Έξι σχολιασμοί (21 Απρ 2016).

Πως ορισμένα έθνη βγαίνουν εκτός ιστορίας ή πως κάποια άλλα την καθορίζουν. Το 1820 ο πληθυσμός της Ιρλανδίας ήταν παρεμφερής με αυτόν των σημερινών Η.Π.Α. Με βάση το τέταρτο United States Census του 1820 ο πληθυσμός τους (συμπεριλαμβανομένων έξι νέων τότε Πολιτειών: Louisiana, Indiana, Mississippi, Illinois, Alabama και Maine) ήταν 9,6 εκατομμύρια. Περίπου 1,5 εκατομμύριο ήταν σκλάβοι και οι υπόλοιποι (περίπου 8,1 εκατομμύρια) πολίτες. Ένα χρόνο μετά, το 1821, ο πληθυσμός της Ιρλανδίας ήταν λίγο κάτω από 7 εκατομμύρια (συγκεκριμένα 6,8). Σήμερα ο πληθυσμός των Ηνωμένων Πολιτειών είναι περίπου 50 φορές μεγαλύτερος από αυτόν της Ιρλανδίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πάνω από 300 εκατομμύρια κατοίκους ενώ η Ιρλανδία, συνολικά, κάτω από 7 εκατομμύρια. Το αστείο, στην συγκεκριμένη περίπτωση, είναι πως σε παγκόσμια κλίμακα οι ιρλανδικής καταγωγής υπολογίζονται σε 70 εκατομμύρια, εκ των οποίων περίπου τα 40 εκατομμύρια βρίσκονται στις Η.Π.Α.


Και δύο επιπρόσθετα σημεία. Το ένα μας αφορά, προκειμένου να γίνουν κατανοητοί οι παλαιότεροι ανταγωνισμοί στα Βαλκάνια και πόσο διαφορετικά ήταν κάποτε τα πράγματα, και το δεύτερο, προκειμένου να γίνει κατανοητή η εξέλιξη ορισμένων χωρών.

1) Το 1919 η Ελλάδα είχε πληθυσμό περίπου 5,6 εκατομμύρια, ενώ η πρώτη Αυστριακή Δημοκρατία (Republik Österreich) 6,4 εκατομμύρια. Η Τουρκία την ίδια περίοδο είχε πληθυσμό περίπου 13 εκατομμύρια. Τότε η Ελλάδα ήταν «κάτι» (σημαντικό ή τελος πάντων μη αμελητέο). Σήμερα η Τουρκία πλησιάζει τα 80 εκατομμύρια.

2) Κάποτε η Αυστρία, ως Αυστριακή Αυτοκρατορία (πριν μετεξελιχθεί σε Αυστροουγγρική Δυαδική Μοναρχία), ήταν ανταγωνιστική δύναμη της Τσαρικής Ρωσίας. Περί το 1820, η Αυστριακή Αυτοκρατορία είχε περίπου 22 εκατομμύρια κατοίκους ενώ η Τσαρική Αυτοκρατορική Ρωσία περίπου 48 εκατομμύρια. Σήμερα η Αυστρία έχει λιγότερο από 9 εκατομμύρια κατοίκους ενώ η Ρωσία 143 εκατομμύρια, αποτελώντας πυρηνική και στρατηγική δύναμη πρώτου μεγέθους. Η τελική στάση και επιλογή της Ρωσίας, για το εάν θα βρεθεί πιο κοντά στις Η.Π.Α, την Ε.Ε ή την Κίνα, θα καθορίσει, εν πολλοίς, τη μοίρα του πλανήτη. Η στάση της Αυστρίας δεν θα καθορίσει τίποτα (ή πιο ορθά θα καθορίσει κάποια πράγματα σε ενδο-ευρωπαϊκή και ημι-περιφερειακή κλίμακα). Κατά τα λοιπά, σαφώς και η Αυστρία είναι μια εξαίρετη χώρα, εδώ όμως καταδεικνύω κάτι διαφορετικό.


Κοινωνίες που εγκλωβίζονται σε οικονομικά δεσμά και δεν αντιδρούν απέναντι σε προσπάθειες οικονομικής επιβολής και επιχειρούμενης καθυπόταξης τους, με πολιτικούς, στρατιωτικούς, δημογραφικούς ή άλλους τρόπους, είναι καταδικασμένες να καταλήξουν στα παλιοσίδερα και στα σκουπίδια της ιστορίας.

Η υποβάθμιση ή η στρέβλωση της πολιτικής λειτουργίας σηματοδοτεί πολιτιστική υποβάθμιση και εξάλειψη ή περιορισμό των δυνατοτήτων των ανθρώπων να αντιδρούν έλλογα και αποτελεσματικά στην επιχειρούμενη καθυπόταξη τους (Ευστράτιος Αλμπάνης).


Όλοι οι πολιτισμοί, ιστορικά, κατάφεραν να παρέχουν στις κοινωνίες που διαβιούσαν υπό τις αρχές τους ένα μίνιμουμ, ένα ελάχιστο προϋποθέσεων, όχι απλά συντηρήσεως αλλά και υπάρξεως. Αυτό σημαίνει πως το άτομο δεν έχει απλά βιολογική υπόσταση αλλά και δυνατότητα ανάπτυξης της προσωπικότητας του. Κάτι τέτοιο δεν εξαρτάται μόνον από τα λεφτά αλλά και από τις σχέσεις και την δικαιακή δομή στο εσωτερικό των πολιτικών οντοτήτων και του περιβάλλοντος που το άτομο δρα.

Αυτό που συνέβη τους δύο τελευταίους αιώνες είναι η αποσύνδεση ή η διαίρεση αυτών των παραγόντων και η καταστροφή των γηγενών πολιτισμών επί μονίμου βάσεως (προς «απελευθέρωση» του χρήματος και των πόρων). Διότι μόνον όταν μια κοινωνία επικοινωνεί με τον πολιτισμό της, είναι αδύνατον να επιτρέψει να φύγει το χρήμα από τα χέρια της. Επειδή το έχει ανάγκη (υπαρξιακή ανάγκη). Και εάν προς στιγμήν χάσει το υπάρχον χρήμα, για παράδειγμα μέσω ενός πολέμου, θα βρει τρόπο σταδιακά να το ξαναποκτήσει εφόσον διατηρήσει την πολιτιστική της ταυτότητα. Εάν η αποικιοκρατία κατέστη δυνατή αυτό οφείλεται στο ότι κατέστρεψε πολιτιστικές δομές (και «θεσμούς» όπως λέμε σήμερα).

Όπου οι εσωτερικές καταστροφές του πολιτισμού των χωρών υπήρξαν μη αναστρέψιμες, οι κοινωνίες αυτές δεν μπόρεσαν να ανακάμψουν, να επιστρέψουν και να ξαναπάρουν στα χέρια τους όσα έχουν ανάγκη (μεταξύ αυτών και το χρήμα). Η σημερινή «επιστροφή» κάποιων παλαιών δυνάμεων και κέντρων φανερώνει ακριβώς αυτό: Πως διατήρησαν την πολιτιστική τους ταυτότητα και επιστρέφουν προκειμένου να διεκδικήσουν αυτά που έχασαν (και μην έχετε καμία αμφιβολία πως τα «χρήματα» θα τα μεταβάλλουν σε οικοδομήματα του πνεύματος και του πολιτισμού τους: ναούς, βιβλιοθήκες, πανεπιστήμια και σύμβολα).

Όπως έχω γράψει και παλαιότερα: η στρατιωτική ή/και οικονομική κατοχή, εξάρτηση ή αποικιοποίηση είναι επιφανειακή και παροδική, δεν έχει βάθος. Δεν οριστικοποιεί κάποιο «τέλος» (χάνεις χρήμα, έδαφος, ορυκτό πλούτο ή μέρος του κοινωνικού και πολιτιστικού σώματος, αλλά εφόσον διατηρείς την ταυτότητα σου, αργά ή γρήγορα, θα τα ξαναποκτήσεις). Γι'αυτό μέγιστη σημασία έχει η πολιτιστική κατοχή ή αποικιοποίηση και ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός. Αυτά είναι που έχουν βάθος και εξασφαλίζουν κάποιο «τέλος».


Ο τρόπος προσέγγισης, αντιμετώπισης και παρουσίασης της - μικρής - πιθανότητας αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε, κινείται μεταξύ φαιδρότητας και γελοιότητας. Δεν καταλαβαίνουν οι άνθρωποι πως όταν, για παράδειγμα, σε ομιλίες διάρκειας μιας ώρας τα 57 λεπτά μιλούν για το πόσο καταστροφική θα είναι μια τέτοια επιλογή ή όταν στα 100 άρθρα που κυκλοφορούν για το συγκεκριμένο ζήτημα τα 93 παρουσιάζουν μόνον την μια πλευρά, ότι χάνουν σε αξιοπιστία; Δεν καταλαβαίνουν πως εκτίθενται; Πως δεν γίνεται να τους πάρει κανείς στα σοβαρά. Έχουν αναρωτηθεί, άραγε, πόσο γελοία φαίνονται σήμερα βιβλία όπως τα ''Why Europe Will Run the 21st Century''και ''The European Superpower''; Μέχρι τις αρχές του 2000 το να μην αποδέχεσαι άνευ όρων τέτοιες απόψεις θεωρείτο αδιανόητο αν όχι επιλήψιμο και «αντιευρωπαϊκό». Θεωρείτο αδιανόητη η μη αποδοχή της άποψης πως η Ε.Ε θα είναι η επόμενη πλανητική υπερδύναμη μετά τις Η.Π.Α (ουσιαστικά η ευρωφιλική και ευρωκεντρική πρόσληψη και ανάγνωση του 'Τέλους της Ιστορίας').

Κανείς όμως από όλους αυτούς δεν απολογείται ή δεν έχει μπει σε μια διαδικασία αυτοκριτικής στις μέρες μας. Οι οργανικοί διανοούμενοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι τραγικοί. Όποτε θέλω να αναπνεύσω καθαρό διανοητικό αεράκι στρέφομαι προς την Ασία, την Αμερική, κάποιες μουσουλμανικές χώρες και την Ινδία (και οι Ρώσοι είναι υπέρ του δέοντος ευρωκεντρικοί, είτε με αρνητικό είτε με θετικό τρόπο). Η διανοητική ατμόσφαιρα στην Ε.Ε είναι αποπνικτική. Ζούμε υπό καθεστώς διανοητικής χούντας ή, για να το θέσω πιο κομψά, ασύλληπτης μονομέρειας. Βέβαια μια τέτοια κατάσταση μπορεί να μην είναι ηθελημένη. Οι άνθρωποι είχαν συνηθίσει επί δύο-τρεις αιώνες οι ιδέες και οι αντιλήψεις τους να μετατρέπονται αυτόματα σε παγκόσμιο νόμο, σε τέτοιο βαθμό, που έφτασαν στο σημείο στις μέρες μας να είναι απολύτως καθηλωμένοι (οι παλαιοί «κοσμοπολίτες» και «παγκοσμιολόγοι» αποδεικνύονται ευρωκεντρικοί επαρχιώτες).

Σήμερα, περίπου τρεις δεκαετίες μετά την τροπή των ιστορικών καταστάσεων, η «Ευρώπη» δεν μπορεί να αρθρώσει λέξη για τίποτα. Και γι'αυτόν ακριβώς τον λόγο αποδεικνύεται ελάχιστη στον πολιτικό χειρισμό των παγκοσμίων προβλημάτων. Ενώ φαινομενικά προτάσσει ένα πολυμερές (multilateral) προφίλ και λόγο (discourse) περί αμοιβαίας συνεννόησης, συνεργασίας και κατανόησης, στην πράξη είναι μονοδιάστατη και μονόπλευρη μέχρι το μεδούλι. Γι'αυτό και δεν μπορεί να επιλύσει κανένα περιφερειακό ζήτημα (ούτε καν τα ζητήματα που αναπτύσσονται στο ίδιο της το εσωτερικό). Η «Ευρώπη» αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως Ανώτερη Αρχή που έχει ως μόνιμο «εχθρό» όλη την υπόλοιπη ανθρωπότητα (δεν χρησιμοποιεί βέβαια τη λέξη «εχθρός»). Έτσι όμως δεν επιλύονται προβλήματα. Εάν έμαθες επί δύο αιώνες όλοι να σε υπακούν και να προσχωρούν στις θέσεις και τις απόψεις σου θα πρέπει να ξεμάθεις (και όχι να συμπεριφέρεσαι σαν κακομαθημένη και ξεπεσμένη γριά που αναπολεί περασμένα μεγαλεία και το παίζει ντίβα).

Έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα η Ε.Ε έχει μέλλον μονάχα ως ένα αποκεντρωμένο δίκτυο και όχι ως ιεραρχική δομή μιας Ανώτερης - υπερεθνικής - Αρχής.


Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε, έχουν αρχίσει να χωρίζονται με βάση διαφορετικές αντιλήψεις περί έθνους, εθνικισμού, εθνικότητας, ιθαγένειας ή/και υπηκοότητας και αναπτύσσουν μια κινητικότητα που σχετίζεται με αυτές τις - τρεις - διαφορετικές αντιλήψεις.

1. Ο «αστικός - ή φιλελεύθερος - εθνικισμός» (πιο γνωστός ως civic nationalism στη διεθνή βιβλιογραφία), που κυριαρχεί στη Γαλλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο οποίος εδραιώνεται στο δίκαιο του εδάφους (jus soli), δηλαδή στη σύνδεση της εθνικότητας και της ιθαγένειας-υπηκοότητας με το έδαφος, ανεξάρτητα από καταγωγή (οποιοσδήποτε γεννιέται εντός της επικράτειας ενός κράτους, π.χ του γαλλικού, είναι Γάλλος - μετά από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα). Εδαφικός χώρος.

2. Ο «εθνοτικός εθνικισμός» (γνωστός ως ethnic nationalism), τον οποίο συναντάμε στη Γερμανία και την Πολωνία (ανεξάρτητα από τις αλλαγές που έκανε η πρώτη από το 2000 και μετά), ο οποίος εδραιώνεται στο - κληρονομικό - δίκαιο αίματος (Jus sanguinis), όπου δεν καθορίζεται η εθνικότητα και η ιθαγένεια-υπηκοότητα από το έδαφος αλλά από την καταγωγή και κληρονομιά των γονέων (μπορεί να ισχύει και για ανθρώπους που βρίσκονται εκτός κράτους, στη διασπορά). Δικτυωτός - μη εδαφικός - χώρος. Υποτιμήθηκε το γεγονός πως ορισμένα έθνη ζούσαν υπό συνθήκες διασποράς και σε εξαιρετικά μεγάλο ποσοστό τους εκτός από τον πολιτικά οριοθετημένο εδαφικό χώρο και άρα δεν ήταν δυνατόν γι'αυτά να αποδεχτούν τον «φιλελεύθερο εθνικισμό» και το δίκαιο εδάφους-jus soli. Γενικότερα αυτός ο εθνικισμός έχει υποτιμηθεί, πρώτον, επειδή δεν προέρχεται από το τρίγωνο Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας, Ηνωμένων Πολιτειών και δεύτερον, επειδή οι Αμερικανοί έχουν υποτιμήσει τον ρόλο που αυτός διαδραμάτισε ιστορικά έχοντας ως κριτήριο τη δική τους εμπειρία. Το ζήτημα όμως ξεπερνά τα όρια του τριγώνου της κεντρικής παγκόσμιας φιλελεύθερης γεωγραφίας και της Ευρώπης: Στην Κίνα θεωρούν πως ο πυρήνας του πολιτισμού τους είναι οι Han, και πάνω από το 90% των Κινέζων πιστεύουν πως προέρχονται από αυτή τη συγκεκριμένη φυλή θεωρώντας οι ίδιοι τους εαυτούς τους Han Chinese (αδιαφορώντας πλήρως για το τι πιστεύει, για παράδειγμα, ένας αγγλοσάξονας ακαδημαϊκός) σε αντίθεση με άλλα έθνη όπως οι Ινδοί, οι Βραζιλιάνοι ή/και οι Ινδονήσιοι που αυτο-κατανοούνται ως πολυ-εθνοτικά και πολυ-φυλετικά έθνη (η Βραζιλία ακολουθεί το jus soli, η Ινδία το Jus sanguinis ενώ στην Ινδονησία υπάρχει συνδυασμός και σύνθεση τόσο του jus sanguinis όσο και του jus soli. Βλέπουμε πόσο σύνθετο είναι το ζήτημα jus sanguinis - jus soli).

3. Ο «πολυ-πολιτισμικός εθνικισμός». Θα γράψω συγκεκριμένο σημείωμα γι'αυτή την μορφή εθνικισμού διότι δημιουργούνται συγχύσεις (άλλοι δεν βλέπουν καν «εθνικισμό» ενώ άλλοι βλέπουν «οικουμενικά υποκείμενα»). Δεν είναι τυχαίο πως γίνεται λόγος για multicultural citizenship (υπάρχουν πολυ-εθνοτικά και πολυ-φυλετικά έθνη, όπως αυτά που προανέφερα, τα οποία δεν αποδέχονται μιας τέτοιας μορφής citizenship). Ορισμένοι υποθέτουν πως ο αστικός - ή φιλελεύθερος - εθνικισμός του εδάφους μπορεί να είναι συμβατός με τον «πολυ-πολιτισμικό εθνικισμό». Μέγα σφάλμα. Το πιθανότερο είναι πως, αργά ή γρήγορα, αυτές οι δύο αντιλήψεις περί έθνους θα συγκρουστούν.

(-) Φυσικά υπάρχει και η περίπτωση του πανευρωπαϊκού εθνικισμού ο οποίος προσπαθεί να παρουσιάζεται ως μη εθνικισμός, αλλά αξιώνει να δημιουργήσει έναν «ευρωπαϊκό λαό». Δες και εδώ το σχόλιο IV περί νεο-εθνικών τάσεων.


Οι κύριες τάσεις στις νέες ηλικίες στην Ε.Ε είναι, είτε να μην ψηφίζουν, είτε να ψηφίζουν κόμματα νεο-εθνικιστικής κατεύθυνσης, είτε να εντάσσονται σε νεο-ισλαμιστικά ριζοσπαστικά δίκτυα. Προφανώς και δεν είναι οι μόνες, είναι όμως οι κύριες και πιο δυναμικές τάσεις.

(-) Με βάση την ορολογία του Δημοκρατικού Κόμματος των Η.Π.Α, όλοι οι προηγούμενοι αποτελούν εκφραστές πάσης φύσεως «εξτρεμισμού».

(-) Ήτο κι αυτός ο μαρξισμός μια κάποια λύσις για τον λιμπεραλισμό (προς «ενσωμάτωση»). Μέχρις ότου κατέστη νεο-συνιστώσα του, κήρυξ της πολιτιστικής αποικιοκρατίας-ιμπεριαλισμού, ηθικο-πολιτισμικό συμπλήρωμα μιας οικονομικής υπερ-εθνικής ομογενοποιητικής διαδικασίας και παράρτημα υπερ-εθνικών δρώντων, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, όπου να συγχέεται ο λόγος του με κείμενα της Anne-Marie Slaughter και ανακοινώσεις της Διεθνούς Αμνηστίας ή χρηματοδοτούμενων Μ.Κ.Ο.

Ενδεικτικά:

1. Why don't young people vote? - EUobserver
2. Young people vote far-right in Europe - Deutsche Welle (DW)
3. How can we prevent the radicalisation of young European Muslims? - Debating Europe
4. Why the young, Muslims, Jews, and many more vote Le Pen? - Neurope