Επισημάνσεις και προβληματισμοί με αφορμή ένα κείμενο. Οι γυναίκες τής ISIS.

Αναφορές ότι γυναίκες έχουν διαμορφώσει τις δικές τους ταξιαρχίες εντός τού «Ισλαμικού Κράτους τού Ιράκ και της al-Sham» (ISIS) έχουν μπερδέψει τους ειδικούς - και τους έχουν ανησυχήσει. Για πολλούς, η ιδέα τής γυναίκας ως βίαιης εξτρεμίστριας φαίνεται παράδοξη. Γιατί οι γυναίκες να θέλουν να ενταχθούν σε μια πολιτική μάχη που τις καταπιέζει τόσο απροκάλυπτα;

Το ερώτημα αυτό αποκαλύπτει περισσότερα για τους ειδικούς παρά για τους μαχητές. Εκείνοι που το διατυπώνουν υποθέτουν, κατ’ αρχάς, ότι οι γυναίκες από την φύση τους είναι πιο ειρηνικές από όσο οι άνδρες• Και δεύτερον, ότι οι γυναίκες που συμμετέχουν σε ένοπλες εξεγέρσεις είναι κάτι λίγο περισσότερο από βορά των κανονιών σε ένα ανδρικό παιχνίδι, πολεμώντας ανόητα για ένα κίνημα που δεν θα τις ωφελήσει. Όπως αποδεικνύουν οι γυναίκες τής ISIS, και οι δύο υποθέσεις είναι ψευδείς.

Για να γίνουν κατανοητές οι γυναίκες τής ISIS και τα κίνητρά τους, βοηθά να τοποθετηθούν στο ιστορικό τους πλαίσιο, μεταξύ των λεγεώνων των γυναικών στο Ελ Σαλβαδόρ, την Ερυθραία, το Νεπάλ, το Περού και την Σρι Λάνκα, οι οποίες εντάχθηκαν εθελοντικά σε βίαια κινήματα και παραστρατιωτικές οργανώσεις, μερικές φορές ακόμη και ως ιδιαίτερα υψηλόβαθμοι αξιωματικοί. Σε κάθε μια από αυτές τις περιπτώσεις, οι γυναίκες συμμετέχουν για τους ίδιους βασικούς λόγους με τους άνδρες. Ζώντας σε περιοχές με βαθιά συντηρητικές κοινωνίες, αντιμετωπίζουν συνεχείς απειλές για τις εθνοτικές, θρησκευτικές ή πολιτικές ταυτότητές τους - και συνήθως ήταν αυτές οι απειλές, παρά τα τυχόν παράπονα βασισμένα στο φύλο τους, που τις έπεισαν να πάρουν τα όπλα.

Η ιδιαίτερα απάνθρωπη βία τής ISIS ίσως αποκρύπτει το γεγονός ότι η σύγκρουση στο Ιράκ έχει επίσης τις ρίζες της στην ταυτότητα: Στη βάση του, ο αγώνας είναι μια σεχταριστική διαμάχη μεταξύ σουνιτών και σιιτών μουσουλμάνων, με αρκετές μικρότερες μειονότητες να έχουν βρεθεί στη μέση. Είναι λογικό, λοιπόν, που η γυναικεία Ταξιαρχία al Khansaa τής ISIS εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό στην πολιτική ταυτότητα για την στρατολόγηση, στοχεύοντας νεαρές γυναίκες που αισθάνονται καταπιεσμένες ως σουνίτισες μουσουλμάνες. Πράγματι, οι ανώνυμοι fatwas [φετφάδες] που καλούν τις ανύπαντρες γυναίκες να συμμετάσχουν στον αγώνα για ένα ισλαμικό χαλιφάτο ήταν αρκετά ελκυστικοί για να φέρουν γυναίκες στήν ISIS ακόμα και πέρα από την περιοχή.

Αν οι πολιτικοί παραβλέπουν τέτοια κίνητρα, αντιμετωπίζοντας τις γυναίκες μαχητές ως τίποτα περισσότερο από εργαλεία τής ανδρικής ηγεσίας, θα το βρουν δύσκολο να προλαμβάνουν τον γυναικείο εξτρεμισμό. Όπως έγραψε σε ένα πρόσφατο άρθρο της η Jane Harman, πρόεδρος του Woodrow Wilson International Center, η αντιμετώπιση των ριζοσπαστικών αφηγήσεων απαιτεί να έχει κατανοηθεί ο ριζοσπαστικοποιημένος.

Σίγουρα, για τις γυναίκες, το φύλο και η πολιτική μπορούν να επικαλύπτονται με τρόπους που δεν συμβαίνουν στους άνδρες.

Για τις περισσότερες γυναίκες μαχητές, η διαδρομή προς το πεδίο τής μάχης είναι μια βίαιη διαδρομή. Πολλές οδηγούνται στο να πολεμήσουν λόγω μιας πρακτικής επιθυμίας για ασφάλεια. Σε εμπόλεμες ζώνες σε όλο τον κόσμο, οι γυναίκες απορροφούν δυσανάλογα μεγάλο ποσοστό των επιπτώσεων της σύγκρουσης, συμπεριλαμβανομένης της υλικής στέρησης σε στρατόπεδα προσφύγων, της καθημερινής παρενόχλησης και του φόβου στις στρατιωτικοποιημένες ζώνες, και μια συνεχή ευπάθεια στον βιασμό. Η συμμετοχή στην μάχη είναι μερικές φορές ο μόνος τρόπος για να επιβιώσουν.

Το 2005, επισκέφθηκα την Σρι Λάνκα για να καταλάβω τι οδήγησε τις γυναίκες να ενταχθούν στους «Τίγρεις τής Απελευθέρωσης» των Ταμίλ Ιλάμ, μια αυτονομιστική τρομοκρατική ομάδα που επεδίωκε ένα ανεξάρτητο κράτος Ταμίλ στο νησί, διατηρώντας ταυτόχρονα τους πολιτισμικά εδραιωμένους ρόλους των δύο φύλων. Για τις γυναίκες διοικητές, η ασφάλεια φαίνεται να ήταν ένα πρωταρχικό κίνητρο. «Ο συνεχής φόβος τής διαβίωσης σε στρατιωτικοποιημένες περιοχές με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι η ζωή είναι άδικη για τους Ταμίλ», είπε μια διοικητής. (Για λόγους ασφαλείας, οι διοικητές αρνήθηκαν να κατονομαστούν). «Λοιπόν, ήθελα να αγωνιστώ για ίσα δικαιώματα».

Άλλες γυναίκες Τίγρεις παράθεσαν τον βιασμό ή τον φόβο τού βιασμού από τις κυβερνητικές δυνάμεις, ως τον βασικό λόγο για την ένταξή τους στο κίνημα. Ως μια πολιτική και ταυτόχρονα φυλετική πράξη, ο βιασμός είναι ένα μοναδικό κίνητρο. «Ήμουν ευάλωτη επειδή ήμουν γυναίκα, αλλά ήμουν στοχευμένη γιατί ήμουν Ταμίλ», δήλωσε μια άλλη γυναίκα διοικητής, αντανακλώντας την εγγενή δυσκολία των ελιγμών μεταξύ ταυτοτήτων. Πράγματι, μέσα στην σύγχυση του πολέμου, η επιβίωση μπορεί να εξαρτάται από την επιλογή σε ποια ταυτότητα θα δοθεί προτεραιότητα. Οι Ταμίλ γυναίκες, για παράδειγμα, συχνά αναγνωρίζουν την πατριαρχικότητα του κινήματος Ταμίλ, ωστόσο πολέμησαν υπέρ αυτού, προσδένοντας τις ελπίδες τους για μακροπρόθεσμη ασφάλεια σε μια εθνικιστική σημαία.

Σκεφτείτε την περίπτωση μιας άλλης διοικητού Ταμίλ που γνώρισα, η οποία πέρασε τις ημέρες της περιπολώντας τοπικά χωριά και μοιράζοντας φυλλάδια που αναφέρονταν στο κατάλληλο ντύσιμο, χτένισμα και συμπεριφορά μιας γυναίκας Ταμίλ: Όχι κοντές φούστες, όχι κοντά μαλλιά, όχι ποδηλασία εκτός αν κάθεται στο πλάι. Η ίδια φορούσε αρβύλες και είχε τα μαλλιά της κοντά και δεμένα. Την ρώτησα πώς συμβιβάζονταν οι κανόνες στα φυλλάδια με την δική της απόφαση να αντιστρέψει τους ρόλους των δύο φύλων και να πάρει τα όπλα. Μου είπε, «Μάχομαι για την προστασία αυτών των αξιών, για να προστατέψω την ταυτότητα των Ταμίλ από το να καταστραφεί από τον καταπιεστή». Ο ρόλος των γυναικών γίνεται έτσι ο πυλώνας για την κατασκευή τής εθνικής ταυτότητας.

Με μια πρώτη ματιά, οι εμπειρίες των γυναικών μαχητών στην Σρι Λάνκα φαίνεται να έχουν να κάνουν λίγα με τις εμπειρίες των γυναικών μαχητών στο Ιράκ, κυρίως επειδή η ISIS είναι τόσο ριζικά βίαιη - έχουν ανακύψει αναφορές για στρατιώτες τής ISIS που ξεκοιλιάζουν γυναίκες και θάβουν παιδιά ενώ είναι ζωντανά - και τόσο συντηρητική απέναντι στις γυναίκες. Αλλά μοιάζουν περισσότερο από ό, τι φαίνεται με τις ομολόγους τους στην Σρι Λάνκα και σε άλλες χώρες που μαστίζονται από συγκρούσεις. Όπως και αλλού, οι περισσότερες Ιρακινές πήραν τα όπλα, είτε επειδή φοβούνται για την ασφάλειά τους είτε επειδή αισθάνονται ότι η ISIS εκπροσωπεί τα πολιτικά τους συμφέροντα. Σε πολλές περιπτώσεις, η βία φαίνεται να είναι το μόνο διαθέσιμο μέσο πολιτικής έκφρασης. Για πολλές γυναίκες, και ιδιαίτερα για τις γυναίκες από την περιθωριοποιημένων σουνιτική κοινότητα, η βία έγινε το όχημα για πολιτική υπηρεσία.

Για την καταπολέμηση του γυναικείου εξτρεμισμού, η Δύση πρέπει να καταλάβει τα παράπονα που ωθούν τις γυναίκες να πολεμήσουν και, στην συνέχεια, να τα εξαλείψει. Οι συνήθεις διορθωτικές ενέργειες – για παράδειγμα, η παροχή οικονομικής ή επαγγελματικής υποστήριξης σε νεαρές γυναίκες και κορίτσια - είναι απίθανο να λειτουργήσουν, καθώς οι γυναίκες στις εμπόλεμες ζώνες είναι βαθιά περιθωριοποιημένες σε κάθε τομέα τής ζωής τους. Αυτό το είδος τής βοήθειας είναι σημαντικό, βεβαίως, αλλά δεν είναι αρκετό: Οι γυναίκες σε εμπόλεμες ζώνες, εκτός τού ότι είναι φτωχές, δεν έχουν πρόσβαση στην πολιτική• Και όταν δεν είναι σε θέση να διατυπώσουν τα παράπονά τους δημοσίως και χωρίς βία, ο εξτρεμισμός γίνεται πιο δελεαστικός.

Η ειρωνεία είναι, φυσικά, ότι ο γυναικείος εξτρεμισμός σπάνια φέρνει οφέλη για τα δικαιώματα των γυναικών. Στην Ερυθραία, για παράδειγμα, μετά τη νίκη τού Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου τής Ερυθραίας, ενός αποσχιστικού κινήματος στην Αιθιοπία, δόθηκε στις γυναίκες μαχητές ο έλεγχος της κοινωνικής πολιτικής, αλλά δεν είχαν καμία πραγματική πολιτική φωνή. Φαίνεται πιθανό ότι οι γυναίκες στο προβλεπόμενο «Ισλαμικό Κράτος» στο Ιράκ επίσης θα περιθωριοποιηθούν μετά το τέλος τής σύγκρουσης.

Εάν η Δύση πρόκειται ποτέ να κατανοήσει πραγματικά τις γυναίκες τής ISIS, θα πρέπει επίσης να αξιολογήσει εκ νέου τις προκαταλήψεις της για το φύλο και την βία. Στο Ιράκ, στην Γάζα, και αλλού, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι γρήγορα στο να περιγράφουν τις γυναίκες ως θύματα και τους άνδρες ως βίαιους δράστες. Αλλά αυτό δεν είναι πάντα αλήθεια. Και αυτή η περιορισμένη κατανόηση του ρόλου των γυναικών στην βία έχει επιπτώσεις πέρα από την ίδια την σύγκρουση. Πράγματι, οι ειρηνευτικές πρωτοβουλίες αφήνουν συχνά τις γυναίκες έξω από τις στρατηγικές συζητήσεις, υποβιβάζοντάς τες σε εργασίες που αφορούν ρητά τα δικαιώματα των γυναικών. Αυτή η προσέγγιση δεν είναι βιώσιμη. Τελικά, η ειρήνη οικοδομείται μέσω της ενσωμάτωσης των διαφορετικών πλευρών, και εφ’ όσον οι προκαταλήψεις περί τα φύλα εξακολουθούν να υπάρχουν, οι γυναικείες φωνές δεν θα εισακουστούν. Οι γυναίκες μάχονται για την προσωπική όσο και την πολιτική εξουσία, συχνά θυσιάζοντας την μια για την άλλη. Αν ο κόσμος αγνοήσει το γεγονός αυτό, θα χάσει μια ευκαιρία να αντιμετωπίσει τις πολιτικές επί των ταυτοτήτων που συντηρούν τον πόλεμο.

Nimmi Gowrinathan

Πηγή
Foreign Affairs

published by the Council on Foreign Relations (CFR)
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

This isn't 'feminism'. It's Islamophobia: I am not writing here on behalf of Muslim women, who can and do speak for themselves, and not all in one voice. I am writing this as a white feminist infuriated by white men using dog-whistle Islamophobia to derail any discussion of structural sexism; as someone who has heard too many reactionaries tell me to shut up about rape culture and the pay gap and just be grateful I'm not in Saudi Arabia; as someone angered that so many Muslim feminists fighting for gender justice are forced to watch their truth, to paraphrase that fusty old racist Rudyard Kipling, "twisted by knaves to make a trap for fools". We are the fools, if we believe that accepting aggressive distinctions between nice, safe western sexism and scary, heathen Muslim sexism is going to serve the interests of women. The people making these arguments don't care about women. They care about stoking controversy, attacking Muslims and shouting down feminists of all stripes. For decades, western men have hijacked the language of women's liberation to justify their Islamophobia. If we care about the future of feminism, we cannot let them set the agenda - Laurie Penny.

*

Φεμινιστική γεωπολιτική: Σύμφωνα με ορισμένες αναλύτριες, ο δυτικόςφεμινισμός που κυριαρχείται από λευκές μεσο-αστες απέτυχε να αναγνωρίσει ότι γυναίκες σε άλλες συνθήκες και σε άλλούς γεωγραφικούς χώρους μπορει να εχουν διαφορετικές προτεραιότητες. Μετά από ενα ταξίδι στην επαναστατημένη Νικαράγουα η Rich (1986: 216) έγραψε ότι «το πρόβλημα ήταν οτι δεν γνωρίζαμε ποιόν εννοούσαμε όταν λέγαμε εμείς». Η γυναικεία εμπειρία δηλαδή δεν είναι η ίδια σε όλους τους γεωγραφικούς χώρούς. Η απελευθέρωση των γυναικών στις δυτικές κοινωνίες, υποστηρίζει μια πρόσφατη μελέτη (Ehrenreich και Hochschild, 2002), έγινε δυνατή μόνο χάρη στην ύπαρξη ενός αόρατου συνόλου άλλων γυναικών οι οποίες μεγαλώνουν τα παιδιά, καθαρίζουν τα σπίτια και μαγειρεύουν την τροφή των πρώτων. Οι γυναίκες αυτές φθάνουν στη Δύση από χώρες του Τρίτου Κόσμου και πρώην κομμουνιστικά κράτη. Στις ΗΠΑ, ο αριθμός τούς ξεπερνά το 1.000.000 (800.000 νόμιμα εργαζόμενες). Αυτές οι γυναίκες -από χώρες τόσο διαφορετικές όσο οι Φιλιππίνες και η Ουκρανία- εγκαταλείπουν τις οικογένειές τους στις πατρίδες τους, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή στη Δύση. Συχνά αφήνουν πίσω τους άνεργους άνδρες που στρέφονται στο ποτό και τα τυχερά παιχνίδια, σπαταλώντας όλα τα με κόπο κερδισμένα χρήματα που οι ξενιτεμένες γυναίκες τους στέλνουν, αφήνοντας εν τέλει τα παιδιά σε χειρότερη κατάσταση απ'ό,τι θα ήταν αν οι μητέρες τους δεν είχαν μεταναστεύσει. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια από τις πιο στυγνές πλευρές της παγκοσμιοποίησης, καθώς στερεί τις φτωχές χώρες από τόσο βασικές πλευρές της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως η αγάπη και η φροντίδα. Αυτή η εξέλιξη είναι η ύστατη στέρηση, γράφούν οι Ehrenreich και Hochschild, επειδή εκμεταλλεύεται τον τελευταίο πλουτοπαραγωγικό πόρο που ο Τρίτος Κόσμος μπορεί να πουλήσει: τη μητρότητα - Αστέρης Χουλιάρας.

Αν μια διαδικασία «δημοκρατικοποίησης» καταργήση το τσαρτάρι (τσαντόρ) στις γυναίκες του ισλαμικού κόσμου, με τι θα το αντικαταστήση;...

Η θρησκευτική ανοχή του Ισλάμ, η διατηρήσασα μικροτάτες θρησκευτικές μειονότητες επί χιλιάδες χρόνια, αντιπαραβάλλεται χωρίς προσχήματα προς τα μερικά εκατομμύρια μωαμεθανών εργατών της δυτικής Ευρώπης και η «δημοκρατία» διαφημίζεται ως προϊόν εξαγωγής περί του οποίου οι άλλοι δεν έχουν ιδέα. Κατά τους ίδιους τρόπους φυσικά όπως π.χ. μετά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, όπου στον Περσικό Κόλπο εγκαθίσταντο τα μεσαιωνικά εμιράτα με την εντολή να ιδρύσουν σχολές χορού και μπαλλέτου, οι οποίες εν συνεχεία επροβάλλοντο από τα μαζικά μέσα ενημέρωσης ως ύπατες αποδείξεις «δημοκρατίας» (εν αντιθέσει προς τα «δικτατορικά» καθεστώτα του Νάσερ με το Σουέζ ή του Μωσαντέκ με την κρατικοποίηση των πετρελαίων στην Περσία...).

Βεβαίως η ιδέα της πλήρους πολιτιστικής «κλειστότητας» υπήρξε και κοινωνιολογικός απαραίτητη στα πλαίσια της βιομηχανικής παραγωγής. Οι εργαζόμενες μάζες έπρεπε να μένουν προσκολλημένες μιας όσο το δυνατόν πιο «κλειστής Ευρώπης», για να μπορούν να κατευθύνωνται στην παραγωγή. Έπρεπε να πεισθούν ότι δημοκρατία ήταν μόνο το προσφερόμενο...

Αυτό φαίνεται ειδικά στην περί «εχθρού» εικόνα που καλλιεργεί η «Ευρώπη» έναντι του Ισλάμ και η οποία με απλά λόγια λέει: ναι μεν το Ισλάμ είναι βασικός παράγων για την ύπαρξη της δυτικής παραγωγής (όχι μόνο για το πετρέλαιο, όπως θα ιδούμε), αλλά ουδεμία αντίληψη ιστορικής προοπτικής μετ'αυτού υπάρχει. Αν ξαφνικά «ανεκαλύπτετο» ότι η ενσωμάτωση του Ισλάμ στην παραγωγή θα έφερνε μείζονα δυνατότητα αναπτύξεως γι'αυτή, ουδεμία θεωρία ή άποψη υπάρχει περί του βαθμού και του τρόπου που κάτι τέτοιο θα ήταν δυνατό να γίνη. Ότι βέβαια το Ισλάμ απορρίπτει ριζικά την πολιτική φιλοσοφία της Δύσης - και ιδιαίτερα της «δημοκρατίας» -, όπως επίσης και τον τρόπο της δυτικής βιομηχανικής παραγωγής, είναι γεγονός. Αυτό όμως η «Ευρώπη» δεν το βλέπει σαν κάτι υπέρ του δικού της συστήματος παραγωγής, αλλά σίγουρη για την «αποτελεσματικότητα» των τρόπων του παρελθόντος, το διοχετεύει στην κοινή συνείδηση σαν «κίνδυνο», χωρίς ειδικώτερες χρεώσεις ούτε των πολιτικών ούτε των «ειδικών» της «πολιτικής θεωρίας». Ότι τουλάχιστον - από τις σταυροφορίες κι εδώ - «ευρωπαϊκή ιστορία» χωρίς τον συνυπολογισμό του Ισλάμ είναι αδύνατο να κατανοηθή, παραμένει για την μέση κοινή συνείδηση του Ευρωπαίου ένας ύποπτος αφορισμός...

Οί ιστοριογραφικές απλοποιήσεις του ιμπεριαλιστικού παρελθόντος έχουν φυσικά κατ'ανάγκην τήν αρνητική τους επίδραση στην λειτουργία τών διεθνών οργανισμών σήμερα, ίδια δέ στην προοπτική αναπτύξεως τών πολυεθνικών (κατά τήν κυριολεκτικήν σημασία του ορού), οπως είπαμε στην αρχη. Η βασική δυσκολία έγκειται στο γεγονός, οτι για πολλές περιοχές τού κόσμου (Βαλκάνια, Καύκασος, Μαύρη Θάλασσα, Μέση Ανατολή κ.ά) ο πολυεθνικός τρόπος διοικήσεως είναι μιά κεκτημένη καί γνωστή εμπειρία του παρελθόντος, ενώ για την Ευρώπη μόνο μεταπολεμικά προέκυψε κατά θεωρίαν σάν κατάσταση ανάγκης. Καί επειδή ακριβώς προέκυψε σάν τέτοια, και μάλιστα μόνο επί οικονομικής βάσεως κατ'άρχην, δέν βρέθηκε με αρχές δικαίου πού να ανταποκρίνωνται στίς καταστάσεις πού διαμορφώνει ένα τέτοιο σύστημα διοικήσεως, όπως π.χ. ο Regionalismus όπως θα δουμε πιό κάτω. Οι αρχές δικαίού ήσαν αυτές πού δημιούργησε η ιστορία του «εθνικού κράτους», μεμιγμένες με γενικής φύσεως ιδεολογήματα τύπου «δημοκρατίας» και «αυτοδιαθέσεως τών λαών», με τα οποία επεδιώχθηκε να στηριχθή η «Κοινωνία τών Εθνών» στόν μεσοπόλεμο. Αρχές που, η εφαρμογή τους σήμερα δημιουργεί περισσότερα προβληματα τών όσων προτίθεται νά λύση. Θα τα άναλύσωμε στο συγκεκριμένο παράδειγμα του ερωτήματός μας, στήν σχέση δηλαδη «κοινοβουλευτικής δημοκρατίας» και τσαντόρ. Και θα ζητήσωμε τήν παραλληλία μεταξύ πραγματικότητος καί νοημάτων:

Το τσαντόρ αφήνει στις γυναίκες του ισλαμικού κόσμου ελεύθερα τα μάτια. Τι ειναι όμως τα μάτιά; Η ένδυμασία τών άρχαίων άφηνε ελεύθερο μόνο το κεφάλι, μιά και γιά την δουλειά πού θέλει έλευθερα μέλη είχαν τούς δούλους. Ο Χριστιανισμός, που εκράτησε την μόδα της αρχαίας ενδυμασίας γιά τούς παπάδες, εκάλυψε και το κεφάλι, αφήνοντας ελεύθερο μόνο το πρόσωπο, αφού αυτό θα είχε σαν «νόημα» να πραγματοποιήση. Και στο πρόσωπο βέβαια τόν κύριο ρόλο τόν παίζούν τά μάτια πού είναι οι «πύλες» του ανθρώπου πρός τόν «κόσμο τής ψυχής». Ο ρόλος τών ματιών στήν βυζαντινή είκονογραφία είναι γνωστός. Τό μόνο πού διατηρεί μιάν νατουραλιστική έννοια στίς είκονες ειναι τα ματια, τα οποία είδικά στό πρόσωπο του Χριστού και της Παναγίας είναι τεράστια και συγκεντρώνουν όλην τήν ένταση. Επίσης ένα πράγμα λιγώτερο γνωστό είναι τό γεγονός πού συναντά κανείς σέ χριστιανικά μοναστήρια ή έκκλησίες τών Βαλκανίων: στά φρέσκα καί τά ψηφιδωτά, τα μάτια τών άγίων (μόνον αυτά καί τίποτε αλλο απο τήν ζωγραφιά) είναι κατεστραμμένα. Οι δύο θρησκείες στά Βαλκάνια συνεχίζούν την αντιμαχία τούς από τούς αρχαίους ελληνιστικούς χρόνούς, πού δέν όφείλεται σέ καμμιά τούρκική κατάκτηση άλλά στήν κοινή ιστορική καταγωγή τών δύο θρησκειών. Καί γιά τους μωαμεθανούς, συνεπώς, αρκεί να καταστραφούν τά μάτια μόνο, για να χάση το νόημα της όλη η εικόνα. Τα μάτια παίζούν κι'έδώ τον ίδιο ρόλο, όπως και στόν Χριστιανισμό.

Ο προφήτης Μωάμεθ είναι και στο σημείο τούτο πολύ ρηξικέλευθος και μοντέρνος και συνοψίζει όλη τήν ηθική φιλοσοφία τών προηγούμένων αιώνων σε μιάν απλή πρακτική αρχή:

Για τον σκοπό αυτό δέν του χρειάζονται παρά μόνο τα μάτια της. Αν από τις «πύλες» αυτές «γνωρίση την ψυχή» της και υπάρξη η συνεννόηση ώς προσώπου πρός πρόσωπο, τοτε τα υπολοιπα έπονται. Την μόνη επαφή μεταξύ ανδρός και γυναικός που επιτρέπει το τσαντορ είναι αναγκαστικά εκείνη της ίσου πρός ίσον του προσώπου...

Ας έλθωμε τώρα στην περίπτωση ενός κοινοβουλίου στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη που λειτουργεί κατά τούς νόμους της σύγχρονης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Οι άνθρωποι εκεί είναι μισοί χριστιανοί (καθολικοί κι'όρθόδοξοι) καί μισοί περίπου μωαμεθανοί. Και πρόκειται βεβαία περί αυτοχθόνων Σλάβων, ήγουν περί της ίδιας φυλής όπως και στην περιπτωση των Αλβανών, και όχι περί διαφορετικών «εθνοτήτων» όπως διαβάζει κανένας στα συνθήματα των εφημερίδων. Οι χριστιανοί λοιπόν βουλευτές του κοινοβουλίου αυτού εισηγούνται κάποια στιγμή την ψήφιση νομοσχεδίου περί «φεμινισμού» καί «χειραφετήσεως της γυναικός». Τι να ψηφίση όμως ο μωαμεθανός βουλευτής αφού ο σκοπός του νομοσχεδίου είναι η βασική προϋποθετική αρχή όλης τής δικής του ιδεολογίας; Δεν ισοδυναμεί η θετική ψήφος του με έμμεση παραδοχή, ότι οι αρχές τής θρησκείας πού πιστεύει είναι λαθεμένες; Δέν λειτουργεί έν προκειμένω η κοινοβουλευτική δημοκρατία εις βάρος ενός ανθρώπινου δικαιώματός του (εκείνου της ελευθερίας τής θρησκευτικής συνειδήσεως); Αυτό πού θέλει το κοινοβούλιο, γι'αυτόν είναι έκ γενετής δεδομένο.

Αναφέραμε βέβαια το παράδειγμα αυτό, επειδή μάς απασχολεί η διακρίβωση τών νοημάτων καί όχι για την κατά πράξη εξακρίβωση κατά πόσο ή γυναίκα στο Ισλάμ, ή στίς κοινοβουλευτικές κοινωνίες τών συνταγματικών κατοχυρώσεων, είναι κοινωνικώς ή άλλως πως ίση μέ τόν άνδρα. Το θέμα τής πραγματικής ισότητας είναι θέμα ιστορικών δεδομένων και κοινωνικής οργανώσεως, συνεπώς όχι θέμα θεωρητικού διαλόγού. Και στις δυτικές κοινωνίες η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι νομική ισότιμα μόνο, δηλαδή ισότητα γιά τήν παραγωγή. Γιά να θυμηθούμε και λίγο τόν Αριστοτέλη, «διττόν τό ίσον και κατ'άριθμόν και κατ'άξίαν». Θελήσαμε μόνο δι'ενός παραδείγματος να δείξωμε - και το παράδειγμα μπορεί να πολλαπλασιασθή ικανώς - ότι η ιδέα των «προοδευτικών θεσμών» είναι δυνατόν να προσκρούη σε ουσιώδους σημασίας ιδεολογικές αντιφάσεις στην πράξη, δηλ. ότι η πράξη του παρελθόντος είναι ενίοτε οριακώς μοντέρνα. Πολύ περισσότερο, διότι πολλά σύγχρονα κράτη εφτιάχτηκαν τέτοια, ώστε ούτε καμμίαν έννοια κοινοβουλευτικής δημοκρατίας να μπορούν να πραγματοποιήσουν, ούτε κάποιαν αντίστοιχη «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» να μπορούν να κατοχυρώσουν. Οι καταστάσεις αυτές αποτελούν αποδεδειγμένες βεβαιότητες στό συλλογικό υποσυνείδητο πολλών λαών σήμερα, ιδιαίτερα δε εκείνων τών Βαλκανίων πού έκράτησαν μεταπολεμικώς, μαζί με την ανατολική Ευρώπη, ολόκληρο το βάρος τών πολιτικών συνεπειών του Ψυχρού πολέμου. Η Γιουγκοσλαβία κατ'έξοχήν...

Μερικά από τα όσα είπαμε περί Ισλάμ καθόλου άγνωστα δεν είναι βέβαια, οι ιδεολογικές ανάγκες όμως των βιομηχανικών κοινωνιών επιβάλλουν μονίμως ένα αμετάθετο πλαίσιο αντιλήψεων, που διαμορφώνουν την κοινή συνείδηση από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Δίκαια γεννιέται το ερώτημα κατά πόσον η Ευρώπη είναι προετοιμασμένη για το οποιοδήποτε είδος ιστορικών αλλαγών. Αν όμως, για το Ισλάμ, λόγω της εξαρτήσεως της Ευρώπης απ'το πετρέλαιο, οι παραποιήσεις είναι συνειδητές [όπως π.χ. η πολιτική έννοια της ανοχής (Tolerance) - που είναι σχέση πολίτη και κράτους και που το Ισλάμ δεν έχει, διότι δεν χρειάζεται να έχη, αφού είναι άλλη η λειτουργία του κράτους σ'αυτό - συγχέεται με την θρησκευτική τέτοια, που είναι έννοια πολιτιστικής δημοκρατίας, προκειμένου να προκύψη το Ισλάμ ως «κίνδυνος» για τη μέση συνείδηση], η ύπαρξη του ανατολικού Χριστιανισμούείναι κυριολεκτικώς κόλλα λευκή στην συνείδηση του οποιουδήποτε μέσου Ευρωπαίου [και τι θα τις κάνουμε όλες αυτές τις χριστιανές, από την Αιθιοπία, μέχρι τη Συρία και το Ιράκ, που φοράνε και αυτές, «μαντήλες» και «τσεμπέρια»;]...

Σημειώνοντας τις διαφορές αυτές δέν διατυπούμε κριτήρια πολιτιστικών συγκρίσεων, διότι τέτοια τελικώς δέν υπάρχουν. Αναφερόμαστε απλώς σε παράγοντες που έχουν ήδη άρχισει προ πολλού να παίζουν ένα μεγαλύτερο ρόλο στις πολιτικές διαχειρίσεις των καιρών μας. Και όσο η ανάπτυξη της παραγωγής θα προχωρή καί η πολιτική θά έχη άνάγκη άπό όλο καί πιό ένιαία μέτρα επί πλανητικού επιπέδου, τόσο οι παράγοντες αυτοί θα παίζουν και μεγαλύτερο ρόλο.

Όταν ο Ντοστογιέφσκυβάζη στο στόμα του στάρετς Ζωσιμά λόγια σαν έτούτα:

δέν διατυπώνει χριστιανικές αρχές αλλά δόγματα πολιτικής φιλοσοφίας. Μιάς φιλοσοφίας που έχει άμεση σχέση με τις πολιτικές καταστάσεις τών καιρών μας. Τυχαίο δέν είναι ότι τούτα τα λόγια έρχονται να τονίσουν την απλότητά τους ύστερα από τρείς σελίδες καταλυτικής κριτικής για την θεωρία του «Laisser faire» καί του «Enrichissez-vous»:

Αυτά τά λόγια στόν Ντοστογιέφσκυδέν είναι εκμυστηρεύσεις προσωπικής βιοθεωρίας αλλά διακηρύξεις πολιτικές. Είναι οι πολιτικές αρχές ενός κόσμου, που άν είχε υίοθετήσει θεωρήματα σαν τα παραπάνω, μέσα στά κοινωνικά δεδομένα της πανσπερμίας και του πολυφυλετισμού, θα είχε οδηγηθή στο μόνιμο χάος. Κατά ποιά λογική, το καταλαβαίνουμε καλά αναλογιζόμενοι μόνο τις βαρύτατες φθορές που έφεραν οι άρχές αυτές του «φιλελευθερισμού» στην ιδια την δυτική Ευρώπη διά τών πολέμων. Αλλά καί πάλι, τα ευρωπαϊκα έθνη υπήρξαν λιγα και συγκεκριμενα. Η «αόρατος χείρ» του Ανταμ Σμίθ και το «Enrichissez-vous» μπορούσαν να βρούν ένα μέτρο εσωτερικής ισορροπίας δια της εξωτερικής επεκτάσεως. Σε αχανείς όμως χώρους πολυφυλετισμού και πολυεθνίας, όπου οι ισορροπήσεις εξουσιών αποτελούσαν μια διαρκή και λεπτεπίλεπτη τέχνη, ποιός θα μπορούσε να αποικιοκρατήση ποιόν;

Όπως παρατηρεί ο F. Braudel, βασικά οι χώροι της Ασίας και Μέσης Ανατολής εκατακτήθηκαν μόνοι τους. Αν μια χούφτα Ευρωπαίοι κατάφεραν να κατακτήσουν την Ινδία, την Κίνα ή την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αυτό δε συνέβη λόγω κάποιας αριθμητικής ή πολεμικής υπεροχής. Η βιομηχανία ατσαλιού και η ναυπηγική στήν Ινδία ηταν πολύ πιο προηγμενες απ ο,τι ηταν στην Ευρώπη τον 16ον και τον 17ον αιωνα. Και ξέρομε έπίσης ότι ένας άπό τούς πρώτούς μονάρχες πού εχρησιμοποιησε κανονια γιά πολεμικούς σκοπούς ήταν ό Μωάμεθ ό κατακτητής. Δέν ήταν συνεπώς η υλική δύναμη πού κατεβαλε χώρους με απειρως περισσότερη πληθυσμιακή υπεροχη απο τούς ευρωπαϊκούς. Ηταν άκριβως, διότι διά τής ξένης παρουσίας έβλάβησαν οί λεπτεπίλεπτοι τρόποι διοικήσεως πού είχαν. Ο Βraudelσυνιστά σαν απολύτως αναγκαία σήμερα την μελέτη αυτών τών τρόπων όπως αναλύονται άπό τούς ίδίους τούς διανοούμένους των χωρών (στούς όποίους μονίμως προσφεύγει καί πολλές φορές έπαινεί), προκειμένού νά άποκτηθή μιά ακριβέστερη αντίληψη περί του παρελθόντος. Μιά αντίληψη δηλαδή απολύτως απαραίτητη γιά τίς όποιεσδήποτε υπερεθνικές διαχειρίσεις των καιρών μας. Πολλοί «ειδικοί» σήμερα απορούν (άλλά δέν μπορούν νά δώσούν απάντηση, καταφεύγοντας έτσι σέ καταστροφικής φύσεως επινοήματα) επειδή ή πατροπαράδοτη προσφυγή στα ταμεια και τα «δάνεια» είναι ανίκανη νά δωση λύσεις στά έθνικά προβλήματα τών Βαλκανίων, της πρώην Σοβιετικής Ενώσεως καί της Μέσης Ανατολής. Οι απορίες αυτές - πού αποτελούν γενική κατάσταση και επιβάλλουν στους «ειδικούς» την εκ προνοίας σιωπή - ειναι και η πλήρης άπόδειξη περι της ουσιαστικής αγνωσίας πού επικρατεί στη μεση κοινή συνείδηση περί του περιεχομένου άλλων πολιτιστικών χώρων, όσο κοντά κι αν βρισκωνται αυτοί στήν ευρωπαϊκή ήπειρο. Κι'αυτό όπως είπαμε όχι τυχαία: προκειμένου να προσανατολισθή ό κόσμος αποκλειστικά στήν παραγωγή, έπρεπε νά κλεισθή αεροστεγώς σε ενα ιδεολογικο οικοδομημα που να μήν έπιτρέπη πουθενά τήν διαρροή. Παντού, όπου καί άν κύτταζε κανείς, έπρεπε νά βλέπη τό σύνθημα «δυτικές άξίες», όλων τών υπολοίπων πεταμένων σ'έναν κάλαθο άχρήστων υπό τήν όνομασία «ανατολικός δεσποτισμός» του Μοντεσκιέ... Αυτά όλα, όπως καλύτερα θά ιδουμε πιό κάτω, έδωσαν βέβαια τό παγκόσμιο αγαθό τής τεχνολογίας, από τήν άλλη μεριά όμως, σιγά-σιγά καί μέ τόν χρόνο ωδήγησαν σέ μιά κατάσταση ουσιαστικης άγνωσίας όλων τών άλλων πολιτιστικών κόσμων.

---------------------------------------------------------------

Πέρσης; Πέρσης; Εκπληκτικό! Μα, πως μπορεί κανείς να είναι Πέρσης;

Ένας Ευρωπαίος που τον έλεγαν
Charles-Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu

---------------------------------------------------------------

Μέσα στίς ιμπεριαλιστικές μεθόδούς του παρελθόντος η τέτοια γνώση ήταν πολλαπλώς περιττή (καί γιά τις συνθήκες τής δυτικοευρωπαϊκής παραγωγής ισως καί επιβλαβής), σήμερα όμως είναι ό παράγοντας πού προσημειώνει αρνητικά τήν όποια συμμετοχή τής δυτικής Ευρώπης (δηλαδή τής Ευρώπης τών Βρυξελλών) στίς υπερεθνικές διαχειρίσεις τών καιρών μας. Δηλαδή, όσο μεγαλύτερη είναι η πολιτική συμμετοχή τής Ευρώπης σ'αυτές, τόσο πιό πολύ αυτές θά δυσκολεύουν. Η ιδεολογία τής συλλογικής συνειδήσεως τής Ευρώπης είναι στίς μέρες μας μια και μόνη: οτι οι «φτωχοί» του κοσμου τούτου εποφθαλμιούν τά υλικά αγαθά τής Ευρώπης - άρα πάσα πολιτική διαχείριση πρέπει νά ξεκινά άπό τό (πλήρως λαθεμένο) αξίωμα τούτο. Τό αξίωμα όμως αυτό δέν επιτρέπει κατ'ουσίαν τήν άσκηση καμμιάς πολιτικής του σήμερα, διότι απλούστατα δέν είναι παρά η πρακτική σύνοψη τών φιλοσοφικών απόψεων του Τζών Λώκ κατά τόν 17ον αίώνα. Θα το ιδούμε παρακάτω. Σημασία έχει, ότι μέ τίς πίστες τούτες του συλλογικού υποσυνειδήτου τής Ευρώπης είναι φυσικό όχι μόνο νά εξανίσταται κανείς, επειδή τά «ταμεία» δέν επαρκούν γιά τήν λύση τών εθνικών προβλημάτων, άλλά βασικά νά μήν μπορή να υποδείξη κανένα άλλο είδος πολιτικής εκτός άπό τούς τοπικούς πολέμούς... Αλλά σ'αυτή τήν περίπτωση, ποιά μπορεί νά είναι ή κοσμοθεωρία λειτουργίας τών διεθνών όργανισμών;

Γεράσιμος Κακλαμάνης
To «Ανατολικό Ζήτημα» Σήμερα
Εκδ. Εικοστού Πρώτου
1998

- Φεμινιστική γεωπολιτική.

- Η ιστορική αμηχανία της δυτ. Ευρώπης.

- Γιατί η «Ευρώπη» αποτυγχάνει - μέρος α´.

- Ο Ανατολικός Χριστιανισμός, «Παγκόσμια Οικονομία» και Μεσόγειος.

- Η Ευρωκεντρική ιδεολογία, οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές επιπτώσεις και «Ευρώπη».

- Μεταπολεμική νέα εποχή και διαχείριση των γηγενών πολιτισμών.

- Μέσα στο σύστημα του Μεγάλου Ιεροεξεταστή...

- Κοινή γνώμη, ιδεολογία και ιστοριογραφία.

- Η «φιλοσοφία» του λιμπεραλισμού. Καπιταλισμός και νέος διεθνισμός και η Ευρώπη ως αόριστη έννοια.

- Η έννοια της Προόδου - μέρος α´. Η ευρωπαϊκή δυναμική και η παγκόσμια πολιτική.

- Η έννοια της Προόδου - μέρος β´. Η επιστημονική γνώση, η «μάζα» και τα όρια του φιλελευθερισμού.

- Η σημασία των Βαλκανίων.

- Από την πρώην Γιουγκοσλαβία, το Κόσοβο και τη Βοσνία, στην Ανατολική Ευρώπη (και τη Μέση Ανατολή). Η εφαρμογή μιας στρατηγικής και η συνέχεια των «ιδεαλιστικών» και «ρεαλιστικών» στοιχείων της. Το σημείο τομής των γεωπολιτικών κενών και των πεδίων γεωπολιτισμικών αντιπαραθέσεων ή η «σύγκρουση των πολιτισμών», η διεύρυνση του ΝΑΤΟ και της «Δύσης», οι ανταγωνισμοί και τα στοιχεία συνέχειας της ευρασιατικής στρατηγικής των ΗΠΑ.

- Από την Αδριατική έως τη Βαλτική και από την Ανατολική Ευρώπη έως τον Εύξεινο Πόντο. Από τη μεταψυχροπολεμική περίοδο και τα πεδία γεωπολιτικού κενού - στην αυτοκρατορική περίοδο του α'παγκοσμίου πολέμου και τα καταπιεστικά εθνομειονοτικά. Ιστορικές ενθυμήσεις και γεωπολιτικές προσεγγίσεις.

- Δυτική Ευρώπη, αποικίες και Ανατολική Μεσόγειος. Το χθες στο σήμερα.

- Μεσευρώπη (Mitteleuropa), Πανευρώπη και τρέχουσα κρίση.

- Thinking Inter-Culturally: From racist and Eurocentric Monologism to Inter-Civilizational Dialogism - John M. Hobson, Professor of Politics and International Relations.

- After Western Hegemony – 40th World Congress of Sociology / Μετά τη Δυτική Ηγεμονία - Παγκόσμιο Συνέδριο Κοινωνιολογίας.

- Το μέλλον της Ε.Ε, η Ανατολική Ευρώπη -η Ουκρανία- και τα Βαλκάνια, ο Huntington, ο Brzezinski και οι πλανητικές πολιτικές των Η.Π.Α. Τα «Ανθρώπινα δικαιώματα», η «σύγκρουση των πολιτισμών» και τα «Ευρασιατικά Βαλκάνια» ως βαλκανοποίηση της υφηλίου και καλλιέργεια της ελεγχόμενης αναρχίας. Η απόρριψη του διλήμματος μεταξύ πυρηνικού ολοκαυτώματος ή πολιτιστικής ανυπαρξίας - προς μιας νέα ιστορική σύνθεση που θα εναντιώνεται στις θεωρίες και τους υπολογισμούς γραφείου-εργαστηρίου.

- Μεσόγειος και Μέση Ανατολή σε μετάβαση: Αντιφάσεις και ανεπάρκειες της μεσογειακής πολιτικής της Ε.Ε. Κύριοι διαχρονικοί στόχοι, επιθυμίες και ανησυχίες, και οι δέκα πληγές της πολιτικής της προς τα μεσογειακά κράτη (απόσπασμα από ομιλία).

- Η διάσταση του συγχρονισμού τριών ζητημάτων: Το Παλαιστινιακό, το θέμα του Ιράκ και το Κουρδικό, τα Βαλκάνια και ο μαρκοπρόθεσμός στρατηγικός σχεδιασμός των ΗΠΑ.

- Ο πόλεμος στη Συρία ή ο πόλεμος για τη Συρία.

- Ιχνηλατώντας το Νέο Ανατολικό Ζήτημα και τις εξελίξεις στα καθ'ημάς, στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή - οδεύοντας προς τη Συρία και το Ιράν.

- «Δύση και Ισλάμ» μέρος β´. Εισαγωγικά συγκριτικά σχόλια στις οντολογικές και επιστημολογικές αντιλήψεις και στον κοινωνικο-οικονομικό και πολιτιστικο-θρησκευτικό πλουραλισμό.

- «Δύση και Ισλάμ» - μέρος α´. Εισαγωγή στην αλληλοσυσχέτιση οντολογίας, επιστημολογίας, αξιολογίας και πολιτικής και στον τρόπο δικαιολόγησης και νομιμοποίησης στην ισλαμική και δυτική πραξεολογία.

- Η κρίση του αραβικού εθνικισμού και το ζήτημα της πολιτικής νομιμότητας σε συσχέτιση με την κρίση του εθνοκράτους υπό τις γραφειοκρατικού και μοναρχικού τύπου αυταρχικές δικτατορίες.

- Το πολιτισμικό υπόδειγμα και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης - μέρος α´.

- Το πολιτισμικό υπόδειγμα και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης - μέρος β´.

- Το πολιτισμικό υπόδειγμα και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης - μέρος γ´. Η Ισλαμική Αναβίωση.

- Το Ισλάμ και τα ισλάμ - μέρος α´ . Γενικά στοιχεία για τη προσέγγιση της γεωγραφίας και της γεωπολιτικής του ισλαμιστικού κινήματος.