α´
Κατά τις δεκαετίες 1950 και 1960 ο Peter Berger, ο Harvey Cox και άλλοι διανοούμενοι και κοινωνικοί επιστήμονες ήταν διαπρύσιοι κήρυκες και υποστηρικτές της «θεωρίας της εκκοσμίκευσης» (secularization theory). Αυτή η θεωρία έκρινε πως η βελτίωση της τεχνολογίας και η επέκταση της «νεωτερικότητας» θα οδηγούσε στην παρακμή ή μείωση του φαινομένου που ονομάζεται «θρησκεία» και θα ζούσαμε όλοι μαζί αγαπημένοι σε αυτό που ο Cox ονόμασε «κοσμική πόλη». Όσοι και όσες παρακολουθείτε το ιστολόγιο ήδη θα έχετε διακρίνει μια έμμεση κριτική προς τη λεγόμενη «θεωρία της εκκοσμίκευσης»:
Η προηγούμενη παρατήρηση αναφέρεται στη διεθνοπολιτική διάσταση βέβαια και όχι σε αυτήν της λατρευτικής πρακτικής.
Το ενδιαφέρον είναι πως τόσο ο Cox όσο και ο Berger, άλλαξαν τις τοποθετήσεις τους κατά τις δεκαετίες του 1980 και 1990. Ο Cox δήλωσε πως το μέλλον της θρησκείας βρίσκεται στα λαϊκά κινήματα/Grassroots Movements (δεν αναφέρεται στο Ισλάμ ή στις εθνικές/αυτόχθονες θρησκείες αλλά στη θεολογία της απελευθέρωσης, τους πεντηκοστιανούς κ.λπ). Ο Berger με τη σειρά του υποστήριξε ότι, μακράν του να βρίσκεται σε παρακμή στο σύγχρονο κόσμο, η θρησκεία στην πραγματικότητα βιώνει μια αναζωπύρωση. Ο Berger ισχυρίζεται με εμφατικό τρόπο ότι «η υπόθεση πως ζούμε σε έναν εκκοσμικευμένο κόσμο είναι ψευδής... Ο κόσμος σήμερα είναι όσο θρησκευτικός ή θρησκευόμενος ήταν πάντα.»
Το βιβλίο «Απο-Εκκοσμίκευση του Κόσμου» (The Desecularization of the World: Resurgent Religion and World Politics) γράφτηκε δύο χρόνια πριν από την 11η Σεπτεμβρίου. Ο Berger δεν ξαφνιάστηκε από τις επιθέσεις. Επισημαίνει ότι «παραπλανηθήκαμε να πιστεύουμε πως ο εκσυγχρονισμός οδηγούσε στην εκκοσμίκευση, κυρίως επειδή οι πολιτιστικοί φορείς μιας ελίτ της εκκοσμίκευσης αποτέλεσαν μια ευδιάκριτη μειονότητα ακαδημαϊκών που οδήγησαν μυωπικά όλους τους υπόλοιπους να πιστεύουν σε αυτή την υπόθεση». Ο Berger διερευνά πώς η εκκοσμίκευση αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί την ιδεολογία μιας αμερικανικής και ευρωπαϊκής ελίτ...
Η αναβίωση του Ισλάμ -πολιτικού ή μη- και η αντοχή της ευρείας θρησκευτικής πίστης στις σύγχρονες κοινωνίες -Αμερική- έχει δημιουργήσει μια κρίση πίστης μεταξύ των κοσμικών (a crisis of faith among secularists - η αναφορά περί κοσμικής πίστης είναι απολύτως ορθή καθώς μιλάμε για secular religiosity). Αν η νεωτερικότητα δεν συνεπάγεται μια κοσμική προοπτική, αυτή της εκκοσμίκευσης, και εξ ορισμού δεν μπορεί να δημιουργήσει καμία αξία πέρα από μια αδιάφορη ανοχή όλων των πεποιθήσεων, τότε τι ρόλο θα παίξει η θρησκεία στον 21ο αιώνα; Ας μην ξεχνάμε πως ακόμα και αυτά τα περίφημα «ανθρώπινα δικαιώματα» ουδόλως «οικουμενικά» είναι. Έχουν συγκεκριμένη πολιτιστική και θρησκευτική καταγωγή: «Historically, Hopgood writes, universal humanist norms inspired a sense of secular religiosity among the new middle classes of a rapidly modernizing Europe. Human rights were the product of a particular worldview (Western European and Christian) and specific historical moments (humanitarianism in the nineteenth century, the aftermath of the Holocaust)» [Stephen Hopgood: The Endtimes of Human Rights].
«Δεξιοί ορθολογιστές» των οποίων η σκέψη κινείται μεταξύ Weber, Durkheim και Luhmann ας προετοιμαστούν ψυχολογικά για εκπλήξεις και «αριστεροί κοσμικιστές» που θεωρούν πως αποτελούν συνεχιστές του «διαφωτισμού» και αντιλαμβάνονται το ζήτημα «θρησκεία» ως ταυτιζόμενο με τη «δεξιά» ας προετοιμάζονται για εξαφάνιση -αυτής- της «αριστεράς» από το πολιτικό και ιδεολογικό προσκήνιο ή την πλήρη αφομοίωση της σε έναν κάποιο «φιλελευθερισμό».
Δεν αμφισβητείται απλά η σύνδεση μεταξύ της θεωρίας της εκκοσμίκευσης (Secularisation Theory) και της θεωρίας του εκσυγχρονισμού (Modernisation Theory), αλλά και τα ίδια τα θεμέλια των δύο αυτών θεωριών ξεχωριστά.
Ο Berger ερωτώμενος σε συνέντευξη για την πλήρη αντιστροφή της θέσης του τόνισε: «Η αλλαγή συνέβη σταδιακά και δεν οφειλόταν σε κάποια αλλαγή θεολογικής ή φιλοσοφικής τοποθέτησης. Βασικά ήταν το βάρος των στοιχείων... Αρκετά πριν από τη δεκαετία του 1990 -θα έλεγα κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και τις αρχές του 1980- οι περισσότεροι, αλλά όχι όλοι, κοινωνιολόγοι συμφωνούσαν πως η αρχική θέση περί εκκοσμίκευσης ήταν αστήρικτη στη βασική της μορφή, η οποία υποστήριζε πως ο εκσυγχρονισμός και η εκκοσμίκευση είναι αναγκαστικά συσχετιζόμενες εξελίξεις...»
Στο τέλος αυτό που θα φανερωθεί θα είναι η αποτυχία -και ο ευρωκεντρισμός- του μεγαλύτερου μέρους του κλάδου της κοινωνιολογίας ως «επιστήμης» (*).
Σταδιακά εισερχόμαστε σε μια εποχή μετα-εκκοσμίκευσης (post-secularism) ή, για να το θέσουμε διαφορετικά, ζούμε την απαρχή μιας διαδικασίας απο-εκκοσμίκευσης του κόσμου (desecularization of the world).
Ο κόσμος, οι ιδέες, τα δόγματα, τα αξιώματα, οι ιδεολογίες, τα πρότυπα, οι ιστοριογραφίες, οι αντιλήψεις που θεμελιώθηκαν ή κατασκευάστηκαν κατά -τον 18ο και κυρίως- τον 19ο αιώνα και όρισαν ή διαμόρφωσαν τον πλανήτη τους επόμενους δύο αιώνες, τρίζουν, καταρρέουν, απομυθοποιούνται, αποδομούνται ή διέρχονται «κρίση» (και μαζί τους οι «οικουμενικές» ή «καθολικές» αξιώσεις που έφεραν).
Η κοινωνική επιστήμη ήταν ευρωκεντρική σε όλη τη διάρκεια της θεσμικής ιστορίας της, από τότε δηλαδή που φτιάχτηκαν τμήματα που δίδασκαν κοινωνικές επιστήμες μέσα στα πανεπιστημιακά συστήματα... Στην πραγματικότητα, οι διάφοροι κλάδοι της κοινωνικής επιστήμης εντοπίζονταν σε συντριπτικό βαθμό, τουλάχιστον μέχρι το 1945, σε πέντε μόλις χώρες -Γαλλία, Βρετανία, Γερμανία, Ιταλία και Η.Π.Α. Αλλά ακόμη και σήμερα, παρά την παγκόσμια εξάπλωση της κοινωνικής επιστήμης ως δραστηριότητας, οι κοινωνικοί επιστήμονες παραμένουν, στη μεγάλη πλειονότητα τους, ευρωπαίοι.
Όλες οι θεωρίες σταδίων -του Κοντ, του Σπένσερ ή του Μάρξ-, για να μείνουμε σε μερικά μόνο ονόματα ενός μεγάλου καταλόγου- αποτελούσαν κατεξοχήν θεωρητικοποιήσεις αυτού που ονομάστηκε «αντίληψη των Ουίγων περί ιστορίας». Δηλαδή της εκ προοιμίου βεβαιότητας, πως το σήμερα είναι το καλύτερο σήμερα που γνώρισε ποτέ η υφήλιος, και πως το παρελθόν οδηγούσε αναπόδραστα στο παρόν. Ακόμα και εμπειρικιστές ιστορικοί, όσο και αν διακήρυσσαν την αποστροφή τους για κάθε είδους θεωρία, έτειναν ν'αποτυπώνουν στα γραπτά τους μια ασύνειδη θεωρία σταδίων που διέτρεχε τη σκέψη τους χωρίς οι ίδιοι να το γνωρίζουν... η ευρωπαϊκή κοινωνική επιστήμη ήταν αποφασιστικά οικουμενιστική. Βεβαίωνε πως ό,τι συνέβη στην Ευρώπη από τον 16ο ως τον 19ο αιώνα εξέφραζε ένα γενικής εφαρμογής πρότυπο, είτε επειδή αποτελούσε ένα προοδευτικό και αναντίστρεπτο επίτευγμα της ανθρωπότητας είτε επειδή σήμαινε την ικανοποίηση των βασικών ανθρώπινων αναγκών, καθώς απομάκρυνε τα τεχνητά εμπόδια. Ότι έβλεπες σήμερα στην Ευρώπη δεν ήταν απλώς καλό'ήταν αυτό που θα έβλεπες αύριο παντού... Αλλά τα τελευταία τριάντα χρόνια οι οικουμενιστικές θεωρίες της νεωτερικής κοινωνικής επιστήμης αντιμετωπίζουν κι ένα [ακόμα] είδος επίθεσης. Υποστηρίζεται πως αυτές οι δήθεν οικουμενικές θεωρίες στην πραγματικότητα δεν είναι οικουμενικές, αλλά μάλλον παρουσιάζουν το δυτικό ιστορικό σχήμα σαν να ήταν οικουμενικό. Έτσι λοιπόν η κοινωνική επιστήμη κατηγορήθηκε ως ευρωκεντρική στο μέτρο που ήταν ιδιαιτεροκρατική. Μάλιστα κάποιοι είπαν πως δεν ήταν απλώς ευρωκεντρική, αλλά και άκρως επαρχιώτικη. Αυτό έτσουξε για τα καλά, αφού η νεωτερική κοινωνική επιστήμη σεμνυνόταν ιδιαίτερα πως είχε κατορθώσει να αρθεί πάνω από κάθε επαρχιωτισμό...
Όλοι οι πολιτικοί τρόποι σκέψης, είτε αυτοί είναι «σοσιαλιστικοί» είτε «σοσιαλδημοκρατικοί» είτε «φιλελεύθεροι» είτε οτιδήποτε άλλο, καταλήγουν από κοινού, ότι μόνο με «κοινωνικά μέτρα» μπορεί κάτι τι ν'αλλάξη, και θεωρούν κάθε πρόβλημα ως υπόθεση της πολιτικής του «μικρού χώρου» (εσωτερική πολιτική). Αυτός είναι ο λόγος που όλοι οι κλάδοι σήμερα των λεγομένων «θεωρητικών επιστημών» (της Φιλοσοφίας και της Ιστορίας συμπεριλαμβανομένων) έχουν λίγο ή πολύ τον χαρακτήρα της «Κοινωνιολογίας». Προέκυψε έτσι ένας «διανοουμενίστικος ρατσισμός», από τον οποίον έπεται επίσης και κάθε άλλος. Σε όλους τους εν λόγω κλάδους, οι οποίοι κυριαρχούμενοι από τις ιδέες του A. Comte, δια του Hegel, Μαρξ, E. Durkheim μέχρι του Γκομπινώ (με τις «γραμμικές» του αντιλήψεις για τον εκφυλισμό των μεσογειακών λαών!!!) παραμένουν πάντα στο «πως» του μικρού χώρου, ουδέποτε αμφισβητείται ο μικρός αυτός χώρος και κάθε τι άλλο έξω απ'αυτόν φαίνεται αναγκαίο... το ιδεολογικό μηχάνημα του δυτικού κόσμου συνεχίζει να δουλεύη με τα ίδια πάντα επαναλαμβανόμενα νοήματα και τις ίδιες πάντα συνειδητές παραποιήσεις. Από τη μια μεριά η «δημοκρατία», η «ελευθερία» και η χειραφέτηση που οδηγούν στην «ανάπτυξη», από την άλλη ο «δεσποτισμός» και η «ανελευθερία» που οδηγούν στην «καθυστέρηση». Τόσο απλά θέλησε τα πράγματα ο Μάξ Βέμπερ - ο οποίος μίλησε με την ίδια βεβαιότητα για πράγματα που ήξερε και γι'αυτά που δεν ήξερε - και τόσο απλά προσφέρονται πάντα. Αλλά όταν ο κόσμος αλλάζη και οι ιδεολογίες δεν αλλάζουν, καλό οπωσδήποτε δεν είναι... Οι διχοτομήσεις αυτές μεταξύ «καθυστερήσεως» και «προόδου» σκοπό βέβαια έχουν να μεταφέρουν στην μέση κοινή συνείδηση την αντίληψη, ότι αιτία καθυστερήσεως των «καθυστερημένων» είναι αποκλειστικώς οι ίδιοι και ότι το «Διεθνές Δίκαιο» δεν έχει άλλον σκοπό ειμή την διάδοση της «δημοκρατίας» ανα τον κόσμο. Τον προηγούμενο αιώνα τον ρόλο της «δημοκρατίας» τον έπαιζε η «αποστολή του εκπολιτισμού»...
Επί δύο συνεπώς αιώνες τα πράγματα παραμένουν ιδεολογικώς τα ίδια, παρά την σωρεία παραδειγμάτων που αναφέραμε και αποδεικνύουν πλήρως ότι οι ιδεολογικές αυτές κατασκευές είναι τελείως αναντίστοιχες προς την υφιστάμενη εξέλιξη του κόσμου...
Ενδεικτικές παραπομπές για το βιβλίο του Peter Berger, The Desecularization of the World: Resurgent Religion and World Politics:
1) http://www.amazon.com/The-Desecularization-World-Resurgent-Religion/dp/0802846912
2) http://www.publishersweekly.com/978-0-8028-4691-4
3) http://www.iasc-culture.org/THR/archives/AfterSecularization/8.12PBerger.pdf.
4) http://www.staff.amu.edu.pl/~ewa/Habermas,%20Notes%20on%20Post-Secular%20Society.pdf
Ενδεικτικές παραπομπές γενικότερα για το ζήτημα θρησκευτικής «αναβίωσης», πολιτικής και διεθνών σχέσεων: 1) Introduction to International Relations and Religion 2) Bringing Religion Into International Relations 3) The Global Resurgence of Religion and the Transformation of International Relations. The Struggle for the Soul of the Twenty-First Century 4) Religion, Diplomacy, and International Relations 5) Religion, Politics and International Relations: Selected Essays 6) The Multiple Impacts of Religion on International Relations: Perceptions and Reality 7) Religion and International Relations theory. Towards a mutual understanding
Η σύγκλιση των αναπτυξιακών προτύπων και η διάδοση της τεχνολογίας σε πλανητική κλίμακα, παράλληλα με το φαινόμενο το οποίο ονομάζουμε -κάπως γενικά και αόριστα- παγκοσμιοποίηση, αντί να δημιουργήσουν έναν «επίπεδο», ομοιόμορφο και ομοιογενή ΚόσμοΧώρο (όπως προέβλεπαν πολλοί), τροφοδότησαν την αναβίωση πολιτισμικών, θρησκευτικών και νεοπαραδοσιακών μορφών και ταυτοτήτων. Αυτό συμβαίνει διότι ο οικονομικός ή/και δημογραφικός δυναμισμός παράλληλα με τη διάδοση των τεχνολογικών μέσων τροφοδοτούν την πολιτιστική, πολιτική και στρατιωτική αυτοεπιβεβαίωση της ιθαγενούς κουλτούρας (όπου δεν κυριαρχεί ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός).
ΝεοΚομφουκιανισμός στην Κίνα, ΝεοΟθωμανισμός στην Τουρκία, ΝεοΙνδουισμός στην Ινδία, «αναβιώσεις» σε όλη τη γεωγραφία του Ισλάμ (κεντρικού ή μη), ΝεοΣυντηρητισμός (; - ή όπως αλλιώς θέλετε) στη Ρωσία και στις Η.Π.Α. Το υπόβαθρο της Ε.Ε κατά κάποιους θεωρείται ως νεοπαραδοσιακή αντίδραση, αν και γενικότερα η Ε.Ε έχει πρόβλημα τόσο ταυτότητας όσο και στρατηγικής. Αυτό είναι το νέο πλανητικό σκηνικό.
1) Σύντομη παρατήρηση για το πλανητικό σκηνικό και την αναβίωση πολιτισμικών, θρησκευτικών και νεοπαραδοσιακών μορφών και ταυτοτήτων.
2) Ο «κεντρισμός» ως οικονομικο-πολιτικός μονόλογος και η πολιτιστική αυτοχθονία ως πολιτική πολυφωνία. Εισαγωγή στις έννοιες του πολιτικού και πολιτιστικού «προστατευτισμού».
2) Ο «κεντρισμός» ως οικονομικο-πολιτικός μονόλογος και η πολιτιστική αυτοχθονία ως πολιτική πολυφωνία. Εισαγωγή στις έννοιες του πολιτικού και πολιτιστικού «προστατευτισμού».
Η προηγούμενη παρατήρηση αναφέρεται στη διεθνοπολιτική διάσταση βέβαια και όχι σε αυτήν της λατρευτικής πρακτικής.
Το ενδιαφέρον είναι πως τόσο ο Cox όσο και ο Berger, άλλαξαν τις τοποθετήσεις τους κατά τις δεκαετίες του 1980 και 1990. Ο Cox δήλωσε πως το μέλλον της θρησκείας βρίσκεται στα λαϊκά κινήματα/Grassroots Movements (δεν αναφέρεται στο Ισλάμ ή στις εθνικές/αυτόχθονες θρησκείες αλλά στη θεολογία της απελευθέρωσης, τους πεντηκοστιανούς κ.λπ). Ο Berger με τη σειρά του υποστήριξε ότι, μακράν του να βρίσκεται σε παρακμή στο σύγχρονο κόσμο, η θρησκεία στην πραγματικότητα βιώνει μια αναζωπύρωση. Ο Berger ισχυρίζεται με εμφατικό τρόπο ότι «η υπόθεση πως ζούμε σε έναν εκκοσμικευμένο κόσμο είναι ψευδής... Ο κόσμος σήμερα είναι όσο θρησκευτικός ή θρησκευόμενος ήταν πάντα.»
Το βιβλίο «Απο-Εκκοσμίκευση του Κόσμου» (The Desecularization of the World: Resurgent Religion and World Politics) γράφτηκε δύο χρόνια πριν από την 11η Σεπτεμβρίου. Ο Berger δεν ξαφνιάστηκε από τις επιθέσεις. Επισημαίνει ότι «παραπλανηθήκαμε να πιστεύουμε πως ο εκσυγχρονισμός οδηγούσε στην εκκοσμίκευση, κυρίως επειδή οι πολιτιστικοί φορείς μιας ελίτ της εκκοσμίκευσης αποτέλεσαν μια ευδιάκριτη μειονότητα ακαδημαϊκών που οδήγησαν μυωπικά όλους τους υπόλοιπους να πιστεύουν σε αυτή την υπόθεση». Ο Berger διερευνά πώς η εκκοσμίκευση αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί την ιδεολογία μιας αμερικανικής και ευρωπαϊκής ελίτ...
Η αναβίωση του Ισλάμ -πολιτικού ή μη- και η αντοχή της ευρείας θρησκευτικής πίστης στις σύγχρονες κοινωνίες -Αμερική- έχει δημιουργήσει μια κρίση πίστης μεταξύ των κοσμικών (a crisis of faith among secularists - η αναφορά περί κοσμικής πίστης είναι απολύτως ορθή καθώς μιλάμε για secular religiosity). Αν η νεωτερικότητα δεν συνεπάγεται μια κοσμική προοπτική, αυτή της εκκοσμίκευσης, και εξ ορισμού δεν μπορεί να δημιουργήσει καμία αξία πέρα από μια αδιάφορη ανοχή όλων των πεποιθήσεων, τότε τι ρόλο θα παίξει η θρησκεία στον 21ο αιώνα; Ας μην ξεχνάμε πως ακόμα και αυτά τα περίφημα «ανθρώπινα δικαιώματα» ουδόλως «οικουμενικά» είναι. Έχουν συγκεκριμένη πολιτιστική και θρησκευτική καταγωγή: «Historically, Hopgood writes, universal humanist norms inspired a sense of secular religiosity among the new middle classes of a rapidly modernizing Europe. Human rights were the product of a particular worldview (Western European and Christian) and specific historical moments (humanitarianism in the nineteenth century, the aftermath of the Holocaust)» [Stephen Hopgood: The Endtimes of Human Rights].
«Δεξιοί ορθολογιστές» των οποίων η σκέψη κινείται μεταξύ Weber, Durkheim και Luhmann ας προετοιμαστούν ψυχολογικά για εκπλήξεις και «αριστεροί κοσμικιστές» που θεωρούν πως αποτελούν συνεχιστές του «διαφωτισμού» και αντιλαμβάνονται το ζήτημα «θρησκεία» ως ταυτιζόμενο με τη «δεξιά» ας προετοιμάζονται για εξαφάνιση -αυτής- της «αριστεράς» από το πολιτικό και ιδεολογικό προσκήνιο ή την πλήρη αφομοίωση της σε έναν κάποιο «φιλελευθερισμό».
β´
My point is that the assumption that we live in a secularized world is false. The world today, with some exceptions to which I will come presently, is as furiously religious as it ever was, and in some places more so than ever. This means that a whole body of literature by historians and social scientists loosely labeled "secularization theory" is essentially mistaken. In my early work I contributed to this literature. I was in good company—most sociologists of religion had similar views, and we had good reasons for holding them. Some of the writings we produced still stand up. Although the term "secularization theory" refers to works from the 1950s and 1960s, the key idea of the theory can indeed be traced to the Enlightenment. That idea is simple: Modernization necessarily leads to a decline of religion, both in society and in the minds of individuals. And it is precisely this key idea that has turned out to be wrong.
The Desecularization of the World - Peter L. Berger
How to understand China? How to make sense of it? I' m afraid the lazy western mind assume that it can just think in western terms, through western principles, according to western values and western criteria and there by, make sense of china... This is not the case. We can not possible understand a society like China, with such a different history and such a different culture by simply using western centric ways of thinking... This is a big problem for us, because for over 200 years west dominated the world and in the process has come to believe that essentially the process of modernization, is the process of westernization, that there is only one destination in terms of the process of modernization, and that is ultimately to be like us.
Δεν αμφισβητείται απλά η σύνδεση μεταξύ της θεωρίας της εκκοσμίκευσης (Secularisation Theory) και της θεωρίας του εκσυγχρονισμού (Modernisation Theory), αλλά και τα ίδια τα θεμέλια των δύο αυτών θεωριών ξεχωριστά.
Ο Berger ερωτώμενος σε συνέντευξη για την πλήρη αντιστροφή της θέσης του τόνισε: «Η αλλαγή συνέβη σταδιακά και δεν οφειλόταν σε κάποια αλλαγή θεολογικής ή φιλοσοφικής τοποθέτησης. Βασικά ήταν το βάρος των στοιχείων... Αρκετά πριν από τη δεκαετία του 1990 -θα έλεγα κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και τις αρχές του 1980- οι περισσότεροι, αλλά όχι όλοι, κοινωνιολόγοι συμφωνούσαν πως η αρχική θέση περί εκκοσμίκευσης ήταν αστήρικτη στη βασική της μορφή, η οποία υποστήριζε πως ο εκσυγχρονισμός και η εκκοσμίκευση είναι αναγκαστικά συσχετιζόμενες εξελίξεις...»
Στο τέλος αυτό που θα φανερωθεί θα είναι η αποτυχία -και ο ευρωκεντρισμός- του μεγαλύτερου μέρους του κλάδου της κοινωνιολογίας ως «επιστήμης» (*).
It’s certainly useful to understand that religion is not about to disappear. The belief is still quite prevalent among intellectuals—secular intellectuals—that religion is a kind of backwoods phenomenon that with rising education will increasingly disappear. That’s not happening. It’s not going to happen.
Peter L. Berger
Σταδιακά εισερχόμαστε σε μια εποχή μετα-εκκοσμίκευσης (post-secularism) ή, για να το θέσουμε διαφορετικά, ζούμε την απαρχή μιας διαδικασίας απο-εκκοσμίκευσης του κόσμου (desecularization of the world).
Ο κόσμος, οι ιδέες, τα δόγματα, τα αξιώματα, οι ιδεολογίες, τα πρότυπα, οι ιστοριογραφίες, οι αντιλήψεις που θεμελιώθηκαν ή κατασκευάστηκαν κατά -τον 18ο και κυρίως- τον 19ο αιώνα και όρισαν ή διαμόρφωσαν τον πλανήτη τους επόμενους δύο αιώνες, τρίζουν, καταρρέουν, απομυθοποιούνται, αποδομούνται ή διέρχονται «κρίση» (και μαζί τους οι «οικουμενικές» ή «καθολικές» αξιώσεις που έφεραν).
.~`~.
(*)
(*)
Η κοινωνική επιστήμη ήταν ευρωκεντρική σε όλη τη διάρκεια της θεσμικής ιστορίας της, από τότε δηλαδή που φτιάχτηκαν τμήματα που δίδασκαν κοινωνικές επιστήμες μέσα στα πανεπιστημιακά συστήματα... Στην πραγματικότητα, οι διάφοροι κλάδοι της κοινωνικής επιστήμης εντοπίζονταν σε συντριπτικό βαθμό, τουλάχιστον μέχρι το 1945, σε πέντε μόλις χώρες -Γαλλία, Βρετανία, Γερμανία, Ιταλία και Η.Π.Α. Αλλά ακόμη και σήμερα, παρά την παγκόσμια εξάπλωση της κοινωνικής επιστήμης ως δραστηριότητας, οι κοινωνικοί επιστήμονες παραμένουν, στη μεγάλη πλειονότητα τους, ευρωπαίοι.
Όλες οι θεωρίες σταδίων -του Κοντ, του Σπένσερ ή του Μάρξ-, για να μείνουμε σε μερικά μόνο ονόματα ενός μεγάλου καταλόγου- αποτελούσαν κατεξοχήν θεωρητικοποιήσεις αυτού που ονομάστηκε «αντίληψη των Ουίγων περί ιστορίας». Δηλαδή της εκ προοιμίου βεβαιότητας, πως το σήμερα είναι το καλύτερο σήμερα που γνώρισε ποτέ η υφήλιος, και πως το παρελθόν οδηγούσε αναπόδραστα στο παρόν. Ακόμα και εμπειρικιστές ιστορικοί, όσο και αν διακήρυσσαν την αποστροφή τους για κάθε είδους θεωρία, έτειναν ν'αποτυπώνουν στα γραπτά τους μια ασύνειδη θεωρία σταδίων που διέτρεχε τη σκέψη τους χωρίς οι ίδιοι να το γνωρίζουν... η ευρωπαϊκή κοινωνική επιστήμη ήταν αποφασιστικά οικουμενιστική. Βεβαίωνε πως ό,τι συνέβη στην Ευρώπη από τον 16ο ως τον 19ο αιώνα εξέφραζε ένα γενικής εφαρμογής πρότυπο, είτε επειδή αποτελούσε ένα προοδευτικό και αναντίστρεπτο επίτευγμα της ανθρωπότητας είτε επειδή σήμαινε την ικανοποίηση των βασικών ανθρώπινων αναγκών, καθώς απομάκρυνε τα τεχνητά εμπόδια. Ότι έβλεπες σήμερα στην Ευρώπη δεν ήταν απλώς καλό'ήταν αυτό που θα έβλεπες αύριο παντού... Αλλά τα τελευταία τριάντα χρόνια οι οικουμενιστικές θεωρίες της νεωτερικής κοινωνικής επιστήμης αντιμετωπίζουν κι ένα [ακόμα] είδος επίθεσης. Υποστηρίζεται πως αυτές οι δήθεν οικουμενικές θεωρίες στην πραγματικότητα δεν είναι οικουμενικές, αλλά μάλλον παρουσιάζουν το δυτικό ιστορικό σχήμα σαν να ήταν οικουμενικό. Έτσι λοιπόν η κοινωνική επιστήμη κατηγορήθηκε ως ευρωκεντρική στο μέτρο που ήταν ιδιαιτεροκρατική. Μάλιστα κάποιοι είπαν πως δεν ήταν απλώς ευρωκεντρική, αλλά και άκρως επαρχιώτικη. Αυτό έτσουξε για τα καλά, αφού η νεωτερική κοινωνική επιστήμη σεμνυνόταν ιδιαίτερα πως είχε κατορθώσει να αρθεί πάνω από κάθε επαρχιωτισμό...
Όλοι οι πολιτικοί τρόποι σκέψης, είτε αυτοί είναι «σοσιαλιστικοί» είτε «σοσιαλδημοκρατικοί» είτε «φιλελεύθεροι» είτε οτιδήποτε άλλο, καταλήγουν από κοινού, ότι μόνο με «κοινωνικά μέτρα» μπορεί κάτι τι ν'αλλάξη, και θεωρούν κάθε πρόβλημα ως υπόθεση της πολιτικής του «μικρού χώρου» (εσωτερική πολιτική). Αυτός είναι ο λόγος που όλοι οι κλάδοι σήμερα των λεγομένων «θεωρητικών επιστημών» (της Φιλοσοφίας και της Ιστορίας συμπεριλαμβανομένων) έχουν λίγο ή πολύ τον χαρακτήρα της «Κοινωνιολογίας». Προέκυψε έτσι ένας «διανοουμενίστικος ρατσισμός», από τον οποίον έπεται επίσης και κάθε άλλος. Σε όλους τους εν λόγω κλάδους, οι οποίοι κυριαρχούμενοι από τις ιδέες του A. Comte, δια του Hegel, Μαρξ, E. Durkheim μέχρι του Γκομπινώ (με τις «γραμμικές» του αντιλήψεις για τον εκφυλισμό των μεσογειακών λαών!!!) παραμένουν πάντα στο «πως» του μικρού χώρου, ουδέποτε αμφισβητείται ο μικρός αυτός χώρος και κάθε τι άλλο έξω απ'αυτόν φαίνεται αναγκαίο... το ιδεολογικό μηχάνημα του δυτικού κόσμου συνεχίζει να δουλεύη με τα ίδια πάντα επαναλαμβανόμενα νοήματα και τις ίδιες πάντα συνειδητές παραποιήσεις. Από τη μια μεριά η «δημοκρατία», η «ελευθερία» και η χειραφέτηση που οδηγούν στην «ανάπτυξη», από την άλλη ο «δεσποτισμός» και η «ανελευθερία» που οδηγούν στην «καθυστέρηση». Τόσο απλά θέλησε τα πράγματα ο Μάξ Βέμπερ - ο οποίος μίλησε με την ίδια βεβαιότητα για πράγματα που ήξερε και γι'αυτά που δεν ήξερε - και τόσο απλά προσφέρονται πάντα. Αλλά όταν ο κόσμος αλλάζη και οι ιδεολογίες δεν αλλάζουν, καλό οπωσδήποτε δεν είναι... Οι διχοτομήσεις αυτές μεταξύ «καθυστερήσεως» και «προόδου» σκοπό βέβαια έχουν να μεταφέρουν στην μέση κοινή συνείδηση την αντίληψη, ότι αιτία καθυστερήσεως των «καθυστερημένων» είναι αποκλειστικώς οι ίδιοι και ότι το «Διεθνές Δίκαιο» δεν έχει άλλον σκοπό ειμή την διάδοση της «δημοκρατίας» ανα τον κόσμο. Τον προηγούμενο αιώνα τον ρόλο της «δημοκρατίας» τον έπαιζε η «αποστολή του εκπολιτισμού»...
Επί δύο συνεπώς αιώνες τα πράγματα παραμένουν ιδεολογικώς τα ίδια, παρά την σωρεία παραδειγμάτων που αναφέραμε και αποδεικνύουν πλήρως ότι οι ιδεολογικές αυτές κατασκευές είναι τελείως αναντίστοιχες προς την υφιστάμενη εξέλιξη του κόσμου...
.~`~.
Ενδεικτικές παραπομπές για το βιβλίο του Peter Berger, The Desecularization of the World: Resurgent Religion and World Politics:
1) http://www.amazon.com/The-Desecularization-World-Resurgent-Religion/dp/0802846912
2) http://www.publishersweekly.com/978-0-8028-4691-4
3) http://www.iasc-culture.org/THR/archives/AfterSecularization/8.12PBerger.pdf.
4) http://www.staff.amu.edu.pl/~ewa/Habermas,%20Notes%20on%20Post-Secular%20Society.pdf
Ενδεικτικές παραπομπές γενικότερα για το ζήτημα θρησκευτικής «αναβίωσης», πολιτικής και διεθνών σχέσεων: 1) Introduction to International Relations and Religion 2) Bringing Religion Into International Relations 3) The Global Resurgence of Religion and the Transformation of International Relations. The Struggle for the Soul of the Twenty-First Century 4) Religion, Diplomacy, and International Relations 5) Religion, Politics and International Relations: Selected Essays 6) The Multiple Impacts of Religion on International Relations: Perceptions and Reality 7) Religion and International Relations theory. Towards a mutual understanding