I
1• Περίοδος ΡωσοΤουρκικού Πολέμου, Συνθήκη Αγίου Στεφάνου Κωνσταντινούπολης και Συνθήκη του Βερολίνου (1877-78). Αποσχίσεις, ανεξαρτησίες και δημιουργία νέων κρατών, από τμήματα της υποχωρούσας και αποσυντιθέμενης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Σερβία και το Μαυροβούνιο (Књажевина Црна Гора/Principality of Montenegro, 1852-1910). Οι αναφορές είναι χονδροειδής και σχετίζονται κυρίως με μεγάλες μεταβολές, κρατογεννέσεις κ.λπ. Παραδείγματως χάριν έχουμε, μεταξύ άλλων, Αρμενικά Βιλαέτια σε περιοχές της σημερινής Τουρκίας [1], απόδοση της Κύπρου στη Μεγάλη Βρετανία, λίγο αργότερα -Σύμβαση της Χαλέπας- παραχώρηση αυτοδιοίκησης, σύνταγμα και αυτονομία με επίσημη γλώσσα την ελληνική στην Κρήτη υπό την Υψηλή Πύλη, και αυτονομίες Ερζεγοβίνης και Βοσνίας υπό την κηδεμονία της ΑυστροΟυγγαρίας.
2• Περίοδος λίγο πριν και μετά από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ουσιαστικά μιλάμε για τα αποτελέσματα και τη δημιουργία ενός νέου κόσμου που προέκυψε από τις αποφάσεις της Συνδιάσκεψης ειρήνης των Παρισίων του 1919. Δημιουργία κρατών έπειτα από την κατάρρευση ή/και το partition [2] των πολυεθνικών μοναρχικών αυτοκρατοριών, των Ρομανώφ, της ΑυστρόΟυγγρικής, της Οθωμανικής και της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Ιδρυτικές συνθήκες της Republik Österreich (Αυστρίακής Δημοκρατίας), της Magyarország (Ουγγαρίας) και της Türkiye Cumhuriyeti (Τουρκικής Δημοκρατίας) ως διάδόχων εθνικών κρατών των αυτοκρατοριών. Με αυτές τις συνθήκες έχουμε επίσης άρση της κυριαρχίας της Deutsches Reich (Γερμανικής Αυτοκρατορίας), παύση ή άρνηση των εδαφικών διεκδικήσεων από μεριάς όλων των προηγούμενων κρατών (ονομαστικά, είδαμε τι συνέβη λίγες δεκαετίες αργότερα, κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο), μετασχηματισμό τους σε ρεπούμπλικες -έστω άτυπα στην περίπτωση της Deutsches Reich [3]-, ανακατανομή και μεταφορά αρμοδιοτήτων στις νικήτριες δυνάμεις με εντολές-mandates της Κοινωνίας των Εθνών (Κ.τ.Ε). Οι γερμανικές αποικίες στην Αφρική μοιράστηκαν κυρίως μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και Γαλλίας, ενώ η Εγγύς μετα-οθωμανική Ανατολή διαμοιράστηκε σε περιφέρειες που αποδόθηκαν από την Κ.τ.Ε σε Γαλλία και Αγγλία (τα σημερινά προβλήματα σε Συρία, Ιράκ, Ισραήλ, Παλαιστίνη έχουν εδώ τις ρίζες τους). Επίσης απαγορεύθηκε στην Αυστρία να ενωθεί με τη Γερμανία και η αρχική ονομασία του νέου κράτους «Γερμανική Αυστρία» (Deutschösterreich) μετατράπηκε σε «Αυστρία» (όλα αυτά βέβαια τα αναθεώρησε αποτυχημένα η Γερμανία του Χίτλερ). Δημιουργούνται τα ανεξάρτητα κράτη της Γιουγκοσλαβίας και της Τσεχοσλοβακίας (και τα δύο θα διαλυθούν ή διασπαστούν-διχοτομηθούν την ίδια περίοδο. Δες και τέταρτη φάση-σημείο καμπής IV παρακάτω), τα κράτη των χωρών της Βαλτικής, η Πολωνία και η Αλβανία.
3• Μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου έχουμε την σταδιακή έναρξη της διαδικασίας αποαποικιοποίησης (τα αποτελέσμα της οποίας μόλις τώρα πρακτικά έχουν αρχίσει να τα αντιλαμβάνονται ή/και να τα αισθανονται αρκετοί στην «Ευρώπη») κατά την οποία οι περιοχές που είχαν ενσωματωθεί ή κυριευθεί από την επέκταση των δυτικοευρωπαϊκών κρατών ξέφυγαν, σε κάποιο βαθμό και με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, από τον αποικιακό έλεγχο και πήραν τις θέσεις τους ως κράτη μέλη της διεθνούς κοινωνίας. Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε με την Αμερικανική Επανάσταση και ολοκληρώθηκε με την μεταπολεμική αφρικανική και ασιατική αντιαποικιοκρατική επανάσταση [4]. Η πορεία αυτή συνεχίζεται έχοντας φτάσει πλεον στον αρχικό γεωγραφικό, πολιτικό-οικονομικό και ιστορικο πυρήνα, γεγονός που μάλλον δεν έχει γίνει αρκετά αντιληπτό ή κατανοητό. Το αποτέλεσμα, όπως επισημάναμε σε ένα σημείωμα προ δυόμησι ετών [5], ήταν το εξής: «το 1945 υπήρχαν 51 αναγνωρισμένα από τον Ο.Η.Ε κράτη. Από τα 60 αναγνωρισμένα το 1950, ο αριθμός των κρατών αυξήθηκε σε 130 το 1970, και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο αριθμός τους είχε φτάσει περίπου τα 160». Από τα 60 προπολεμικά κράτη λοιπόν, φτάσαμε στα 160 μεταπολεμικά.
4• Μεταψυχροπολεμικά είχαμε τον κατατεμαχισμό του εγγύς ευρασιατικού σλαβογενή πρώην σοσιαλιστικού χώρου και των πολυεθνικών σοσιαλιστικών υπό κομμουνιστική διοίκηση κρατών (Σοβιετική Ένωση, Γιουγκοσλαβία, Τσεχοσλοβακία). Από την διαδικασία αυτή προέκυψαν 20-25 νέα κράτη. Έτσι στο προαναφερθέν σημείωμα [5], συνεχίζαμε: «Τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα ο αριθμός των κρατών έφτασε τα 190 και στις μέρες μας υπάρχουν 193 κράτη αναγνωρισμένα από τον Ο.Η.Ε (206 συνολικά, κάποια είναι παρατηρητές, κάποια άλλα δεν διαθέτουν καμία κυριαρχία κ.λπ)... Ενδιαφέρον έχει να σκεφτούμε πόσα κράτη ενδεχομένως έπονται. Κούρδοι, Παλαιστίνιοι, οι Σκώτοι προς το παρόν όχι, οι Βάσκοι, ίσως οι Καταλανοί και οι Φλαμανδοί αν αξιώσουν κρατική υπόσταση, ίσως το Θιβέτ και το Σινκγιάνγκ στη Κίνα, ακόμα και το Τέξας ή το Νέο Μέξικό ενδέχεται κάποια στιγμή μελλοντικά. Ήδη, έχουμε συνηθίσει και θεωρούμε αυτονόητη την ιδέα του πολλαπλασιασμού των κρατών στη Μέση Ανατολή κ.λπ». Ορισμένα από αυτά τα κράτη βέβαια μπορεί να μην είναι ούτε ακριβώς ανεξάρτητα ούτε ακριβώς κυρίαρχα, αλλά (υπο)μονάδες στα πλαίσια νέων εν αναμονή και υπό διαμόρφωση συνομοσπονδιών και ομοσπονδιών.
Επειδή το πρώτο και το δεύτερο σημείο καμπής, οι δύο πρώτες ιστορικές φάσεις, μας αφορούν άμεσα στο παρόν [6], όπως και ολόκληρη την κεντρική και ανατολική Ευρώπη και την ευρύτερη Μέση Ανατολή, θα επανέλθουμε με ειδικό σημείωμα. Το τότε είναι τώρα. Πολλά σημερινά προβλήματα εδράζονται εδώ. Η επικαιρότητα αυτής της περιόδου και η επανεμφάνιση ζητημάτων που σχετίζονται με τις συνθήκες που υπογράφηκαν τότε, φαίνεται και από το εξής απλό γεγονός: Η Γιουγκοσλαβία και Τσεχοσλοβακία, δύο κράτη που δημιουργήθηκαν στη δεύτερη φάση-σημείο καμπής, διαλύθηκαν με την έναρξη της τελευταίας, πρόσφατης, μεταψυχροπολεμικής φάσης (τέταρτο σημείο καμπής). Είναι νομίζουμε ξεκάθαρο. Ζούμε -ξανά- την αναθεώρηση των αποφάσεων και την αμφισβήτηση της εδαφικής τάξης που εγκαθιδρύεται με τη Συνδιάσκεψη της ειρήνης των Παρισίων του 1919 (και με παλαιότερες Συνθήκες όπως αυτές του Αγίου Στεφάνου και του Βερολίνου). Συν τοις άλλοις, είναι εμφανής η τάση «ανεξαρτητοποίησης» και απόκτησης «εθνοκρατικής» υπόστασης παλαιών οθωμανικών βιλαετιών. Πιο συγκεκριμένα. Με τη Συνθήκη του Βερολίνου, το Βιλαέτι της Βοσνίας τέθηκε υπό ΑυστροΟυγγρικό έλεγχο, αν και επισήμως παρέμεινε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μέχρι που προσαρτήθηκε από την Αυστροουγγαρία το 1908, για να «ανεξαρτητοποιηθεί» το 1992 και να γίνει κράτος-πατέντα-εργαστήριο μετά από την απόσχιση του από την πρώην Γιουγκο/Νοτιοσλαβία και και τον πολυτεμαχισμό της τελευταίας (ανακαλύφθηκε μάλιστα και «βοσνιακό έθνος»). Το παλαιό Βιλαέτι του Κοσσυφοπεδίου ως επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας περιελάμβανε τα σημερινά εδάφη του Κοσσυφοπεδίου και το μεγαλύτερο τμήμα της σημερινής πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (πΓ.Δ.Μ). Βλέπουμε πόσο εξωφρενικά επίκαιρα είναι τα ζητήματα αυτά που επιστρέφουν ως προβλήματα «εθνικισμών» (Κόσοβο: ένα ακόμη «μωαμεθανικό έθνος» των ημερών μας. Νέες «σχιζοφρένειες» δηλαδή, άρα και ριζοσπαστικοποίησεις, σφαγές, βόμβες κ.λπ). Ακόμη και σε ο,τι αφορά το Κουρδικό, ο πυρήνας των εξελίξεων, βρίσκεται στα πρώην βιλαέτια Mamuret-ul-Aziz και Diyâr-ı Bekr [1]. Τα δύο αυτά πρώην βιλαέτια αποτελούσαν μέρος των έξι αρμένικών βιλαετιών με βάση την Συνθήκη του Βερολίνου (επί των εδαφών των οποίων στις μέρες μας κατοικούν κυρίως Κούρδοι, 'secular'μάλιστα κατά τους «δυτικούς αναλυτές». Μια ακόμη «σχιζοφρένεια» [7]).
Οι βασικές συνθήκες που υπογράφηκαν στη Συνδιάσκεψη ειρήνης των Παρισίων ήταν οι εξής: Συνθήκη των Βερσαλλιών (28 Ιουνίου 1919), του Αγίου Γερμανού (10 Σεπτεμβρίου 1919), του Νεϊγύ (27 Νοεμβρίου 1919), Συνθήκη του Τριανόν στις 4 Ιουνίου 1920 (των Σεβρών στις 10 Αυγούστου 1920, δίχως επικύρωση) και της Λωζάννης στις 24 Ιουλίου 1923. Όπως είχαμε γράψει παλαιότερα (i) - πρoτού γίνουν της μόδας οι δημόσιες αναφορές στη συνθήκη της Λωζάννης - και έχουμε επαναλάβει αρκετές (iiκαι iii) φορές: ''Αυτό που εξελίσσεται στη Συρία και το Ιράκ, από πλευράς Συνθηκών - οι οποίες αποτελούν διεθνή και ιστορικά αγκυροβόλια - είναι η κατάρρευση της εδαφικής τάξης που εγκαθιδρύθηκε με τη συμφωνία Sykes-Picot. Η προσφυγική-μεταναστευτική κρίση στο παρόν, και το κουρδικό ζήτημα διαχρονικά, τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα, επανασυνδέουν όχι μονάχα γεωγραφικά τη «Μέση Ανατολή» με τα «Βαλκάνια», αλλά και ιστορικά τη συμφωνία Sykes-Picot με τη Συνθήκη της Λωζάνης''. Η μεταναστευτική-προσφυγική κρίση (η οποία στα βιβλία του μέλλοντος θα αποτελεί ξεχωριστό-ειδικό κεφάλαιο από μόνης της, καθώς είναι κομβικό σημείο και σπουδαίας ιστορικής σημασίας εξέλιξη), δεν συνέδεσε μονάχα τις δύο προηγούμενες Συμφωνίες-Συνθήκες μεταξύ τους, αλλά και με τη Συνθήκη του Τριανόν (Για όποιον γνωρίζει το περιεχόμενο της Συνθήκης: i. Hungary seals border with Serbia, ii. Hungarian Troops Defend Croatia Border Crossing, iii. Bulgaria, Croatia, Slovenia And Hungary Forming the ‘Special Operations’). Σκοπός της ύπαρξης του Ουγγρικού κράτους είναι η αναθεώρηση της Συνθήκης του Τριανόν. Για την Ουγγαρία η Ε.Ε και το ΝΑΤΟ - ή/και ο Ομάδα Visegrád - είναι τα οχήματα αναθεώρησης αυτής της Συνθήκης [8]. Οι άνθρωποι δεν έχουν αντιληφθεί τι συνέβη ή/και τι σηματοδότησε η μεταναστευτική-προσφυγική κρίση. Τη βαρύτητα της.
Οι διασαλεύσεις των συνθηκών και των εδαφικών τάξεων, φανερώνονται εκτός από το διακρατικό επίπεδο και στο υποκρατικό επίπεδο πρώην οθωμανικών διοικητικών περιφερειών που αναδύονται λαμβάνοντας εθνοκρατικό χαρακτήρα, όπως προαναφέραμε. Η περίπτωση της περιοχής της μετα-οθωμανικής Μακεδονίας, όπου οι τωρινές εξελίξεις φέρνουν στο μυαλό μια αναψηλάφηση-διασάλευση της Συνθήκης του Βουκουρεστίου μέσω της οποίας ορίζονται τα σύνορα της ηττημένης στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο Βουλγαρίας, είναι χαρακτηριστική. Παρόλες τις απώλειες η δυτική Θράκη προσαρτήθηκε τότε στη Βουλγαρία. Λίγοι πολίτες της Ελλάδας γνωρίζουν πως μεταξύ της Συνθήκης του Νεϊγύ το 1919 και της Συνθήκης του Σάν Ρέμο το 1920, η Βουλγαρία χάνει τη δυτική Θράκη και την έξοδο στο Αιγαίο η οποία θα αποδοθεί στην Ελλάδα [9]. Ό,τι είναι η Συνθήκη του Τριανόν για την Ουγγαρία είναι η Συνθήκη του Νεϊγύ για την Βουλγαρία (Δες εδώ ή/και στο III ένα ντοκουμέντο: Bulgarian and Austria-Hungarian troops in Skopje (Skopie) during World War I. HD Stock Footageκαι ένα δημοσίευμα της περιόδου της συνοριακής κρίσης: Hungary, Bulgaria ask Israel about barrier to keep out migrants). Παράλληλα, ο Erdoğan πριν από λίγους μήνες, με μια δήλωση του που πέρασε στα ψιλά στην Ελλάδα, χαρακτήρισε ως unacceptable την περίπτωση μιας "Greater Albania" (Μεγάλης Αλβανίας), ενώ αυτές τις μέρες ολοκληρώνεται η τριήμερη επίσκεψη του σε Σερβία και Βελιγράδι (Γιατί; Τι συμβαίνει; Ψάξτε). Σε μια ακόμη μετα-οθωμανική περιοχή, αυτή της Αρμενίας [10], είναι φανερό πως ο Τούρκος πλησιάζει τον Ρώσσο, μεταξύ άλλων, και για τη Συνθήκη του Καρς. Η Συνθήκη αυτή είχε αντίκτυπο και στις ΤουρκοΠερσικές σχέσεις [11]. Οι σχέσεις Τουρκίας, Ρωσσίας και Ιράν έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον.
Όποιος έχει στοιχειώδη γνώση ιστορίας και ελάχιστη εποπτεία των προηγούμενων γνωρίζει πως «το πλέον παροδικό, το λιγότερο σταθερό στοιχείο ιστορικά, είναι τα πολιτικά σύνορα». Σύνορα, σημαίνει πως κάποιος είναι κυρίαρχοςσε μια οριοθετημένη επικράτειαυπό μια διακριτή ταυτότητα (Επανάληψη και έμφαση: κυρίαρχος, οριοθετημένη επικράτεια, διακριτή ταυτότητα).
[1] Αναθεωρώντας -σιωπηρά- τη Συνθήκη της Αμάσειας (27 Αυγ 2016).
[2] Ορισμένες από τις χώρες που έχουν υποστεί partition ιστορικά, πέραν της Γερμανικής, της ΑυστροΟυγγρικής και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (στο partiotion της οποίας οι Η.Π.Α δεν συμμετείχαν), είναι οι εξής: Πολωνία (τρεις ή τέσσερις φορές. Εξαρτάται πως μετρά κανείς), Ιρλανδία (ισχύει ακόμη), Καταλονία (επίσης), Πρωσσία, Λουξεμβούργο, Τσεχοσλοβακία, Κορεά (Νότια και Βόρεια), Ινδίες (ανατολική και δυτική Βεγγάλη, Πακιστάν, Μπαγκλαντές), Νοτιοσλαβία, Ινδονησία και... η Κύπρος (de facto). Βλέπουμε πόσο επίκαιρα είναι τα προβλήματα στις περισσότερες περιπτώσεις. Τέλος, ασφαλώς έχουμε partition και σε μια ολόκληρη ήπειρο (!). Αναφερόμαστε στη διαίρεση και διανομή της Αφρικής τον 19ο αιώνα μέσω της οποίας ολοκληρώνεται η πρώτη φάση της επέκτασης του παγκόσμιου πολιτικού συστήματος, ως συστήματος κρατών παγκοσμίων διαστάσεων. Η Κίνα αποτελεί άλλη, δική της κατηγορία.
[3] Η «Δημοκρατία της Βαϊμάρης», Republik von Weimar και Weimar Republic, αποτελεί κατοπινό ιστορικό και πολιτικό όρο που χρησιμοποιήσε αρχικά ο Χίτλερ και αργότερα έγινε ευρέως γνωστός. Η επίσημη ονομασία ήταν Deutsches Reich και η διάρκεια ζωής της ήταν από το 1871 (δηλαδή από την αυτοκρατορική ενοποίηση της Γερμανίας) μέχρι το 1943. Deutsches Reich μιας συγκεκριμένης περιόδου λοιπόν, διαφορετικά, είναι περίπου σαν να ισχυριζόμαστε πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία έπαψε να υπάρχει με το Σύνταγμα του 1876. Το Σύνταγμα της Βαϊμάρης υιοθετήθηκε στις 11 Αυγούστου 1919. Ομοσπονδιακή Συνταγματική Μοναρχία υπό Κοινοβουλευτικό Σύστημα Διακυβέρνησης. Αυτή είναι μια σχετικά αξιοπρεπής -ως προς το σεβασμό και την ακρίβεια των εννοιών και των νοημάτων- περιγραφή.
[4] i. Η μακρά παγκόσμια κυρίαρχη τάση των τελευταίων δύο αιώνων και η αντίστροφη πειραματική ακροβασία της Ε.Ε (12 Μαρ 2015), ii. Από το ευρωκεντρικό πολυπολικό στο εξωευρωπαϊκό διπολικό σύστημα. Ιστορική αναδρομή και επιπτώσεις για τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη και την Ε.Ε, iii. Η προαναφερθείσα ανάγνωση-ερμηνεία των πραγμάτων (Αμερικανική Επανάσταση, μεταπολεμική αφρικανική και ασιατική αντιαποικιοκρατική επανάσταση) υποβαθμίζεται μέσω της «αδελοφοποίησης», ταύτισης ή της μονόπλευρης ανάδειξης της συνάφειας ανάμεσα σε Αμερικανική και Γαλλική Επανάσταση. Οι Η.Π.Α όμως ιστορικά αποτελούν μια μετα-αποικιακή αντι-ευρωπαϊκή/αποικιοκρατική (και αντιμοναρχική) δύναμη
[5] Σύντομη αναφορά περί κρατών. 1950-2010 (29 Απρ 2015).
[6] Αν και πολλά πράγματα, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα στο παρόν, κρίθηκαν ή είχαν κριθεί μέχρι περίπου την περίοδο που πέθαινε ο Κονδύλης (τον οποίον δεν ανακαλύψαμε όλοι κατά τη διάρκεια της κρίσης).
[7] Μάλιστα πρόσφατα είχαμε και: Study finds close genetic connection between Jews, Kurds. Και άλλες «σχιζοφρένειες». Θα επανέλθουν και τα περί lost tribes σε λίγο.
[8] Η Ουγγαρία παλαιότερα μετετράπει σε «νεκρό σημείο», όπως περίπου η Σερβία τις τελευταίες δεκαετίες, όπου όλες οι πολιτικές των «δυτικών» - διάβαζε φιλελεύθερων - δυνάμεων στρέφονται εναντίον ενός και μόνον λαού: των Σέρβων. Παρόμοια πράγματα πέρασαν παλαιότερα οι Ούγγροι. Οι δε Πολωνοί αποτελούν διαχρονικό παράδειγμα τους τελευταίους αιώνες, από τους γείτονες τους όμως (Για τους Σλοβάκους, που βρίσκονται σφηνωμένοι ανάμεσα σε όλους αυτούς θα μιλήσουμε άλλη στιγμή). Η περίφημη δυτική Ευρώπη δεν θα παραμείνει αυτή η μυθοποιημένη - για ορισμένους τέλος πάντων - περιοχή εάν υπάρξει ενοποίηση ή συνεκτικότητα στην κεντρική Ευρώπη (με μια ευρεία και όχι στενή έννοια της) και συνεννοήσεις ή/και συνεργασίες στην ανατολική Μεσόγειο. Την άνοδο και την διατήρηση της προνομιακής της θέσης την οφείλει και στην αποδυνάμωση, την πολυδιάσπαση και τον κατακερματισμό των δύο αυτών περιοχών (καθόλου τυχαίο που κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου έχασε τα παγκόσμια πρωτεία της. Απολύτως φυσική ιστορική και πολιτική εξέλιξη).
[9] Επικρατεί μια σχετική θολούρα σε αρκετούς γύρω από το ζήτημα. Για τη Συνθήκη του Σάν Ρέμο, των Σεβρών και της Λωζάννης θα επανέλθουμε σε ειδικό σημείωμα.
[10] Για οσες και όσους δεν γνωρίζουν, ο όρος «Γεωργία» δεν αποτελεί ονομασία εθνικού κράτους αλλά πολιτιστικού χώρου ή περιοχής (όπως π.χ Αγγλόσφαιρα και Hispanidad για τις αποικιακές δυνάμεις, Κεντρική Ευρώπη ή Turkestan). Κατά παρόμοιο τρόπο μπορούν ή/και πρέπει να προσεγγίζονται ως ιστορικές και πολιτιστικές περιοχές, πέραν της Γεωργίας, η Μακεδονία και η Αρμενία (σε όλους τους προηγούμενους πολιτιστικούς χώρους έγινε προσπάθεια να δοθεί μια καθαρά εθνοκρατική υπόσταση, ασφαλώς συρρικνωμένη). Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να ισχυριστεί κανείς πως λειτουργούν οι όροι Θράκη και Ιβηρία (Γεωργία και αρχαία Ιβηρία είναι δίπλα η μια στην άλλη στον Καύκασο) όπως και ο όρος Αλβανία (Αλβανίες, με παραφθορές, υπήρχαν ή υπάρχουν από τον Καύκασο μέχρι τη Βαλκανική και την Βρετανία-Σκωτία. Οι αρχαίοι είχαν τον όρο Άρβωνα). Η κωδικοποίηση και απλοποίηση όλων των προηγούμενων (προκειμένου να μην βραχυκυκλώσει ο ευρωκεντρικός «αριστεροδεξιός» homo κομμάτικους ideologicus neóterikous ψηφοφόριους) γίνεται υπό τον όρο «εθνικισμός».
[11] Στη Συνθήκη του Κάρς εδράζεται και το ζήτημα του Nakhichevan. Όχι, δεν υπάρχει μονάχα το Nagorno-Karabakh στις σχέσεις Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν. Υπάρχει και το Nakhichevan που σχεδόν όλοι λησμονούν. Συνυπολογίστε στα προηγούμενα και τα έξι αρμενικά βιλαετία της Συνθήκης του Βερολίνου. Εκείνη την περίοδο έχουμε την κουρδική εξέγερση του Αραράτ, Ararat rebellion. Η Republic of Ararat είχε χρόνο ζωής μόλις τρία έτη. Την Αρμενία και την Μακεδονία ως περιοχές - και όχι ως κράτη - τις αναφέρω γιατί, αν τις συνδυάσεται στο μυαλό σας με την προηγούμενη παρατήρηση για την «ανεξαρτησία» και «εθνοκρατικοποίηση» παλαιών-πρώην οθωμανικών βιλαετιών, έχουν τη σημασία τους.
2• Περίοδος λίγο πριν και μετά από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ουσιαστικά μιλάμε για τα αποτελέσματα και τη δημιουργία ενός νέου κόσμου που προέκυψε από τις αποφάσεις της Συνδιάσκεψης ειρήνης των Παρισίων του 1919. Δημιουργία κρατών έπειτα από την κατάρρευση ή/και το partition [2] των πολυεθνικών μοναρχικών αυτοκρατοριών, των Ρομανώφ, της ΑυστρόΟυγγρικής, της Οθωμανικής και της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Ιδρυτικές συνθήκες της Republik Österreich (Αυστρίακής Δημοκρατίας), της Magyarország (Ουγγαρίας) και της Türkiye Cumhuriyeti (Τουρκικής Δημοκρατίας) ως διάδόχων εθνικών κρατών των αυτοκρατοριών. Με αυτές τις συνθήκες έχουμε επίσης άρση της κυριαρχίας της Deutsches Reich (Γερμανικής Αυτοκρατορίας), παύση ή άρνηση των εδαφικών διεκδικήσεων από μεριάς όλων των προηγούμενων κρατών (ονομαστικά, είδαμε τι συνέβη λίγες δεκαετίες αργότερα, κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο), μετασχηματισμό τους σε ρεπούμπλικες -έστω άτυπα στην περίπτωση της Deutsches Reich [3]-, ανακατανομή και μεταφορά αρμοδιοτήτων στις νικήτριες δυνάμεις με εντολές-mandates της Κοινωνίας των Εθνών (Κ.τ.Ε). Οι γερμανικές αποικίες στην Αφρική μοιράστηκαν κυρίως μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και Γαλλίας, ενώ η Εγγύς μετα-οθωμανική Ανατολή διαμοιράστηκε σε περιφέρειες που αποδόθηκαν από την Κ.τ.Ε σε Γαλλία και Αγγλία (τα σημερινά προβλήματα σε Συρία, Ιράκ, Ισραήλ, Παλαιστίνη έχουν εδώ τις ρίζες τους). Επίσης απαγορεύθηκε στην Αυστρία να ενωθεί με τη Γερμανία και η αρχική ονομασία του νέου κράτους «Γερμανική Αυστρία» (Deutschösterreich) μετατράπηκε σε «Αυστρία» (όλα αυτά βέβαια τα αναθεώρησε αποτυχημένα η Γερμανία του Χίτλερ). Δημιουργούνται τα ανεξάρτητα κράτη της Γιουγκοσλαβίας και της Τσεχοσλοβακίας (και τα δύο θα διαλυθούν ή διασπαστούν-διχοτομηθούν την ίδια περίοδο. Δες και τέταρτη φάση-σημείο καμπής IV παρακάτω), τα κράτη των χωρών της Βαλτικής, η Πολωνία και η Αλβανία.
3• Μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου έχουμε την σταδιακή έναρξη της διαδικασίας αποαποικιοποίησης (τα αποτελέσμα της οποίας μόλις τώρα πρακτικά έχουν αρχίσει να τα αντιλαμβάνονται ή/και να τα αισθανονται αρκετοί στην «Ευρώπη») κατά την οποία οι περιοχές που είχαν ενσωματωθεί ή κυριευθεί από την επέκταση των δυτικοευρωπαϊκών κρατών ξέφυγαν, σε κάποιο βαθμό και με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, από τον αποικιακό έλεγχο και πήραν τις θέσεις τους ως κράτη μέλη της διεθνούς κοινωνίας. Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε με την Αμερικανική Επανάσταση και ολοκληρώθηκε με την μεταπολεμική αφρικανική και ασιατική αντιαποικιοκρατική επανάσταση [4]. Η πορεία αυτή συνεχίζεται έχοντας φτάσει πλεον στον αρχικό γεωγραφικό, πολιτικό-οικονομικό και ιστορικο πυρήνα, γεγονός που μάλλον δεν έχει γίνει αρκετά αντιληπτό ή κατανοητό. Το αποτέλεσμα, όπως επισημάναμε σε ένα σημείωμα προ δυόμησι ετών [5], ήταν το εξής: «το 1945 υπήρχαν 51 αναγνωρισμένα από τον Ο.Η.Ε κράτη. Από τα 60 αναγνωρισμένα το 1950, ο αριθμός των κρατών αυξήθηκε σε 130 το 1970, και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο αριθμός τους είχε φτάσει περίπου τα 160». Από τα 60 προπολεμικά κράτη λοιπόν, φτάσαμε στα 160 μεταπολεμικά.
4• Μεταψυχροπολεμικά είχαμε τον κατατεμαχισμό του εγγύς ευρασιατικού σλαβογενή πρώην σοσιαλιστικού χώρου και των πολυεθνικών σοσιαλιστικών υπό κομμουνιστική διοίκηση κρατών (Σοβιετική Ένωση, Γιουγκοσλαβία, Τσεχοσλοβακία). Από την διαδικασία αυτή προέκυψαν 20-25 νέα κράτη. Έτσι στο προαναφερθέν σημείωμα [5], συνεχίζαμε: «Τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα ο αριθμός των κρατών έφτασε τα 190 και στις μέρες μας υπάρχουν 193 κράτη αναγνωρισμένα από τον Ο.Η.Ε (206 συνολικά, κάποια είναι παρατηρητές, κάποια άλλα δεν διαθέτουν καμία κυριαρχία κ.λπ)... Ενδιαφέρον έχει να σκεφτούμε πόσα κράτη ενδεχομένως έπονται. Κούρδοι, Παλαιστίνιοι, οι Σκώτοι προς το παρόν όχι, οι Βάσκοι, ίσως οι Καταλανοί και οι Φλαμανδοί αν αξιώσουν κρατική υπόσταση, ίσως το Θιβέτ και το Σινκγιάνγκ στη Κίνα, ακόμα και το Τέξας ή το Νέο Μέξικό ενδέχεται κάποια στιγμή μελλοντικά. Ήδη, έχουμε συνηθίσει και θεωρούμε αυτονόητη την ιδέα του πολλαπλασιασμού των κρατών στη Μέση Ανατολή κ.λπ». Ορισμένα από αυτά τα κράτη βέβαια μπορεί να μην είναι ούτε ακριβώς ανεξάρτητα ούτε ακριβώς κυρίαρχα, αλλά (υπο)μονάδες στα πλαίσια νέων εν αναμονή και υπό διαμόρφωση συνομοσπονδιών και ομοσπονδιών.
II
Επειδή το πρώτο και το δεύτερο σημείο καμπής, οι δύο πρώτες ιστορικές φάσεις, μας αφορούν άμεσα στο παρόν [6], όπως και ολόκληρη την κεντρική και ανατολική Ευρώπη και την ευρύτερη Μέση Ανατολή, θα επανέλθουμε με ειδικό σημείωμα. Το τότε είναι τώρα. Πολλά σημερινά προβλήματα εδράζονται εδώ. Η επικαιρότητα αυτής της περιόδου και η επανεμφάνιση ζητημάτων που σχετίζονται με τις συνθήκες που υπογράφηκαν τότε, φαίνεται και από το εξής απλό γεγονός: Η Γιουγκοσλαβία και Τσεχοσλοβακία, δύο κράτη που δημιουργήθηκαν στη δεύτερη φάση-σημείο καμπής, διαλύθηκαν με την έναρξη της τελευταίας, πρόσφατης, μεταψυχροπολεμικής φάσης (τέταρτο σημείο καμπής). Είναι νομίζουμε ξεκάθαρο. Ζούμε -ξανά- την αναθεώρηση των αποφάσεων και την αμφισβήτηση της εδαφικής τάξης που εγκαθιδρύεται με τη Συνδιάσκεψη της ειρήνης των Παρισίων του 1919 (και με παλαιότερες Συνθήκες όπως αυτές του Αγίου Στεφάνου και του Βερολίνου). Συν τοις άλλοις, είναι εμφανής η τάση «ανεξαρτητοποίησης» και απόκτησης «εθνοκρατικής» υπόστασης παλαιών οθωμανικών βιλαετιών. Πιο συγκεκριμένα. Με τη Συνθήκη του Βερολίνου, το Βιλαέτι της Βοσνίας τέθηκε υπό ΑυστροΟυγγρικό έλεγχο, αν και επισήμως παρέμεινε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μέχρι που προσαρτήθηκε από την Αυστροουγγαρία το 1908, για να «ανεξαρτητοποιηθεί» το 1992 και να γίνει κράτος-πατέντα-εργαστήριο μετά από την απόσχιση του από την πρώην Γιουγκο/Νοτιοσλαβία και και τον πολυτεμαχισμό της τελευταίας (ανακαλύφθηκε μάλιστα και «βοσνιακό έθνος»). Το παλαιό Βιλαέτι του Κοσσυφοπεδίου ως επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας περιελάμβανε τα σημερινά εδάφη του Κοσσυφοπεδίου και το μεγαλύτερο τμήμα της σημερινής πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (πΓ.Δ.Μ). Βλέπουμε πόσο εξωφρενικά επίκαιρα είναι τα ζητήματα αυτά που επιστρέφουν ως προβλήματα «εθνικισμών» (Κόσοβο: ένα ακόμη «μωαμεθανικό έθνος» των ημερών μας. Νέες «σχιζοφρένειες» δηλαδή, άρα και ριζοσπαστικοποίησεις, σφαγές, βόμβες κ.λπ). Ακόμη και σε ο,τι αφορά το Κουρδικό, ο πυρήνας των εξελίξεων, βρίσκεται στα πρώην βιλαέτια Mamuret-ul-Aziz και Diyâr-ı Bekr [1]. Τα δύο αυτά πρώην βιλαέτια αποτελούσαν μέρος των έξι αρμένικών βιλαετιών με βάση την Συνθήκη του Βερολίνου (επί των εδαφών των οποίων στις μέρες μας κατοικούν κυρίως Κούρδοι, 'secular'μάλιστα κατά τους «δυτικούς αναλυτές». Μια ακόμη «σχιζοφρένεια» [7]).
Οι βασικές συνθήκες που υπογράφηκαν στη Συνδιάσκεψη ειρήνης των Παρισίων ήταν οι εξής: Συνθήκη των Βερσαλλιών (28 Ιουνίου 1919), του Αγίου Γερμανού (10 Σεπτεμβρίου 1919), του Νεϊγύ (27 Νοεμβρίου 1919), Συνθήκη του Τριανόν στις 4 Ιουνίου 1920 (των Σεβρών στις 10 Αυγούστου 1920, δίχως επικύρωση) και της Λωζάννης στις 24 Ιουλίου 1923. Όπως είχαμε γράψει παλαιότερα (i) - πρoτού γίνουν της μόδας οι δημόσιες αναφορές στη συνθήκη της Λωζάννης - και έχουμε επαναλάβει αρκετές (iiκαι iii) φορές: ''Αυτό που εξελίσσεται στη Συρία και το Ιράκ, από πλευράς Συνθηκών - οι οποίες αποτελούν διεθνή και ιστορικά αγκυροβόλια - είναι η κατάρρευση της εδαφικής τάξης που εγκαθιδρύθηκε με τη συμφωνία Sykes-Picot. Η προσφυγική-μεταναστευτική κρίση στο παρόν, και το κουρδικό ζήτημα διαχρονικά, τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα, επανασυνδέουν όχι μονάχα γεωγραφικά τη «Μέση Ανατολή» με τα «Βαλκάνια», αλλά και ιστορικά τη συμφωνία Sykes-Picot με τη Συνθήκη της Λωζάνης''. Η μεταναστευτική-προσφυγική κρίση (η οποία στα βιβλία του μέλλοντος θα αποτελεί ξεχωριστό-ειδικό κεφάλαιο από μόνης της, καθώς είναι κομβικό σημείο και σπουδαίας ιστορικής σημασίας εξέλιξη), δεν συνέδεσε μονάχα τις δύο προηγούμενες Συμφωνίες-Συνθήκες μεταξύ τους, αλλά και με τη Συνθήκη του Τριανόν (Για όποιον γνωρίζει το περιεχόμενο της Συνθήκης: i. Hungary seals border with Serbia, ii. Hungarian Troops Defend Croatia Border Crossing, iii. Bulgaria, Croatia, Slovenia And Hungary Forming the ‘Special Operations’). Σκοπός της ύπαρξης του Ουγγρικού κράτους είναι η αναθεώρηση της Συνθήκης του Τριανόν. Για την Ουγγαρία η Ε.Ε και το ΝΑΤΟ - ή/και ο Ομάδα Visegrád - είναι τα οχήματα αναθεώρησης αυτής της Συνθήκης [8]. Οι άνθρωποι δεν έχουν αντιληφθεί τι συνέβη ή/και τι σηματοδότησε η μεταναστευτική-προσφυγική κρίση. Τη βαρύτητα της.
Οι διασαλεύσεις των συνθηκών και των εδαφικών τάξεων, φανερώνονται εκτός από το διακρατικό επίπεδο και στο υποκρατικό επίπεδο πρώην οθωμανικών διοικητικών περιφερειών που αναδύονται λαμβάνοντας εθνοκρατικό χαρακτήρα, όπως προαναφέραμε. Η περίπτωση της περιοχής της μετα-οθωμανικής Μακεδονίας, όπου οι τωρινές εξελίξεις φέρνουν στο μυαλό μια αναψηλάφηση-διασάλευση της Συνθήκης του Βουκουρεστίου μέσω της οποίας ορίζονται τα σύνορα της ηττημένης στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο Βουλγαρίας, είναι χαρακτηριστική. Παρόλες τις απώλειες η δυτική Θράκη προσαρτήθηκε τότε στη Βουλγαρία. Λίγοι πολίτες της Ελλάδας γνωρίζουν πως μεταξύ της Συνθήκης του Νεϊγύ το 1919 και της Συνθήκης του Σάν Ρέμο το 1920, η Βουλγαρία χάνει τη δυτική Θράκη και την έξοδο στο Αιγαίο η οποία θα αποδοθεί στην Ελλάδα [9]. Ό,τι είναι η Συνθήκη του Τριανόν για την Ουγγαρία είναι η Συνθήκη του Νεϊγύ για την Βουλγαρία (Δες εδώ ή/και στο III ένα ντοκουμέντο: Bulgarian and Austria-Hungarian troops in Skopje (Skopie) during World War I. HD Stock Footageκαι ένα δημοσίευμα της περιόδου της συνοριακής κρίσης: Hungary, Bulgaria ask Israel about barrier to keep out migrants). Παράλληλα, ο Erdoğan πριν από λίγους μήνες, με μια δήλωση του που πέρασε στα ψιλά στην Ελλάδα, χαρακτήρισε ως unacceptable την περίπτωση μιας "Greater Albania" (Μεγάλης Αλβανίας), ενώ αυτές τις μέρες ολοκληρώνεται η τριήμερη επίσκεψη του σε Σερβία και Βελιγράδι (Γιατί; Τι συμβαίνει; Ψάξτε). Σε μια ακόμη μετα-οθωμανική περιοχή, αυτή της Αρμενίας [10], είναι φανερό πως ο Τούρκος πλησιάζει τον Ρώσσο, μεταξύ άλλων, και για τη Συνθήκη του Καρς. Η Συνθήκη αυτή είχε αντίκτυπο και στις ΤουρκοΠερσικές σχέσεις [11]. Οι σχέσεις Τουρκίας, Ρωσσίας και Ιράν έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον.
Όποιος έχει στοιχειώδη γνώση ιστορίας και ελάχιστη εποπτεία των προηγούμενων γνωρίζει πως «το πλέον παροδικό, το λιγότερο σταθερό στοιχείο ιστορικά, είναι τα πολιτικά σύνορα». Σύνορα, σημαίνει πως κάποιος είναι κυρίαρχοςσε μια οριοθετημένη επικράτειαυπό μια διακριτή ταυτότητα (Επανάληψη και έμφαση: κυρίαρχος, οριοθετημένη επικράτεια, διακριτή ταυτότητα).
III
Έξοδος
Το τότε είναι τώρα
Έξοδος
Το τότε είναι τώρα
Όλα τριγύρω αλλάζουνε κι όλα τα ίδια μένουν
Τότε
Τώρα
1) Sebastian Kurz, the Austrian foreign minister, said... “Austria is ready to support the countries of the western Balkans and in particular Macedonia with police officers and technical equipment, and even with soldiers should they be needed", 2) Bulgarian army steps in to buttress Macedonia border and 3) Hungarian police arrive in Macedonia to help control flow of migrants.Το τότε είναιτώρα
Όλα τριγύρω αλλάζουνε κι όλα τα ίδια μένουν
Σημειώσεις
[1] Αναθεωρώντας -σιωπηρά- τη Συνθήκη της Αμάσειας (27 Αυγ 2016).
[2] Ορισμένες από τις χώρες που έχουν υποστεί partition ιστορικά, πέραν της Γερμανικής, της ΑυστροΟυγγρικής και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (στο partiotion της οποίας οι Η.Π.Α δεν συμμετείχαν), είναι οι εξής: Πολωνία (τρεις ή τέσσερις φορές. Εξαρτάται πως μετρά κανείς), Ιρλανδία (ισχύει ακόμη), Καταλονία (επίσης), Πρωσσία, Λουξεμβούργο, Τσεχοσλοβακία, Κορεά (Νότια και Βόρεια), Ινδίες (ανατολική και δυτική Βεγγάλη, Πακιστάν, Μπαγκλαντές), Νοτιοσλαβία, Ινδονησία και... η Κύπρος (de facto). Βλέπουμε πόσο επίκαιρα είναι τα προβλήματα στις περισσότερες περιπτώσεις. Τέλος, ασφαλώς έχουμε partition και σε μια ολόκληρη ήπειρο (!). Αναφερόμαστε στη διαίρεση και διανομή της Αφρικής τον 19ο αιώνα μέσω της οποίας ολοκληρώνεται η πρώτη φάση της επέκτασης του παγκόσμιου πολιτικού συστήματος, ως συστήματος κρατών παγκοσμίων διαστάσεων. Η Κίνα αποτελεί άλλη, δική της κατηγορία.
[3] Η «Δημοκρατία της Βαϊμάρης», Republik von Weimar και Weimar Republic, αποτελεί κατοπινό ιστορικό και πολιτικό όρο που χρησιμοποιήσε αρχικά ο Χίτλερ και αργότερα έγινε ευρέως γνωστός. Η επίσημη ονομασία ήταν Deutsches Reich και η διάρκεια ζωής της ήταν από το 1871 (δηλαδή από την αυτοκρατορική ενοποίηση της Γερμανίας) μέχρι το 1943. Deutsches Reich μιας συγκεκριμένης περιόδου λοιπόν, διαφορετικά, είναι περίπου σαν να ισχυριζόμαστε πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία έπαψε να υπάρχει με το Σύνταγμα του 1876. Το Σύνταγμα της Βαϊμάρης υιοθετήθηκε στις 11 Αυγούστου 1919. Ομοσπονδιακή Συνταγματική Μοναρχία υπό Κοινοβουλευτικό Σύστημα Διακυβέρνησης. Αυτή είναι μια σχετικά αξιοπρεπής -ως προς το σεβασμό και την ακρίβεια των εννοιών και των νοημάτων- περιγραφή.
[4] i. Η μακρά παγκόσμια κυρίαρχη τάση των τελευταίων δύο αιώνων και η αντίστροφη πειραματική ακροβασία της Ε.Ε (12 Μαρ 2015), ii. Από το ευρωκεντρικό πολυπολικό στο εξωευρωπαϊκό διπολικό σύστημα. Ιστορική αναδρομή και επιπτώσεις για τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη και την Ε.Ε, iii. Η προαναφερθείσα ανάγνωση-ερμηνεία των πραγμάτων (Αμερικανική Επανάσταση, μεταπολεμική αφρικανική και ασιατική αντιαποικιοκρατική επανάσταση) υποβαθμίζεται μέσω της «αδελοφοποίησης», ταύτισης ή της μονόπλευρης ανάδειξης της συνάφειας ανάμεσα σε Αμερικανική και Γαλλική Επανάσταση. Οι Η.Π.Α όμως ιστορικά αποτελούν μια μετα-αποικιακή αντι-ευρωπαϊκή/αποικιοκρατική (και αντιμοναρχική) δύναμη
[5] Σύντομη αναφορά περί κρατών. 1950-2010 (29 Απρ 2015).
[6] Αν και πολλά πράγματα, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα στο παρόν, κρίθηκαν ή είχαν κριθεί μέχρι περίπου την περίοδο που πέθαινε ο Κονδύλης (τον οποίον δεν ανακαλύψαμε όλοι κατά τη διάρκεια της κρίσης).
[7] Μάλιστα πρόσφατα είχαμε και: Study finds close genetic connection between Jews, Kurds. Και άλλες «σχιζοφρένειες». Θα επανέλθουν και τα περί lost tribes σε λίγο.
[8] Η Ουγγαρία παλαιότερα μετετράπει σε «νεκρό σημείο», όπως περίπου η Σερβία τις τελευταίες δεκαετίες, όπου όλες οι πολιτικές των «δυτικών» - διάβαζε φιλελεύθερων - δυνάμεων στρέφονται εναντίον ενός και μόνον λαού: των Σέρβων. Παρόμοια πράγματα πέρασαν παλαιότερα οι Ούγγροι. Οι δε Πολωνοί αποτελούν διαχρονικό παράδειγμα τους τελευταίους αιώνες, από τους γείτονες τους όμως (Για τους Σλοβάκους, που βρίσκονται σφηνωμένοι ανάμεσα σε όλους αυτούς θα μιλήσουμε άλλη στιγμή). Η περίφημη δυτική Ευρώπη δεν θα παραμείνει αυτή η μυθοποιημένη - για ορισμένους τέλος πάντων - περιοχή εάν υπάρξει ενοποίηση ή συνεκτικότητα στην κεντρική Ευρώπη (με μια ευρεία και όχι στενή έννοια της) και συνεννοήσεις ή/και συνεργασίες στην ανατολική Μεσόγειο. Την άνοδο και την διατήρηση της προνομιακής της θέσης την οφείλει και στην αποδυνάμωση, την πολυδιάσπαση και τον κατακερματισμό των δύο αυτών περιοχών (καθόλου τυχαίο που κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου έχασε τα παγκόσμια πρωτεία της. Απολύτως φυσική ιστορική και πολιτική εξέλιξη).
[9] Επικρατεί μια σχετική θολούρα σε αρκετούς γύρω από το ζήτημα. Για τη Συνθήκη του Σάν Ρέμο, των Σεβρών και της Λωζάννης θα επανέλθουμε σε ειδικό σημείωμα.
[10] Για οσες και όσους δεν γνωρίζουν, ο όρος «Γεωργία» δεν αποτελεί ονομασία εθνικού κράτους αλλά πολιτιστικού χώρου ή περιοχής (όπως π.χ Αγγλόσφαιρα και Hispanidad για τις αποικιακές δυνάμεις, Κεντρική Ευρώπη ή Turkestan). Κατά παρόμοιο τρόπο μπορούν ή/και πρέπει να προσεγγίζονται ως ιστορικές και πολιτιστικές περιοχές, πέραν της Γεωργίας, η Μακεδονία και η Αρμενία (σε όλους τους προηγούμενους πολιτιστικούς χώρους έγινε προσπάθεια να δοθεί μια καθαρά εθνοκρατική υπόσταση, ασφαλώς συρρικνωμένη). Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να ισχυριστεί κανείς πως λειτουργούν οι όροι Θράκη και Ιβηρία (Γεωργία και αρχαία Ιβηρία είναι δίπλα η μια στην άλλη στον Καύκασο) όπως και ο όρος Αλβανία (Αλβανίες, με παραφθορές, υπήρχαν ή υπάρχουν από τον Καύκασο μέχρι τη Βαλκανική και την Βρετανία-Σκωτία. Οι αρχαίοι είχαν τον όρο Άρβωνα). Η κωδικοποίηση και απλοποίηση όλων των προηγούμενων (προκειμένου να μην βραχυκυκλώσει ο ευρωκεντρικός «αριστεροδεξιός» homo κομμάτικους ideologicus neóterikous ψηφοφόριους) γίνεται υπό τον όρο «εθνικισμός».
[11] Στη Συνθήκη του Κάρς εδράζεται και το ζήτημα του Nakhichevan. Όχι, δεν υπάρχει μονάχα το Nagorno-Karabakh στις σχέσεις Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν. Υπάρχει και το Nakhichevan που σχεδόν όλοι λησμονούν. Συνυπολογίστε στα προηγούμενα και τα έξι αρμενικά βιλαετία της Συνθήκης του Βερολίνου. Εκείνη την περίοδο έχουμε την κουρδική εξέγερση του Αραράτ, Ararat rebellion. Η Republic of Ararat είχε χρόνο ζωής μόλις τρία έτη. Την Αρμενία και την Μακεδονία ως περιοχές - και όχι ως κράτη - τις αναφέρω γιατί, αν τις συνδυάσεται στο μυαλό σας με την προηγούμενη παρατήρηση για την «ανεξαρτησία» και «εθνοκρατικοποίηση» παλαιών-πρώην οθωμανικών βιλαετιών, έχουν τη σημασία τους.