Ο Παγκόσμιος Μετασχηματισμός. Η δημιουργία του σύγχρονου κόσμου - μέρος α´.

This guest post by Barry Buzan and George Lawson marks the beginning of a symposium on their book The Global Transformation: History, Modernity and the Making of International Relations (Cambridge University Press, 2015). Barry is a Fellow of the British Academy, Emeritus Professor in the LSE Department of International Relations and a Senior Fellow at LSE IDEAS. He was formerly Montague Burton professor in the Department of International Relations, LSE. Among his books are, with Richard Little, International Systems in World History (2000); with Ole Wæver, Regions and Powers (2003); From International to World Society? (2004); with Lene Hansen, The Evolution of International Security Studies (2009); and An Introduction to the English School of International Relations (2014). George Lawson is an Associate Professor of International Relations at LSE. His research focuses on the interface between International Relations and Historical Sociology, and on processes of radical change, most notably revolutions. He is the author of Negotiated Revolutions (2005) and the editor (with Chris Armbruster and Michael Cox) of The Global 1989 (2010).

Αναδημοσίευση από τον ιστότοπο The Disorder of Things.
Ελεύθερη μετάφραση από Δ`~.

Πρώτη αναφορά στο βιβλίο: The Global Transformation: The Nineteenth Century And The Making Of Modern International Relations. Barry Buzan And George Lawsonαπό London School of Economics and Political Science Research Online.

Το βασικό επιχείρημα του Παγκόσμιου Μετασχηματισμούείναι απλό: κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ένας «παγκόσμιος μετασχηματισμός» αναδιέταξε τη βασική δομή της διεθνούς τάξης. Αυτός ο μετασχηματισμός περιελάμβανε μια περίπλοκη συνδιαμόρφωση της εκβιομηχάνισης, της ορθολογικής συγκρότησης του κράτους, και των ιδεολογιών της προόδου. Τι εννοούμε με αυτούς τους -τρεις- όρους;

1.Με την εκβιομηχάνιση εννοούμε τόσο την εμπορευματοποίηση της γεωργίας και των δύο σταδίων της βιομηχανικής επανάστασης, οι οποίες από κοινού συρρίκνωσαν τον πλανήτη και παρήγαγαν ένα έντονα συνδεδεμένο σύστημα παγκόσμιου καπιταλισμού. Η επέκταση του καπιταλισμού έφερε νέες ευκαιρίες για συσσώρευση δύναμης, αν μη τι άλλο εξαιτίας της στενής σχέσης μεταξύ εκβιομηχάνισης και (απο)στέρησης. Πράγματι, η εκβιομηχάνιση σε ορισμένα μέρη (όπως η Βρετανία) ήταν βαθιά συνυφασμένη με τη βίαιη αποβιομηχάνιση άλλων (όπως η Ινδία).

2.Με την ορθολογική οικοδόμηση-συγκρότηση του κράτους, εννοούμε τη διαδικασία κατά την οποία οι διοικητικές και γραφειοκρατικές αρμοδιότητες συσσωρεύθηκαν και «εγκλωβίστηκαν» εντός των εθνικών εδαφών. Η διαδικασία αυτή δεν ήταν καινοφανής. Αντ'αυτού, όπως δείχνουμε στο βιβλίο, οι διαδικασίες ορθολογικής οικοδόμησης του κράτους και ο ιμπεριαλισμός αλληλοσυσχετίζονται - τα περισσότερα έθνη-κράτη του 19ου στη Δύση ήταν αυτοκρατορικά έθνη-κράτη, και ο ιμπεριαλισμός «εκεί πέρα», τροφοδότησε την ορθολογική συγκρότηση του κράτους «εδώ πέρα»: η σύγχρονη, επαγγελματική δημόσια διοίκηση σχηματίστηκε στην Ινδία πριν εξαχθεί στη Βρετανία. Τεχνικές επιτήρησης, όπως η λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων και η αρχειοθέτηση φακέλων, αναπτύχθηκαν στις αποικίες και στη συνέχεια εισήχθησαν στις μητροπόλεις. Χαρτογραφικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν για τη χαρτογράφηση των αποικιακών χώρων, επανεισήχθησαν στην Ευρώπη για να χρησιμεύσουν ως βάση για εδαφικές διεκδικήσεις. Στο εσωτερικό των χωρών, τα ορθολογικά κράτη παρείχαν θεσμικά πλαίσια διευκόλυνσης για την ανάπτυξη της βιομηχανίας, των τεχνολογικών καινοτομιών, του οπλισμού και της επιστήμης. Στο εξωτερικό, τροφοδότησαν αυτοκρατορικές πολιτικές. Αμφότερες οι λειτουργίες υποστηρίχθηκαν από τις «ιδεολογίες της προόδου».

3.Με τις «ιδεολογίες της προόδου», εννοούμε τα σύνολα των πεποιθήσεων, ιδεών και αξιών που εξετάζουν τον τρόπο με τον οποίον πολιτικές, οικονομίες και πολιτισμικές αρχές σχετίζονται μεταξύ τους, πώς άτομα και ομάδες συναθροίζονται σε αυτά τα σύνολα, και πως οι ανθρώπινες συλλογικότητες θα πρέπει να κυβερνώνται. Στο βιβλίο, υπογραμμίζουμε τον αντίκτυπο τεσσάρων από αυτές τις ιδεολογίες: του φιλελευθερισμού, του σοσιαλισμού, του εθνικισμού και του «επιστημονικού ρατσισμού», οι οποίες όλες είχαν τις ρίζες τους στις ιδέες της ταξινόμησης, της βελτίωσης, του έλεγχου και της προόδου (συμπεριλαμβανομένου του «επιστημονικού ρατσισμού», πολλοί εκ των υποστηρικτών του οποίου ευνόησαν μια «προς τα εμπρός πολιτική» κατά την οποία ο ευρωπαϊκός ιμπεριαλισμός σκλήρυνε, τόσο για τη διασφάλιση των λευκών κερδών όσο και για την καταπολέμηση της επιμειξίας με τους «προς τα πίσω» λαούς). Και πάλι, υπήρχε μια σκοτεινή πλευρά σε αυτές τις ιδεολογίες (και όχι μόνο στον «επιστημονικό ρατσισμό») - η υπόσχεση της προόδου συνδέθηκε στενά με ένα «πρότυπο πολιτισμού», το οποίο χρησίμευσε ως νομιμοποιητικό νόμισμα για εξαναγκαστικές πρακτικές κατά των «βαρβάρων» (που κατανοούνταν ως λαοί με αστική «υψηλή κουλτούρα» - οι «Ανατολικές Δεσποτείες» των Οθωμανών, Ινδών, Κινέζων, κλπ) και των «άγριων» (που κατανοούνταν ως λαοί χωρίς αστική «υψηλή κουλτούρα» - σχεδόν όλοι οι άλλοι). Αυτές οι ιδέες, έληξαν τη μακρά κυριαρχία του δυναστικού κράτους και καθόρισαν το κοινωνικό πλαίσιο της νεωτερικότητας. Τίποτα ανάλογης βαρύτητας δεν έχει προκύψει από τότε, έτσι αυτές οι ιδέες, και η αλληλεπίδραση μεταξύ τους, καθόρισαν όχι μόνο τη δυναμική της νομιμότητας και των συγκρούσεων κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, αλλά συνεχίζουν να κυριαρχούν και στον 21ο [Δ`~. «Επί δύο συνεπώς αιώνες τα πράγματα παραμένουν ιδεολογικώς τα ίδια, παρά την σωρεία παραδειγμάτων που αναφέραμε και αποδεικνύουν πλήρως ότι οι ιδεολογικές αυτές κατασκευές είναι τελείως αναντίστοιχες προς την υφιστάμενη εξέλιξη του κόσμου...» Γεράσιμος Κακλαμάνης - Για την κύρια «ιδεολογική» διαμάχη των καιρών μας.και Διεθνείς Οργανισμοί, Ιδεολογικά Δεδομένα Και Τα Θρησκευτικά Πράγματα].



Τυπική περίπτωση της προηγούμενης αναφοράς περί «προτύπου πολιτισμού» και «διαίρεσης» -αν και ορθότερα θα έπρεπε να μιλάμε περί ιεράρχησης καθώς αποδέχονταν το ενιαίο- της ανθρωπότητας, είναι η κάτωθι η οποία παρατίθεται από τον Hedley Bull.:

Τη δεκαετία του 1880 ο σκοτσέζος νομικός του φυσικού δικαίου James Lorimer εξέφρασε το ορθόδοξο δόγμα της εποχής, όταν έγραψε ότι η ανθρωπότητα διαιρείτο στην πολιτισμένη ανθρωπότητα, στη βάρβαρη ανθρωπότητα και στην πρωτόγονη ανθρωπότητα.

Η πολιτισμένη ανθρωπότητα περιελάμβανε τα έθνη της Ευρώπης και της Αμερικής, που είχαν το δικαίωμα πλήρους αναγνώρισης τους ως μέλη της διεθνούς κοινωνίας. Η βάρβαρη ανθρωπότητα περιελάμβανε τα ανεξάρτητα κράτη της Ασίας -την Τουρκία, την Περσία, το Σιάμ, την Κίνα και την Ιαπωνία-, που είχαν δικαίωμα σε μερική αναγνώριση. Και η πρωτόγονη ανθρωπότητα ήταν η υπόλοιπη, που ήταν απόβλητη από την κοινωνία των κρατών, αν και είχε δικαίωμα «φυσικής και ανθρώπινης αναγνώρισης».

Παρεμπιπτόντως αξίζει να σημειώσουμε ότι η διάκριση του Lorimer είναι στην πραγματικότητα η ίδια με εκείνη που κάνουν οι κοινωνικοί επιστήμονες σήμερα, όταν κάνουν διάκριση ανάμεσα στις σύγχρονες κοινωνίες, στις παραδοσιακές και στις πρωτόγονες.

Τα τρία συστατικά της παγκόσμιου μετασχηματισμού αλληλοενισχύονταν. Για παράδειγμα, ο ευρωπαϊκός ιμπεριαλισμός νομιμοποιήθηκε από μία ή περισσότερες από τις ιδεολογίες της προόδου, και ενεργοποιήθηκε μέσω της στρατιωτικής υπεροχής, των μηχανισμών ελέγχου του κράτος και της ανάπτυξης των υποδομών που είχαν τις ρίζες τους στην εκβιομηχάνιση.

Για να είμαστε σαφείς, η επιχειρηματολογία μας δεν είναι ότι κάθε μία από αυτές τις δυναμικές από μόνη της θα μπορούσε να επιφέρει τον παγκόσμιο μετασχηματισμό. Ούτε καμία από αυτές αξίζει τον προσδιορισμό της «απόλυτης υπεροχής». Αντίθετα, βλέπουμε τον παγκόσμιο μετασχηματισμό να ενεργοποιείται από μια συγκεκριμένη συνδιαμόρφωση των τριών δυναμικών: ως ένα σύνολο αλληλένδετων διαδικασιών που συνδέονται αλυσιδωτά σε ιστορικά συγκεκριμένη μορφή. Και αυτή η συνδιαμόρφωση παρήγαγε έναν θεμελιώδη μετασχηματισμό, δημιουργώντας μια στροφή από ένα «πολυκεντρικό κόσμο χωρίς κυρίαρχο κέντρο» σε μια τάξη «κέντρου-περιφέρειας» στην οποία το κέντρο βάρους μεταφέρθηκε στη Δύση [i].





Ας σκιαγραφήσουμε εν συντομία αυτό το σημείο. Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, τα κύρια σημεία διαφοροποίησης του πλούτου ήταν εντός παρά μεταξύ των κοινωνιών. Δεν υπήρχαν σημαντικές διαφορές στο βιοτικό επίπεδο μεταξύ των πιο αναπτυγμένων περιοχών του κόσμου: στα τέλη του 18ου αιώνα, τα επίπεδα του κατά κεφαλήν ΑΕΠ στο Δέλτα του ποταμού Yangtze της Κίνας, ήταν περίπου 10% χαμηλότερα από τα πλουσιότερα μέρη της Ευρώπης, δηλαδή λιγότερο από ό,τι οι διαφορές στον σύγχρονο κόσμο μεταξύ του μεγαλύτερου μέρος της ΕΕ και των ΗΠΑ [ii]. Το 1750, η περιοχή Yangtze παρήγαγε τόσο μαλί και ρουχισμό κατά κεφαλήν όσο η Βρετανία το 1800 [iii]. Συνολικά, μια σειρά δεικτών ποιότητας ζωής, από τα επίπεδα στο προσδόκιμο ζωής μέχρι την πρόσληψη θερμίδων, φανερώνει μια βασική ισοδυναμία μεταξύ της Κίνας και της Ευρώπης μέχρι την έναρξη του 19ου αιώνα.

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, αυτή η κατάσταση άλλαξε δραματικά. Μέχρι το 1900, οι πιο προηγμένες περιοχές της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών, κατείχαν από δέκα έως δώδεκα φορές μεγαλύτερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ, σε σχέση με το κινεζικό [v]. Γύρω στο 1820, οι ασιατικές δυνάμεις παρήγαγαν πάνω από το 60% (60,7%) του παγκόσμιου ΑΕΠ, και η Ευρώπη και τα παρακλάδια της (κυρίως οι Ηνωμένες Πολιτείες, συμπεριλαμβανομένων και άλλων αποικιών με λευκούς εποίκους), περίπου το ένα τρίτο (34,2%). Μέχρι το 1913, η Ευρώπη και τα παρακλάδια της, κατείχαν πάνω από τα δύο τρίτα (68,3%) του παγκόσμιου ΑΕΠ και η Ασία λίγο κάτω από το ένα τέταρτο (24,5%) [vi]. Μεταξύ 1800 και 1900, το μερίδιο της Κίνας στην παγκόσμια παραγωγή μειώθηκε από 33% σε 6%, της Ινδίας από 20% στο 2%, και του σημερινού «Τρίτου Κόσμου» συνολικά, από 75% σε 7% [vii]. Μεταξύ 1870 και 1939, τα επίπεδα του προσδόκιμου ζωής αυξήθηκαν από 45 σε 65 έτη στη βόρειο-δυτική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, παρ'αυτά, δεν υπήρξε αύξηση του προσδόκιμου ζωής στην Αφρική, τη Λατινική Αμερική ή την Ασία, με εξαίρεση την Ιαπωνία [viii]. Η ταχεία ανάκαμψη κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, αποτελεί μια μεγάλη μεταστροφή-αλλαγή στους παγκόσμιους συσχετισμούς δύναμης.


Η έκταση αυτής της μεταβολής αποτυπώνεται στον παρακάτω πίνακα, ο οποίος χρησιμοποιεί τις σύγχρονες έννοιες των «ανεπτυγμένων χωρών» και αυτών του «Τρίτου Κόσμου» για να μετρηθεί το χάσμα στην παραγωγή και τον πλούτο που δημιουργείται από τον παγκόσμιο μετασχηματισμό. Όπως δείχνει ο πίνακας, εκκινώντας από μια μικρή διαφορά μεταξύ πολιτειών το 1750 σε όρους κατά κεφαλήν ΑΕΠ, οι «ανεπτυγμένες» χώρες διεύρυναν τη διαφορά με τα κράτη του «Τρίτου Κόσμου» σχεδόν κατά 350% έως το 1913. Και από εκεί που κατείχαν λιγότερο από το ένα τρίτο του παγκόσμιου ΑΕΠ σε σχέση με τις σημερινές χώρες του «Τρίτου Κόσμου» το 1750, το 1913, οι «ανεπτυγμένες» χώρες, κατείχαν σχεδόν διπλάσιο ΑΕΠ από τις χώρες του «Τρίτου Κόσμου».

Ολοκλήρωση μέρους α´


Πηγή
The Disorder of Things.

[i] Kenneth Pomeranz (2000) The Great Divergence (Princeton: Princeton University Press), p. 4.
[ii] C.A. Bayly (2004) The Birth of the Modern World (Oxford: Blackwell), p. 2.
[iii] Pomeranz, Great Divergence, p. 18.
[iv] John Hobson (2004) The Eastern Origins of Western Civilization (Cambridge: Cambridge University Press), p. 76.
[v] Bayly, Modern World, p. 2.
[vi] Angus Maddison (2001) The World Economy: A Millennial Perspective (Paris: Development Centre of the OECD), p. 127, 263.
[vii] David Christian (2004) Maps of Time (Berkeley: University of California Press), p. 463.
[viii] Steven C. Topik and Allen Wells (2012) ‘Commodity Chains in a Global Economy’ in: Emily S. Rosenberg, A World Connecting, 1870-1945 (Cambridge MA: Belknap),

.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική

- The Global Transformation: The Nineteenth Century And The Making Of Modern International Relations. Barry Buzan And George Lawson.

- "International Relations Theory and Western Dominance," Oxford University Lecture by Amitav Acharya.

- I. Άνοδος Και Πτώση Αυτοκρατοριών. Η.Π.Α - Κίνα - Ρωσία - Η.Β (1820-2020) II. Ασία - Β. Αμερική - Ε.Ε (1950-2020). GDP Based (PPP) Share Of World Total (%). Πλανητικός Μετασχηματισμός.

- Για την κύρια «ιδεολογική» διαμάχη των καιρών μας.


- A Note On Civilizations And Economies.




- The Endtimes of Human Rights. Ι) Description and Contents ΙΙ) Two Articles by Stephen Hopgood and ΙΙΙ) Video: Session - Stephen Hopgood: The Endtimes of Human Rights (and Humanitarianism?).


- Δυτική Ευρώπη, αποικίες και Ανατολική Μεσόγειος. Το χθες στο σήμερα.





- Διεθνείς Οργανισμοί, Ιδεολογικά Δεδομένα Και Τα Θρησκευτικά Πράγματα.




- Κοινή γνώμη, ιδεολογία και ιστοριογραφία.

- Η ιστορική αμηχανία της δυτ. Ευρώπης.

- Από το ξύπνημα του ρόδινου ονείρου της Προόδου του 19ου αιώνα σε αυτό του 21ου.