21 Δεκεμβρίου 2016.

Εν τω μεταξύ, διαβάζω σε άρθρο πρώην Ινδού διπλωμάτη (Bhadrakumar), πως υπάρχουν σημαντικές εξελίξεις στις σχέσεις Ρωσίας-Ιράν, που αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής από πλευράς Νέου Δελχί. Η επισήμανση αφορά την επίτευξη προκαταρκτικής συμφωνίας ανάμεσα σε Τεχεράνη και Μόσχα για την αντικατάσταση του δολαρίου στις διμερείς εμπορικές τους συναλλαγές, από τα εθνικά-τοπικά τους νομίσματα. Αφού ο διπλωμάτης ερμηνεύει τη κίνηση, αναφέρεται στους λόγους, τους συμβολισμούς, στην Κίνα (η οποία κινείται προς παρόμοια κατεύθυνση, πιο επιφυλακτικά όμως), τοποθετεί τη συμφωνία στο πλαίσιο της νέας αμερικανικής διοίκησης. Επισημαίνει επίσης ότι υπάρχουν νέες εξελίξεις και στον ενεργειακό τομέα μεταξύ Ιράν και Ρωσίας και πως η διαφαινόμενη παρουσία της Ρωσίας στον ενεργειακό τομέα του Ιράν έχει βαθιές συνέπειες για την ενεργειακή ασφάλεια της Ινδίας: ''Time is ripe for India-Iran-Russia energy tie-up''.

Από τις Φιλιππίνες μέχρι τη Μαλαισία και από την Ινδία μέχρι την Τουρκία, οι Η.Π.Α χάνουν συνεχώς επιρροή. Παντού. Οι συσχετισμοί άλλαζουν σε παγκόσμια κλίμακα και κενά ισχύος συνεχώς καλύπτονται.

Η διοίκηση Obama (περισσότερο η δεύτερη θητεία) υπήρξε καταστροφική σε διεθνές επίπεδο για τις Η.Π.Α, για τη διεθνή εικόνα και ισχύ τους. Από που να αρχίσει κανείς και που να τελειώσει; Από τις διαχειρίσεις σε Ιράκ και Αφγανιστάν; (ποιά είναι η επιρροή του Ιράν σήμερα σε αυτές τις δύο χώρες;). Από το χάος της Λιβύης; Από την κατάσταση στην Ουκρανία; Ή μήπως στη Συρία; (ο μεγάλος ωφελημένος και στη Συρία, όπως στις περιπτώσεις του Αφγανιστάν και του Ιράκ, εάν συνεχίσουν έτσι τα πράγματα, θα είναι πάλι το Ιράν). Από το γεγονός πως οι δι/ευρω-ατλαντικές σχέσεις βρίσκονται στο χειρότερο σημείο τους εδώ και 70-80 χρόνια, από τη δεκαετία του 1930; (θα μπορούσα να αναφερθώ και στους χαμένους του β'παγκοσμίου πολέμου, και παραδοσιακούς μεταπολεμικούς «συμμάχους», την Ιαπωνία και τη Γερμανία, που το παίζουν «δύσκολοι», αλλά δε θα το κάνω). Ή μήπως από τη Μαλαισία και τις Φιλιππίνες (τις οποίες κινδυνεύουν να «χάσουν» για πρώτη φορά οι Η.Π.Α από το 1898-1901!), και το περίφημο ''Pivot to Asia''που αξίωνε να «απομονώσει» την Κίνα; (Στην περίπτωση της AIIBμάλιστα αυτοαπομόνωθηκαν οι Η.Π.Α, μένοντας αγκαζέ-engagé με την... Β. Κορέα. Αυτό δεν είναι ''Pivot''προς την Ασία, αλλά προς το Άγνωστο). Μήπως από το γεγονός πως η Τουρκία στρέφεται (έστω από ανάγκη) για πρώτη φορά σε τέτοιο βαθμό προς τη Ρωσία, το Ιράν, τη Μεσοποταμία και γενικότερα την Ανατολή και το Νοτο; Από που να αρχίσει κανείς και που να τελειώσει; Το μεγαλύτερο φιάσκο ομως, η μεγαλύτερη αποτυχία του Obama, ειναι ακριβώς η Ρωσία.

Η διοίκηση Obama υπήρξε κά-τα-στρο-φι-κή για τις Ηνωμένες Πολιτείες σε διεθνές επίπεδο. Ωστόσο θα πρέπει να είμαστε διανοητικά έντιμοι και ειλικρινείς. Οι μεταβολές αυτές, δε συμβαίνουν απλά και μόνον επειδή ο Obama ήταν «κακός» Πρόεδρος. Έχουν βαθύτερα αίτια και προκύπτουν από αναγκαιότητες (γεωφυσικές, ιστορικές και πολιτικές), τις οποίες ορισμένοι στην Ουάσινγκτον αρνούνται πεισματικά να αντικρίσουν.

[-] Σε διεθνές επίπεδο, μια μονάχα επιτυχημένη -και 100% σωστή- κίνηση έκανε ο Obama (άξια λόγου). Τη συμφωνία P5+1 για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Και το μόνο σωστό διεθνοπολιτικό βήμα που έκανε σε ολόκληρη τη θητεία του έρχεται και το αμφισβητεί, και απειλεί να το γκρεμίσει, ο Trump...

[-] Τα προηγούμενα δίχως να αναφερθώ σε Λατινική Αμερική και Αφρική.

[-] Ian Bremmer, ''The hard thing about criticizing Trump's alignment with Russia is that Russia was Obama's biggest failure as a foreign policy''. Jared McKinney, The Problem With the Pivot, Part 1+2 (The Diplomat).


Η γεωγραφική τοποθέτηση όλων αυτων των χωρών (Φιλιππίνες, Μαλαισία, Ινδία, Τουρκία) είναι εντός της περιοχής που οι «κλασικοί γεωπολιτικοί» ονομάζουν ''Rimland'' (ή σχετίζονται άμεσα με αυτήν). Η Τουρκία είναι η χώρα που έχει υποστεί και εσωτερικεύσει ίσως τις περισσότερες πιέσεις από τις χώρες αυτές, κατά την παγκόσμια μεταβολή που συντελείται σταδιακά από το 2000, και εμφανώς κλιμακούμενη, από το 2008 και ύστερα. Για την εξέλιξη αυτή, δηλαδή γιατί συγκεκριμένα επιβαρύνεται σε τέτοιο βαθμό η Τουρκία, θα χρειαστεί ειδικό ξεχωριστό σημείωμα (θυμίζω πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν η πρώτη δύναμη που ένιωσε την πίεση της ανόδου της δυτ. Ευρώπης, και έπειτα -αρκετά έως πολύ αργότερα-, η Ινδία, η Ιαπωνία, η Κίνα κ.λπ).

Δεν είναι τόσο απλοϊκά τα πράγματα. Στην Ελλάδα δυστυχώς βλέπουμε τα πράγματα μέσα από μια στενή ελλαδο-τουρκοκεντρική και δυτικο-τουρκοκεντρική ματιά, αντί να εντάσσουμε την Τουρκία σε ένα πλαίσιο όπως το προηγούμενο. Νομίζουν, εκτιμούν ή πιστεύουν ορισμένοι πως μια (υπερβολική) αποδυνάμωση της Τουρκίας συμφέρει τις Η.Π.Α; Μια υπέρ του δέοντος αποδυνάμωση της Τουρκίας (ή μια υπερβολική αποτροπή προκειμένου να μην προσεγγίσει το Ιράν και τη Ρωσία), ακριβώς τους Ιρανούς και τους Ρώσους θα ωφελήσει (lose-lose). Μόνη ελπίδα για να μη συμβεί κάτι τέτοιο αποτελεί μια ισχυρή αντιρωσική -στα μάτια των Αγγλοσαξόνων- Αίγυπτος. Ακόμη όμως και η διαφαινόμενη ανάληψη ενός ενεργητικότερου ρόλου από πλευράς Αιγύπτου, που αποτελεί σαφώς τη σημαντικότερη εξέλιξη στη Μέση Ανατολή, κινείται περισσότερο προς τον άξονα Δαμασκού-Μόσχας (ενώ παράλληλα έχει έντονο αντι-τουρκικό πρόσημο) και υπέρ της διατήρησης της κυριαρχίας και της υπόστασης των κρατών της περιοχής (Λιβύη, Ιράκ, Συρια). Ο διαφαινόμενος πιο ενεργητικός ρόλος της Αιγύπτου, σε συνδυασμο με την -εξαιρετική- ισχυροποίηση και αναβάθμιση του Ιράν, οδηγεί σταδιακά σε υποβάθμιση της σημασίας και του ρόλου της Τουρκίας για τις εξω-περιφερειακές δυνάμεις (εφόσον τη θεωρούν δεδομένη. Η Τουρκία με κάθε τρόπο και σε κάθε ευκαιρία, επιδιώκει να υπενθυμίζει τη κομβικότητα της και πόσο απαραίτητη είναι). Όπως έχω ισχυριστεί κατ'επανάληψη στο παρελθόν η ουσιαστική οπισθοδρόμηση της Τουρκίας -εσωτερίκευση και αύξηση βαρών και πιέσεων κ.λπ- ξεκινά με την αλλαγή του καθεστώτος στην Αίγυπτο. Η Τουρκία «χάνει» την Αίγυπτο την οποία προς στιγμήν ειχε «κερδίσει».

Η Τουρκία, από κάποια στιγμή και ύστερα, συνειδητοποίησε, ένιωσε πολύ έντονα στο πετσί της, πως δεν τη συνέφερε να είναι το κύριο μέτωπο και ο βασικός τοπικός παράγοντας της αντιπαράθεσης μιας περιφερειακής συμμαχίας, η οποία αντιτίθετο στον άξονα Μόσχας, Τεχεράνης, Δαμασκού (πόσο μάλλον όταν έχει το κουρδικό στον κόρφο της). Η Τουρκία πιέστηκε πολύ και εσωτερικά και εξωτερικά δίχως να έχει ουσιαστικό όφελος, το αντίθετο μάλιστα. Περικυκλωμένη γεωγραφικά, υπέστει -και εσωτερίκευσε- όλα τα αρνητικά, τις απώλειες, τα βάρη και τις επιπτώσεις αυτής της αντιπαράθεσης. Οι συσχετισμοί ισχύος και συμφερόντων στο παρόν και στο έδαφος ήρθαν σε σύγκρουση με τις σταθερές και πάγιες συμμαχίες του παρελθόντος. Αλλά είπαμε. Θα χρειαστεί ξεχωριστό σημείωμα για τις ιδιαίτερες πιέσεις που δέχεται η Τουρκία σε σχέση με άλλα κράτη της λεγόμενης ''Rimland''.


Η διαφαινόμενη ανάληψη ενός ενεργητικότερου ρόλου από πλευράς Αιγύπτου αποτελεί τη σημαντικότερη εξέλιξη στη Μέση Ανατολή. Η τοποθετήση της Αιγύπτου στο πλευρό των επίσημων κυβερνήσεων και έμμεσα υπέρ της διατήρησης της υπόστασης των κρατών της περιοχής έχει ιδιαίτερη σημασία. Ο Abdel-Fattah Al-Sisi ταχθηκε υπέρ του συριακού, λιβυκού και ιρακινού εθνικού και κυβερνητικού στρατού στη μάχη τους ενάντια στη τρομοκρατια: «Πρέπει να υπάρξει διεθνής υποστήριξη προς τον λιβυκό, συριακό και ιρακινό εθνικό στρατό προκειμένου να διαφύλαξουν την ασφάλεια των συγκεκριμένων χωρών... Είναι προτιμότερο ο εθνικός στρατός οποιασδήποτε χώρας να διασφαλιζει την ασφάλεια και τη σταθεροτητα ο ίδιος».

Ο Al-Sisi ουσιαστικά τίθεται υπέρ της διατήρησης της κυριαρχίας και της υπόστασης των συγκεκριμένων κρατών και κατά της αποδυνάμωσης και του κατακερματισμού τους (που αποτελούν προϋπόθεσεις για την άνοδο του σεκταρισμού και της τρομοκρατίας).

Την ίδια στιγμή διαφαίνεται προσπάθεια προσέγγισης της Αιγύπτου με τη Συρία και απομάκρυνσης της Αιγύπτου από τη Σαουδική Αραβία.

Σε ό,τι αφορά την πρώτη περίπτωση (προσέγγιση Αιγύπτου-Συρίας). Ο Σύριος Πρόεδρος θεωρεί καλοδεχούμενη και θεμιτή μια τέτοια εξέλιξη αν και εξέφρασε παράλληλα μια επιφυλακτικότητα για όσο χρονικό διάστημα η προσέγγιση αυτή δεν περνά στο πεδίο της ασφάλειας. Ανάμεσα σε άλλα δήλωσε:

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι Συρίο-Αιγυπτιακές σχέσεις επιδεινώθηκαν τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Συρία, για να φτάσουν στο χαμηλότερο σημείο τους την περίοδο που ο σχετιζόμενος με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα Μοχάμεντ Μόρσι βρέθηκε στην εξουσία.

Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον: την περίοδο που οι σχέσεις Αιγύπτου-Συρίαςβρίσκονται στο ναδίρ, στο χειρότερο σημείο τους, οι σχέσεις Αιγύπτου-Τουρκίαςβρίσκονται στο ζενίθ, στο καλύτερο σημείο τους.

Σε αυτό το χρονικό σημειο το περιφερειακό σύστημα-στρατόπεδο Τουρκίας, Σαουδικής Αραβίας, Κατάρ (στο βάθος Ισραηλ, Αίγυπτος) υπό τη μεγάλη ομπρελα των Η.Π.Α (στο βάθος Βρετανία, Γαλλία) με τις οποίες διαφορές, αντιθέσεις και από/επανα-συνδέσεις στο εσωτερικό του (π.χ η Αίγυπτος έρχεται πιο κοντά σε Τουρκία και Κατάρ αλλά η Σουδική Αραβία και το Ισραήλ ανησυχούν για την εξέλιξη στην Αίγυπτο, παρά το ό,τι ακόμη και η Αίγυπτος του Μόρσι δεν αποτελεί «υπαρξιακό έχθρο» επιπέδου Ιράν), σε αυτο το χρονικό σημείο λοιπόν το περιφερειακό σύστημα φαίνεται να βρίσκεται σε θέση ισχύος έναντι του άξονα-στρατοπέδου Ιράν, Δαμασκού, Βαγδάτης και Χεζμπολάχ (Hizballah). Μέχρι εκείνη τη στιγμή, όλα βαίνουν καλώς. Μετά αλλάζουν τα πάντα.

Σε ό,τι αφορά τη δεύτερη περίπτωση (απομάκρυνση Αιγύπτου-Σαουδικής Αραβίας). Η Αίγυπτος του Al-Sisi δεν αντιλαμβάνεται τον Άσσαντ ως απλά έναν τύραννο ή/και ως έναν τοπικό παράγοντα του Ιράν που «σκοτώνει τον λαό του», όπως τον βλέπουν η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ ή τα κρατίδια του Κόλπου. Η Αίγυπτος προτιμά τον Άσσαντ παρά το Ισλαμικό Κράτος ή την Μουσουλμανική Αδελφότητα. Οι πολιτικές της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ αποτελούν πηγή μεγάλης ανησυχίας για την Αίγυπτο, όπως και η ευθυγράμμιση τους με την Τουρκία του Erdoğan. Η Αίγυπτος αν και εξαρτόμενη και πιεζόμενη από τις Η.Π.Α ανακτά βαθμούς πολιτικής ελευθερίας από την Ουάσινγκτον και συνομιλεί με τη Ρωσία, η οποία πιθανόν μεσολάβησε προκειμένου να βελτιωθούν οι σχέσεις Συρίας-Αιγύπτου. Εάν η προσέγγιση Αιγύπτου-Συρίας εμβαθυνθεί τότε η Ρωσία τότε η Ρωσία θα έχει καταφέρει να δημιουργήσει δύο «τρίγωνα» που θα καταστήσουν την ίδια επίκέντρό των εξελίξεων και θα χαλαρώσουν την πίεση στη Συρία. Ιράν-Συρία-Ρωσία και Αίγυπτος-Συρία-Ρωσία. Μια τέτοια εξέλιξη θα οδηγήσει σε ασφυκτική πίεση την Τουρκία η οποία θα αναγκαστεί να προσεγγίσει ακόμη περισσότερο και να πέσει στην αγκαλιά Ρωσίας και Ιράν (κάτι που ήδη έχει συμβεί σε κάποιο βαθμό).

Μέσα σε αυτό το σκηνικό πόσο άραγε μπορούν να πιεστούν οικονομικά η Αίγυπτος και η Τουρκία; Εάν η Αίγύπτος και η Τουρκία βυθιστούν σε οικονομικό και πολιτικό χάος οι επιπτώσεις όχι μονάχα για τη Μεσόγειο αλλά και για την Ε.Ε θα είναι συγκλονιστικές (σκεφτείτε τι πανικός πρόέκυψε από τα μικρομεσαία μεγέθη της Συρίας). Ιδιαίτερα την περίπτωση αποσταθεροποίσης της Αιγύπτου την τρέμουν όλοι. Τη θεωρούν αδιανόητη. Μήπως όμως μπορούν να ανεχθούν και βαθύτερη αποσταθεροποίηση στην Τουρκία; Όπως διάβασα πρόσφατα (The Washington Institute): ''If a case can be made for a country too big to fail in the Middle East, it would be Turkey''.


Κάπως έτσι, με αυτά και με εκείνα, ανοίγει και ο δρόμος για αγωγούς που θα μεταφέρουν μέσω Ιράν, Ιράκ, Συρίας και Τουρκίας, το φυσικό αέριο του περσικού κόλπου προς την καλομαθημένη γριά («Ευρώπη»). Το Ιράν και το Κατάρ «μοιράζονται» από κοινού το μεγαλύτερο κοίτασμα φυσικού αερίου στον πλανήτη (South Pars / North Dome). Το Ιράν προωθεί τη κατασκευή αγωγού μέσω Ιράκ και Συρίας ενώ από την άλλη πλευρά προωθείται ο αγωγός Κατάρ-Τουρκίας. Και οι δύο αγωγοί έχουν ως πηγή τους το South Pars / North Dome. Όπως τόνισα πρόσφατα, πριν από λίγες ημέρες είχαμε τη δεύτερη ''Supreme Strategic Committee''μεταξύ Τουρκίας και Κατάρ. Οι σχέσεις των δύο χωρών σχετίζονται φυσικά και με τον αγωγό (ενώ μια από τις τέσσερις εξω-χώριες υπερπόντιες στρατιωτικές βάσεις που διαθέτει η Τουρκία βρίσκεται στο Κατάρ). Δύο ήταν οι προτεινόμενοι οδοί για τον αγωγό Κατάρ-Τουρκίας. Η πρώτη οδός μέσω Σαουδικής Αραβίας, Ιορδανίας και Συρίας. Η δεύτερη μέσω Σαουδικής Αραβίας, Κουβέιτ και Ιράκ. Υπάρχουν οπτικές που ανάγουν όσα γίνονται στο Ιράκ και τη Συρία σε δύο ανταγωνιστικά πλάνα (ή ''project''). Από τη μια μεριά, το πλάνο του πολιτικού Ισλάμ Κατάρ και Τουρκίας υπό τους Αδερφούς Μουσουλμάνους, και από την άλλη το ουαχαμπιστικό υπό τη Σαουδική Αραβία. Τα δύο αυτά ''project''παρά του ό,τι τα ενώνε το Ιράν ως «εχθρός», συγκρούστηκαν στην Αίγυπτο (πριν από την ανακάλυψη του μεγαλύτερου κοιτάσματος φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσογειο. Του αιγυπτιακού Zohr). Κατάρ και Τουρκία στήριζαν του Αδερφούς Μουσουλμάνους, ενώ η Σαουδική Αραβία και βασίλεια του Κόλπου στήριξαν αρχικά την -σαλαφιστική- πολιτική παράταξη Al-Nour (αξιωματική αντιπολίτευση στις αιγυπτιακές εκλογές το 2011-12), ενώ σε δεύτερη φάση η Σαουδική Αραβία στήριξε το πραξικόπημα (όπως και το Al-Nour. Ο ουαχαμπισμός και οι σαλαφιστές υπέρ του... «κοσμικού» κράτους. Αυτά για όσους σκέφτονται μονολιθικά μέσω ιδεολογιών). Ο Al-Sisi με τις προηγούμενες τοποθετήσεις του, φανερώνει για πρώτη φορά σημάδια «αποσύνδεσης» από τη Σαουδική Αραβία (εξέλιξη που ανησυχεί το Ισραήλ: συνέχεια σε μελλοντικό σημείωμα). Τα ενεργειακά κοιτάσματα που ανακαλύφθηκαν στην ανατολική Μεσόγειο τα τελευταία χρόνια (Αίγυπτος, Ισραήλ, Κύπρος) εν δυνάμει θα μπορούσαν να συνδεθούν με τα προηγούμενα δίκτυα αγωγών. Παράλληλα με τα διάφορα ενεργειακά πλάνα προωθήθηκαν -και συνεχίζουν να προωθούνται- σχεδιασμοί για τη δημιουργία μιας νέας αρχιτεκτονικής ασφαλείας στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή (κάπου εκεί, ανάμεσα σε όλα αυτά, βρισκεται και το κυπριακό).


Η κοινή δήλωση των Υπουργών εξωτερικών Ιράν, Ρωσίας και Τουρκίας έχει ως εξής (παρατηρείστε πως στο σημείο 1 συμπίπτουν με την άποψη της Αιγύπτου). Joint Statement by the Foreign Ministers of the Islamic Republic of Iran, the Russian Federation and the Republic of Turkey on agreed steps to revitalize the political process to end the Syrian conflict, Moscow, 20 December 2016


The Ministers of Foreign Affairs of the Islamic Republic of Iran, the Russian Federation and the Republic of Turkey, meeting in Moscow on 20 December 2016, agreed on the following.

1. Iran, Russia and Turkey reiterate their full respect for sovereignty, independence, unity and territorial integrity of the Syrian Arab Republic as multi-ethnic, multi-religious, non-sectarian, democratic and secular state.

2. Iran, Russia and Turkey are convinced that there is no military solution to the Syrian conflict. They recognize the essential role of the United Nations in the efforts to resolve this crisis in accordance with UNSC resolution 2254. The Ministers also take note of the decisions of the International Syria Support Croup (ISSG). They urge all members of the international community to cooperate in good faith in order to remove the obstacles on the way to implement the agreements contained in these documents.

3. Iran, Russia and Turkey welcome joint efforts in Eastern Aleppo allowing for voluntary evacuation of civilians and organized departure of armed opposition. The Ministers also welcome partial evacuation of civilians from Fuaa, Kafraia, Zabadani and Madaya. They commit to ensure the completion of the process without interruption and in a safe and secure manner. The Ministers express their gratitude to the representatives of ICRC and WHO for their assistance in conduction of the evacuation.

4. The Ministers agree on the importance of expanding ceasefire, unhindered humanitarian assistance and free movement of civilians throughout the country.

5. Iran, Russia and Turkey express their readiness to facilitate and become the guarantors of the prospective agreement, being negotiated, between the Syrian Government and the opposition. They invited all other countries with the influence on the situation on the ground to do the same.

6. They strongly believe that this Agreement will be instrumental to create the necessary momentum for the resumption of the political process in Syria in accordance with the UNSC resolution 2254.

7. The Ministers take note of the kind offer of the President of Kazakhstan to host relevant meetings in Astana.

8. Iran, Russia and Turkey reiterate their determination to fight jointly against ISIL/DAESH and Al-Nusra and to separate from them armed opposition groups.