Δογματική ομοιομορφία, δογματικός ιμπεριαλισμός και κοσμοπολιτισμός. Οι τρεις τρόποι εξομοίωσης των διεθνών σχέσεων σε μια κατάσταση εσωτερικής πολιτικής προς την πραγμάτωση της διεθνούς κοινωνίας, της civitas maxima ή του υπερ-κράτους και ένα παράρτημα περί αδελφοσύνης και ιμπεριαλισμού.

Η υπόθεση ότι η διεθνής κοινωνία είναι μια civitas maxima, ένα υπερ-κράτος (και εδώ το «είναι» σημαίνει «είναι ουσιωδώς», «θα έπρεπε να είναι» ή «είναι προορισμένο να είναι»), δημιουργεί αμέσως το ζήτημα της συμμόρφωσης ή της μη συμμόρφωσης...

Μεταξύ των νομικών του Διεθνούς Δικαίου, ο πιο επιφανής υποστηρικτής αυτής της άποψης ήταν ο Christian Wolff (καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Halle, 1679-1754). Αυτός εισηγήθηκε την ιδέα ότι η διεθνής κοινωνία ήταν μια civitas maxima, μια μεγάλη κοινωνία ή υπερ-κράτος, της οποίας οι πολίτες ήταν τα μεμονωμένα κράτη και η οποία μπορούσε να ασκήσει εξουσία επάνω τους...

Η ιδέα της civitas maxima δεν επινοήθηκε από τον Wolff. Απλώς έτυχε να τη διατυπώσει σε πιο εκλαϊκευμένη μορφή. Αναπτύχθηκε το δέκατο έκτο αιώνα από τους Καθολικούς, όπως, για παράδειγμα, από τον Francesco de Vittoria O. P. (1480-1546), ο οποίος μίλησε για ανθρώπινη κοινότητα, στην οποία θα συμπεριλαμβάνονταν όλα τα κράτη ως μέλη, με δεσμευτικές πλειοψηφικές αποφάσεις. Αναπτύχθηκε και από τους Προτεστάντες, όπως, για παράδειγμα, από τον Gentilli (καθηγητή αστικού δικαίου στην Οξφόρδη, 1552-1608), έναν Ιταλό προτεστάντη πρόσφυγα, που ήταν σύμβουλος της κυβέρνησης της Ελισαβετ και υποστήριζε ότι η «διακυβέρνηση του κόσμου έγκειται στην ισχύ της συνένωσης της πλειοψηφίας του κόσμου».

Κυρίως, όμως, αναπτύχθηκε από τον Καλβίνο.

Το βασικό χαρακτηριστικό της θεωρίας είναι ότι εξομοιώνει τις διεθνείς σχέσεις σε μια κατάσταση εσωτερικής πολιτικής.

Όσο περισσότερο η διεθνής κοινωνία, γίνεται αντιληπτή ως μια civitas maxima, τόσο περισσότερο οι διεθνείς σχέσεις θα γίνονται αντιληπτές ως η εσωτερική πολιτική μιας οικουμενικής civitas. Υπάρχουν τρεις τρόποι να πραγματωθεί αυτή η εξομοίωση: η δογματική ομοιομορφία, ο δογματικός ιμπεριαλισμός και ο κοσμοπολιτισμός.

Η Επαναστατική θεωρία απαιτεί ομοιογένεια μεταξύ των μελών της διεθνούς κοινωνίας, δηλαδή μεταξύ των κρατών. Προϋποθέτει δογματική και δομική συμμορφία και ιδεολογική ομοιογένεια μεταξύ των κρατών. Η κλασική έκφραση αυτού του είδους του Επαναστατισμού είναι η πραγματεία του Kant Perpetual Peace. Σε αυτήν επεξεργάζεται μια ιδεώδη, φανταστική συνθήκη αιώνιας ειρήνης, το πρώτο καθοριστικό της οποίας είναι ότι το σύνταγμα όλων των κρατών θα πρέπει να είναι δημοκρατικό. (Δεν είναι απαραίτητο στο σημείο αυτό να εξετάσουμε τι εννοούσε με τον όρο «δημοκρατικό» ούτε το συλλογισμό που ακολούθησε για να καταλήξει σε αυτό το συμπέρασμα.) Δεν μπορεί να υπάρξει διεθνής ειρήνη ωσότου αποκτήσουν όλες οι κυβερνήσεις την ίδια ιδεολογική παρόρμηση.

Ωστόσο, η αρχή της ιδεολογικής ομοιομορφίας ή συμμορφίας των μελών της διεθνούς κοινωνίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί από ιδεολόγους διαφορετικής φιλοσοφίας. Η αρχή του Kant εφαρμόστηκε από τον Τσάρο Αλέξανδρο Α´ και από τον Metternich στην Ιερή Συμμαχία, με την αντι-Επαναστατική του έννοια: κάθε μέλος της διεθνούς κοινωνίας πρέπει να είναι νομοταγές. Η Ιερή Συμμαχία αποτελούσε για τη Γαλλική Επανάσταση ό,τι ο φασισμός για τον κομμουνισμό. Οι τρεις απολυταρχικοί μονάρχες, οι ηγεμόνες της Ρωσίας, της Αυστρίας και της Πρωσίας, έχοντας αυτοπεριγραφεί «συμπατριώτες», υιοθέτησαν την επαναστατική έννοια της αδελφοσύνης. Στην Ιερή Συμμαχία ο μοναδικός άρχοντας ήταν ο Θεός, ενώ για τους Γάλλους Επαναστάτες ο κυρίαρχος ήταν... «τα δικαιώματα του ανθρώπου».

Ο Mazzini ώθησε βίαια την αρχή αυτή προς την αντίθετη κατεύθυνση, με αποτέλεσμα αυτή να εξελιχθεί σε μια πιο ακραία θέση από εκείνη του Kant: δεν υπάρχει έγκυρη διεθνής κοινωνίας ωσότου όλα τα μέλη της να είναι έθνη-κράτη. Αυτή ήταν η αρχή της αυτοδιάθεσης, η οποία θριάμβευσε το 1919. Στην Κοινωνία των Εθνών δόθηκε μια Επαναστατική χροιά από την αρχική αξίωση, που προέβαλε ο Wilson, να είναι μια κοινωνία δημοκρατικών εθνών' ένα σχέδιο το οποίο στην πράξη δεν εφαρμόστηκε. Οι προγενέστερες ομιλίες του Wilson και η άρνηση να διαπραγματευτεί με την αυτοκρατορική Γερμανίαδείχνουν ότι ήταν μάλλον ημι-Επαναστατικός... Η προσπάθεια των Ηνωμένων Εθνών να αποκλείσουν την Ισπανία από τη διεθνή κοινωνία το 1946 ήταν ένα παράδειγμα του μεταπολεμικού Επαναστατισμού: η προσπάθεια του Οργανισμού να διασφαλίσει την ιδεολογική ομοιογένεια των μελών του με την έννοια του να είναι αντι-φασιστικά ή «φιλειρηνικά». Η ίδια αρχή, που συνάγουμε, σε τελική ανάλυση, από τον Mazzini και τον Wilson, έδωσε την κινητήρια δύναμη στο Κίνημα των Αφροασιατικών Αδέσμευτών Κρατών και στην εκστρατεία κατά της αποικιοκρατίας. Το ζητούμενο ήταν η διεθνής κοινωνία να γίνει ομοιογενείς, να γίνει μια κοινωνία εθνών-κρατών που αυτοπροσδιορίζονται (ασκούν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης)' ο ιμπεριαλισμός έπρεπε να εξαλειφθεί.

Τα ιστορικά τερατουργήματα όπως η συνεχής Ολλανδική κυριαρχία στη Δυτική Νέα Γουινέα και η Πορτογαλική Αυτοκρατορία δεν μπορούσαν πια να γίνονται ανεκτά. Η Νότια Αφρική, στο βαθμό που ήταν δυνατόν, έπρεπε να εξαναγκαστεί σε συμμόρφωση. «Οπουδήποτε, οποτεδήποτε και με οποιοδήποτε τρόπο εμφανίζεται η αποικιοκρατία είναι ένα κακό που πρέπει να ξεριζωθεί από τη Γη» [Ομιλία του Προέδρου Sukarno της Ινδονησίας κατά την έναρξη της Διάσκεψης της Bandung].

Ο δεύτερος τρόπος με τον οποίο η Επαναστατική θεωρία μπορεί να επιχειρήσει να πραγματώσει τη civitas maximaκαι να εξομοιώσει τις διεθνείς σχέσεις με την εσωτερική πολιτική είναι ο ιδεολογικός ή δογματικός ιμπεριαλισμός' δηλαδή, με μια μεγάλη δύναμη, η οποία προσπαθεί να διαδώσει ένα πιστεύω και να επιβάλλει ομοιομορφία. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα. Ο Σταλινισμός το έκανε στην Ανατολική Ευρώπη. Η Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία επέβαλε τα δικαιώματα του ανθρώπου σε όποια περιοχή κατακτούσε ο στρατός της. Ο Φίλιππος της Ισπανίας πίστευε ότι ήταν καθήκον του να καταστείλει τις αιρέσεις, όχι μόνο στο εσωτερικό του δικού του αχανούς κράτους, αλλά και σε όλη τη Χριστιανοσύνη: ήταν καθήκον του να εμποδίσει τον Ερρίκο της Ναβάρρας να ανέλθει στο θρόνο της Γαλλίας και να εκθρονίσει από το θώκο της Αγγλίας τη νόθα Ελισάβετ, η οποία όχι μόνο ήταν αιρετική αλλά και τον προσέβαλε απορρίπτοντας την πρόταση του για γάμο.

Η κοινή θεωρία που βρίσκεται πίσω από τις προσπάθειες ιδεολογικού ιμπεριαλισμού μπορεί να ονομαστεί θεωρία του εκλεκτού λαού, ή τις αυτοκρατορικής θείας κλήσης. Αυτή η θεωρία έχει δυο πηγές:

(i) Την Παλαιά Διαθήκη. Από αυτή βέβαια προέρχεται και η φράση «εκλεκτός λαός». Οι Εβραίοι ήταν ο πρώτος εκλεκτός λαός στην ιστορία και το πρώτο έθνος που είχε αυτό το μοναδικό, εξαιρετικό αίσθημα αποστολής, το πρώτο έθνος που ισχυρίστηκε ότι είναι κομιστής του νοήματος της ιστορίας. Η Ευρωπαϊκή ιστορία και πολιτισμός καταδιώκονταν από τη σκέψη των Εβραίων, αυτού του αινιγματικού λαού με τις κοσμικές, προερχόμενες από τη θεία πρόνοια, διεκδικήσεις. Έτσι άρχισε η μακρά ιστορία του αντισημιτισμού και του κατατρεγμού των Εβραίων.

Ωστόσο, ένας πιο λεπτός τρόπος για να συμβιβαστεί κανείς με τους Εβραίους ήταν να υιοθετήσει ο ίδιος τις διεκδικήσεις τους, να θεωρήσει ότι αυτός είναι ο εκλεκτός λαός. «Ο Εθνικοσοσιαλισμός ήταν μια διαστρέβλωση της Παλαιάς Διαθήκης, ο αυτοδιορισμός ενός νέου εκλεκτού λαού, που ιδιοποιήθηκε την υπόσχεση χωρίς την τελική κρίση. Το μίσος του Hitler για τους Εβραίους είχε τις ρίζες του σε αυτό τον πνευματικό σφετερισμό». Ένα μικρό βήμα χωρίζει αυτή την άποψη του από την πεποίθηση ότι η Γερμανία ήταν κυρίαρχη φυλή. Ο Rauschning έγραψε για τον Hitler:

Η Αγγλία το δέκατο έβδομο αιώνα φαινόταν να πιστεύει ότι εκείνη αποτελούσε τη χώρα του εκλεκτού λαού, όταν για λίγο έγινε κυρίαρχη δύναμη στην Ευρώπη την εποχή του Cromwell, του Άγγλου Ναπολέοντα: «Ο Θεός αποφασίζει να ξεκινήσει μια νέα και μεγάλη περίοδο στην εκκλησία του, ακόμη και στην αναμόρφωση της ίδιας της μεταρρύθμισης' και όπως το συνηθίζει, αρχίζει από τους Άγγλους του...» και «Ας μην ξεχάσει η Αγγλία το καθήκον της να διδάξει τα έθνη πως να ζουν».

Η πουριτανική Αγγλία, όπως και η Λουθηρανική Γερμανία ήταν διαποτισμένη από την Παλαιά Διαθήκη. Μπορεί κανείς να διακρίνει μια παρόμοια πεποίθηση και στις Ηνωμένες Πολιτείες, με το «πεπρωμένο του έθνους» τους και χαρακτηρισμούς όπως «Ο Αμερικανός' αυτός ο Νέος Άνθρωπος»...

(ii) Ο Βιργίλιος. Υπάρχει μια δεύτερη πηγή αυτής της ιδέας περί αυτοκρατορικής θείας κλήσης, αρκετά ξεχωριστή από την πρώτη. Η Αινειάδα του Βιργίλιου επηρέασε την Ευρωπαϊκή ιστορία βαθύτερα από οποιοδήποτε άλλο βιβλίο, με εξαίρεση τη Βίβλο' περισσότερο ίσως και από τον Αριστοτέλη. Στην Αινειάδα, ο Βιργίλιος δημιούργησε μια εκπληκτική μορφή ενός ανθρώπου που είχε μια αποστολή, παρακινούμενου από τη μοίρα, εξωθούμενου από το θεό, το υπέρτατο λογοτεχνικό σύμβολο της θείας κλήσης, του προσωπικού πεπρωμένου. Όταν, ακολουθώντας την αποστολή του να επανιδρύσει την Τροία στην Ιταλία, ο Αινείας αποβιβάζεται στην Ιταλία, τον υποδέχεται ο Evander [ο Αρκάς Ευάνδρος], ο βασιλιάς του Παλατίνου: «Μέσα από πολλές δυσκολίες, μέσα από τόσες επικίνδυνες συγκυρίες ταξιδεύουμε για το Λάτιο, το οποίο η μοίρα υπέδειξε ως τη νέα πατρίδα. Εκεί θα πραγματοποιηθεί η υπόσχεση και το βασίλειο της Τροίας θα ξαναζωντανέψει...». «Έρχεσαι λοιπόν εδώ ακολουθώντας το κάλεσμα της μοίρας» Ο Αινείας απαντά:

«Ego poscor Olympo»
«Εγώ είμαι αυτός που κλήθηκε από τον Όλυμπο».

Αυτή είναι η υπέρτατη έκφραση της αυτοκρατορικής αποστολής της Ρώμης' και η πίστη σε αυτή την αποστολή επηρέασε τον Αύγουστο και εμπότισε τη μεσαιωνική κουλτούρα.

Η πίστη διοχετεύθηκε προς την κατεύθυνση της διεθνούς θεωρίας μέσα από το έργο του Δάντη De Monarchia. Η εξάρτηση του Δάντη από τον Βιργίλιο φαίνεται στη Θεία Κωμωδία, ενώ το De Monarchiaκοσμείται από παραθέσεις του Βιργίλιου. Είναι ένα πλήρως ικανοποιητικό κομμάτι πνευματικής αρχιτεκτονικής που εκπληρώνει τις προϋποθέσεις που τέθηκαν. Η περίληψη του είναι η εξής:

το ανθρώπινο είδος είναι ένα και μοναδικό (ιδέα της ανθρωπότητας)' το ανθρώπινο είδος μπορεί να ολοκληρωθεί μόνο υπό μια κυβέρνηση και η Πρόνοια έχει καθορίσει να παίξει το ρόλο αυτό η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Σήμερα, αν κανείς αποδεχτεί τα δύο πρώτα σημεία, είναι εύκολο να αντικαταστήσει τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο Δάντης είναι αυτός που κρύβεται πίσω από τις διάφορες εκδοχές της αυτοκρατορικής θείας κλήσεις, για παράδειγμα, πίσω από «το μεγάλο έθνος» της Γαλλίας και την πίστη του Mazzini σε μια τρίτη «ματζινιανή» Ρώμη. Η Ρώσικη αποστολή συνδυάζει την Παλαιά Διαθήκη και τη Βυζαντινή Ρωμαϊκή πηγή.

Ο τρίτος τρόπος με τον οποίο ο Επαναστατισμός επιχειρεί να πραγματώσει την civitas maximaείναι η διακήρυξη μιας παγκόσμιας κοινωνίας ατόμων, η οποία υπερβαίνει τα έθνη ή τα κράτη, μειώνοντας ή εξαλείφοντας τον ενδιάμεσο κρίκο (*). Απορρίπτει την ιδέα μιας κοινωνίας κρατών και λέει ότι η μόνη αληθινή διεθνής κοινωνία είναι αυτή των ατόμων. Αυτός είναι ο κοσμοπολιτισμός: η κοσμόποληεξισώνεται με την παγκόσμια πόλη, η οποία εξισώνεται με την civitas maxima. Αυτή είναι η πιο επαναστατική από τις Επαναστατικές θεωρίες και συνεπάγεται την ολοκληρωτική διάλυση των διεθνών σχέσεων. Για το λόγο αυτό, από θεωρητικά άποψη, είναι η λιγότερο σημαντική και κανένα σημαντικό έργο της διεθνούς θεωρίας δεν υποστηρίζει ένα τέτοιο δόγμα. Παρ' όλα αυτά, στην πράξη ασκεί αρκετή επιρροή.

---------------------------------------------------------------

(*) Υπάρχει αφθονία αυτοπροσδιοριζόμενων εκπροσώπων του κοινού καλού του «διαστημοπλοίου γη» ή «αυτού του πλανήτη που κινδυνεύει». Ωστόσο οι απόψεις αυτών των ιδιωτών, όποια αξία και να έχουν, δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας πολιτικής διαδικασίας προώθησης και σύνθεσης συμφερόντων. Καθώς δεν επικυρώνονται από μια τέτοια πολιτική διαδικασία, οι απόψεις αυτών των ατόμωνσυνιστούν έναν ακόμη λιγότερο έγκυρο οδηγό για το κοινό καλό της ανθρωπότητας από ό,τι οι απόψεις των εκπροσώπων κυρίαρχων κρατών, ακόμη και εκείνων με μη αντιπροσωπευτικά ή τυραννικά καθεστώτα, που έχουν τουλάχιστον δικαίωμα να μιλούν για κάποιο μέρος της ανθρωπότητας ευρύτερο από τον εαυτό τους. Ούτε έχουν οι εκπρόσωποι των μη κυβερνητικών ομάδων τέτοιου είδους εξουσία' μπορεί να μιλούν με κύρος για το συγκεκριμένο αντικείμενο τους, αλλά το να καθορίζουν τα συμφέροντα της ανθρωπότητας ισοδυναμεί με το να αξιώνουν ένα είδος εξουσίας που μπορεί να παρασχεθεί μόνο από μια πολιτική διαδικασία.

Αν όμως αναγκαζόμασταν να ψάξουμε μέσα από τις απόψεις των κρατών, και ειδικά των κρατών που συναθροίζονται σε διεθνείς οργανισμούς, για να ανακαλύψουμε το παγκόσμιο κοινό καλό, τούτο θα οδηγούσε σε διαστρέβλωση της πραγματικότητας.

Οι οικουμενικές ιδεολογίες που ασπάζονται τα κράτη είναι πασίγνωστο ότι εξυπηρετούν τα ιδιαίτερα συμφέροντα τους και οι συμφωνίες που συνάπτονται μεταξύ κρατών είναι γνωστό ότι είναι περισσότερο προϊόντα διαπραγμάτευσης και συμβιβασμού παρά προϊόντα κάποιου ενδιαφέροντος για τα συμφέροντα της ανθρωπότητας ως συνόλου.

Hedley Bull

---------------------------------------------------------------

Η ουσία, ή το κεντρικό θέμα, αυτού που αόριστα αποκαλείται «ιδεαλισμός» στη διεθνή πολιτική, όταν οι «ιδεαλιστές» αντιπαραβάλλονται με τους «Ρεαλιστές», μπορεί ίσως να εντοπιστεί εδώ, στην έκκληση για μια κοσμόπολη, την έκκληση για μετάβαση από τη φανταστική διεθνή κοινωνία των κυρίαρχων κρατών στην αληθινή διεθνή κοινωνία των ανθρώπινων όντων.

Ο ιδεαλιστής θέλει τη δημιουργία μιας αδελφότητας του ανθρώπινου είδους στην οποία η διεθνής πολιτική θα εξομοιωθεί με την κατάσταση της εσωτερικής πολιτικής. Αυτή είναι η φυσική παρόρμηση του απλού ανθρώπου που έρχεται αντιμέτωπος με τα μεγάλα εμπόδια της διεθνούς ζωής: διαβατήρια, θεωρήσεις, συνοριακά φυλάκια, ιστορικό μίσος, εθνικιστικές εκστρατείες του Τύπου. Είναι η αντίδραση του ατόμου που ταξιδεύει ή που συμμετέχει σε κάποιο αθλητικό γεγονός, ακαδημαϊκό ή επιστημονικό συνέδριο. Αυτές οι ιδιωτικές, μη κυβερνητικές, διεθνείς οργανώσεις, ενθαρρύνουν τον κοσμοπολιτισμό, επειδή εκεί άνθρωποι διαφορετικών εθνοτήτων, με έντονα κοινά επαγγελματικά ενδιαφέροντα, συναντώνται ως άτομα και διαπιστώνουν ότι, πέρα από το χρώμα και το φραγμό της γλώσσας, όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια.

Είναι μια τάση, αν και όχι κυρίαρχη, στο κίνημα για παγκόσμιες ομοσπονδίες στο βαθμό που επιχειρεί να προσαρμόσει τη Δυτική παράδοση της πίστης στις συνταγματικές αρχές, η οποία είναι Ρασιοναλιστική, στις διεθνείς σχέσεις. Είναι μια σταθερή τάση που συναρτάται στον Αμερικανικό τρόπο σκέψης:

Είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη μας ότι στις διεθνείς σχέσεις διαπραγματευόμαστε με τις κυβερνήσεις και όχι με τους λαούς. Σε πολλούς Αμερικανούς αυτό δεν αρέσει. Η Αμερικανική νοοτροπία καλλιεργεί μια λαχτάρα για σχέσεις μεταξύ λαών, αδιατάρακτες από την ολέθρια ανάμιξη των κυβερνήσεων.

Συχνά αντιμετωπίζουμε διαφορετικά τους ξένους ως άτομα απ' ό,τι ως «τύπους» ή αντιπροσωπευτικά δείγματα κρατών ή κυβερνήσεων που θεωρούμε απεχθή. Για πολλούς, αυτό είναι ένα από τα μεγάλα εμπόδια στη μελέτη των διεθνών σχέσεων: η σύγχυση στον πολιτικό χώρο ανάμεσα σε ένα λαό και την κυβέρνηση του, ανάμεσα στον ανθρωπισμό και τη διπλωματία, την οποία ο κοσμοπολίτης επιχειρεί να εξαλείψει, αγνοώντας τις κυβερνήσεις και τη διπλωματία.

Η επιθυμία των Επαναστατικών να εξομοιώσουν τη διεθνή με την εσωτερική πολιτικήείναι ένα από τα χαρακτηριστικά του Επαναστατισμού. Μια άλλη γενίκευση που μπορεί να κάνει κανείς για αυτούς είναι ότι ασχολούνται περισσότερο με τις επιθυμίες παρά με τα γεγονότα. Οι απόψεις τους αφορούν αυτό που θα έπρεπε να είναι και όχι αυτό που είναι (Έχουμε επισημάνει τον επαγωγικό, δογματικό και επιτακτικό χαρακτήρα του Επαναστατικού τρόπου σκέψης). Το κεντρικό πρόβλημα του Επαναστατισμού, το μεγάλο θέμα, είναι η δυσαρμονία ή το κενό που υπάρχει ανάμεσα στην Επαναστατική επιταγή και στην πραγματική κατάσταση των διεθνών σχέσεων. Άλλωστε, όλα τα κράτη δενασκούν ελεύθερα το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης' η αποικιοκρατία εξακολουθεί να υπάρχει' ο καπιταλισμός δεν κατέρρευσε ακόμη... Η διεθνής κοινωνία παραμένει αμετάβλητα πολύμορφη και ετερογενής, και αυτό είναι το πρόβλημα του Επαναστατικού.

Σύμφωνα με αυτόν, το ανθρώπινο είδος είναι από τη φύση του σωστό και προορισμός του είναι η σωτηρία, διαιρείται όμως σε εκείνους που αποδέχονται το Επαναστατικό σχέδιο και σε εκείνους που δεν πειθαρχούν (και αποτελούν πάντα την πλειονότητα). Για τους Ιησουίτες, είναι πιστοί κατά αιρετικών' για τους Καλβινιστές, οι εκλεκτοί, οι «άγιοι» κατά των καταδικασμένων στο αιώνιο πυρ' για τους Ιακωβίνους, οι ενάρετοι κατά των διεφθαρμένων («les pourris»)' για τους Μαρξιστές, οι προοδευτικοί ή το προλεταριάτο κατά των αντιδραστικών ή των αστών.

Σε μια συζήτηση με τον Stalin ο H. G. Wells είπε: «το μεγάλο πλοίο είναι η ανθρωπότητα, όχι μια κοινωνική τάξη». Stalin: «Εσείς, κ. Wells, ξεκινάτε προφανώς με την υπόθεση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι καλοί. Εγώ, όμως, δεν ξεχνώ ότι υπάρχουν πολλοί κακοί άνθρωποι. Δεν πιστεύω στη καλοσύνη της αστικής τάξης»...

Στο έργο του Faith and History, ο Niebuhr κάνει τη διάκριση ανάμεσα σε σκληρούς και ήπιους ουτοπιστές. Μπορούμε να δανειστούμε αυτές τις κατηγορίες για να κάνουμε τη διαφοροποίηση ανάμεσα σε σκληρούς Επαναστατικούς, όπως τον Lenin, και σε ήπιους Επαναστατικούς, όπως τους Kant, William Jennings Bryan, Andrew Carnegie, Woodrow Wilson, Cordeil Hull, Franklin Roosevelt, Henry Wallace, τους Άγγλους και τους Γάλλους ουδετερόφιλους, και τον Nehru. Οι σκληροί Επαναστατικοί πιστεύουν στη δημιουργία της αδελφότητας του ανθρώπινου είδους, ή civitas maxima, στην οποία η διεθνής πολιτική θα εξομοιωθεί με την εσωτερική πολιτική, με χρήση βίας. Οι ήπιοι Επαναστατικοί έχουν τον ίδιο στόχο, αλλά επιδιώκουν να τον πετύχουν μέσα από την επιθυμία και τη συζήτηση' υπάρχουν λιγότεροι σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες από ό,τι στην Ευρώπη. Ο Henry Wallace ήταν ένας από τους τελευταίους Ήπιους Επαναστατικούς στις Ηνωμένες Πολιτείες: «Ο πόλεμος είναι αδύνατος εξαιτίας της βόμβας Υδρογόνου: επομένως, απαγορέψτε τη βόμβα, αφοπλιστείτε και συζήτειστε»...

Από τα τρία είδη της Επαναστατικής θεωρίας που εξετάσαμε, είναι σαφές ότι το πρώτο (η δογματική ομοιομορφία) είναι το λιγότερο ακραίο. Δέχεται ότι μια κοινωνία κρατών θα συνεχίσει και θα επιτρέπει στη πλειονότητα, την ιδεολογικά καθαρή, να ενθαρρύνει ή να καταναγκάσει τη μειονότητα, τη μη καθαρή, σε συμμόρφωση. Αφού έως τώρα τα κυρίαρχα κράτη ήταν πολύμορφα ως προς το δόγμα και τη δομή, στην πράξη αυτό το δόγμα οδηγεί σε ανατροπή ή παρέμβαση, διαφορετικά αποδεικνύεται ανεπιτυχές. Ένα παράδειγμα της αποτυχίας του είναι ο εξοστρακισμός της Ισπανίας από τα Ηνωμένα Έθνη το 1946, καθώς δέκα χρόνια αργότερα η Ισπανία έγινε δεκτή στον ΟΗΕ. Στην πράξη, το πρώτο είδος του Επαναστατισμού είναι ανεπιτυχές, εκτός αν είναι συνάρτηση του δεύτερου είδους, του δογματικού ιμπεριαλισμού. Μια ιδεολογική αυτοκρατορία θα τείνει να προαγάγει την ομοιομορφία μεταξύ των άλλων, να δημιουργήσει όσο μπορεί μια ομοιόμορφη κοινωνία κρατών ως ένα βήμα προς την κατεύθυνση της διάλυσης αυτής της κοινωνίας και της αναγωγής της σε ένα κοσμοπολίτικο παγκόσμιο κράτος. Ο Ναπολέοντας και η Γαλλική Δημοκρατία, ο Hitler την περίοδο 1938-41 και ο Σταλινισμός στην Ανατολική Ευρώπη είναι παραδείγματα αυτού του δόγματος και δείχνουν με ποιό τρόπο τα τρία είδη Επαναστατισμού αλληλοδιαπλέκονται.

Αυτές οι μονότονες θεωρίες και φόρμουλες που διατύπωσαν παλιοί δάσκαλοι και Γερμανοί καθηγητές περί ανθρωπίνων κοινοτήτων και civitates maximae μπορούν να γίνουν πολιτικά εκρηκτικές. Η υπόθεση ότι η διεθνής κοινωνία είναι μια civitas maxima, ένα υπερ-κράτος (και εδώ το «είναι» σημαίνει «είναι ουσιωδώς», «θα έπρεπε να είναι» ή «είναι προορισμένο να είναι»), δημιουργεί αμέσως το ζήτημα της συμμόρφωσης ή της μη συμμόρφωσης. Τι πρέπει να γίνει με τους πολίτες της civitas maxima, δηλαδή των κρατών, που απορρίπτουν κατ’ αρχήν την εξουσία της ή την ματαιώνουν στην πράξη; Για τον Επαναστατικό μια απάντηση δόθηκε στο Vindiciae contra Tyrannos (1579), το οποίο κατέληγε από την ενότητα της ανθρώπινης κοινωνίας στο δικαίωμα της αντίστασης για την προστασία των καταπιεζομένων [το ισλαμιστικό κίνημα επίσης ''εντοπίζει'', προωθεί και θεωρητικοποιεί την έννοια της ''τυραννοκτονίας'']. Αυτή είναι μια πρώτη δήλωση της Επαναστατικής ιδέας ότι οι οριζόντιοι δεσμοί είναι πιο σημαντικοί, και μπορεί να υπερισχύσουν των κάθετων και με τον τρόπο αυτό ο Επαναστατισμός εξομοιώνει τις διεθνείς σχέσεις με την εσωτερική πολιτική. «Εργάτες όλου του κόσμου ενωθείτε!»...

Παρ' όλα αυτά, η καταγωγή των Επαναστατικών ιδεών και η συνέχεια του στοχασμού είναι ασαφής ή αβέβαιη. Η επαναστατική παράδοση μπορεί να παραλληλιστεί περισσότερο με σειρά κυμάτων παρά με ρεύμα. Γι' αυτούς, η συνέχιση είναι ελάχιστα σημαντική. Υπάρχει, μάλλον, μια σειρά ασύνδετων απεικονίσεων των ίδιων πολιτικο-φιλοσοφικών αληθειών, όπως οι καταχωρίσεις στα αρχεία ενός ψυχιάτρου αποτελούν ασύνδετα παραδείγματα μερικών κοινών αρχών. Είναι χαρακτηριστικό του Επαναστατισμού, όχι μόνο στη διεθνή θεωρία, να απαρνείται το παρελθόν του, να επιχειρεί να ξεκινήσει από το μηδέν, να εγκαταλείπει την ιστορία και να ξαναρχίζει. Και όταν (όπως συμβαίνει συχνά) υποχρεώνεται να συμβιβαστεί με το ίδιο του το παρελθόν, το κάνει με αυθαίρετη επιλογή και με ένα δόγμα απόρριψης και αντικατάστασης. Ο Rousseau [ο οποίος βρισκόταν σε φιλοσοφικό ή θεολογικό επίπεδο πιο κοντά στον Λούθηρο από ό,τι στον Καλβίνο] παραδέχεται την Μεταρρύθμιση, αλλά στο συνειδητό επίπεδο τη θεωρεί ξεπερασμένη. Οι Μαρξιστές αναγνωρίζουν τους Ιακωβίνους, αλλά σε συνειδητό επίπεδο τους θεωρούν ξεπερασμένους.

Η οικογενειακή ιστορία του Επαναστατισμού είναι πατροκτονική:

«Ναι: αυτός είναι ο πατέρας μου, και, αφού ήταν απαραίτητο, τον σκότωσα». Ο Freud θα υποστήριζε ότι αυτό συνιστά την πραγματικότητα όλων των οικογενειακών σχέσεων.

Martin Wight

*
**
*

Η αρχή της αδελφοσύνης του ανθρώπινου γένους ανάγεται στις ιδέες ενός συγκεκριμένου άνδρα, του πιο ενδιαφέροντα βασιλιά της Αρχαίας Ελλάδας, του Βασιλιά Αλέξανδρου Γ´ της Μακεδονίας (ευρύτερα γνωστός ως Αλέξανδρος ο Μέγας) -του μεγαλύτερου Έλληνα που υπήρξε ποτέ... Ο Αλέξανδρος αντικατέστησε την πόλη-κράτος από μια παγκόσμια αυτοκρατορία και τη διάκριση ανάμεσα σε Έλληνες και βαρβάρους από το ιδεώδες της Ομόνοιας (Homonoia)ή της [μετέπειτα ονομάζόμενης] Condorcia, εννοώντας με αυτό «την ένωση της καρδιάς των ανθρώπων» ή «της μεταξύ τους σύμπνοιας»... σε μια στάση των Μακεδόνων στο Opis (κοντά στη σημερινή Βαγδάτη), ολόκληρος ο στρατός απαίτησε να επιστρέψουν στην πατρίδα. Ο Αλέξανδρος έδιωξε από την υπηρεσία του ολόκληρο το στρατό, απομονώθηκε για δύο ημέρες και στη συνέχεια κάλεσε τους Πέρσες ηγέτες και άρχισε να σχηματίζει έναν Περσικό στρατό δίνοντας στα συντάγματα τα ονόματα των παλαιότερων Μακεδονικών συνταγμάτων. Αυτό έκαμψε συναισθηματικά τους Μακεδόνες, οι οποίοι πήγαν κλαίγοντας στη σκηνή του και ακολούθησε συμφιλίωση μεταξύ τους. Σε ένα συμπόσιο που δόθηκε για εννέα χιλιάδες Έλληνες και Πέρσες, χρησιμοποίησαν όλοι ένα τεράστιο ασημένιο κύπελλο ως κύπελλο φιλίας. Η προσευχή του στο συμπόσιο αυτό ήταν ότι «προσευχόταν για όλα τα αγαθά και για την Ομόνοιακαι για τη συνεργασία...». Σύμφωνα με τον Ερατοσθένη, «ο Αλέξανδρος πίστευε ότι είχε μια αποστολή από το Θεό να συμφιλιώσει τους ανθρώπους γενικότερα και να είναι ο συμφιλιωτής του κόσμου, οδηγώντας όλους τους ανθρώπους σε μια ενότητα, αναμιγνύοντας τις ζωές και τα έθιμα τους, τους γάμους και τις κοινωνικές τους συνήθειες όπως συμβαίνει μέσα σε ένα κύπελλο φιλίας».

Σε μια διάλεξη της Βρετανικής Ακαδημίας το 1933, ο Sir William Tarn, διέκρινε τρεις διαστάσεις στις ιδέες του Αλέξανδρου. Κατ' αρχήν, όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια. Ήταν ο πρώτος άνθρωπος στη Δύση που εισηγήθηκε ότι κάτι τέτοιο ισχύει για όλη την ανθρωπότητα... Πίστευε ότι η δική του θεϊκή αποστολή ήταν να γίνει ο εναρμονιστής και συμφιλιωτής του κόσμου, να κάνει όλους τους ανθρώπους να ζουν ως αδέλφια με Ομόνοια, με ενότητα καρδιάς και πνεύματος, και ήθελε επίσης όλοι οι λαοί της αυτοκρατορίας του να είναι συνεργάτες και όχι υπήκοοι, κάτι που δεν έζησε αρκετά για να πετύχει.

---------------------------------------------------------------

Αίγυπτος                                                      Τατζικιστάν

---------------------------------------------------------------

Μετά τον Αλέξανδρο, ήταν ο Στωικός φιλόσοφος Ζήνων (335-262 π.Χ.) που οραματίστηκε τον κόσμο ως μια μεγάλη πόλη θεών και ανθρώπων, χωρίς διακρίσεις μεταξύ φυλών. Το ίδιο έκανε και ο Μάρκος Αυρήλιος: «Για μένα, όπως και για τον Αντωνίνο, πόλη και πατρίδα μου είναι η Ρώμη, ως ανθρώπου όμως είναι ο κόσμος». «Ο άνθρωπος είναι ο κάτοικος μιας υπέρτατης πόλης, της οποίας οι άλλες πόλεις είναι τα σπίτια.» «Σε ποιόν άλλο οικουμενικό θεσμό μπορεί να συμμετάσχει ολόκληρη η ανθρώπινη φυλή;». Οι ιδέες του Μεγάλου Αλεξάνδρου εκφράστηκαν αργότερα από τον Χριστιανισμό. Εν Χριστώ «ουκ ένι Έλλην και Ιουδαίος, περιτομή και ακροβυστία, βάρβαρος, Σκύθης, δούλος, ελεύθερος, αλλά τα πάντα και εν πάσι Χριστός». Αυτό αποτέλεσε το πρότυπο του Επαναστατικού φρατερναλισμού, κατά τον οποίο είτε ήταν «Εν Χριστώ» είτε «στις αρχές των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» είτε «στον Μαρξισμό-Λενινισμό», δεν υπάρχουν διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων.

Ίσως την πληρέστερη εκπλήρωση αυτής της ιδέας να την αποτελεί το Ισλάμ.

Η ιδέα αυτή υπάρχει σίγουρα στον Καθολικό οικουμενισμό, που διακηρύσσει την οικουμενική δικαιοδοσία του Πάπα, ως Βικάριου του Χριστού, με εξουσία που εκτείνεται και πέρα των Χριστιανών, στους Εβραίους και τους απίστους. Ο Χριστιανισμός ή Δυτικός πολιτισμός ήταν ο μόνος πολιτισμός, εκτός από το Ισλάμ, που διατύπωσε αυτές τις οικουμενικές αξιώσεις και στη συνέχεια επιχείρησε να τους προσδώσει μια πολιτική έκφραση.

Εδώ εντοπίζονται κυρίως οι απαρχές του Δυτικού ιμπεριαλισμού.
Το έργο του Δάντη De Monarchiaαποτελεί το αποκορύφωμα του οικουμενικού ιμπεριαλισμού.

Στο πρώτο βιβλίο εξετάζει τον «έσχατο σκοπό της ανθρωπινής κοινωνίας ως συνόλου». Η ξεχωριστή ιδιότητα των ανθρώπων, που τους ξεχωρίζει από τα άλλα πλάσματα, είναι η ικανότητα που έχουν να σκέφτονται. Αυτή η ικανότητα δεν μπορεί να μεταφραστεί σε πράξη από μεμονωμένα άτομα. Η πνευματική ολοκλήρωση απαιτεί κοινωνικές συνθήκες και τη συνεργασία της ανθρωπότητας ως συνόλου: «το βασικό καθήκον της ανθρωπότητας ως συνόλου είναι να εκπληρώσει πάντα το σύνολο του πιθανού πνευματικού δυναμικού της, αρχικά σε θεωρητικό επίπεδο και στη συνέχεια... μέσω της δράσης». Βασική προυπόθεση για να γίνει αυτό είναι η παγκόσμια ειρήνη. Αυτή είναι, λέει ο Gilson «η πρώτη γνωστή έκφραση της σύγχρονης ιδέας της ανθρωπότητας», του ανθρώπινου γένους δηλαδή, όχι μόνο ως αδελφότητας, αλλά ως μιας κοινότητας που έχει ένα κοινό σκοπό και ένα κοινό καθήκον. Ο Δάντης στηρίχτηκε σε αυτή την πρόταση της universalis civitas humani generisγια να υποστηρίξει την ιδέα της οικουμενικής αυτοκρατορίας ή του παγκόσμιου κράτους, που μόνο αυτό θα μπορούσε να προσφέρει την απαραίτητη ειρήνηγια την εκπλήρωση του ανθρώπινου σκοπού. Η άποψη αυτή εκσυγχρονίστηκε και μετατέθηκε στη Ρασιοναλιστική θεώρηση όταν ο Vitoria ισχυρίστηκε ότι το ανθρώπινο είδος συνιστούσε μια νόμιμη κοινότητα (οι απαρχές του διεθνούς δικαίου), αλλά απέρριψε τον ιμπεριαλισμό, δηλαδή, υποστήριξε ότι δεν έπρεπε να υπάρχει παγκόσμιο κράτος.

Martin Wight

Αν λοιπόν, για να αρχίσω από αυτό, μπορεί η πόλις να έχη ειρήνη, και τούτο εξαρτάται από αυτήν, τότε υποστηρίζω πως πρέπει να θέλωμε ειρήνη· και όποιος τα λέει αυτά, αξιώ να τα υποστηρίξη και με προτάσεις και με πράξεις και να μην κοροϊδεύη. Αν όμως ο άλλος, με τα όπλα στα χέρια και με γύρω του δύναμη πολλή, σας προβάλλει μεν το όνομα της ειρήνης, αλλά ο ίδιος επιδίδεται σε πολεμικές επιχειρήσεις, τι άλλο μας μένει παρά να αμυνθούμε; Αν πάλι θέλετε να λέτε απλώς ότι έχετε ειρήνη, όπως εκείνος, δεν έχω αντίρρηση.

Όποιος θεωρεί ως ειρήνη μια κατάσταση όπου εκείνος, αφού κατέκτησε όλα τα άλλα, πρόκειται να μας επιτεθή, αυτός πρώτα είναι παλαβός· και έπειτα μιλά για ειρήνη που υπάρχει από μέρους μας απέναντί του, όχι όμως από μέρους του απέναντί μας. Τούτο άλλωστε είναι που... εξαγοράζει με όλα τα χρήματα που ξοδεύει· αυτός μεν να μας πολεμά, από μας δε να μην πολεμιέται.

Η λέξη ιμπεριαλισμός δεν αναφέρεται επιπόλαια. Εμπεριέχει μια σαφή πιθυμία κατάκτησης και, για να έχει κάποιο βάρος στη ζυγαριά της ιστορίας, απαιτεί μια επιτυχημένη κατάληξη διαρκείας. Το γεγονός ότι η λέξη πλάστηκε για τη Ρώμη και αποκλειστικά γι' αυτή στους αιώνες της αρχαιότητας, ο Ζερόμ Καρμπινό το επιβεβαιώνει στην αρχή του ωραίου του βιβλίου Τα στάδια του Ρωμαϊκού Ιμπεριαλισμού (1934).

Είναι αδύνατο να μιλήσουμε με τον ίδιο τρόπο για αθηναϊκό ή μακεδονικό ιμπεριαλισμό, τόσο ολιγόπνοοι και οι δύο: η Αθήνα καταρρέει το 404' η αυτοκρατορία του Αλέξανδρου διαμελίζεται μόλις πεθαίνει ο κατακτητής.

Αντίθετα, θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για έναν πέρσικο ιμπεριαλισμό. Και ο αγγλικός ιμπεριαλισμός είναι φανερός πριν από και μετά τον Πάλμεστρον, τον άνθρωπο του αλαζονικού και αναχρονιστικού «civis sum romanus».

Fernand Braudel

The Latin phrase civis romanus sum (cīvis rōmānus sum) (I am a Roman citizen) implied, in a wide sense, all the rights and duties associated with the status of Roman citizenship. The Christian New Testament states that Paul the Apostle, when imprisoned and on trial, claimed his right as a Roman citizen to be tried before the Caesar, and the judicial process had to be suspended until he was brought to Rome.

The locution was quoted by Lord Palmerston when called to explain his decision to blockade Greece. In his speech in the Houses of Parliament on June 25, 1850 he claimed that every British subject in the world should be protected by the British Empire like a Roman citizen in the Roman Empire.

In 1963, the phrase inspired the American president John F. Kennedy to proclaim, "Two thousand years ago, the proudest boast was 'civis romanus sum'. Today, in the world of freedom, the proudest boast is 'Ich bin ein Berliner'."

...ορισμένες διεθνικές σχέσεις είναι παγκόσμιας και όχι μόνο περιφερειακής σημασίας, αλλά ο σκοπός τους δεν είναι να προάγουν την ολοκλήρωση της παγκόσμιας κοινωνίας ως συνόλου αλλά μάλλον την ολοκλήρωση μιας κυρίαρχης κουλτούρας... Είναι γνωστό ότι ο σκοπός των πολυεθνικών εταιριών, των μεγάλων ιδρυμάτων και των επιστημονικών και επαγγελματικών συλλόγων, των οποίων η έδρα είναι σε προηγμένες καπιταλιστικές χώρες, και ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι να προάγουν ένα είδος ολοκλήρωσης που θα συνδέει τις κοινωνίες εκείνων των προηγμένων χωρών και τις ελίτ των φτωχών χωρών' όμως ο σκοπός τους είναι επίσης η διεύρυνση της κοινωνικής και πολιτικής απόστασης μεταξύ των προηγμένων κοινωνιών και των φτωχών κοινωνιών και μεταξύ των εκσυγχρονισμένων ελίτ και των κοινών ανθρώπων στις φτωχές χώρες...

Τη δεκαετία του 1880 ο σκοτσέζος νομικός του φυσικού δικαίου [«φυσικό -δήθεν- δίκαιο»] James Lorimer εξέφρασε το ορθόδοξο δόγμα της εποχής, όταν έγραψε ότι η ανθρωπότητα διαιρείτο στην πολιτισμένη ανθρωπότητα, στη βάρβαρη ανθρωπότητα και στην πρωτόγονη ανθρωπότητα.

Η πολιτισμένη ανθρωπότητα περιελάμβανε τα έθνη της Ευρώπης και της Αμερικής, που είχαν το δικαίωμα πλήρους αναγνώρισης τους ως μέλη της διεθνούς κοινωνίας. Η βάρβαρη ανθρωπότητα περιελάμβανε τα ανεξάρτητα κράτη της Ασίας -την Τουρκία, την Περσία, το Σιάμ, την Κίνα και την Ιαπωνία-, που είχαν δικαίωμα σε μερική αναγνώριση. Και η πρωτόγονη ανθρωπότητα ήταν η υπόλοιπη, που ήταν απόβλητη από την κοινωνία των κρατών, αν και είχε δικαίωμα «φυσικής και ανθρώπινης αναγνώρισης».

Παρεπιμπτόντως αξίζει να σημειώσουμε ότι η διάκριση του Lorimer είναι στην πραγματικότητα η ίδια με εκείνη που κάνουν οι κοινωνικοί επιστήμονες σήμερα, όταν κάνουν διάκριση ανάμεσα στις σύγχρονες κοινωνίες, στις παραδοσιακές και στις πρωτόγονες.

Hedley Bull

.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική