Ένας χάρτης υποδεικνύει την πραγματική εγγύτητα ανάμεσα σε κοινωνίες που η πραγματικότητά τους παρουσιάζεται ως απόλυτα ξένη πρός την πραγματικότητα των άλλων. Φυσικά η συνηθισμένη πρακτική όσων έχουν επενδύσει στην απόλυτη ετερότητα τού έθνους τους σε σχέση με τα γειτονικά έθνη είναι να φροντίζουν να ονομάσουν την χώρα τους και το έθνος τους ως όριο ενός ευρύτερου πολιτισμικού χώρου, και αυτό έχει πολιτικές, πνευματικές και στρατηγικές συνέπειες (το τελευταίο συνοψίζει τα δύο προηγούμενα).
Η πραγματικότητα αυτής της ετερότητας μπορεί να στηριχθεί σε μια σειρά ιστορικών συντελεστών αλλά και σε οντολογικού τύπου προ-αποφασισμένες ιεραρχήσεις και αξιολογήσεις που δημιουργούν ιστορία και ετερότητες που σχηματίζονται λόγω των αποφάσεων.
Η ελλαδική κοινωνία και το νέο ελληνικό έθνος αποφάσισε ήδη από το τέλος της ανατολικής ελληνο-ρωμαϊκής αυτοκρατορίας πως αν είναι στην επιλογή της βούλησής του θα προτιμήσει την υπαγωγή του στον δυτικό πνευματικό και πολιτικο-οικονομικό χώρο. Η επιλογή της ορθόδοξης εκκλησίας αρχικά να προσαρμοστεί στην οθωμανική εξουσία ήταν επιλογή ανάγκης και επιβίωσης. Παρά την αντι-δυτική φλόγα που έκαιγε πάντα μέσα στην ορθόδοξη εκκλησία δεν υπήρξε ποτέ θέμα επιλογής του οθωμανισμού πέραν της ανάγκης της υποταγής. Η επιλογή της νέας ελληνικής κοινωνίας, ακόμα και όταν ήταν σε σπαργανώδη μορφή -πολύ πριν την αναγνωρίσουν οι διάφοροι "αντι-εθνικιστές" ιστορικοί, ήταν η πρόσβλεψη στην δύση. Και αυτή η απόφαση ήταν προϊόν τόσο της ήττας της ανατολικής ελληνο-ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από την δύση όσον αφορά την συνέχιση της ρωμαϊκότητας και του αυτοκρατορισμού (ήττα που έλαβε σαφή στρατιωτικό και οικονομικό χαρακτήρα) όσο και της ήττας της από τους οθωμανούς που την διαδέχτηκαν αλλά καταστρέφοντας θεμελιώδεις της δομές και υποτάσοντας τον κεντρικό της εθνοτικό πυρήνα (Έλληνες και ελληνόγλωσσοι ρωμιοί - σε μια ασαφή ενότητα υπο την ηγεμονία του ελληνο-ανατολικού πολιτισμού).
Η επιλογή της δύσης έχει μεγάλο ιστορικό βάθος και στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό στην αδυνατότητα συνύπαρξης της ανατολικής ελληνο-ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με το Ισλάμσε όποια μορφή του, αδυνατότητα που έκανε αδιανόητη την όποια δυνατή σύνθεση ισλαμικού και χριστιανικού στοιχείου ή "εθνικού" και ισλαμικού "θρησκευτικού", όπως λόγου χάριν συνέβει στον ιρανο-περσικό κόσμο. Το αδιανόητο της δημιουργίας ενός ελληνο-ισλαμικού πολιτισμού ή της δημιουργίας ενός νέου θρησκευτικού παραδείγματος που θα υπερέβαινε τις δύο θρησκείες δημιουργώντας μια νέα προκλήθηκε από την επιθετικότητα του Ισλάμ και όχι από την αδυναμία τού ελληνο-ανατολικού κόσμου να χτίσει μια "αίρεση" που θα ξεπέρναγε τόσο το Ισλάμ όσο και τον χριστιανισμό, εφόσον οι ελληνικές παραδόσεις στην πραγματικότητα ήταν πάντα ζωντανές και σήμαιναν την απόλυτη υπεράσπιση ενός είδους αισθητικής πρόσληψης του κόσμου που δεν μπορούσε να υπάρξει χωρίς την εικονικότητα και την θεαμα-τικότητα ως θεμελιακό οντολογικό στοιχείο της. Ήδη από την εποχή της εικονομαχίας και την ήττα τής δυναστείας των Ισαύρων χάθηκε η δυνατότητα μιας σύνθεσης της ανεικονικότητας με την εικονιστική οντολογία, αφού μάλιστα η προσπάθεια αυτή μάλλον αναγκαστικά έγερνε προς την ασιατική "ανεικονικότητα" με θλιπτικό τρόπο.
Ο μοναδικός τρόπος να συντηρηθεί η ιδιοτυπία και η προσωπικότητα του ελληνικού λαού και της ρωμιοσύνης ήταν να ασκηθεί σε έναν διαρκή διμέτωπο αγώνα ενάντια στο Ισλάμ και την δύση, αλλά υπό το αναγκαστικό καθεστώς της στρατηγικής πρόσβλεψης προς την δύση. Αυτή η αμφίδρομη στρατηγική του ελληνισμού μετατράπηκε από στρατηγική βλέψη ενός ολόκληρου κόσμου με οικουμενικές βλέψεις σε στρατηγική επιβίωσης του νεοσύστατου έθνους. Οι καταιγιστικές αλλαγές στον δυτικό κόσμο έγειραν την πλάστιγγα προς την δύση εφόσον η ιστορική πρόοδος μεταφέρθηκε ολοκληρωτικά σε αυτήν, και ένας ευφυής λαός όπως ο νέος ελληνικός λαός δεν θα μπορούσε φυσικά να δομήσει και άλλες προοπτικές. Η μόνη μικρή διέξοδος τής αμφίδρομης στρατηγικής του ελληνισμού χτίστηκε σε σχέση με την Ρωσσία, που ενώ ήταν μια μη δυτική χώρα (με ασαφείς συγγένειες με την ορθόδοξη ελληνικότητα, φαντασιακού κυρίως χαρακτήρα) φαίνονταν να σύρεται, με τον δικό της ιδιόμορφο τρόπο, στην πρόοδο της δύσης, πράγμα που έδινε μια εγγύηση συνύπαρξης τής μη-δυτικότητας με την πρόοδο που έφερνε η δύση στον κόσμο.
Η παρακμή της οθωμανικής αυτοκρατορίας και του ισλαμικού κόσμου δημιούργησε στους έλληνες και τους ρωμιούς γενικότερα μια τεράστια ιστορική ευκαιρία να πάρουν πίσω την πολιτική και πολιτισμική θέση που θεωρούσαν πως τους ανήκει, αφού μάλιστα ακόμα και υπο το καθεστώς της υποταγής τους κατόρθωσαν να φτιάξουν αστική τάξη, διανόηση, και ένα πρόπλασμα πολιτικού μηχανισμού, πράγματα αδιανόητα για τους υπνωτισμένους -από την νοσηρή τους δόξα- οθωμανούς.
Όσο η δύση ανέβαινε τα σκαλοπάτια της παγκόσμιας κυριαρχίας ο ελληνισμός αντιλαμβανόμενος τις εξελίξεις "ποντάριζε" σε αυτή την άνοδο. Ο λάκκος των οθωμανών σκάβονταν ήδη από τον 17ο αιώνα, χωρίς αυτοί να μπορούν να αντιληφθούν το παραμικρό, αφού για αυτούς η ισλαμική τους ματαιοδοξία ήταν αρκετή για να μην αντιληφθούν την εκπαιδευτική και οικονομική ηγεμονία των ελλήνων υποτελών τους. Η αφέλεια και ανοησία των (προ-νεωτερικών) οθωμανών προβάλλεται τελευταία ως πολιτισμική ανεκτικότητα, αλλά είναι μάλλον σημείο της πλήρους απόσπασής τους από κάθε εξέλιξη στο παγκόσμιο σκηνικό πέρα από την καθαρά στρατιωτική και πολεμική τεχνική. Ό,τι είχε σχέση με την αιματοχυσία ήταν κατανοητό από τους οθωμανούς, η πολιτική σημασία του εμπορίου και των γραμμάτων ήταν εντελώς άγνωστα πράγματα. Ανάξιοι διάδοχοι του λαμπρού αραβικού και ιρανικού (ισλαμικού) πολιτισμού.
Ο κύβος είχε ριφθεί από πολύ παλιά. Η ατυχία για τους έλληνες, ρωμιούς, άραβες και πέρσες, ήταν πως η δύση στράφηκε τόσο έντονα στον νέο κόσμο (ανακάλυψη της αμερικανικής ηπείρου) που για ένα διάστημα σταμάτησε να ασχολείται κεντρικά με την συντριβή του οθωμανικού κράτους. Αν είχε καθυστερήσει η ανακάλυψη του νέου κόσμου η δύση ήδη από τον 17ο αιώνα θα είχε εξαφανίσει το κράτος αυτό και οι χριστιανικοί και μουσουλμανικοί λαοί θα εισέρχονταν στην ιστορική διεργασία από πολύ νωρίς.
Όταν η δύση επανήλθε στην ανατολική Μεσόγειο λόγω και της παρουσίας των Ρώσσων ως σημαντικής δύναμης ήδη είχε συντελεστεί μιά τεράστια πολιτική πολιτισμική και οικονομική καταστροφή, κυρίως του αραβικού κόσμου. Όσοι έχουν ιστορική γνώση μπορούν να εξηγήσουν στους οθωμανο-λάτρες πως ο κόσμος που πραγματικά καταστράφηκε από τους οθωμανούς ήταν ο αραβικός. Αυτό που βλέπουμε ακόμα και τώρα από αυτό τον κόσμο είναι τα συντρίμμια που άφησαν οι βάνδαλοι σφετεριστές του Χαλιφάτου.
Δεν θα αναφερθούμε τώρα στις ιστορικές εξελίξεις που σφράγισαν την περιοχή τής ανατολικής Μεσογείου μετά την καταστροφή τής οθωμανικής αυτοκρατορίας που είναι γνωστές και έχουν αναλυθεί με εμβρίθεια από πλήθος ιστορικών. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να δούμε τις εναπομείνασες δυνατότητες μιας ευρύτερης πολιτικο-πολιτισμικής ενότητας του ανατολικο-μεσογειακού χώρου. Αυτή η ενότητα ήταν πάντα δύσκολη και δεν έχει επιτευχθεί ποτέ ως κάποια μορφή ενότητας μετά την κατάρρευση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και την εμφάνιση του Ισλάμ. Πάντα όμως υπήρχανε ουσιαστικές επαφές και πριν έρθουν οι σταυροφόροι και μετά οι τούρκοι είχαν αρχίσει να δημιουργούνται ισορροπίες και επαφές, που υπήρχανε ήδη και στις δυσκολότερες στιγμές τής σύγκρουσης των αράβων και των βυζαντινών. Η παρουσία των δυτικών δυνάμεων μπορεί να έσυρε όλο τον χώρο στην νεώτερη αστική εποχή αλλά προκάλεσε, με την συνεχή καταστροφική δράση των τούρκων, και τεράστια νέα χάσματα. Ο ελληνισμός κλείστηκε στο δυτικόφιλο και αρκετά συμπλεγματικό έθνος-κράτος του που είχε σημαντικές επιτυχίες ως προς την εσωτερική του συγκρότηση αλλά χάθηκαν σιγά σιγά όλες οι ελληνικές παροικίες και οι κοινότητες, οι τούρκοι οργανώθηκαν σε έναν φασιστικό εθνικισμό, τον κεμαλισμό, και οι άραβες στράφηκαν σε ένα μίγμα παναραβικού εθνικισμού (Μπάαθ) και φονταμενταλισμού (αδερφοί Μουσουλμάνοι, ουαχαμπίτες, τζιχαντιστές, σαλαφιστές).
Όλα αυτά είναι φαινόμενα που σχηματίστηκαν με άμεση συνέργεια των λαών και των κοινωνιών με τους δυτικούς επικυρίαρχους. Ακόμα και τα αντιδραστικά φονταμενταλιστικά φαινόμενα είναι προϊόντα τόσο της αποτυχίας του αραβικού και ιρανικού πολιτισμού όσο και της φασιστικής βίας του δυτικού κόσμου και των σιωνιστών τοποτηρητών του (με κάποιες δεκάδες-εκατοντάδες πυρηνικά όπλα στις αποθήκες των σιωνιστών). Για να μην μιλήσω για το αποκορύφωμα της ιδεολογικής αποτυχίας και διαστροφής που είναι ο κεμαλισμός, αλλά και ο "δικός" μας ηπιότερος μεν αλλά το ίδιο βλακώδης δυτικο-στραφής εθνικισμός.
Πως να μιλήσει κανείς για ενότητα σε όλο αυτό το μωσαϊκό καταστάσεων και ανασχέσεων στην ίδια την ψυχή της ανατολικής Μεσογείου;
Φυσικά μέσα σε αυτό το "ιστορικό" σκηνικό δεν θα ήταν καθόλου μα καθόλου υπερβολή αν λέγαμε πως οι μόνοι "κανονικοί" έλλογοι άνθρωποι υπήρξανε οι αριστεροί γενικά και ειδικά οι μαρξιστές-κομμουνιστές. Αλλά αυτό συνέβει με ένα τίμημα. Την απώθηση της ιστορίας ως πολιτικο-πολιτισμικού προβλήματος, ειδικά σε μια "οριακή" ζώνη.
Ιωάννης Τζανάκος
*
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική