...έχουμε να κάνουμε με δύο λέξεις, «Λόγος» και «Ορθολογικότητα», οι οποίες μπορούν να συνδεθούν με σχεδόν οποιαδήποτε ιδέα ή διαδικασία, περιβάλλοντας την έτσι με ένα φωτοστέφανο υπεροχής. Μα πως κατόρθωσαν αυτές οι δύο λέξεις να αποκτήσουν αυτή την τεράστια αγιοποιητική τους δύναμη;
Η εικασία πως υπάρχουν καθολικώς έγκυρα και δεσμευτικά κριτήρια της γνώσης και της πράξης είναι ειδική περίπτωση μιας πεποίθησης. Αυτή η πεποίθηση μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: υπάρχει ένας ορθός τρόπος ζωής και πρέπει να κάνουμε τον κόσμο να τον αποδεχθεί.
Ωστόσο, η ιδέα πως ένα τέτοιο περιεχόμενο υπάρχει, είναι καθολικά έγκυρο και δικαιώνει οποιαδήποτε παρέμβαση, ανέκαθεν έπαιζε και παίζει ακόμα σημαντικό ρόλο (αυτό το υποστηρίζουν ακόμη και επικριτές του αντικειμενισμού και του αναγωγισμού). Μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτή η ιδέα είναι απομεινάρι εποχών κατά τις οποίες τα σημαντικά ζητήματα τα χειριζόταν ένα μοναδικό κέντρο αποφάσεων, ένας βασιλιάς ή ένας ζηλότυπος θεός που υποστήριζε και ενέκρινε μια και μοναδική κοσμοθεωρία... το κάθε κίνημα έδωσε το δικό του ιδιαίτερο περιεχόμενο στη πεποίθηση αυτή'άλλαζε το περιεχόμενο της όποτε ανέκυπταν δυσκολίες και το διαστρέβλωνε όποτε διακυβεύονταν κάποια οφέλη, ατομικά ή της ομάδας. Και μπορούμε να υποθέσουμε, παραπέρα, ότι ο Λόγος και η Ορθολογικότητα είναι παρόμοιου είδους εξουσίες και τις περιβάλλει η ίδια αίγλη που περιέβαλλε τους θεούς, τους βασιλείς, τους τυράννους και τους άσπλαχνους νόμους τους. Το περιεχόμενο έχει εξατμιστεί'παραμένει όμως η αίγλη, κι αυτή επιτρέπει στις εξουσίες να επιβιωνουν.
Η έλλειψη περιεχομένου είναι εκπληκτικό πλεονέκτημα'επιτρέπει σε επιμέρους ομάδες να αυτοαποκαλούνται «ορθολογιστές», να ισχυρίζονται πως διάφορες ευρέως αναγνωρισμένες επιτυχίες είναι έργο του Λόγου και να χρησιμοποιούν τη δύναμη που αποκτούν έτσι για να καταπνίγουν τις εξελίξεις που αντιβαίνουν στα συμφέροντα τους. Περιττό να πούμε πως οι περισσότεροι από αυτούς τους ισχυρισμούς είναι ανυπόστατοι...
O Διαφωτισμός, ένα άλλο υποτιθεμενο δώρο του Λόγου, είναι σύνθημα και όχι πραγματικότητα.
«Ο Διαφωτισμος», έγραφε ο Καντ, «ειναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητα του, για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος. Ανωριμότητα είναι η αδυναμία να μεταχειρίζεσαι το νου σου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Είμαστε υπεύθυνοι γι'αυτη την ανωριμότητα, όταν η αίτια της βρίσκεται όχι στην ανεπάρκεια του νου, άλλα στην έλλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους να τον μεταχειριζόμαστε χωρίς την καθοδήγηση ενός αλλου».
Ο Διαφωτισμός με αυτή την έννοια είναι σπάνιο πράγμα σήμερα.
Οι πολίτες κάνουν ότι τους λένε οι ειδήμονες, και όχι αυτό που τους λέει ο ανεξάρτητος στοχασμός. Αυτό σημαίνει το «να είσαι ορθολογικός» σήμερα. Οι ειδικοί αναλαμβάνουν ολοένα και μεγαλύτερο μέρος της ζωής των ατόμων, των οικογενειών, των χωριών και των πόλεων. Πολύ σύντομα κάνεις δεν θα μπορεί να πει «εχω μελαγχολίες», χωρίς να ακούσει μετά την αντίρρηση «μηπως και νομίζεις ότι είσαι ψυχολόγος;»...
Είναι αλήθεια πως υπάρχουν, και υπήρχαν ανέκαθεν, λόγοι (με μικρο λαμδα) για να ελπίζουμε. Υπάρχουν πάντοτε άνθρωποι που πολεμουν την ομοιομορφια και μαχονται για το δικαιωμα των ατομων να ζουν, να σκεπτονται και να πραττουν οπως αυτα θεωρουν σωστο.
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική