Η σύμπτωση της πολιτισμικής κοινότητας -του έθνους- με την εθνοκρατική μονάδα πολιτικής οργάνωσης έχει, απ'ότι φαίνεται, αγγίξει τα όρια της. Η μετάβαση του προσδιορισμού της πολιτισμικής ταυτότητας από εθνικά σε θρησκευτικά κριτήρια φανερώνει την κρίση του εθνικισμού, της πλέον επιτυχημένης κοσμικής ιδεολογίας της νεωτερικότητας (μιας και ο φιλελευθερισμός όπως και ο μαρξισμός, οι οποίοι δεν είναι πολιτισμικά υποκατάστατα, όπου μεταφυτεύθηκαν είτε αποβλήθηκαν είτε εθνικοποιήθηκαν), είτε μας αρέσει είτε όχι.
Ο εθνικισμός ως ιδεολογία σήμαινε, πριν από οτιδήποτε άλλο, εγκοσμιότητα και πολιτειότητα. Κωδικοποίησε την αναζήτηση μιας νέου τύπου συλλογικότητας που αξίωνε ή/και έπρεπε να ενσωματώνει, και συνάμα να αφομοιώνει, τις παλαιές συλλογικότητες (φυλετικές, ταξικές, θρησκευτικές, εθνοτικές, πολιτισμικές, κοινοτικές). Αυτές οι συλλογικότητες, σεχταριστικά και ριζοσπαστικά τροποποιημένες, επανέρχονται στο προσκήνιο, αναδυόμενες από το αποσυντιθεμένο πτώμα του εθνικισμού και της νεωτερικότητας.
.~`~.