Déjà vu: Η παλαιότερη διάψευση των προσδοκιών και η κρίση των κομμάτων κατά την περίοδο ανάμεσα στην -τότε- χρεοκοπία και ήττα - μέρος α´.

.~`~.
I
Η διάψευση των προσδοκιών

Η κληρονομιά της περιόδου στην οποία κυριαρχούσε το δίπολο Τρικούπης-Δηλιγιάννης ήταν οι εντάσεις στη συνείδηση πολλών κοινωνικών ομάδων, τις οποίες είχε προκαλέσει η αλλαγή που είχε αρχίσει και είχε μείνει εν μέρει στάσιμη, ενώ εν μέρει είχε συνεχιστεί με βραδύτερους ρυθμούς. Αυτές οι εντάσεις καθώς και οι αλλαγές στο διεθνές σκηνικό δημιουργούσαν αυξανόμενες προσδοκίες σε σχέση με την αποτελεσματικότητα του κοινωνικοοικονομικού και του πολιτικού συστήματος, η διάψευση των οποίων οδήγησε σε κρίση νομιμοποίησης. Τα κόμματα έχαναν όλο και περισσότερο τον έλεγχο των εξελίξεων. Η σύνθεση των ετερογενών και διαφορετικής κατεύθυνσης συμφερόντων και προσδοκιών σε ένα νέο πολιτικό πρόγραμμα επιτεύχθηκε μόλις το 1910. Το γεγονός ότι μόνο ένακόμμα -το νεοϊδρυθεν Κόμμα των Φιλελευθέρων- κατόρθωσε να πετύχει αυτή τη σύνθεση, προκάλεσε, όπως θα δείξουμε, μια πολιτική ανισορροπία με καταστροφικές συνέπειες...

Στο τέλος της τρικουπικής περιόδου το κράτος που στο εσωτερικό θα ήταν σύγχρονο, οικονομικά αναπτυγμένο και προς τα έξω ισχυρό δεν είχε δημιουργηθεί ακόμη. Πολλοί σύγχρονοι είδαν εδώ μια αποτυχία του τρικουπισμού, και αυτή η διάγνωση τους απογοήτευσε ακόμη περισσότερο, επειδή οι προσπάθειες ανάπτυξης είχαν επιβάλλει ασυνήθιστες θυσίες στους φορολογούμενους και είχαν οδηγήσει το κράτος στην οικονομική καταστροφή... Προφανώς, οι δύο πόλοι του αστικού κόσμου είχαν ο καθένας τους δικούς του λόγους να είναι απογοητευμένοι. Όσοι είχαν υπάρξει δημόσιοι υπάλληλοι, όταν το κόμμα που τους προστάτευε ήταν στα πράγματα, συμμετείχαν στις διαμαρτυρίες του Εθνικού Κόμματος για τον γρήγορο πλουτισμό «εις βάρος» των θυμάτων της κερδοσκοπίας και έβλεπαν την τάξη των πραγμάτων να κινδυνεύει από αεριτζήδες και τυχοδιώκτες, από κερδοσκόπους και νεόπλουτους...

Αν θελήσουμε να αναπαραστήσουμε τις διαγραφόμενες εντάσεις σε ένα απλουστευτικό σχήμα, μπορούμε να διαπιστώσουμε συμπερασματικά ότι η ετερογενής δυσαρέσκεια δεν οδήγησε στη βαθιά πολιτική κρίση απλώς και μόνο επειδή πολλοί κάτι ήθελαν, κάτι δεν ήθελαν ή κάτι ήθελαν διαφορετικά, και επειδή επέρριπταν την ευθύνη για το ότι οι επιθυμίες τους δεν εκπληρώνονταν σε έναν ορισμένο πολιτικό ή σε ένα ορισμένο κόμμα... Για να επεξηγήσουμε τη μακρόχρονη κρίση και την παραλυτική της επίδραση πρέπει να επισημάνουμε το αποφασιστικής σημασίας γεγονός ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι εδραίωναν την πεποίθηση ότι οι ηγετικές πολιτικές ομάδες, τα κόμματα, οι θεσμοί συνολικά δεν είχαν πια την ικανότητα να πραγματοποιήσουν τις προσδοκίες τους σε σχέση με τη διατήρηση αγαθών που τους προσέδιδαν μεγάλη αξία ή να ανταποκριθούν σε μεγάλες απαιτήσεις τις οποίες είχαν δημιουργήσει οι ίδιες οι κοινωνικοοικονομικές μεταβολές...


Στα χρόνια ανάμεσα στη χρεοκοπία του και τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, τα δυο μεγάλα κόμματα, οι Τρικουπικοί και το Εθνικό Κόμμα, προσπάθησαν να μείνουν πιστά στα προγράμματα τους, παρά τις αναγκαίες μετατοπίσεις. Στην πράξη όμως δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν τίποτε από όσα τα χώριζαν, και έτσι εξαπλωνόταν η απογοητευτική εντύπωση του αδιεξόδου... Οι αντιπαραθέσεις επί της αρχής των δημοσιονομικών μεθόδων με τις οποίες θα μπορούσε να επιτευχθεί η ισοσκέλιση του προϋπολογισμού, τον οποίο επιθυμούσαν και τα δύο κόμματα, συνεχιζόταν ακόμη. Ωστόσο, η χρεοκοπία του κράτους και επιπλέον η μείωση των δημοσίων εσόδων ήταν αδιαμφισβήτητα γεγονότα, και αυτό σήμαινε ότι δεν υπήρχαν αρκετά χρήματα ούτε για τα προγράμματα εκσυγχρονισμού των Τρικουπικών ούτε για τις περιορισμένες μειώσεις των φορολογικών βαρών, τις οποίες το Εθνικό Κόμμα υποσχέθηκε υπό ορισμένες προϋποθέσεις στον προεκλογικό αγώνα του 1895 -και για τα δύο κόμματα προείχε η συνεννόηση με τους πιστωτές...

Χαρακτηριστικό είναι ότι ακόμα και το Εθνικό Κόμμα [του Δηλιγιάννη] υποστήριζε περικοπές των κοινωνικών παροχών: ζητούσε μείωση των συντάξεων, οι οποίες το 1896 απορροφούσαν το 5,9% των δημοσίων δαπανών, και τη μετακύλιση των δαπανών για τα δημοτικά σχολεία στην τοπική αυτοδιοίκηση. Ακόμη και το 1896 όμως αυτές οι επιδιώξεις δεν επέφεραν σημαντικά αποτελέσματα... Κάτω από αυτές τις συνθήκες το ενδιαφέρον των κομμάτων στράφηκε σε άλλα επιτακτικά αλλά σχετικά «φθηνά» προγράμματα, δηλαδή σε διοικητικές μεταρρυθμίσεις... όλοι όσων οι προσδοκίες είχαν αυξηθεί με τις αλλαγές έβλεπαν ότι η απόσταση που χώριζε την Ελλάδα από τις χώρες-πρότυπα της Δυτικής και της Κεντρικής Ευρώπης δεν μειωνόταν τόσο γρήγορα όσο είχαν αρχικά ελπίσει.

Gunnar Hering
Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936
(διτομο), εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική