Ατάκτως ερριμμένα.

Ο «κοινωνιολόγος» Max Weber - με τις θεωρίες του - θεωρούσε πως ο Κομφουκιανισμός αποτελούσε τροχοπέδη για τον «εκσυγχρονισμό» των Ασιατικών κοινωνιών. Ο πολιτικός Lee Kuan Yew - με τις πράξεις του - θεώρησε το ακριβώς αντίθετο, πως ο Κουμφουκιανισμός αποτέλεσε συστατικό στοιχείο της επιτυχίας του [*]. Ο καθένας μπορεί να κρίνει ποιος είχε δίκιο και ποιος άδικο.

Οι ιδέες και τα δόγματα των Weber, Marx και Durkheim κ.λπ αποτέλεσαν καθοριστικούς παράγοντες για την ταλαιπωρία την οποία υπέστησαν ολόκληρες κοινωνίες από τα κόμματα τους (οι ιδέες έχουν συνέπειες). Αυτό που καταρρέει στις μέρες μας - ανάμεσα σε άλλα - είναι το ευρωκεντρικό οικοδόμημα της κλασικής κοινωνιολογίας, και κυρίως βασικά δόγματα των θεωριών εκσυγχρονισμού και εκκοσμίκευσης (Modernization theory, secularisation thesis, modernization-westernization κ.λπ). Τα κόμματα που εξακολουθούν να εδράζονται σε αυτό το διανοητικό οικοδόμημα, δεν έχουν μέλλον, και η κρίση περιεχομένων και νομιμοποίησης τους είναι απολύτως κατανοητή και αναμενόμενη.

Μέχρι τα τριάντα του χρόνια ο Lee Kuan Yew ήταν φανατικός «δυτικιστής» και θεωρείτο ως «ο καλύτερος Εγγλέζος ανατολικά του Σούεζ». Και μετά; Μέτα έπαψε να είναι πολιτισμικά κατεχόμενος και αποικιοκρατούμενος ή να συμπεριφέρεται σαν πολιτισμικός πράκτορας (αν και λόγω της ιδιαίτερης κοινωνικής σύνθεσης της χώρας του, έλαβε διάφορα αμφιλεγόμενα μέτρα).

[*] Το ίδιο ισχυρίζονται και οι Κινέζοι, οι οποίοι ήταν οι μόνοι που κατάφεραν να αποφύγουν τη μοίρα της κατάρρευσης όλων των top-down secularists modernization through westernization monements: ρωσικός σοβιετισμός, παναραβισμός, τουρκικός κεμαλισμός, κρίση γαλλικής laïcité, ευρωπαϊκού secular liberalism κ.λπ (Η κρίση του γαλλικού κοσμικισμού-laïcité πρέπει να εξεταστεί παράλληλα με την εξάντληση ή/και την κρίση του τουρκικού κοσμικισμού-κεμαλισμός και να αναλυθούν ως προς τα κοινά τους σημεία και χαρακτηριστικά και ως προς τις διαφορές τους). Έχω αναφερθεί παλαιότερα στους ιδιαίτερους τρόπους της Κίνας (οι οποίοι μόνο με αυτούς του Ιράν μπορούν να αντιπαραβληθούν, ενταγμένοι σε διαφορετικό πλαίσιο και με διαφορετικά περιεχόμενα φυσικά).

Ειδικότερα, προκειμένου να γίνει αντιληπτό για τι φαιδρότητες μιλάμε, εάν υπήρχε «κινέζικος κεμαλισμός» (ο «κεμαλισμός» δεν αποτέλεσε απλά εθνική ιδεολογία της Τουρκίας ούτε απλά ένα κίνημα εκκοσμίκευσης), οι Κινέζοι θα είχαν εγκαταλείψει το σύστημα γραφής τους και θα είχαν «ενστερνιστεί» το λατινικό αλφάβητο και το γρηγοριανό ημερολόγιο προκειμένου να επιτύχουν... όσα τελικά πέτυχαν. Τα κατάφεραν δίχως να εγκαταλείψουν το αλφάβητο τους. Άρα;

Ρωσικός, ισραηλινός, αραβικός και ινδικός «κεμαλισμός», σημαίνει οι Ρώσοι να εγκαταλείψουν το κυριλλικό αλφάβητο, οι Εβραίοι και οι Άραβες το εβραϊκό και το αραβικό, και οι Ινδοί τις συλλαβογραφές τους, και να «ενστερνιστούν» το λατινικό αλφάβητο (ή/και άλλα ηθικό-πολιτισμικά σχήματα) προκειμένου να «εκσυγχρονιστούν». Μιλάμε για πράγματα απερίγραπτα και αχαρακτήριστα, τα οποία είναι αδύνατον να περιγραφεί πόσο κατάπτυστα είναι, γιατί δεν υπάρχουν οι λέξεις και οι έννοιες (και τα οποία σε βάθος χρόνου, θα περιγραφούν με τα σκοτεινά χρώματα, τις κατάλληλες λέξεις-έννοιες, και θα λάβουν την κατώτατη θέση που τους αξίζει στην παγκόσμια ιστορία των ανθρώπων).


Ο λεγόμενος «δυτικοκεντρισμός», ο οποίος μπορεί να θεωρηθεί μετεξέλιξη του ευρωκεντρισμού, μπορεί να χωριστεί σε τρεις ιστορικές φάσεις: Πρώτη, η «πολιτισμική», της περιόδου αποικιακής επέκτασης ή της λεγόμενης «αποικιοκρατίας» (στην οποία συνεχίζει να βρίσκεται καθηλωμένη η Ελλάδα και η οποία ενισχύεται και εμβαθύνεται μέσω του ιδεολογικού «ευρωπαϊσμού» στα πλαίσια της Ε.Ε). Δεύτερη φάση, η «εκσυγχρονιστική» της μεταπολεμικής περιόδου και τρίτη, η φάση της «παγκοσμιοποίησης» (εντός και όχι εκτός εισαγωγικών, δηλαδή ως υποκειμενική επιδίωξη, φαντασίωση, σύνθημα και αμερικανοκεντρικό ιδεολογήμα, και όχι ως αντικειμενική εξέλιξη).

Η πρώτη περίοδος (η οποία αποτελεί περισσότερο ευρωκεντρισμό) χαρακτηρίζεται από - ή πρεσβεύει - την («δυτική») ανωτερότητα (Supremacy), η δεύτερη τον («δυτικό») ουνιβερσαλισμό (Universalism) και η τρίτη τον «εκδυτικισμό» (υπό την US-led Globalization σε πλανητική κλίμακα).

Η Ελλάδα βρίσκεται στο ζενιθ, στην αποθέωση και την ολοκλήρωση των τριών φάσεων (πολιτισμική, εκσυγχρονιστική, παγκοσμιοποιητική), εξ ου και ζει το έσχατο στάδιο της παρακμής της.

[-] Η πρώτη φάση, η «πολιτισμική», αποτελεί το θεμέλιο πάνω στο οποίο εδράζονται διαφόρων ειδών στρεβλώσεις και αλλοιώσεις (πολιτικές, θεσμικές, ψυχολογικές ή άλλες) καθώς επίσης ο πολυεπίπεδος έλεγχος της χώρας. Η Ελλάδα αποτελεί ολικά παράγωγο, προϊόν και αποτέλεσμα του ευρωκεντρισμού και του δυτικοκεντρισμού. Η αποδυνάμωση, η παρακμή, η κατάπτωση και η συρρίκνωση της Ελλάδας είναι ευθέως ανάλογη του - βαθμού - «εξευρωπαϊσμού» της.

[-] Για την «Παγκοσμιοποίηση» ως υποκειμενική επιδίωξη, φαντασίωση και σύνθημα, σε συνδυασμό με την θέση περί του «Τέλους της Ιστορίας» (που αποτέλεσε την τελευταία έκφραση-φαντασίωση της «δυτικής εκκοσμικευμένης» εσχατολογίας) και όχι ως αντικειμενική εξέλιξη έχω γράψει παλαιότερα.

[-] Αναφερόμαστε σε «δυτικοκεντρισμό», λόγω της έντασης και του καθοριστικού ρόλου που διαδραμάτισε τις τελευταίες δεκαετίες η αμερικανική και όχι η ευρωπαϊκή επιρροή. Ο ευρωκεντρισμός αποτελεί το ιδεολογικό θεμέλιο.

[-] Έχω γράψει παλαιότερα πως όταν μιλάμε για «ευρωκεντρισμό» δεν αναφερόμαστε σε ολόκληρη την ιστορία και γεωγραφία της ευρωπαϊκής ηπείρου, αλλά κυρίως στην κεντρική γεωγραφία του φιλελευθερισμού - ή του ριζοσπαστικού «δυτικισμού» - στην οποία αναπτύχθηκαν οι ιδεολογίες της Προόδου, δηλαδή στο τρίγωνο μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας και Κάτω Χωρών, μετά από μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Όταν ασκείται κριτική στον «ευρωκεντρισμό», δεν ασκείται κριτική ούτε στην Βαλένθια και τη Σαλαμάνκα (με την περίφημη σχολή της) ή την Τοσκάνη, ούτε στα Μετέωρα και την Κωνσταντινούπολη, ούτε στο Κίεβο και στην Ευρώπη του Δούναβη και του Δνείπερου, ούτε στα Καρπάθια Όρη και τη Βαρσοβία, ούτε στη Βαλτική και την Αδριατική. Ασκείται κριτική στην ιστοριογραφία και στις αντιλήψεις που θεμελιώθηκαν και κυριάρχησαν κατά τον 18ο και κυρίως τον 19ο αιώνα, μετατρέποντας σε περιφέρειες όχι μονάχα εξω-ευρωπαϊκούς ιστορικούς χώρους, αλλά και όλες τις προηγούμενες ευρωπαϊκές πόλεις και περιοχές που προανέφερα. Το μεγαλύτερο θύμα του ευρωκεντρισμού είναι η ίδια η Ευρώπη, δηλαδή οι περισσότερες περιοχές της και η ιστορία τους.


Υπό ποία έννοια ένας Αφρικανός, ένας Άραβας ή ένας Ινδός που χρησιμοποιεί τον προσωπικό του υπολογιστή, την ίδια ώρα που μιλάει στο κινητό του τηλέφωνο, έχοντας ανοιχτή την τηλεόραση του, υπόκειται σε «εξευρωπαϊσμό» (ή/και «εκδυτικισμό»);

Στην πρώτη θέση, από απόψεως πωλήσεων συσκευών κινητής τηλεφωνίας (smartphone κ.λπ) σε παγκόσμια κλίμακα, βρίσκεται η Samsung (Ν. Κορέα), στην δεύτερη η Apple (Η.Π.Α) και ακολουθούν τρεις κινέζικες εταιρείες: Huawei, Xiaomi και Lenovo. Ενώ συνολικά στις πρώτες 13 εταιρείες, έχουμε οκτώ (8) από την Κίνα, δύο (2) από την Νότιο Κορέα και μια από Η.Π.Α, Ιαπωνία και Ινδία (και καμία από ευρωπαϊκή χώρα). Δηλαδή στις πρώτες 13 εταιρείες κατασκευής κινητών τηλεφώνων έχουμε μια μη ασιατική.

Σε ό,τι αφορά τους υπολογιστές (2015), στην πρώτη θέση βρίσκεται η εταιρεία Lenovo (Κίνα) με μερίδιο αγοράς 19.8%, στην δεύτερη η Hewlett-Packard (η οποία νομικά έχει πάψει να υφίσταται. Μερίδιο 18.2%), στη τρίτη η Dell (Η.Π.Α, 13.6 %), ενώ ακολουθούν η Asus (Ταϊβάν, 7.3%), η Apple (Η.Π.Α, 7.2%) και η Acer (Ταϊβάν, 7.0%).

Στους τηλεοπτικούς δέκτες ή τηλεοράσεις (LCD) οι πωλήσεις την τελευταία πενταετία έχουν περίπου ως εξής: Πρώτη η Samsung (Ν. Κορέα, 20%), δεύτερη η LG (Ν. Κορέα, 12%) και μετά το χάος: TCL Corporation (Κίνα), Sony (Ιαπωνία) και Hisense (Κίνα) με μερίδιο αγοράς όλες τους πάνω από 5.0%, και ακολουθούν Skyworth (Κίνα), TP Vision (Ολλανδία, Philips), Panasonic (Ιαπωνία) κ.λπ.
Να επαναλάβω το ερώτημα ή δεν χρειάζεται; Σύνδεση των προηγούμενων ιδεολογημάτων με (επικοινωνία και) τεχνολογία, ως προς τι;

[-] Η Hewlett-Packard πρόσφατα χωρίστηκε σε δύο νέες εταιρείες («δημόσιες»), ενώ: ''Hewlett-Packard will sell a controlling 51 percent stake in its China-based data-networking business to China's Tsinghua Unigroup, forming a partnership designed to create a Chinese technology powerhouse''.

[-] Βέβαια μπορεί να μου πείτε πως, εδώ ο ανθρωπολογικός τύπος του «ευρωπαϊστή» στην Ελλάδα νομίζει πως στην Αφρική δεν υπάρχουν υπολογιστές (επίσης νόμιζε πως στη Συρία δεν υπάρχουν κινητά τηλέφωνα), σε αυτά θα κολλήσει; Οι αντιλήψεις αυτές προκύπτουν από την διαμόρφωση μιας εσωτερικής ιδεολογίας (ιδεολογία για εσωτερική κατανάλωση) που προσπαθεί να πείσει πως οι υπολογιστές και τα κινητά «ήρθαν με το ευρώ».


Το αρχαιότερο πυροβόλο χειρός που διασώζεται στις μέρες μας είναι το ''Heilongjiang hand cannon''το οποίο κατασκευάστηκε στην Κίνα, περί το 1290 μ.Χ.

Οι Κινέζοι, πέρα από το πυροβόλο χειρός, εφηύραν - ως γνωστόν - κατά τον 9ο μ.Χ αιώνα και την πυρίτιδα (την οποία δεν χρησιμοποιούσαν «μόνο για πυροτεχνήματα», καθώς είχαν κατασκευάσει χειροβομβίδες, κανόνια και «φλεγόμενα ξίφη ή μαστίγια»). Την πρώτη ευρωπαϊκή αναφορά στην πυρίτιδα την συναντάμε σε έργο του Roger Bacon κατά τον 13ο μ.Χ αιώνα. Ο Roger Bacon (Ρογήρος Βάκων εξελληνισμένα) μας είναι γνωστός, εκείνος που δεν μας είναι γνωστός είναι ο Hasan al-Rammah (θάνατος 1295), Άραβας χημικός και μηχανικός που ασχολήθηκε με συνταγές εκρηκτικών και κατασκευή πρωτότυπων οπλικών ειδών (και στον οποίο αποδίδεται η σύλληψη της ιδέας και κατασκευής μιας πρώιμης μορφής τορπίλης!).

Ο συγκεκριμένος κύριος αναφέρει χρήση πυροβόλων όπλων, από πλευράς μουσουλμάνων Μαμελούκων της Αιγύπτου, στη Μάχη του Ain Jalut το 1260 μ.Χ. Η μάχη ήταν ανάμεσα σε Μαμελούκους και Μογγόλους (οι οποίοι είχαν στο πλευρό τους Αρμένιους και Γεωργιανούς). Η μάχη διεξήχθη στη νοτιοανατολική Γαλιλαία, κοντά στη Ναζαρέτ και βόρεια της ''Orsilim''των Μογγόλων, δηλαδή της Ιερουσαλήμ ή των Ιεροσολύμων. Στη μάχη αυτή οι Μογγόλοι συνετρίβησαν, ηττήθηκαν ολοκληρωτικά από τους Μαμελούκους. Γεγονός πρωτοφανές μέχρι τότε (η νίκη οφείλεται σε στρατηγική παγίδευση και περικύκλωση των Μογγόλων).

Νωρίτερα, οι Μογγόλοι του Ιλ Χανάτου (Ilkhanate) υπό τον Hulagu Khan, είχαν κατακτήσει-αλώσει τη Βαγδάτη καταλύοντας το Χαλιφάτο των Αββασιδών και τη δυναστεία των Αγιουβιδών της Δαμασκού (την οποία ίδρυσε ο Σαλαδινός - Salah ad-Din Yusuf ibn Ayyub - ο οποίος ήταν κουρδικής καταγωγής και μιλούσε αραβικά, τουρκικά και φυσικά κουρδικά. Στους Αγιουβίδες θα επανέλθω στο μέλλον). Η άλωση και καταστροφή της Βαγδάτης θεωρείται ως η καταστροφικότερη εξέλιξη στην ιστορία του αραβομουσουλμανικού κόσμου, σηματοδοτεί την παρακμή του και το τέλος της «χρυσής ισλαμικής εποχής» (από εκεί και μετά, το - σουνιτικό - Ισλάμ θα το αναλάβουν οι Μαμελούκοι και κυρίως οι Τούρκοι: Ογούζοι, Σελτζούκοι, Οθωμανοί κ.λπ).

Εάν ισχύει η αναφορά του Hasan al-Rammah, τότε η Μάχη του Ain Jalut είναι η παλαιότερη μάχη στην οποία χρησιμοποιήθηκε πυροβόλο χειρός. Υπάρχει επίσης αναφορά χρήσης πυρίτιδας και χειροβόλου όπλου, από πλευράς Μογγόλων αυτή τη φορά, στη Μάχη του ποταμού Tisza (Battle of Mohi) το 1241 μ.Χ, ανάμεσα στο Βασίλειο της Ουγγαρίας (με την υποστήριξη Κροατών και Ναΐτών Ιπποτών) και στους Μογγόλους. Οι Μογγόλοι - μετά από ορισμένες τακτικές νίκες των Ούγγρων - επικράτησαν. Όπως και να 'χει, είτε από τους Μογγόλους είτε από τους Άραβες, το πυροβόλο χειρός και η πυρίτιδα εισήχθηκαν στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Σε κείμενο Κινέζου αξιωματούχου, αρκετούς αιώνες αργότερα, περί το 1650 μ.Χ, διαβάζουμε:

Σε σχηματισμό μάχης, πέρα από διάφορα κανόνια όπως οι «τρεις στρατηγοί», το οπισθογεμίζον περιστροφικό πυροβόλο και τον «κεραυνό των εκατό συνδέσμων» (προφανώς κάποια ιδιαίτερα κινεζικά πυροβόλα-κανόνια), κανένα δεν έχει μεγαλύτερη ακτίνα ή ισχύ πυρός από το Οθωμανικό μουσκέτο. Το αμέσως επόμενο καλύτερο είναι το Ευρωπαϊκό.

[-] Η πρώτη χρήση της θέσης βολής «γονυπετώς» (όπως λέμε πρηνηδόν κ.λπ) αποδίδεται στους Οθωμανούς.

[-] Οι Άραβες, το αλατοπίπερο το ονόμαζαν «κινεζικό χιόνι», τα πυροτεχνήματα «κινεζικά λουλούδια» και τις ρουκέτες «κινεζικά βέλη».

[-] Οι λεγόμενοι «Σταυροφόροι», πριν από τη Μάχη του Ain Jalut, άφησαν ήρεμα και όμορφα τους Μαμελούκους να περάσουν μέσα από τα εδάφη τους προκειμένου να αντιμετωπίσουν τους Μογγόλους, καθώς αντιλήφθηκαν πως οι τελευταίοι αποτελούσαν μεγάλη απειλή.

[-] Οι Κινέζοι ήταν αυτοί που εφύηραν το πυροβόλο χειρός αλλά οι Οθωμανοί αρχικά και οι Ευρωπαίοι έπειτα, ήταν αυτοί που το τελειοποίησαν (το ίδιο συνέβη με τους Ιάπωνες, οι οποίοι παρέλαβαν το πυροβόλο χειρός μετά από τους Κορεάτες αλλά το εξέλιξαν περισσότερο). Το «γιατί» έχει απαντηθεί: Στις περιοχές όπου οι παραδοσιακοί εχθροί αποτελούνταν από νομαδικά φύλα και ελαφρύ ιππικό, τα πυροβόλα δεν ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικά. Σε περιοχές όμως, που κορμός του στρατεύματος ήταν το βαρύ πεζικό (συνοδευόμενο σε αρκετές περιπτώσεις από βαρύ ιππικό) συγκεντρωμένο και διατεταγμένο σε μεγάλες συσσωματώσεις, το πυροβόλο ήταν αποτελεσματικό και εξελίχθηκε. Στην Κίνα, όπου οι εχθροί ήταν νομάδες από το βορρά και τη δύση, το πυροβόλο χειρός δεν εξελίχθηκε (σε αντίθεση με άλλες μεθόδους και κατασκευές, συμπεριλαμβανομένου του Μέγα Τείχους). Αντίθετα, στη δυτική Ευρώπη, όπου υπήρχαν εδραίοι πληθυσμοί σε αντιπαράθεση, το πυροβόλο χειρός αποτέλεσε αντικείμενο συνεχούς εξέλιξης και βελτίωσης. Ένας νομαδικός στρατός με υψηλή κινητικότητα και ευελιξία έχει ελάχιστες ανάγκες λογιστικής υποστήριξης και γραμμών τροφοδοσίας, καλύπτοντας μεγάλες αποστάσεις σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, σε σύγκριση με ένα στρατό που μεγάλο μέρος του αποτελείται από βαρύ πεζικό και έχει συνεχή ανάγκη από γραμμές ανεφοδιασμού τροφίμων, υλικών και επικοινωνίας (δημιουργίας προγεφυρωμάτων επίσης) και μπορεί να βαδίσει μονάχα για όσο επαρκεί ο εφοδιασμός του.

Αυτός θεωρείται και ο λόγος διαφοροποίησης των Οθωμανών από τους Πέρσες και τους Αιγύπτιους και των Ιαπώνων από τους Κορεάτες και τους Κινέζους. Οι Οθωμανοί και οι Ιάπωνες είχαν αντίπαλους εδραίους πληθυσμούς που βασίζονταν περισσότερο στο βαρύ ή πολυπληθές πεζικό (υπό τη συνοδεία ιππικού). Οι μεν Οθωμανοί - κυρίως - στην ευρωπαϊκή ήπειρο, οι δε Ιάπωνες στη μεγάλη νήσο τους (Honshu). Στους Ιάπωνες, η ανάγκη εξέλιξης του πυροβόλου χειρός περιορίζεται ή ελαχιστοποιείται με την ενοποίηση της Ιαπωνίας περί το 1600 μ.Χ.

[-] Ο φορέας της ευρωκεντρικής ιδεολογίας, μελετώντας εκείνη την περίοδο, απλά θα (εξ)αφανίσει ή θα υποβαθμίσει («μόνο για πυροτεχνήματα») τις περιπτώσεις των Οθωμανών και των Ιαπώνων, όπως άλλωστε συμβαίνει και στις μέρες μας με την εξαφάνιση κάθε μορφής «ιδιαίτερης πορείας» (Ιαπωνική, Γερμανική, Ρωσική, Κινεζική, Ιρανική κ.λπ) προκειμένου να είναι μια και μοναδική, νομοτελειακή, η πορεία. Και μάλιστα κάθε καταστροφή να οφείλεται ακριβώς στην παρέκκλιση από αυτή την μια και μοναδική πορεία και στην μη τήρηση της. Θυμίζει άραγε κάτι το σχήμα αυτό; Είναι πολύ συγκεκριμένο: Η καταστροφή προκύπτει επειδή «δεν είσαι αρκετά Ευρωπαίος», λόγω ελλιπούς «(εξ)ευρωπαϊσμού». Τα δεινά οφείλονται - πάντα - ακριβώς σε αυτό που σε διαφοροποιεί από το «ευρωπαϊκό ή δυτικό» και στο βαθμό «μη ευρωπαϊκότητας». Θυμίζω πως η Γερμανία παλαιότερα δεν θεωρείτο «Δύση» (μήπως άραγε θεωρείτο η Βαλένθια ή η Βαρσοβία;). Κατά βάση η Γαλλία και η Αγγλία θεωρούνταν «Δύση». Βεβαία στις μέρες μας, φτάσαμε στο σημείο να διαβάζουμε για ανάγκη ''europeanization''τόσο της Γαλλίας όσο και της Αγγλίας. Ποιος κατέχει άραγε το μυστικό του ''europeanization''και την αποκλειστικότητα της «ευρωπαϊκότητας»;

[-] «Το πυροβόλο χειρός είναι προϊόν της 'νεωτερικότητας'και του 'ευρωπαϊκού πολιτισμού'». Χιούμορ...

[-] Το βαρύ πεζικό, εάν κάποιος ορίσει με διαυγή, συγκεκριμένο και ξεκάθαρο τρόπο τον όρο «δυτικός πολιτισμός», μπορεί να θεωρηθεί ως ένα - όχι αποκλειστικό αλλά - συστατικό στοιχείο ή/και χαρακτηριστικό γνώρισμα του «δυτικού πολιτισμού». Όλα τα προηγούμενα αναφέρονται σε χερσαίες δυνάμεις. Όχι σε ναυτικές δυνάμεις και τεχνολογίες.