Η κατάρρευση της αμερικανικής ηγεμονικής ισχύος.

Πριν από 14 μήνες είχα επισημάνει ότι το 2021 δεν ήταν ένα απλό έτος. Ήταν το καταστροφικότερο έτος για τις Η.Π.Α, τουλάχιστον μεταψυχροπολεμικά. Η εισβολή στο Καπιτώλιο στην Ουάσινγκτον της 6ης Ιανουαρίου και η πτώση της Καμπούλ της 15ης Αυγούστου, οι δύο αυτές πληγές του 2021 στην παγκόσμια ισχύ, το διεθνές κύρος και την αξιοπιστία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, συνοδευόμενες από την αποτυχημένη αμερικανική διαχείριση της πανδημίας, σηματοδότησαν την ολοκλήρωση ενός εικοσαετούς ιστορικού κύκλου για τις Η.Π.Α, η έναρξη του οποίου έγινε με τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου στη Νέα Υόρκη και το Πεντάγωνο στη Βιρτζίνια, δηλαδή στα σύμβολα της εμπορικής και στρατιωτικής παγκόσμιας αμερικανικής ηγεμονίας. 

Το σύμβολο της πολιτικής παγκόσμιας αμερικανικής ηγεμονίας μπορεί να διασώθηκε το 2001, χάρη στους τριάντα τρεις επιβάτες και τα επτά μέλη του πληρώματος της πτήσης 93 της United Airlines, ορισμένοι από τους οποίους πάλεψαν με τους τέσσερις αεροπειρατές τρομοκράτες της Αλ Κάιντα, οδηγώντας στη συντριβή του αεροπλάνου και αποτρέποντας κατά αυτόν τον τρόπο την επίθεση στο Καπιτώλιο (οι ζωές των 40 επιβατών και μελών του πληρώματος ήταν το τίμημαπου έπρεπε να πληρωθεί προκειμένου να διασωθεί το κύρος), αλλά δεν διασώθηκε ούτε αποτράπηκε το πλήγμα στο σύμβολο και το κύρος είκοσι χρόνια μετά, με την άλωση του Καπιτώλιου το 2021 στην Ουάσινγκτον. 

Με την έναρξη της στρατιωτικής εισβολής της Ρωσσικής Ομοσπονδίας της 24ης Φεβρουαρίου 2022 και το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, λίγους μήνες μετά από την πτώση της Καμπούλ στους Ταλιμπάν της 15ης Αυγούστου και την εισβολή ατάκτων στο Καπιτώλιο της 6ης Ιανουαρίου του 2021, σε Αφγανιστάν και Η.Π.Α αντίστοιχα, ο πλανήτης ολόκληρος διαπίστωσε τα όρια της αμερικανικής ισχύος, καθώς η μόνη μέχρι πρότινος πλανητική ηγεμονική δύναμη, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, δεν ήταν πλέον σε θέση να ασκήσει το ρόλο της ως εγγυήτρια δύναμη ασφάλειας και αποτροπής ενός πολέμου στην ευρωπαϊκή ήπειρο (οι ζωές των Ουκρανών, επίσης, αποτελούν το τίμημαπου πρέπει να πληρωθεί προκειμένου να διασωθεί το αμερικανικό, ευρωενωσιακό και βορειοατλαντικό συμμαχικό κύρος).

Το 2001 η αδυναμία και τελικά η αποτυχία αποτροπής των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου σε αμερικανικό έδαφος οδήγησε στη συλλογική δράση του ΝΑΤΟ εκτός του Βορειοατλαντικού χώρου, στο πλαίσιο του πολέμου κατά της τρομοκρατίας, δηλαδή με υπερκρατικό εχθρό το τρομοκρατικό Ισλάμ, που ολοκληρώθηκε με ήττα και αποχώρηση των αμερικανικών και ΝΑΤΟϊκών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν. Το 2022 η αποτυχία αποτροπής της εισβολής της 24ης Φεβρουαρίου και του πολέμου σε ευρωπαϊκό έδαφος, συγκεκριμένα στην Ουκρανία, οδηγεί σε περαιτέρω επέκταση και μετασχηματισμό του ΝΑΤΟ, με διακρατικό εχθρό αυτή τη φορά τη Ρωσσία (η σημασία της άρρηκτης σύνδεσης και της εσωτερικής συνάφειας του μετασχηματισμού της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας με τη γεωγραφική μετακίνηση του πεδίο μάχης και τη νοηματική μεταβολή του εχθρού, θα γίνει πλήρως αντιληπτή στον αναγνώστη στο τέλος του κειμένου).

Ωστόσο, η αμερικανική αποτυχία αποτροπής της εισβολής της Ρωσσικής Ομοσπονδίας στην Ουκρανία [V], τραυμάτισε τόσο τις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και τη Βορειοατλαντική Συμμαχία, καθώς η διατήρηση της ειρήνης και η αποτροπή του πολέμου στην Ευρώπη αποτελεί αποστολή, στόχο και λόγο ύπαρξης και του ΝΑΤΟ, το οποίο πληγώθηκε δύο φορές μέσα σε λίγους μήνες, σε Αφγανιστάν και Ουκρανία. Επιπλέον, ο πόλεμος στο έδαφος της Ουκρανίας φανέρωσε την υποχώρηση και τη γεωγραφική συρρίκνωση των ορίων της αμερικανικής ηγεμονικής ισχύος από την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή στην Ανατολική Ευρώπη.

Από το 2001 και την ενεργοποίηση για πρώτη και μόνη φορά του άρθρου 5 της ιδρυτικής συνθήκης του ΝΑΤΟ, δηλαδή της ρήτρας συλλογικής άμυνας, οδηγηθήκαμε στην άτακτη ΝΑΤΟϊκή αποχώρηση από το Αφγανιστάν είκοσι χρόνια μετά, το 2021, για να φτάσουμε στην εισβολή στο έδαφος της Ουκρανίας, την αναδίπλωση και την έκτακτη άμυνα στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας ένα χρόνο μετά, το 2022. 

Ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους, δηλαδή επειδή το ΝΑΤΟ πληγώθηκε δύο φορές μέσα σε λίγους μήνες σε Αφγανιστάν και Ουκρανία, και επειδή οι Η.Π.Α απέτυχαν να αποτρέψουν τον πόλεμο στα ΝΑΤΟϊκά και Ευρωενωσιακά σύνορα ―και τα προηγούμενα μάλιστα δίχως να αναφερθούμε στην εσωτερική πληγή που προκάλεσε η υπογραφή της AUKUS―, το μεν ΝΑΤΟ συσπειρώθηκε και επεκτάθηκε στη Βαλτική, οι δε ΗΠΑ επαναβεβαίωσαν το ρόλο, τη δύναμη και την ηγεμονική τους επιρροή επί της Ε.Ε, τουλάχιστον μέχρι στιγμής (οι αποτυχίες και οι πληγές, η αναδίπλωση και η υποχώρηση, εξαφανίζονται πίσω από αφηγήσεις του τύπου «ο Πούτιν έκανε το ΝΑΤΟ ισχυρότερο από ποτέ», ενώ η προσπάθεια να στραφούν τα βλέμματα μακριά από τέτοια νοήματα, όπως η συρρίκνωση της αμερικανικής ηγεμονικής ισχύος, επιδιώκεται μέσω μιας απόλυτης εστίασης στο εσωτερικό της Ουκρανίας). 

Στην πραγματικότητα, η αναδίπλωση και η συσπείρωση γύρω από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βορειοατλαντική Συμμαχία στην προκειμένη περίπτωση αποτελεί παραδοχή της συρρίκνωσης της υλικής βάσης της στρατιωτικοπολιτικής ισχύος των Δυτικών κρατών, ενώ η αμερικανική επιρροή επί της Ευρώπης φανερώνει ότι οι Η.Π.Α χάνουν το status της υπερδύναμης, καθώς πλέον είναι σε θέση να ενεργούν ως ηγεμονική δύναμη μόνο μεταξύ των πλησιέστερων συμμάχων τους και μιας περιορισμένης ομάδας ανεπτυγμένων κρατών (καθώς σε ό,τι αφορά τα υπόλοιπα κράτη, τα μέσα και οι τρόποι επιρροής της βούλησής τους, δηλαδή η καταφυγή σε αμερικανικές πιέσεις, απειλές και κυρώσεις, δεν έχουν αποτέλεσμα).

Στη συνέχεια, ο πλανήτης παρατήρησε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες επέλεξαν ως απάντηση στη στρατιωτική εισβολή και τον φυσικό και κινητικό πόλεμο που διεξάγεται στο έδαφος της Ουκρανίας, ένα είδος πολέμου που απέκλειε εξ αρχής την πιθανότητα άμεσης στρατιωτικής εμπλοκής και περιοριζόταν σε μη κινητικά, οικονομικά, ιδεολογικά και πληροφοριακά μέσα. Όμως οι οικονομικές κυρώσεις δεν ήταν παρά το προκάλυμμα της αδυναμίας αντίδρασης και επηρεασμού της βούλησης του αντιπάλου, όπως τονίσαμε εξ αρχής, αποτελώντας το προπέτασμα καπνού πίσω από το οποίο κρύβεται η αδυναμία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής να προασπίσουν το δίκαιο και να επιβεβαιώσουν τη δύναμή τους.

Με διαφορετικά λόγια, ο εξ αρχής αποκλεισμός της άμεσης στρατιωτικής εμπλοκής και η υιοθέτηση οικονομικών κυρώσεων έναντι της Μόσχας, σήμαινε ότι η Ρωσσία είχε επιβάλλει πετυχημένη πυρηνική αποτροπή στο έδαφος της Ουκρανίας (η οποία εξαφανίζεται πίσω από δημοσιογραφικούς τίτλους του τύπου «ο Πούτιν απειλεί τον πλανήτη με πυρηνικό πόλεμο»).

Πολλοί άνθρωποι στην Ευρώπη, στη Βαλτική, τον Εύξεινο και τη Μεσόγειο, μπορεί να ανησυχούν για την πιθανότητα ενός ευρείας κλίμακας συμβατικού πολέμου, που εμπεριέχει σε σπερματική μορφή μέσα του τη δυνατότητα θερμοπυρηνικής σύγκρουσης. Ωστόσο, αρκετοί άνθρωποι στη Νοτιοανατολική Ασία, τον κόλπο της Βεγγάλης, τη θάλασσα Ανταμάν και τη Νότια Κινεζική Θάλασσα, ενδεχομένως να αδυνατούν να πιστέψουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, που δεν αντιμετώπισαν με στρατιωτικό τρόπο άμεσα τη Ρωσσία στην Ουκρανία, θα διεξάγουν πόλεμο εναντίον της Κίνας προκειμένου να υπερασπιστούν την Ταϊβάν. Και μάλιστα ενάντια σε μια πολιτική την οποία αναγνωρίζουν επίσημα (One China Policy). Είναι μια ριψοκίνδυνη, ή ακόμα και αφελής, αλλά υπαρκτή σκέψη. 

Ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να μην έχει οδηγήσει σε κατάρρευση τη Ρωσσία, αλλά έχει επιταχύνει την ανάδυση της Κίνας και της Ινδίας και την οικοδόμηση μιας νέας οικονομικής, ενεργειακής και πολιτικής τάξης. Σε αυτό το πλαίσιο τα όρια της αμερικανικής ηγεμονικής ισχύος και επιρροής φάνηκαν στην αδυναμία επηρεασμού της βούλησης των Ινδών, των Τούρκων, των Μεξικανών κ.ά., σε ό,τι αφορά την οικονομία και το εμπόριο, και των Αράβων σε ό,τι αφορά την ενέργεια.

Το καταστροφικό 2021 δεν έχει τελειώσει, παρά μόνο ημερολογιακά, συνεχίζεται επιταχυνόμενο μέσα στο 2022, με τα δύο αυτά έτη να αποτελούν την καταστροφικότερη περίοδο για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικήςμεταπολεμικά. 

Μέσα σε λιγότερο από δύο χρόνια, ο πλανήτης έζησε την αποτυχημένη διαχείριση της πανδημίας στις Η.Π.Α, την εισβολή ατάκτων στο Καπιτώλιο στην Ουάσινγκτον της 6ης Ιανουαρίου και την πτώση της Καμπούλ στους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν της 15ης Αυγούστου 2021, τη στρατιωτική εισβολή της Ρωσσίας στην Ουκρανία της 24ης Φεβρουαρίου 2022, την αμερικανική αποτυχία αποτροπής του πολέμου σε ευρωπαϊκό έδαφος στα σύνορα του ΝΑΤΟ και την εξ αρχής απόρριψη της άμεσης αμερικανικής στρατιωτικής εμπλοκής, τη γεωγραφική συρρίκνωση της επιρροής και της ισχύος των Η.Π.Α από την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή και την υποχώρηση και αναδιπλωσή της στην Ανατολική Ευρώπη, τη μετατροπή της Ευρώπης σε οικονομικό και ενεργειακό πεδίο μάχης και τις δολιοφθορές στους αγωγούς φυσικού αερίου Nordstream στη Βαλτική, την αδυναμία επηρεασμού της βούλησης κρατών όπως η Ινδία, η Τουρκία και το Μεξικό σε ό,τι αφορά τις οικονομικές κυρώσεις και το εμπόριο, και των αποφάσεων του ΟΠΕΚ σε ό,τι αφορά την ενέργεια.

Όλες οι προηγούμενες εξελίξεις έλαβαν χώρα μέσα σε μήνες, και αποτελούν κραυγαλέα συμπτώματα της επιταχυνόμενης κατάρρευσης της αμερικανικής ηγεμονικής ισχύος σε πλανητική κλίμακα. 

Η πρόκληση για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής σε αυτό το κοσμοϊστορικό σημείο καμπής δεν θα περιοριστεί στους Ταλιμπάν και στη Ρωσσική Ομοσπονδία. Και άλλοι δρώντες θα προσπαθήσουν να δοκιμάσουν τα όρια της αμερικανικής δύναμης και επιρροής, απογυμνώνοντας τις Η.Π.Α και φανερώνοντας την επιταχυνόμενη αποδυνάμωση και παρακμή, που πλέον μετατρέπεται σε κατάρρευση, της αμερικανικής ηγεμονικής ισχύος.

Μάλιστα, αν θέλουμε να είμαστε λεπτομερέστεροι, είναι ακριβώς αυτή η επιταχυνόμενη  ηγεμονική κατάρρευση που έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες για την ισορροπία δυνάμεων στο διεθνές σύστημα, και όχι η στρατιωτική εισβολή της Ρωσσίας και ο πόλεμος της Ουκρανίας, που αποτελούν σύμπτωμα αυτής της ηγεμονικής κατάρρευσης. Για να το θέσουμε διαφορετικά, η επιστροφή των πολεμικών συγκρούσεων συμβολίζει την επιστροφή σε μια εποχή πριν από την κυριαρχία των υπερδυνάμεων. Η γεωγραφική μετακίνηση του πεδίου μάχης από την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή στην Ανατολική Ευρώπη, σε συνδυασμό με τη νοηματική μεταβολή της έννοιας του εχθρού από το υπεκρατικό τρομοκρατικό Ισλάμστο κράτος της Ρωσσίας, προς το παρόν, και το κράτος της Κίναςστο εγγύς μέλλον, φανερώνει τη σταδιακή μεταβολή και στο είδος του πολέμου: οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής δεν είναι πλέον σε θέση να διεξάγουν πολέμους υπό καθεστώς ατιμωρησίας, άνευ συνεπειών, δίχως να επηρεάζεται ο πυρήνας τους και χωρίς την απειλή αντιποίνων καταστροφικής κλίμακας, από μεγάλες δυνάμεις και πυρηνικούς εξισορροπιστές (πλέον υφέρπει η πιθανότητα όχι απλώς ενός ολοκληρωτικού μη κινητικού πολέμου―όπως αυτός που διεξάγει η Βορειοατλαντική Συμμαχία, η Ομάδα των Επτά και η Δύση υπό τις Ηνωμένες Πολιτείες απέναντι στη Ρωσσική Ομοσπονδία― αλλά και ενός ολοκληρωτικού κινητικού και φυσικού πολέμου με ολοκληρωτικά στρατιωτικά μέσα). Είναι απολύτως κατανοητό και ερμηνεύσιμο το τέλος της εποχής των υπερδυνάμεων να συνοδεύεται από την επιστροφή του ανταγωνισμού σε επίπεδο μεγάλων δυνάμεων, επιταχύνοντας την ανάδυση περιφερειακών κέντρων και μεσαίων δυνάμεων και την οικοδόμηση μιας νέας πλανητικής τάξης, σφραγίζοντας συμβολικά την ολοκλήρωση του αμερικανικού ηγεμονικού κύκλου (1991-2021) και την έναρξη της μετα-ηγεμονικής αμερικανικής εποχής (2022-).