωτερικής διαπραγμάτευσης, θα έλεγα ένα ζωντανό εργαστήριο πολιτικής επιστήμης, όπως αποτυπώθηκε στις διακηρύξεις για το κινεζικό κράτος δικαίου στην ετήσια σύνοδο του κόμματος τον Νοέμβριο. Η συζήτηση δεν αναμένεται να τελειώσει σύντομα, αλλά η επιστροφή της Κίνας στην κλασσική της παράδοση και η προβολή του πολιτισμού της διεθνώς αποτελεί άλλο ένα ακόμα τομέα, στον οποίο η Ουώσινγκτων είναι ο κύριος ανταγωνιστής.
Τόσο λόγω της θέσεώς της όσο και της ιστορίας της, η Ελλάδα μπορεί να εκμεταλλευθεί την στρατηγική της Κίνας και να αποκομίσει σημαντικά οφέλη, προσέχοντας όμως να μην κλονίσει την σχέση της με τις ΗΠΑ και τον δυτικό κόσμο.
Έτσι, η Ελλάδα μπορεί ν’ αποτελέσει συνδετικό κρίκο μεταξύ των αγορών της Ευρώπης και της Κίνας, φροντίζοντας να υπάρχουν οι απαραίτητες ισορροπίες, με τον Πειραιά να δεσπόζει ως το ταχύτερα αναπτυσσόμενο λιμάνι της Ε.Ε. Με την ολοκλήρωση της σιδηροδρομικής ένωσης του Πειραιά με την Κεντρική Ευρώπη (Σύνοδος Βελιγραδίου τον Δεκέμβριο 2014), η Ελλάδα θα μπορούσε να επεκτείνει σημαντικά την θέση της ως διαμετακομιστικό κέντρο και να προσεγγίσει σημαντικούς τριτογενείς παραγωγούς. Επιπροσθέτως, σε πολιτισμικό επίπεδο, η Ελλάδα θα μπορούσε να σταθεί ως συνεκτικός κρίκος Ανατολής- Δύσεως και ως αρχαίος πολιτισμός να «διερμηνεύσει» προς την Δύση τις ιδιάζουσες κινεζικές πολιτικές συνθήκες και ιδιαίτερα την πολιτική φιλελευθεροποίηση που επιθυμεί η Δύση για την Κίνα.
Τέλος, στον τομέα της γεωοικονομίας, η Ελλάδα επίσης εμφανίζει συγκριτικά πλεονεκτήματα. Η συνεργασία ελληνικών κέντρων έρευνας και ανάπτυξης με κινεζικές εταιρείες, κάτι που ήδη γίνεται σε άλλες δυτικές χώρες, οι επιστημονικές συνεργασίες στην αποκατάσταση μνημείων που συμβάλλουν στην μεταφορά υψηλής τεχνολογίας και σε οικονομίες εύρους και κλίμακας, η ναυτική οικονομική συνεργασία κλπ. μπορούν ν’ αναστρέψουν τις απώλειες της παγκοσμιοποίησης για την Ελλάδα και να την μεταβάλλουν σε διεθνές επιστημονικό και χρηματοπιστωτικό κέντρο της Μεσογείου.
Είναι λοιπόν έκδηλο ότι η Κίνα δεν ανέρχεται αλλά επανέρχεται σε μία θέση που ιστορικά αποτελεί τον κανόνα. Για τους Κινέζους, το σοκ των «Πολέμων του Οπίου» δεν ερμηνεύεται πλέον ως αποτέλεσμα πολιτιστικής παρακμής αλλά περισσότερο ως συνέπεια επιστημονικού και τεχνολογικού «αναλφαβητισμού». Ενώ κάποτε οι Κινέζοι κατέστρεφαν σιδηροδρόμους και θεωρούσαν την μοντέρνα τεχνολογία βάρβαρη εφεύρεση των Ευρωπαίων, σήμερα πραγματοποιούν τον ταχύτερο εκμοντερνισμό στην ανθρώπινη ιστορία, χτίζοντας το μεγαλύτερο δίκτυο υπερταχέων σιδηροδρόμων, επενδύοντας σε τεχνολογίες του μέλλοντος και εισάγοντας ανθρώπινο κεφάλαιο μαζικά. Η Κίνα είναι λοιπόν, σύμφωνα με τον καθηγητή του Harvard Graham Allison μια «ντίβα», που επιστρέφει στην τρισδιάστατη διεθνή σκηνή (γεωοικονομική, γεωπολιτική, ιδεολογική).
Η έκβαση του ανταγωνισμού θα κριθεί από τις επιδόσεις της Κίνας έναντι των ΗΠΑ σε αυτήν την σκηνή, η οποία για ακόμη μία φορά επιβεβαιώνει την θεώρηση του Θουκυδίδη, ότι δηλαδή ο ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων θα διαρκέσει όσο και η ανθρώπινη ύπαρξη. Φυσικά, υπό τις παρούσες συνθήκες πυρηνικής αποτροπής, οι «πύλες του ναού του Ιανού» είναι σφραγισμένες και ο ανταγωνισμός είναι ειρηνικός ανταγωνισμός υψηλής στρατηγικής. Αλλά η εκρηκτική εξέλιξη της τεχνολογίας και η πιθανή ανάπτυξη συστημάτων κατευθυνόμενης ενέργειας και εκρηκτικής υπερηχητικής βολής (from supersonic to hypersonic missiles & global prompt strike) μπορούν να βυθίσουν την ανθρωπότητα σε μία νέα κατάσταση γενικευμένης σύγκρουσης
Γι’αυτό, ο σημαντικότερος τομέας συνεργασίας ΗΠΑ-Κίνας είναι αυτός που καλλιεργεί στρατηγική εμπιστοσύνης και επενεργεί απ’ευθείας στον λειτουργικό κώδικα της πολιτικής και στρατηγικής κοινότητας των δύο υπερδυνάμεων. Θέματα διαδικτυακής ασφάλειας, υψηλής τεχνολογίας και οικονομίας/ ελεύθερου εμπορίου είναι αυτά που πρέπει να τεθούν στο επίκεντρο μιας Σινο-Αμερικανικής συνεργασίας, πάντα φυσικά με την συμμετοχή της Ε.Ε. και της διεθνούς κοινότητας.
Αν και αυτή η συμφωνία θέτει τις βάσεις για μια άνευ προηγουμένου συνεργασία των δύο υπερδυνάμεων στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, η σχέση ΗΠΑ και Κίνας παραμένει ανταγωνιστική και έχει παρομοιαστεί από τον ίδιο τον Κινέζο πρόεδρο ως μια «παγίδα του Θουκυδίδη». Η πρόταση του προέδρου Σι ήταν η εξουδετέρωση αυτής της παγίδας, με την δημιουργία μιας «Νέας Σχέσης Μεγάλων Δυνάμεων», που θα σέβεται τα πρωταρχικά εθνικά συμφέροντα των χωρών, την εθνική τους κυριαρχία και θα προωθεί συνεργασίες για την αντιμετώπιση υπερεθνικών προβλημάτων, όπως επιδημίες, υπερθέρμανση του πλανήτη, χρηματοπιστωτική σταθερότητα κλπ.
Στην πράξη, όμως, ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας εντείνεται διαρκώς και απαρεγκλίτως στους τομείς εκείνους που χαρακτηρίζουν τόσο την ήπια όσο και την υλική ισχύ ενός σύγχρονου κράτους: γεωοικονομία, γεωπολιτική, ιδεολογία. Η Κίνα ακολουθεί την πλέον δομημένη στρατηγική βελτιστοποίησης της θέσεώς της στους προαναφερθέντες τομείς, αποτυπώνοντας στην πράξη την συμβουλή του Σουν Τσου (5ος αιώνας π.Χ.) ότι «η ακμή της ικανότητας έγκειται στην επικράτηση έναντι του ανταγωνιστή σου χωρίς πόλεμο».
Γεωοικονομία: από το Προλεταριάτο στα NBRICS και στο Κογκνεταριάτο (Cognetariate).
Η Γεωοικονομία αποτελεί την νεώτερη μεταβλητή καθορισμού της ισχύος ενός κράτους και εισήχθη στην διεθνή βιβλιογραφία με το καινοτόμο έργο του μεγάλου Ισραηλινού στρατηγικού αναλυτή Edward Luttwakκαι την επέκτασή του από τον Γάλλο Pascal Lorot, ιδρυτή του Ινστιτούτου Διεθνούς Πολιτικής και Γεωοικονομίας των Παρισίων.
Η πυρηνική αποτροπή, σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση και την μετάβαση από την βιομηχανική παραγωγή στην παραγωγή εντάσεως τεχνολογίας και καινοτομίας, έχει επηρεάσει σημαντικά την οικονομική ισχύ των κρατών και κατ’ επέκτασιν το στρατηγικό τους αποτύπωμα. Η γεωοικονομική επιστήμη υποστηρίζει ότι, ενώ οι αγροτικές και βιομηχανικές οικονομίες ανταγωνίζονταν για εδάφη και πλουτοπαραγωγικούς πόρους, οι σημερινές οικονομίες ανταγωνίζονται κυρίως για καινοτομία και εξαγωγές προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Αυτός ο ανταγωνισμός είναι θεμελιώδης για τις μεγάλες δυνάμεις, διότι η υψηλή τεχνολογία και η καινοτομία υπηρετούν δυο βασικές επιδιώξεις τους: αφ’ενός συμβάλλουν στην εσωτερική κοινωνική αρμονία, αφού οι εξαγωγές επιφέρουν συνάλλαγμα άρα πλούτο, και αφ’ ετέρου ενισχύουν πολλαπλασιαστικά τις ένοπλες δυνάμεις, αφού αυτές βασίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου σε υψηλή τεχνολογία.
Στην πραγματικότητα, η ίδια η στρατιωτική μηχανή μιας υπερδύναμης είναι αλληλένδετη με την οικονομία της χώρας και συνεισφέρει κατ’ αναλογίαν στην καινοτομία και την παραγωγικότητα. Δεν αποτελεί παράδοξο το γεγονός ότι το 95% των ευρεσιτεχνιών ενός iphone βασίζεται σε προγράμματα συντονισμένα από το γραφείο προηγμένων μελετών του Αμερικανικού Πενταγώνου.
Επί του παρόντος, η αιχμή του δόρατος στις τεχνολογίες αιχμής είναι οι τομείς των NBRICS: Nano-Bio-Robo-Info & Communication Systems. Οι ΗΠΑ διαθέτουν σημαντικό προβάδισμα στους περισσότερους τομείς, όμως η Κίνα ακολουθεί την πλέον δομημένη και κρατικά κατευθυνόμενη πολιτική γεωοικονομίας. Έχει ήδη κατασκευάσει τον ταχύτερο μεγα-υπολογιστή παγκοσμίως, διαθέτει το μεγαλύτερο κέντρο αποκωδικοποίησης του ανθρώπινου γονιδιώματος στον κόσμο, προβαίνει σε επιθετικές εξαγορές βιοτεχνολογικών επιχειρήσεων (φυσικά υπό το άγρυπνο βλέμμα της ειδικής επιτροπής Αμέσων Ξένων Επενδύσεων του Αμερικανικού Κογκρέσου) και χρηματοδοτεί πλουσιοπάροχα κέντρα νανοτεχνολογίας και πληροφορικής στα μεγαλύτερα πανεπιστήμιά της, όπως το Τσίνγχουα και το Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, τα οποία πλέον προσελκύουν διάσημους επιστήμονες από όλο τον κόσμο.
Σημαντική συνιστώσα της γεωστρατηγικής της Κίνας αποτελεί η ιδεολογική συνειδητοποίηση, από το Κομμουνιστικό Κόμμα, της μεγάλης δομικής μεταβολής που έχει επιφέρει η επανάσταση των NBRICS στην ταξική διάρθρωση των κοινωνιών και στην πρωτοκαθεδρία του ανθρώπινου κεφαλαίου στην παραγωγή εντάσεως γνώσεως και τεχνολογίας. Για τους Κινέζους, το προλεταριάτο σταδιακά υποκαθίσταται από το Κογκνεταριάτο, μια τάξη επιστημόνων υψηλών ικανοτήτων και επιχειρηματιών υψηλών δεξιοτήτων. Η παραγωγή από μαζική γίνεται ατομική, όσο αυξάνεται η ένταση της καινοτομίας (σημαντικό παράδειγμα τα “start-ups”) και έτσι η λειτουργική μονάδα της οικονομίας δεν είναι η ομαδοποιημένη εργασία της εργατικής τάξης αλλά η ατομική δημιουργία του Κογκνεταριάτου. Δεν είναι καθόλου παράδοξο ότι ο πατέρας του όρου Κογκνεταριάτο, ο Αμερικανός Alvin Toffler, αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους ξενόγλωσσους συγγραφείς στην Κίνα και σύμβουλος επιστημονικών επιτροπών του ίδιου του κομμουνιστικού κόμματος.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα έχει αποκρυσταλλώσει την μετάβαση από το προλεταριάτο στο κογκνεταριάτο με μια μεγαλεπήβολη πολιτική προσέλκυσης ανθρώπινου κεφαλαίου υψηλής ειδίκευσης. Το σύνολο της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας προκήρυξε το 2008 το Πρόγραμμα Ταλέντων, μέσα από το οποίο η Κίνα προσελκύει τους Κινέζους αποφοίτους κορυφαίων Αμερικανικών πανεπιστημίων, ενώ παράλληλα δίδει κίνητρα και σε μη Κινέζους επιστήμονες και ερευνητές να εργαστούν στην Κίνα (1000 talents program). Το 2014, σε σειρά ομιλιών του, ο ίδιος ο Κινέζος πρόεδρος Σι επιβεβαίωσε ότι ο επαναπατρισμός των Κινέζων επιστημόνων αποτελεί βασική προτεραιότητα της πολιτικής του και επισήμανε την σημασία της καινοτομίας στην αναγέννηση του Κινεζικού έθνους. Καθηγητές, δε, όπως ο Yan Xuetong του πανεπιστημίου Tsinghua, έχουν επισημάνει την σημασία του ανθρώπινου κεφαλαίου μέσα από τα κείμενα της κλασσικής Κινεζικής φιλοσοφίας, προσδίδοντας χαρακτηριστικά παράδοσης στην πολιτική πρωτοβουλία του κόμματος.
Τέλος, στον χρηματοπιστωτικό τομέα, ο οποίος είναι σημαντικός για την χρηματοδότηση καινοτόμων επιχειρηματικών πλάνων, η Κίνα συνεχίζει να επιβάλλει έλεγχο κεφαλαίων, ενώ παράλληλα προχωρά σε βήματα μετατροπής του εθνικού της νομίσματος, του Γουάν, σε διεθνές αποταμιευτικό νόμισμα. Έτσι προωθεί διμερείς συμφωνίες εμπορίου, παρακάμπτοντας το δολλάριο και ανοίγοντας σταδιακά το χρηματοπιστωτικό της σύστημα (Ειδική Ζώνη Σανγκάης). Ο στόχος της Κίνας είναι μέχρι το 2030 η Σανγκάη να αποτελεί το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό κέντρο, ξεπερνώντας την Νέα Υόρκη και περιορίζοντας σημαντικά την πολιτική ισχύ της Γουώλλ Στρητ.
Με την διεθνοποίηση του Γουάν, την δημιουργία της αναπτυξιακής τράπεζας των BRICS και της Ασιατικής, η Κίνα επιχειρεί να συνδέσει την γεωοικονομία με την γεωπολιτική, ν’ απομονώσει τα ιδρύματα του Bretton Woods (World Bank & IMF) και σταδιακά να επαναδιαπραγματευτεί την «Παγκόσμια Τάξη». Η συρρίκνωση δε του προνομίου των ΗΠΑ να αποπληρώνουν το δημόσιο χρέος στο νόμισμά τους, όπως ευελπιστούν οι Κινέζοι ιθύνοντες θα περιορίσει σημαντικά τις στρατιωτικές τους δαπάνες και την στρατιωτική θέση τους στον Ειρηνικό.
Γεωπολιτική: ο νέος δρόμος του Μεταξιού και η Σινο-Ρωσσική συνεργασία
Με την απόλυτη πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ κατά την δεκαετία 1990-2000, ο όρος “Hyper-puissance” έθεσε την γεωπολιτική σχεδόν στο ακαδημαϊκό περιθώριο. Σπάνιες ήταν οι αναφορές στον μεγάλο Halford Mackinder και τον κεντρικό ρόλο της Ευρασίας στην παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων. Με την στρατηγική για τον νέο δρόμο του μεταξιού και την πορεία στην Δύση, ο Κινέζος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Πεκίνου Wang Jisi αποδεικνύει ότι η Γεωπολιτική έχει αναγεννηθεί και οδηγεί σε σοβαρές αναπροσαρμογές την αμερικανική στρατηγική.
Μέχρι και την Βιομηχανική Επανάσταση, η Κίνα αποτελούσε ακόμα το οικονομικό κέντρο του κόσμου. Ο πληθυσμός και η οικονομία της ήταν οι μεγαλύτερες παγκοσμίως, ενώ το Πεκίνο διηύθυνε ένα διεθνές σύστημα, εκτεινόμενο από την Κεντρική Ασία μέχρι τον Ειρηνικό Ωκεανό. Κεντρικό ρόλο στην επιτυχία της Κίνας είχε ο «Δρόμος του Μεταξιού», που για σχεδόν 1000 χρόνια ένωνε την αγορά της με την Ευρώπη και την Μέση Ανατολή. Από το 2008, η Κίνα, αργά αλλά σταθερά, έθεσε τις βάσεις για την δημιουργία ενός νέου «Δρόμου του Μεταξιού», με δύο διόδους: την ηπειρωτική, που θα ενώνει την Κίνα με την Κεντρική Ευρώπη μέσα από την Ευρασία και την θαλάσσια, που θα ενώνει τα πλούσια κινεζικά παράλια με την μεγαλύτερη αγορά της Κίνας, την Ευρώπη, μέσα από το Σουέζ και Ευρωπαϊκούς λιμένες του νότου (π.χ. Πειραιάς).
Αν και φαινομενικά ένας παρατηρητής θα έσπευδε να κατηγοριοποιήσει τον νέο δρόμο του μεταξιού ως ζήτημα γεωοικονομίας, η σημασία του είναι κυρίως γεωπολιτική. Ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού επεκτείνει την Κινεζική επιρροή και θωρακίζει τα μετόπισθεν της Κίνας, ενώ, σημαντικότερο, ενισχύει την οικονομική διασύνδεση με την Ε.Ε., και δη με την Γερμανία, ανταγωνιζόμενη την επιρροή των ΗΠΑ στο ευρωπαϊκό σκέλος του Δυτικού Κόσμου. Η πολιτική αυτή ενισχύεται με τις υπό διαπραγμάτευσιν συμφωνίες επενδύσεων και ελεύθερου εμπορίου με την Ε.Ε. και με χώρες του Δρόμου του Μεταξιού. Κινεζικά επενδυτικά κεφάλαια ήδη εισρέουν σε αυτές τις χώρες και πολλοί αναλυτές έχουν ονομάσει την πολιτική της Κίνας ως ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ.
Παράλληλα με τον Δρόμο του Μεταξιού, το Πεκίνο αναδεικνύει την ειδική σχέση του με την Μόσχα. Ο ίδιος ο πρόεδρος Σι επέλεξε την Ρωσσική πρωτεύουσα για την πρώτη επίσκεψή του στο εξωτερικό ύστερα από την εκλογή του, και υπέγραψε την άνοιξη του 2014 την μεγαλύτερη στην ιστορία συμφωνία ενεργειακής συνεργασίας με την Ρωσσία. Οι δύο χώρες ήταν οι πρωτεργάτες του συμφώνου της Σανγκάης και σήμερα πραγματοποιούν κοινά στρατιωτικά γυμνάσια τόσο στην Ευρασία όσο και στον Ειρηνικό, με την Ρωσσία να αποτελεί τον σημαντικότερο εμπορικό εταίρο της Κίνας σε στρατιωτικές συναλλαγές.
Με την Σινο-Ρωσσική προσέγγιση και τον Νέο Δρόμο του Μεταξιού, η Κίνα θέτει τις βάσεις για την δεύτερη φάση της ιστορικής επανόδου της. Αφού δηλαδή οικοδόμησε τις αναγκαίες γεωοικονομικές δομές, τώρα μεταφράζει την γεωοικονομική της ισχύ σε γεωπολιτικά κεκτημένα που αναδιατάσσουν τον παγκόσμιο χάρτη επιρροής και συναγωνίζεται.
Ιδεολογία: η Επιστροφή της Ιστορίας και το Κινεζικό Όνειρο
Στην υπαρξιακή πάλη, η Δύση έχει οδηγήσει τους συγχρόνους της στο τέλμα, υποσκελίζοντάς τους με την οικονομική και πολιτική της άνοδο, αλλά δεν τους έχει ακόμα αφοπλίσει από τις διακριτές τους κουλτούρες. Παρ’όλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν αυτοί οι πολιτισμοί, μπορούν να επαίρονται για την ανεξαρτησία της ψυχής τους.
Arnold Toynbee
Αποτελεί κλισέ των περισσοτέρων φόρουμ διεθνών σχέσεων στην Κίνα, η έναρξη των ομιλιών με την επισήμανση της αποτυχίας του επιχειρήματος του Francis Fukuyiama για το «τέλος της ιστορίας». Η ιστορία όχι μόνον δεν έχει τελειώσει, επισημαίνουν οι Κινέζοι, αλλά έχει επιστρέψει με εντυπωσιακή ένταση και πολυμορφία. Αυτή η επισήμανση έγινε ισχυρότερη με την χρηματοπιστωτική κρίση της Γουώλλ Στρητ το 2009 και την υποβάθμιση των φιλελεύθερων φωνών μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα, που καλούσαν για την φιλελευθεροποίηση της οικονομίας και της πολιτικής στα πρότυπα των ΗΠΑ. Με την “Μεγάλη Ύφεση – Great Recession” του 2008, η ιδεολογία και η σχέση Αστικής Δυτικής Δημοκρατίας και Κινεζικής Πολιτείας έλαβε νέες διαστάσεις.
Ως ένας συνεχής πολιτισμός 5000 ετών και η πολυπληθέστερη χώρα του πλανήτη, η Κίνα δεν ξεχνά την σημασία της ιδεολογίας τόσο στην εσωτερική αρμονία μιας χώρας όσο και στην εξωτερική της ήπια ισχύ. Η Κίνα δεν λησμονεί ότι η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν αποτέλεσμα μιας ιδεολογικής αποτυχίας στο εσωτερικό του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ρωσσίας και συνεπώς όχι ιστορικά αναπόφευκτη. Μάλιστα ο χειρότερος χαρακτηρισμός που μπορεί να αποδοθεί σε έναν Κινέζο πολιτικό είναι αυτός του «Γκορμπατσώφ».
Έτσι, λοιπόν, ο Κινέζος πρόεδρος το 2013 εξεδήλωσε την ανάγκη ενός «Κινεζικού Ονείρου», το οποίο θα είναι απεξαρτημένο από το «Αμερικανικό Όνειρο». Πυλώνας της νέας ιδεολογικής κατεύθυνσης συνεχίζει φυσικά ν’αποτελεί ο Λενινισμός – Μαρξισμός, όμως η συμπλήρωσή του από την κλασσική κινεζική πολιτική φιλοσοφία του Κομφούκιου και άλλων κινεζικών σχολών είναι βασική πολιτική στρατηγική της ελίτ. Ο ίδιος ο Κινέζος πρόεδρος, στις δημόσιες αλλά και ιδιωτικές ομιλίες του, χρησιμοποιεί αποφθέγματα από τα Κινεζικά κλασσικά κείμενα και έχει προωθήσει την εισαγωγή περισσότερων ανθρωπιστικών κειμένων στην πρωτογενή διδασκαλία. Παράλληλα, την τελευταία διετία, έχουν ιδρυθεί 100 νέα τμήματα κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Κίνας, ενώ μαθήματα μαρξισμού, φιλοσοφίας και διαπολιτισμικής επικοινωνίας διδάσκονται σε όλους τους φοιτητές των κορυφαίων πανεπιστημίων ανεξαρτήτως κατεύθυνσης σπουδών.
Η ομιλία του προέδρου Σι στην έδρα της UNESCO στο Παρίσι τον περασμένο Μάρτιο, αποτέλεσε την ρητορική κορωνίδα της νέας ιδεολογίας στην ανάπτυξη της ήπιας ισχύος της Κίνας. Εκεί ο Σι κάλεσε για έναν νέο διάλογο των πολιτισμών, που θα σέβεται την ιστορία και την συμβολή όλων των χωρών, ενώ παράλληλα θα μελετά τις βασικές φιλοσοφικές αρχές των πολιτισμών πριν τον μοντερνισμό. Όπως επισήμανε ένας Κινέζος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γενεύης, αυτή η διακήρυξη είναι σχεδόν επαναστατική, αφού ευθέως επιχειρεί να περιορίσει την ιδεολογική πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ, αναβαθμίζει την θέση της αναγεννησιακής Ευρώπης και των άλλων πολιτισμών και προβάλλει την Κίνα ως την κοιτίδα των ανατολικών πολιτισμών. Φυσικά, πολλοί ιστορικοί και διεθνολόγοι επισημαίνουν ότι όλα τα ισχυρά κράτη που διεκδικούν ρόλο υπερδυνάμεως και πριν καταστούν υπερδυνάμεις, προβάλλουν μία παρόμοια εικόνα του κόσμου, σε βάσεις συναίνεσης και πλουραλισμού, όπως ακριβώς και οι ΗΠΑ τον 19ο αιώνα.
Το ζήτημα της ιδεολογίας για την Κίνα αποτελεί έναν ζωντανό τομέα εσωτερικής διαπραγμάτευσης, θα έλεγα ένα ζωντανό εργαστήριο πολιτικής επιστήμης, όπως αποτυπώθηκε στις διακηρύξεις για το κινεζικό κράτος δικαίου στην ετήσια σύνοδο του κόμματος τον Νοέμβριο. Η συζήτηση δεν αναμένεται να τελειώσει σύντομα, αλλά η επιστροφή της Κίνας στην κλασσική της παράδοση και η προβολή του πολιτισμού της διεθνώς αποτελεί άλλο ένα ακόμα τομέα, στον οποίο η Ουώσινγκτων είναι ο κύριος ανταγωνιστής.
Ευκαιρίες για την Ελλάδα
Τόσο λόγω της θέσεώς της όσο και της ιστορίας της, η Ελλάδα μπορεί να εκμεταλλευθεί την στρατηγική της Κίνας και να αποκομίσει σημαντικά οφέλη, προσέχοντας όμως να μην κλονίσει την σχέση της με τις ΗΠΑ και τον δυτικό κόσμο.
Έτσι, η Ελλάδα μπορεί ν’ αποτελέσει συνδετικό κρίκο μεταξύ των αγορών της Ευρώπης και της Κίνας, φροντίζοντας να υπάρχουν οι απαραίτητες ισορροπίες, με τον Πειραιά να δεσπόζει ως το ταχύτερα αναπτυσσόμενο λιμάνι της Ε.Ε. Με την ολοκλήρωση της σιδηροδρομικής ένωσης του Πειραιά με την Κεντρική Ευρώπη (Σύνοδος Βελιγραδίου τον Δεκέμβριο 2014), η Ελλάδα θα μπορούσε να επεκτείνει σημαντικά την θέση της ως διαμετακομιστικό κέντρο και να προσεγγίσει σημαντικούς τριτογενείς παραγωγούς. Επιπροσθέτως, σε πολιτισμικό επίπεδο, η Ελλάδα θα μπορούσε να σταθεί ως συνεκτικός κρίκος Ανατολής- Δύσεως και ως αρχαίος πολιτισμός να «διερμηνεύσει» προς την Δύση τις ιδιάζουσες κινεζικές πολιτικές συνθήκες και ιδιαίτερα την πολιτική φιλελευθεροποίηση που επιθυμεί η Δύση για την Κίνα.
Τέλος, στον τομέα της γεωοικονομίας, η Ελλάδα επίσης εμφανίζει συγκριτικά πλεονεκτήματα. Η συνεργασία ελληνικών κέντρων έρευνας και ανάπτυξης με κινεζικές εταιρείες, κάτι που ήδη γίνεται σε άλλες δυτικές χώρες, οι επιστημονικές συνεργασίες στην αποκατάσταση μνημείων που συμβάλλουν στην μεταφορά υψηλής τεχνολογίας και σε οικονομίες εύρους και κλίμακας, η ναυτική οικονομική συνεργασία κλπ. μπορούν ν’ αναστρέψουν τις απώλειες της παγκοσμιοποίησης για την Ελλάδα και να την μεταβάλλουν σε διεθνές επιστημονικό και χρηματοπιστωτικό κέντρο της Μεσογείου.
Η επιστροφή της Κίνας
Είναι λοιπόν έκδηλο ότι η Κίνα δεν ανέρχεται αλλά επανέρχεται σε μία θέση που ιστορικά αποτελεί τον κανόνα. Για τους Κινέζους, το σοκ των «Πολέμων του Οπίου» δεν ερμηνεύεται πλέον ως αποτέλεσμα πολιτιστικής παρακμής αλλά περισσότερο ως συνέπεια επιστημονικού και τεχνολογικού «αναλφαβητισμού». Ενώ κάποτε οι Κινέζοι κατέστρεφαν σιδηροδρόμους και θεωρούσαν την μοντέρνα τεχνολογία βάρβαρη εφεύρεση των Ευρωπαίων, σήμερα πραγματοποιούν τον ταχύτερο εκμοντερνισμό στην ανθρώπινη ιστορία, χτίζοντας το μεγαλύτερο δίκτυο υπερταχέων σιδηροδρόμων, επενδύοντας σε τεχνολογίες του μέλλοντος και εισάγοντας ανθρώπινο κεφάλαιο μαζικά. Η Κίνα είναι λοιπόν, σύμφωνα με τον καθηγητή του Harvard Graham Allison μια «ντίβα», που επιστρέφει στην τρισδιάστατη διεθνή σκηνή (γεωοικονομική, γεωπολιτική, ιδεολογική).
Η έκβαση του ανταγωνισμού θα κριθεί από τις επιδόσεις της Κίνας έναντι των ΗΠΑ σε αυτήν την σκηνή, η οποία για ακόμη μία φορά επιβεβαιώνει την θεώρηση του Θουκυδίδη, ότι δηλαδή ο ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων θα διαρκέσει όσο και η ανθρώπινη ύπαρξη. Φυσικά, υπό τις παρούσες συνθήκες πυρηνικής αποτροπής, οι «πύλες του ναού του Ιανού» είναι σφραγισμένες και ο ανταγωνισμός είναι ειρηνικός ανταγωνισμός υψηλής στρατηγικής. Αλλά η εκρηκτική εξέλιξη της τεχνολογίας και η πιθανή ανάπτυξη συστημάτων κατευθυνόμενης ενέργειας και εκρηκτικής υπερηχητικής βολής (from supersonic to hypersonic missiles & global prompt strike) μπορούν να βυθίσουν την ανθρωπότητα σε μία νέα κατάσταση γενικευμένης σύγκρουσης
Γι’αυτό, ο σημαντικότερος τομέας συνεργασίας ΗΠΑ-Κίνας είναι αυτός που καλλιεργεί στρατηγική εμπιστοσύνης και επενεργεί απ’ευθείας στον λειτουργικό κώδικα της πολιτικής και στρατηγικής κοινότητας των δύο υπερδυνάμεων. Θέματα διαδικτυακής ασφάλειας, υψηλής τεχνολογίας και οικονομίας/ ελεύθερου εμπορίου είναι αυτά που πρέπει να τεθούν στο επίκεντρο μιας Σινο-Αμερικανικής συνεργασίας, πάντα φυσικά με την συμμετοχή της Ε.Ε. και της διεθνούς κοινότητας.
Βασίλη Τρίγκας
Πηγή
Η Νέα Πολιτική
Η Νέα Πολιτική
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
- II) Ανατολική Ασία, Βόρεια Αμερική και Ευρώπη. Μεγέθη και στοιχεία με βάση την οικονομική, πολιτική και ιστορική Γεωγραφία. I) Εξέλιξη ανεπτυγμένων οικονομιών (G7) και αναδυόμενων και αναπτυσσόμενων οικονομίων της Ασίας (Emerging and developing Asia) από τη δεκαετία του 1980 έως σήμερα. Με αφορμή τη συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου στην Aσιατική Επενδυτική Τράπεζα Υποδομών (Asian Infrastructure Investment Bank - AIIB).
- Δυτικο(ευρω)κεντρικός επαρχιωτισμός (και Κίνα). Μια σύντομη εισαγωγική αναφορά.
- Κίνα, Ανατολική Μεσόγειος Και Φιλελεύθερη Τάξη Σε Έναν ΜεταΔυτικό Κόσμο - Μέρος Α´: I) The Future Of The International Liberal Order II) China’s Increasing Role In The Mediterranean III) NATO Should Adapt Geographic Division Of Labor, Work With China In Mediterranean Και IV) Επιλογικές Επισημάνσεις.
- Ο γεωπολιτικός και κοινωνικό-οικονομικός φόβος των Η.Π.Α για την συνεχιζόμενη άνοδο της Κίνας.
- Εισαγωγή στα -στοιχειώδη- περί της ευρασιατικής στρατηγικής της Γερμανίας και γιατί η σύγκλιση θρέφει την σύγκρουση. Η εξομοίωση θα απομακρύνει την Κίνα από τις Η.Π.Α.
- Είπαν ή έγραψαν... Περί Soft power και Hard power των Η.Π.Α από τη πλευρά της Κίνας.
- I) The Chinese Model of Development and the Democracy-Autocracy Dichotomy by Pan Wei II) Questions & Answers and III) 12 Facts on China’s Economic History - China’s boom restores the country’s former global economic preeminence.
- The Role of Central and Eastern Europe in the Building of Silk Road Economic Belt.
- China’s Eurasian Pivot.
- Ι) Clashes with Russia point to globalization’s end ΙΙ) Westphalia with Chinese Characteristics III) The China Model: a Civilizational-State Perspective IV) Zhang Weiwei: The China Wave (video).
- The China Model: A Dialogue between Francis Fukuyama and Zhang Weiwei.
- Debate: Western liberal democracy would be wrong for China.
- Ο Παγκόσμιος Μετασχηματισμός. Η Δημιουργία Του Σύγχρονου Κόσμου - Μέρος Α´.
- Η Ευρωκεντρική ΑριστεροΔεξιά Υψηλή Μπουρδολογική Και Η Πόλη Των Λιονταριών.
- I) Turkey: α´ an old ally, economic independence, and a "new strategic partnership" - β´Enter the Industrial Dragon - γ´ Turkey, China, and the Eurasian Land Bridges και II) Η «τουρκική» στροφή του Πούτιν.
- Πλανητικός μετασχηματισμός - Tο τέλος του μακρού 20ού αιώνα.
- Δυτικο(ευρω)κεντρικός επαρχιωτισμός (και Κίνα). Μια σύντομη εισαγωγική αναφορά.
- Κίνα, Ανατολική Μεσόγειος Και Φιλελεύθερη Τάξη Σε Έναν ΜεταΔυτικό Κόσμο - Μέρος Α´: I) The Future Of The International Liberal Order II) China’s Increasing Role In The Mediterranean III) NATO Should Adapt Geographic Division Of Labor, Work With China In Mediterranean Και IV) Επιλογικές Επισημάνσεις.
- Ο γεωπολιτικός και κοινωνικό-οικονομικός φόβος των Η.Π.Α για την συνεχιζόμενη άνοδο της Κίνας.
- Εισαγωγή στα -στοιχειώδη- περί της ευρασιατικής στρατηγικής της Γερμανίας και γιατί η σύγκλιση θρέφει την σύγκρουση. Η εξομοίωση θα απομακρύνει την Κίνα από τις Η.Π.Α.
- Είπαν ή έγραψαν... Περί Soft power και Hard power των Η.Π.Α από τη πλευρά της Κίνας.
- I) The Chinese Model of Development and the Democracy-Autocracy Dichotomy by Pan Wei II) Questions & Answers and III) 12 Facts on China’s Economic History - China’s boom restores the country’s former global economic preeminence.
- The Role of Central and Eastern Europe in the Building of Silk Road Economic Belt.
- China’s Eurasian Pivot.
- Ι) Clashes with Russia point to globalization’s end ΙΙ) Westphalia with Chinese Characteristics III) The China Model: a Civilizational-State Perspective IV) Zhang Weiwei: The China Wave (video).
- The China Model: A Dialogue between Francis Fukuyama and Zhang Weiwei.
- Debate: Western liberal democracy would be wrong for China.
- Ο Παγκόσμιος Μετασχηματισμός. Η Δημιουργία Του Σύγχρονου Κόσμου - Μέρος Α´.
- Η Ευρωκεντρική ΑριστεροΔεξιά Υψηλή Μπουρδολογική Και Η Πόλη Των Λιονταριών.
- I) Turkey: α´ an old ally, economic independence, and a "new strategic partnership" - β´Enter the Industrial Dragon - γ´ Turkey, China, and the Eurasian Land Bridges και II) Η «τουρκική» στροφή του Πούτιν.
- Πλανητικός μετασχηματισμός - Tο τέλος του μακρού 20ού αιώνα.
.~`~.