Αντί-συσπειρώσεις και μεταβολές.

1) Η Τουρκία εισήλθε στο ΝΑΤΟ λόγω της πίεσης που δεχόταν από τη σοβιετική Ρωσσία στα Στενά και στις επαρχίες Kars-Ardahan. 2) Η Τουρκία θέλει μέσω του ΝΑΤΟ να έχει λόγο στα Βαλκάνια και την ανατολική Ευρώπη, και όχι να περιοριστεί στη Μέση Ανατολή. 3) Η Τουρκία θεωρεί πως, σε ό,τι αφορά τη σχέση της με τη Ρωσία, έχει πετύχει την ευνοϊκότερη γι'αυτήν συγκυρία από την εποχή του πολέμου του Προύθου (1710).

Η μείωση των πίεσεων και των άμεσων απειλών από πλευράς Ρωσσίας (1), η μη ικανοποίηση από το ρόλο και το λόγο που έχει η Τουρκία στα πλαίσια του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια και την ανατολική Ευρώπη (2), και η αντίληψη περί ευνοϊκής συγκυρίας σε ό,τι αφορά τις ιστορικά ανταγωνιστικές της σχέσεις με τη Ρωσσία (3), σε συνδυασμό με την επανένωση της Γερμανιας και τη διεύρυνση των πεδίων επιρροής και ισχύος της τελευταίας στην ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια (πεδία ενδιαφέροντος τόσο της Ρωσσίας όσο και της Τουρκίας) και την είσοδο χωρών της ανατολικής Ευρώπης στο ΝΑΤΟ (απώλεια πλεονεκτημάτων. Η Τουρκία είναι η μόνη χώρα σε αυτή την περιοχή που είναι μέλος του ΝΑΤΟ, αλλά όχι της Ε.Ε), πρώτον, σχετικοποιούν τη σημασία και τη βαρύτητα κυρίως της Ε.Ε και σε κάποιο βαθμό, μικρότερο όμως, του ΝΑΤΟ για την Τουρκία (μικρότερο σε σχέση με την Ε.Ε, γιατί η Τουρκία επιδιώκει να επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις της με τις Η.Π.Α και να βασίσει επ'αυτών τις σχέσεις της με το ΝΑΤΟ. Εάν το ΝΑΤΟ γίνει λιγότερο ευρωπαϊκό και περισσότερο αμερικάνικό, θα είναι ευχής έργον για την Τουρκία), και δεύτερον, φανερώνουν ότι η σύναψη στενότερων σχέσεων Τουρκίας και Ρωσσίας, δεν είναι άνευ λόγου, ουσίας και λογικής. Πόσο μάλλον εάν σταθμίσουμε πως την επομένη της απόπειρας πραξικοπήματος, η Ε.Ε δεν προέβει σε θερμές δηλώσεις στήριξης και συμπαράστασης και ορισμένα κράτη-μέλη της τα... είχαν βάψει μαύρα.

16 χρόνια πριν από σήμερα, γράφονταν τα εξής: «Η τάση της Ε.Ε, η οποία συνεχίζει να διευρύνεται προς Ανατολάς, να θέτει και τις δύο χώρες (Τουρκία και Ρωσσία) στο περιθώριο αποτελεί τον παράγοντα ο οποίος έχει συμβάλει, πέραν της διάστασης του ιστορικού ανταγωνισμού στις τουρκορωσικές σχέσεις, στην προσέγγιση των δύο χωρών και ο οποίος ενδέχεται να τις αναγκάσει να συνάψουν στενότερες σχέσεις μελλοντικά. Αυτή η σχέση... είναι ικανή να δώσει άλλες διαστάσεις στις τουρκορωσικές σχέσεις». H κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους και η απόπειρα πραξικοπήματος τελικά δεν εμπόδισαν και κυρίως δεν ανέστρεψαν τη σύναψη στενότερων τουρκορωσικών σχέσεων (Τελικά: γιατί για κάποιο χρονικό διαστημα, συνέβη). Το προηγούμενο αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό και επαναλαμβανόμενο μοτίβο των δυνάμεων του status quo, τόσο στο αμερικανικό και το τουρκικό, όσο και στο γαλλικό εσωτερικό-εθνικό πολιτικό τοπίο-σύστημα (η στάση ως προς τη Ρωσσία - σε συνάφεια με τη Γερμανία).

Η ΤουρκοΡωσική προσέγγιση, η οποία δεν μπορεί να θεωρείται παγιωμένη και δεδομένη είναι όμως υπαρκτή και απολύτως ερμηνεύσιμη (μαζί με το Brexit, τις πιέσεις στο εσωτερικό της Γαλλίας, τη στοχοποίηση της Γερμανίας σε εμπορικό επίπεδο από τον Τράμπ κ.λπ), ολοκληρώνει την εικόνα των αντι-συσπειρώσεων που έχουν δημιουργηθεί μετά την ενοποίηση της Γερμανίας, τη μεταβολής της δομής ισχύος στην ευρωπαϊκή ήπειρο (δες και προηγούμενο πρόσφατο σχολιασμό), και την αλλαγή της δομής της Ε.Ε.

Και όπως έγραφα σε ένα αρκετά παλαιότερό κείμενο (πριν από Brexit) με τίτλο «Μεταβολές στους ενδοευρωπαϊκούς συσχετισμούς»:

Οι ενδοευρωπαϊκοί συσχετισμοί δύναμης έχουν μεταβληθεί και η ιστορία της ηπείρου εξελίσσεται στο νέο ευρωπαϊκό κέντρο βάρους, το οποίο έχει μεταφερθεί από το ευρωατλαντικό τρίγωνο Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία και Γερμανία (διπολικό σύστημα, διχοτομημένη Ευρώπη) στο ευρασιατικό τρίγωνο Γερμανίας, Ρωσίας και Τουρκίας (μεταδιπολική Ευρώπη). Η μεταβολή αυτή φανερώνεται και μέσω της χαλάρωσης της εσωτερικής συνοχής - και της κρίσης ή διάσπασης - του «δυτικού ή/και φιλελεύθερου» τρίγωνου Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας και Γερμανίας (της Γερμανίας που κοιτάζει προς τις Βρυξέλλες και τον Ρήνο).

Σε αυτή την ενδοευρωπαϊκή μεταβολή συνέβαλλαν αρχικά, η ενοποίηση της Γερμανίας (με την παράλληλη αποδυνάμωση της Γαλλίας) και έπειτα η διεύρυνση της Ε.Ε το 2004 προς ανατολάς. Η διεύρυνση του 2004, η οποία συμπεριλάμβανε δέκα (10) νέες χώρες, οκτώ (8) εκ των οποίων από την κεντρική και βόρεια ανατολική Ευρώπη, αποτέλεσε ταφόπλακα όχι μονάχα για τη συνοχή του «δυτικού ή/και φιλελεύθερου» τρίγωνου Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας και Γερμανίας αλλά και για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση (τον προσανατολισμό, την εξέλιξη και το μέλλον της). Αποτέλεσε επίσης εξωγενή παράγοντα επηρεασμού της ισχύος της Γαλλίας (δηλαδή περαιτέρω αποδυνάμωσης της)...

Με αυτή την διεύρυνση άλλαξε η δομή της Ε.Ε... και τοποθετήθηκαν τα θεμέλια για αυτό που σήμερα ορισμένοι ονομάζουν «Γερμανική Ευρώπη». Θεωρώ τον όρο παραπλανητικό. Δεν με ενδιαφέρει να ασκήσω πολεμική στη Γερμανία (προσωπικά δεν πιστεύω πως εάν αλλάξουν οι οικονομικές «πολιτικές λιτότητας» θα αντιστραφούν οι φυγόκεντρες τάσεις στο εσωτερικό της Ε.Ε. Θεωρώ αυτή την οικονομίστικη άποψη μύθο).

Συμπυκνώνω τις πιο σημαντικές, κατά την προσωπική μου εκτίμηση, εξελίξεις:

1) Αποδυνάμωση του τρίγωνου Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας και Γερμανίας - και της εσωτερικής συνοχής του - που αποτελούσε τον πυρήνα της Ε.Ε και «απο-δυτικοευρωπαϊκοποίηση» της τελευταίας. 2) Το εσωτερικό του τριγώνου Γερμανίας, Ρωσίας, Τουρκίας (Πολωνία, Ουγγαρία, Ουκρανία) αποκτά μεγαλύτερη σημασία και βαρύτητα από το εσωτερικό του τριγώνου Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία (Κάτω Χώρες, Βέλγιο, Ολλανδία). Το Βέλγιο είναι ίσως η μόνη χώρα που ήθελε πραγματικά Ένωση με όλη της σημασία της λέξης (μια αποσυσπείρωση ή αλλαγή στις σχέσεις Γαλλίας, Ολλανδίας, Γερμανίας θα μπορούσε να το επηρεάσει αρνητικά). Αντίθετα, τα κράτη του εσωτερικού μικρού τριγώνου Visegrád της ανατολικής Ευρώπης χρησιμοποίησαν την Ε.Ε προκειμένου να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ. 3) Η Γερμανία, εκ των πραγμάτων, άρχισε να κοιτά περισσότερο προς την ευρωπαϊκή γη της ανατολής παρά προς την ατλαντική θάλασσα της δύσης.

Το δημοψήφισμα στο Ηνωμένο Βασίλειο και η άνοδος της Le Pen αποτελούν ιδιαίτερες εκφράσεις που δεν είναι άσχετες με αυτή την δομική μεταβολή (παράλληλα και με την υπερεθνικοποίηση της Ε.Ε). Και να παραμείνει το Ηνωμένο Βασίλειο στην Ε.Ε και να μην κερδίσει τις Γαλλικές προεδρικές εκλογές του 2017 η Le Pen, ούτε το κέντρο βάρους μπορεί να επιστρέψει στην δύση και τις Κάτω Χώρες - και στην προ διεύρυνσης του 2004 συνθήκη - ούτε η εσωτερική συνοχή του (δυτικού, ευρωατλαντικού ή/και φιλελεύθερου) τριγώνου Ηνωμένο Βασιλείου, Γαλλίας και Γερμανίας μπορεί να αποκατασταθεί... το «δεν συνέβη» δεν οδηγεί σε κάποιο «τέλος», αλλά σε μια νέα φάση στο εσωτερικό των εθνικών κοινωνικών σχηματισμών: στις χώρες παγιώνονται νέα πολιτικά «στρατόπεδα» και «γραμμές» διαφόρων ειδών, αποδομούνται ή δυσλειτουργούν τα εθνικά πολιτικά συστήματα, η κομματική και πολιτική πόλωση ενισχύεται, ο αξιακός διχασμός κυριαρχεί, τα κοινωνικά αδιέξοδα μεγαλώνουν. Όλα τα προηγούμενα θα δυσχεράνουν σημαντικά τόσο την αποτελεσματική διακυβέρνηση και την επίτευξη συναινέσεων, όσο και την λήψη κρίσιμων αποφάσεων των κρατών.

Η ενοποίηση της Γερμανίας και η διεύρυνση του 2004 αποτελούν δομικούς παράγοντες - ανεξάρτητα θελήσεων - αποσυσπείρωσης του «δυτικού» τριγώνου αυτού καθεαυτού και χαλάρωσης της εσωτερικής συνοχής του. Είναι συστημική η απομάκρυνση του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας και της Γερμανίας. Η Γαλλία μπορεί να επιδιώξει να παραμείνει κοντά στη Γερμανία αλλά το πιθανότερο είναι πως κάτι τέτοιο θα έχει τραγικές συνέπειες για το εσωτερικό της, το οποίο θα κινδυνεύσει να «εκραγεί».

Ολοκληρώνω, επαναλαμβάνοντας και συμπυκνώνοντας. Οι ενδοευρωπαϊκοί συσχετισμοί δύναμης έχουν μεταβληθεί και η ιστορία της ηπείρου εξελίσσεται στο νέο ενδοευρωπαϊκό κέντρο βάρους, το οποίο έχει μεταφερθεί από το ευρωατλαντικό τρίγωνο Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία και Γερμανία (διπολικό σύστημα, διχοτομημένη Ευρώπη) στο ευρασιατικό τρίγωνο Γερμανίας, Ρωσίας και Τουρκίας (μεταδιπολική - και εν τέλει πολυδιασπασμένη και όχι ενιαία - Ευρώπη). Η ιστορία της ηπείρου εξελίσσεται στο εσωτερικό αυτού του τριγώνου ενεργητικά (το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία ετεροκαθορίζονται σε μεγάλο βαθμό και αντιδρούν σε αυτόν τον ετεροκαθορισμό).