I
Πετυχημένο πραξικόπημα στην Αίγυπτο και καθαίρεση του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου Προέδρου στην ιστορία της χώρας - όπως αναγνωρίζει ακόμη και το πλέον απεχθές προς τη Μουσουλμανική Αδελφότητα καθεστώς της Συρίας του Assad [1]. Αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία, ρήξη στις σχέσεις Τουρκίας και Η.Π.Α και απομάκρυνση τους (με παράλληλη προσέγγιση Τουρκίας και Ιράν). Και τώρα, εν αναμονή πραξικοπήματος στο Κατάρ, φτάσαμε στο σημείο -σύμφωνα με μη επιβεβαιωμένες πληροφορίες- ιρανικές δυνάμεις να φυλάνε το Παλάτι του Εμίρη [2] και η Τουρκία, με αφορμή την περιφερειακή κρίση και την προσπάθεια απομόνωσης του, να αποστέλλει -προγραμματισμένες μεν εσπευσμένα δε-, στρατιωτικές δυνάμεις στη βάση της στο Κατάρ.
Δεν οικοδομούνται έτσι περιφερειακές αρχιτεκτονικές (Αμερική μου). Περιφερειακά συντρίμμια και ερείπια δημιουργούνται.
Στον ψυχρό πόλεμο μπορεί να οικοδομούνταν. Στον «μετα-Δυτικό» (θα γίνει της μόδας ο όρος) κόσμο στον οποίο ζούμε σήμερα, δύσκολα, πολύ δύσκολα. Που θα οικοδομηθεί αρχιτεκτονική; Σε μια πραξικοπηματική Αίγυπτο και σε μια τρεμάμενη και ασταθή Σαουδική Αραβία; (που δεν μπορεί να κάνει καλά μια εδαφική παρωνυχίδα, παρά μόνο με την άνευ όρων υποστήριξη των Η.Π.Α). Είναι αυτά στέρεα και γερά θεμέλια για έναν μακροπρόθεσμό σχεδιασμό;
Σε περίπτωση που δεν το γνωρίζετε, το 75% με 80% των αραβικών παραλίων του Κόλπου (των παραλίων -και όχι της ενδοχωρας- των κρατών Κουβέιτ, Σαουδική Αραβία, Μπαχρέιν, Κατάρ κ.λπ) κατοικούνται από Σιίτες. Δηλαδή στα παράλια απέναντι από το Σιιτικό Ιράν κατοικούν πλειοψηφικά Άραβες Σιίτες.
Η Σαουδική Αραβία πιθανόν να έχει πραγματοποιήσει έναν επικίνδυνο και εσφαλμένο στρατηγικό υπολογισμό στην προσπάθεια της να επιβάλλει τη βούλησή της στο μικρό εδαφικά Κατάρ. Έχει διασαλεύσει την περιφερειακή τάξη πάνω στην οποία στηρίχθηκε προκειμένου να αντιμετωπίσει την επιρροή και τη κυριαρχία του Ιράν. Εάν ο πόλεμος στη Συρία έφερε κοντά τη Σαουδική Αραβία και τη Τουρκία, η κριση στο Κατάρ κάνει το αντίθετο. Απομακρύνει τις δύο χώρες.
Η Σαουδική Αραβία δεν αποτελεί κίονα ή θεμέλιο αλλά αδύναμο κρίκο, στην οικοδόμηση μιας αμερικανογενούς περιφερειακής αρχιτεκτονικής.
Και με το κουρδικό τα ίδια θα είχαν αν δεν συναινούσαν -μέχρι ποιού βαθμού θα δούμε- οι Ρώσσοι. Ασφαλώς και το Κυπριακό, το Κουρδικό και το Αραβικό υπό τη Σαουδική Αραβία δεν είναι ασύνδετα μεταξύ τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδίωκαν και ήθελαν μέχρι το 2015 να έχουν κλείσει το Κυπριακό (υπό την προηγούμενη διοίκηση Ομπάμα «έπρεπε» να είχε κλείσει). Δεν τα κατάφεραν. Γενικότερα, η βούληση και οι σχεδιασμοί των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής συγκρούονται σφοδρά με την πραγματικότητα.
Οι Αμερικανοί κάνουν λάθος. Η σωστή κίνηση -η μόνη ορθή άλλωστε της προηγούμενης διοίκησης- ήταν η προσπάθεια κοινωνικοποίησης του Ιράν στο διεθνές και περιφερειακό σύστημα (και η δέσμευση του μέσω μιας διαδικασίας ανάληψης υποχρεώσεων). Όχι το boosting, η άνευ όρων ενίσχυση, προώθηση και υποστήριξη της Σαουδικής Αραβίας.
[2] Η πληροφορία περί ιρανικών δυνάμεων που βρίσκονται στο Παλάτι του Εμίρη του Κατάρ προέρχεται από αιγυπτιακές και ισραηλινές πηγές. Εγώ την αναφέρω. Εσείς θα κρίνετε κατά πόσο είναι αξιόπιστη ή όχι. Πιθανώς να αποσκοπεί στον ερεθισμό των Η.Π.Α προκειμένου να αυξηθούν οι πιθανότητες άμεσης παρέμβασης τους. Όπως και να 'χει. Η στάση της Τουρκίας και του Ιράν αποτελούν αποτρεπτικούς παράγοντες ενός ακόμη πραξικοπήματος με ρίζα τη Σαουδική Αραβία μετά από αυτό της Αιγύπτου (θυμίζω πως στρατεύματα της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων συνέβαλαν στην καταστολή και συντριβή της εξέγερσής στο Μπαχρέιν το 2011 - είπαμε, στα παράλια κατοικούν Σιίτες).
• Το πλέον καθοριστικό σημείο των τελευταίων ετών, που αλλάζει τα πάντα στην περιοχή, είναι το πραξικόπημα στην Αίγυπτο. Από εκείνο το σημείο ξεκινούν και οι δυσκολίες και τα προβλήματα της Τουρκίας (η λεωφόρος μετατρέπεται σε κακοτράχαλο δρόμο) και γενικότερα μεταβάλλεται το τοπίο στη Μέση Ανατολή. Μέχρι τότε η επιρροή της Τουρκίας ανέβαινε ασταμάτητα και με ταχύτατους ρυθμούς ενώ η επιρροή της Σαουδικής Αραβίας -και του Ισραήλ- εξαϋλώνόταν και ο ετεροκαθορισμός τους αυξανόταν. Game Changer. Με όλη τη σημασία της φράσης.
• Προκειμένου να μεταβληθούν οι συσχετισμοί δύναμης στη δυτική Ασία προς όφελος της Σαουδικής Αραβίας απαιτείται άμεση παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτείων. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Τουρκία, Ιράν, Ιράκ, Λίβανος, Ιορδανία, Κουβέιτ, Ομάν, Σουδάν, Αλγερία, Μαρόκο και Τυνησία, είναι διστακτικές, αρνούνται ή αποστασιοποιούνται από τη στρατηγικής της Σαουδικής Αραβίας να απομονώσει το Κατάρ.
• Η πιθανότητα πραξικοπήματος στο Κατάρ ειναι που θέτει την Τουρκία σε επιφυλακή για την πιθανότητα ενός νέου πραξικοπήματος. Η Τουρκία ναι μεν στηρίζει το Κατάρ, ωστοσο δεν μπορεί και δεν επιθυμεί να διακινδυνεύσει πλήρως τις σχέσεις της με τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Το Ιράν προσέφερε στο Κατάρ τρία λιμάνια του προς χρήση (πάλι καβάλα στο άλογο το Ιράν σε σχέση με Τουρκία και Σαουδική Αραβία).
• Και εκτός όλων των άλλων, πέρα από όλα τα προηγούμενα, αναμένεται και η πτώση της Raqqa, η οποία το πιθανότερο είναι πως θα σηματοδοτήσει την αρχή για ένα νέο μεσανατολικό πανδαιμόνιο. Ίσως να ξεκινήσει μια πραγματική ανοιχτή σύγκρουση, υπό τη έννοια ότι θα βγούν στην επιφάνεια οι πραγματικές δυνάμεις δίχως να κρύβονται πίσω από proxies (κάτι τέτοιο φανερώνει και η προσέγγιση των Κούρδων της Συρίας με τη Σαουδική Αραβία. Η Σαουδική Αραβία δεν γίνεται να μην αναδυθεί στην επιφάνεια, να μην φανερωθεί, καθώς χάνεται ο προηγούμενος proxy). Η Raqqa και η Doha απομακρύνουν όχι μονάχα τη Σαουδική Αραβία αλλά και τις Ηνωμένες Πολιτείες από την Τουρκία.
Οι γεωπολιτικές τεκτονικές πλάκες της Μέσης Ανατολής βρίσκονται σε κίνηση. Σεισμοί και μεγάλες ανακατατάξεις στην περιοχή του Περσικού Κόλπου καθίστανται σχεδόν αναπόφευκτες.
Δεν οικοδομούνται έτσι περιφερειακές αρχιτεκτονικές (Αμερική μου). Περιφερειακά συντρίμμια και ερείπια δημιουργούνται.
Στον ψυχρό πόλεμο μπορεί να οικοδομούνταν. Στον «μετα-Δυτικό» (θα γίνει της μόδας ο όρος) κόσμο στον οποίο ζούμε σήμερα, δύσκολα, πολύ δύσκολα. Που θα οικοδομηθεί αρχιτεκτονική; Σε μια πραξικοπηματική Αίγυπτο και σε μια τρεμάμενη και ασταθή Σαουδική Αραβία; (που δεν μπορεί να κάνει καλά μια εδαφική παρωνυχίδα, παρά μόνο με την άνευ όρων υποστήριξη των Η.Π.Α). Είναι αυτά στέρεα και γερά θεμέλια για έναν μακροπρόθεσμό σχεδιασμό;
II
Οι Σαουδάραβες μέσω της απομόνωσης του Κατάρ και της κρίσης που δημιούργησαν επιδιώκουν να μεταβάλλουν την ισορροπία δυνάμεων, να αλλάξουν το Status Quo στην περιοχή. Έθεσαν σε κίνηση μια διαδικασία αλλαγής των συσχετισμών δύναμης στην περιοχή (κρίνοντας προφανώς πως η υπάρχουσα δεν είναι ευνοϊκή). Το Status Quo ίσως αλλάξει. Όχι όμως απαραίτητα προς όφελος τους.Σε περίπτωση που δεν το γνωρίζετε, το 75% με 80% των αραβικών παραλίων του Κόλπου (των παραλίων -και όχι της ενδοχωρας- των κρατών Κουβέιτ, Σαουδική Αραβία, Μπαχρέιν, Κατάρ κ.λπ) κατοικούνται από Σιίτες. Δηλαδή στα παράλια απέναντι από το Σιιτικό Ιράν κατοικούν πλειοψηφικά Άραβες Σιίτες.
Η Σαουδική Αραβία πιθανόν να έχει πραγματοποιήσει έναν επικίνδυνο και εσφαλμένο στρατηγικό υπολογισμό στην προσπάθεια της να επιβάλλει τη βούλησή της στο μικρό εδαφικά Κατάρ. Έχει διασαλεύσει την περιφερειακή τάξη πάνω στην οποία στηρίχθηκε προκειμένου να αντιμετωπίσει την επιρροή και τη κυριαρχία του Ιράν. Εάν ο πόλεμος στη Συρία έφερε κοντά τη Σαουδική Αραβία και τη Τουρκία, η κριση στο Κατάρ κάνει το αντίθετο. Απομακρύνει τις δύο χώρες.
Η Σαουδική Αραβία δεν αποτελεί κίονα ή θεμέλιο αλλά αδύναμο κρίκο, στην οικοδόμηση μιας αμερικανογενούς περιφερειακής αρχιτεκτονικής.
III
Όπως βιάζονται να κλείσουν το Κυπριακό οι Αμερικανοί, άλλο τόσο βιάζονται να δημιουργήσουν ένα «αραβικό ΝΑΤΟ» (ή μια Συνθήκη για έναν «Οργανισμό της Εγγύς Ανατολής» όπως προσεγγίζουν, κάπως παραλλαγμένα, τα περιφερειακά πράγματα οι Ισραηλινοί). Οι Αμερικανοί έχουν γίνει τσαπατσούληδες.Και με το κουρδικό τα ίδια θα είχαν αν δεν συναινούσαν -μέχρι ποιού βαθμού θα δούμε- οι Ρώσσοι. Ασφαλώς και το Κυπριακό, το Κουρδικό και το Αραβικό υπό τη Σαουδική Αραβία δεν είναι ασύνδετα μεταξύ τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδίωκαν και ήθελαν μέχρι το 2015 να έχουν κλείσει το Κυπριακό (υπό την προηγούμενη διοίκηση Ομπάμα «έπρεπε» να είχε κλείσει). Δεν τα κατάφεραν. Γενικότερα, η βούληση και οι σχεδιασμοί των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής συγκρούονται σφοδρά με την πραγματικότητα.
Οι Αμερικανοί κάνουν λάθος. Η σωστή κίνηση -η μόνη ορθή άλλωστε της προηγούμενης διοίκησης- ήταν η προσπάθεια κοινωνικοποίησης του Ιράν στο διεθνές και περιφερειακό σύστημα (και η δέσμευση του μέσω μιας διαδικασίας ανάληψης υποχρεώσεων). Όχι το boosting, η άνευ όρων ενίσχυση, προώθηση και υποστήριξη της Σαουδικής Αραβίας.
Σημειώσεις - Επισημάνσεις
[1] Από επίσημη κυβερνητική (Ministry of Information) ηλεκτρονική εφημερίδα της Συρίας (ως προς το θέμα της αναγνώρισης του απεχθούς για την ασαντική Συρία μεν, εκλεγμένου δε, Morsi):''Egypt accused Qatar of supporting "terrorist" organizations, including the Muslim Brotherhood which it has been cracking down on since the 2013 coup against the country’s first ever democratically-elected leader, Mohamed Morsi''.[2] Η πληροφορία περί ιρανικών δυνάμεων που βρίσκονται στο Παλάτι του Εμίρη του Κατάρ προέρχεται από αιγυπτιακές και ισραηλινές πηγές. Εγώ την αναφέρω. Εσείς θα κρίνετε κατά πόσο είναι αξιόπιστη ή όχι. Πιθανώς να αποσκοπεί στον ερεθισμό των Η.Π.Α προκειμένου να αυξηθούν οι πιθανότητες άμεσης παρέμβασης τους. Όπως και να 'χει. Η στάση της Τουρκίας και του Ιράν αποτελούν αποτρεπτικούς παράγοντες ενός ακόμη πραξικοπήματος με ρίζα τη Σαουδική Αραβία μετά από αυτό της Αιγύπτου (θυμίζω πως στρατεύματα της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων συνέβαλαν στην καταστολή και συντριβή της εξέγερσής στο Μπαχρέιν το 2011 - είπαμε, στα παράλια κατοικούν Σιίτες).
Επισημάνσεις
• Μέσω του Κυπριακού, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής επιδιώκουν την διευθέτηση και εξομάλυνση των σχέσεων Τουρκίας - Ισραήλ και Τουρκίας - Αιγύπτου, τον κατευνασμό της Τουρκίας και, μέσω της αποδοχής της παρουσίας της στην Κύπρο, την παρεμπόδιση μιας μελλοντικής «ευρωπαϊκής» άμυνας δίχως τη συμμετοχή της Τουρκίας. Στα μυαλά των Αμερικανών όλα αυτά.• Το πλέον καθοριστικό σημείο των τελευταίων ετών, που αλλάζει τα πάντα στην περιοχή, είναι το πραξικόπημα στην Αίγυπτο. Από εκείνο το σημείο ξεκινούν και οι δυσκολίες και τα προβλήματα της Τουρκίας (η λεωφόρος μετατρέπεται σε κακοτράχαλο δρόμο) και γενικότερα μεταβάλλεται το τοπίο στη Μέση Ανατολή. Μέχρι τότε η επιρροή της Τουρκίας ανέβαινε ασταμάτητα και με ταχύτατους ρυθμούς ενώ η επιρροή της Σαουδικής Αραβίας -και του Ισραήλ- εξαϋλώνόταν και ο ετεροκαθορισμός τους αυξανόταν. Game Changer. Με όλη τη σημασία της φράσης.
• Προκειμένου να μεταβληθούν οι συσχετισμοί δύναμης στη δυτική Ασία προς όφελος της Σαουδικής Αραβίας απαιτείται άμεση παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτείων. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Τουρκία, Ιράν, Ιράκ, Λίβανος, Ιορδανία, Κουβέιτ, Ομάν, Σουδάν, Αλγερία, Μαρόκο και Τυνησία, είναι διστακτικές, αρνούνται ή αποστασιοποιούνται από τη στρατηγικής της Σαουδικής Αραβίας να απομονώσει το Κατάρ.
• Η πιθανότητα πραξικοπήματος στο Κατάρ ειναι που θέτει την Τουρκία σε επιφυλακή για την πιθανότητα ενός νέου πραξικοπήματος. Η Τουρκία ναι μεν στηρίζει το Κατάρ, ωστοσο δεν μπορεί και δεν επιθυμεί να διακινδυνεύσει πλήρως τις σχέσεις της με τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Το Ιράν προσέφερε στο Κατάρ τρία λιμάνια του προς χρήση (πάλι καβάλα στο άλογο το Ιράν σε σχέση με Τουρκία και Σαουδική Αραβία).
• Και εκτός όλων των άλλων, πέρα από όλα τα προηγούμενα, αναμένεται και η πτώση της Raqqa, η οποία το πιθανότερο είναι πως θα σηματοδοτήσει την αρχή για ένα νέο μεσανατολικό πανδαιμόνιο. Ίσως να ξεκινήσει μια πραγματική ανοιχτή σύγκρουση, υπό τη έννοια ότι θα βγούν στην επιφάνεια οι πραγματικές δυνάμεις δίχως να κρύβονται πίσω από proxies (κάτι τέτοιο φανερώνει και η προσέγγιση των Κούρδων της Συρίας με τη Σαουδική Αραβία. Η Σαουδική Αραβία δεν γίνεται να μην αναδυθεί στην επιφάνεια, να μην φανερωθεί, καθώς χάνεται ο προηγούμενος proxy). Η Raqqa και η Doha απομακρύνουν όχι μονάχα τη Σαουδική Αραβία αλλά και τις Ηνωμένες Πολιτείες από την Τουρκία.
Οι γεωπολιτικές τεκτονικές πλάκες της Μέσης Ανατολής βρίσκονται σε κίνηση. Σεισμοί και μεγάλες ανακατατάξεις στην περιοχή του Περσικού Κόλπου καθίστανται σχεδόν αναπόφευκτες.