Στο α´ μέροςεξετάστηκαν τα εξής γεωπολιτικά ερμηνευτικά σχήματα: 1) η άποψη του Francis Fukuyama για το «τέλος της ιστορίας», 2) η προσέγγιση του Robert Kaplan για την «επερχόμενη αναρχία», 3) η θεωρία του Samuel Huntington για τη «σύγκρουση των πολιτισμών», 4) η ανάλυση του Edward Luttwak για τη μετάβαση από τη «γεωπολιτική στη γεωοικονομία», 5) οι προτάσεις του Zbigniew Brzezinski για τη γεωπολιτική σημασία της Ευρασίας. Λόγω των τελευταίων εξελίξεων στις σχέσεις Η.Π.Α και Ευρώπης (και όχι μόνο) με αφορμή το ζήτημα των παρακολουθήσεων (το οποίο βέβαια είναι γνωστό αλλά θα πρέπει να απασχολεί το ερώτημα γιατί τώρα;...), σε αυτό το μέρος θα εξεταστεί 6) μια σειρά «αριστερών», κυρίως γαλλικών γεωπολιτικών ερμηνειών του μεταψυχροπολεμικού κόσμου... και η θέση της Γαλλίας στον Πλανητικό Μετασχηματισμόανοίγοντας παράλληλα και τη θεματολογία Η.Π.Α και Γαλλία. Συμπληρωματικά δες και τη σειρά αναρτήσεων με τίτλο Η.Π.Α και Γερμανία (στο ζήτημα των παρακολουθήσεων, δηλαδή των σχέσεων Η.Π.Α και Ευρώπης θα επανέλθω). Επίσης, το δεύτερο μέρος της ανάρτησης ονομάζεται Για τον γυάλινο πύργο' μικρά «ευρωπαϊκά» α´, δεν χρειάζεται να κάνω κάποια περαιτέρω περιγραφή.
Θυμίζω
Ένας τρόπος για να σκεφτούμε τους δυο παγκόσμιους πολέμους είναι να τους εκλάβουμε ως έναν ενιαίο, στην πραγματικότητα, τριακονταετή πόλεμο, στον οποίο κύριοι πρωταγωνιστές ήταν οι ΗΠΑ και η Γερμανία στον αγώνα τους για τη διαδοχή της Βρετανίας, που είχε αρχίσει να παρακμάζει ως ηγεμονική δύναμη. Από αυτή τη σκοπιά, η άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας το 1945 σήμανε την ολοκάθαρη νίκη των Ηνωμένων Πολιτειών.
Immanuel Wallerstein
.~`~.
6.
Γαλλία και Η.Π.Α
Γαλλία και Αγγλοσαξονία
Alain Joxe, Emmanuel Todd, Dominique Moïsi, Ignacio Ramonet και Immanuel Wallerstein
Ι
6.
Γαλλία και Η.Π.Α
Γαλλία και Αγγλοσαξονία
Alain Joxe, Emmanuel Todd, Dominique Moïsi, Ignacio Ramonet και Immanuel Wallerstein
Ι
α´
Στο βιβλίο του Η Αυτοκρατορία της Α-ταξίαςο γάλλος καθηγητής και διευθυντής της Ecole des Hautes Etudes, Alain Joxe (2002), υποστηρίζει ότι στο σύγχρονο κόσμο κυριαρχούν -απόλυτα- οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ωστόσο, γράφει, δεν υπάρχει μια παγκόσμια τάξη, μια αμερικανική αυτοκρατορία με την παραδοσιακή έννοια του όρου. Αντίθετα, πρόκειται για μια νέα μορφή ιμπεριαλισμού όπου ο εδαφικός έλεγχος είναι πολύ περιορισμένος. Στην πραγματικότητα δηλαδή η «αμερικανική αυτοκρατορία» είναι ένα σύστημα στρατιωτικής και οικονομικής κυριαρχίας που ναι μεν εκτείνεται στο σύνολο του κόσμου, αλλά το οποίο όμως δεν χρησιμοποιεί την άμεση επιβολή ή διακυβέρνηση.
Οι ΗΠΑ ελέγχουν τις εξελίξεις μέσω της διαχείρισης της παγκόσμιας «α-ταξίας». Αυτή η «ηγεμονία μέσω του χάους» που βασίζεται στη διατήρηση μιας εύθραυστης διεθνούς ειρήνης αποτελεί τη ρίζα της τρέχουσας διεθνούς «οργάνωσης της βίας». Οι ΗΠΑ αρνούνται να ελέγξουν πλήρως τις γεωγραφικές ζώνες της αναρχίας και της βίας, υιοθετώντας αντίθετα μια πολιτική έμμεσης διαχείρισης, στην οποία κεντρικό ρόλο παίζουν οι γρήγορες στρατιωτικές επεμβάσεις (κυρίως βομβαρδισμοί) και ένα αποκεντρωμένο δίκτυο Μη Κυβερνητικών Οργανώσεωνπου αναλαμβάνουν να απαλύνουν τις ανθρωπιστικές κρίσεις με δεδομένη την απουσία μιας ξεκάθαρης δέσμευσης για την ανασυγκρότηση της πολιτικής εξουσίας σε κράτη όπου αυτή έχει καταρρεύσει (π.χ. Σομαλία). Ωστόσο, υποστηρίζει ο Joxe, λόγω της δυναμικής των διεθνικών αγορών κεφαλαίου και των πολυεθνικών επιχειρήσεων, η ισχύς των εθνικών κυβερνήσεων -συμπεριλαμβανομένης εκείνης των ΗΠΑ- συρρικνώνεται. Εν τω μεταξύ, η βία και ο πόλεμος δεν έχουν πλέον τη μορφή που είχε περιγράψει ο Κλαούζεβιτς, δεν αποτελούν δηλαδή συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, αλλά απλά συνθέτουν την έκφραση μιας διογκούμενης αναρχίας, μια επεκτεινόμενης α-ταξίας (εδώ οι απόψεις του Joxe συμπίπτουν μ' εκείνες του Kaplan).
Η απάντηση στην πρόκληση αυτή, σύμφωνα με τον Joxe, δεν μπορεί παρά να είναι πολιτική. Η λύση που προτείνει ο γάλλος καθηγητής είναι μια ευρωπαϊκή ομοσπονδία: οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Μόνο μια Ενωμένη Ευρώπη, τονίζει, μπορεί να αποτελέσει μια πραγματική ηθική εναλλακτική λύση στον αποτυχημένο ιστορικό ρόλο των ΗΠΑ.
Η γεωπολιτική ανάγνωση του Joxe κατηγορήθηκε ως ιδεολογική - ιδιαίτερα το κανονιστικό μέρος της θυμίζει έντονα τον ευρωκεντρισμό (iκαι ii)... Ωστόσο το βασικό μειονέκτημα της επιχειρηματολογίας του Joxe είναι ότι θεωρεί τις ΗΠΑ ικανές να ελέγξουν τις παγκόσμιες εξελίξεις (μέσω της διαχείρισης της α-ταξίας) και να τις κατευθύνουν ανάλογα με τα συμφέροντα τους. Θα ήταν μάλλον πιο πειστικό να υποστηρίξει κανείς ότι η παγκόσμια α-ταξία είναι λιγότερο εργαλείο επιβολής της αμερικανικής ηγεμονίας και περισσότερο αποτέλεσμα της αδυναμίας τους να επιβάλλουν τη θέληση τους.
β´
Η παρακμή της γεωπολιτικής ισχύος των ΗΠΑαποτελεί τη βασική πρόβλεψη της ανάλυσης του ιστορικού και συμβούλου του γάλλου Προέδρου Ζακ Σιράκ, Emmanuel Todd, στο βιβλίο του Μετά την Αυτοκρατορία (2003). Το βιβλίο έγινε best seller και σχολιάστηκε πολύ και από τις δυο πλευρές του Ατλαντικού (άλλωστε ο Todd είχε προβλέψει σε μια προηγούμενη μελέτη του που είχε εκδοθεί το 1976 την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης). Λέγεται μάλιστα ότι το Μετά την Αυτοκρατορίαεπηρέασε και την αρνητική στάση της Γαλλίας στην απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης να εισβάλλει στο Ιράκ.
Οι ΗΠΑ, υποστηρίζει ο γάλλος διανοούμενος, έχουν παρακμάσει ως οικονομική, στρατιωτική και ιδεολογική δύναμη, και κατά συνέπεια δεν είναι σε θέση να ελέγξουν έναν κόσμο που «έχει γίνει πολύ μεγάλος, πολύ πυκνοκατοικημένος, με λιγότερους αναλφάβητους και περισσότερο δημοκρατικός». Αντιμέτωπη με δυνάμεις όπως η Ρωσία, η Ευρώπη και η Ιαπωνία, η Αμερική είναι υποχρεωμένη να διαπραγματευτεί και συχνά να υποχωρήσει. Παρολ' αυτά, οι ΗΠΑ, προκειμένου να παραμείνουν συμβολικά στο κέντρο του κόσμου, καταλήγουν στην «σκηνοθέτηση» της «παντοδυναμίας» τους. Έτσι η Ουάσινγκτον αναπτύσσει ένα «θεατρικό μιλιταρισμό» που επικεντρώνεται στην ανάπτυξη νέων όπλων και στην επιβολή σε μικρές δυνάμεις (π.χ. Ιράκ, Συρία, Λιβύη, Βόρεια Κορέα κλπ). Ωστόσο αυτό δεν είναι σημάδι ισχύος, αλλά ένδειξη αδυναμίας. Η υποτιθέμενη «αμερικανική αυτοκρατορία», υποστηρίζει ο γάλλος διανοούμενος, «είναι σε κατάσταση αποσύνθεσης».
Τρία είναι τα αίτια αυτής της αποσύνθεσης: η «οικονομική εξάρτηση» των ΗΠΑ (που «αναδεικνύεται» από το τεράστιο εμπορικό τους έλλειμμα), η στρατιωτική τους «ανεπάρκεια» και η παρακμή του ιδεολογικού τους «οικουμενισμού». Η οικονομική εξάρτηση των ΗΠΑ είναι, για τον Todd, το πιο σημαντικό στοιχείο της παρακμής. Άλλωστε, υποστηρίζει, η αμερικανική στρατιωτική ισχύς είναι πλέον ένα «passé», οι ΗΠΑ δηλαδή έχουν πάψει να είναι «πραγματική δύναμη». Οι Ευρωπαίοι, συμπεραίνει ο Todd, το έχουν κατανοήσει ενώ οι Αμερικανοί όχι. Ωστόσο η παρακμή των ΗΠΑ δεν είναι προσωρινή, αλλά θα συνεχιστεί.
Η ανάλυση του κλείνει με μια βεβαιότητα: «δεν θα υπάρχει», γράφει, «αμερικανική αυτοκρατορία γύρω στο 2050».
γ´
Ο παλαίμαχος στοχαστής της γεωπολιτικής και διευθυντής του Κέντρου Fernand Braudelτου Binghamton University (ΗΠΑ), Immanuel Wallerstein, σ' ένα άρθρο του στο περιοδικό Foreign Policyμε τίτλο «Ο Αετός Προσγειώθηκε Ανώμαλα» (2002) και σ' ένα βιβλίο που εκδόθηκε ένα χρόνο αργότερα με τίτλο Η Παρακμή της Αμερικανικής Ισχύος: Οι ΗΠΑ σ' ένα Χαοτικό Κόσμο, καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα με τον Todd: Οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται σε τροχιά παρακμής. Σήμερα, γράφει ο αμερικανός διανοούμενος, οι ΗΠΑ είναι «μια μοναχική υπερδύναμη που δεν έχει αληθινή ισχύ, ένας παγκόσμιος ηγέτης που κανείς δεν ακολουθεί και ελάχιστοι σέβονται και ένα έθνος που παρασύρεται επικίνδυνα σε ένα παγκόσμιο χάος που δεν μπορεί να ελέγξει». Η Αμερική είναι στην πραγματικότητα μια «αδύναμη υπερδύναμη». O Wallerstein συμφωνεί με τον Todd στο ότι ο στρατός των ΗΠΑ, το «ισχυρότερο χαρτί τους», δεν είναι τόσο ισχυρός όσο φαίνεται - ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη «ότι από τους τρεις σοβαρούς πολέμους στους οποίους έχει λάβει μέρος (...) από το 1945 και μετά (Κορέα, Βιετνάμ και Πόλεμος του Κόλπου) ο ένας κατέληξε σε ήττα και οι άλλοι δύο σε ισοπαλία - ένας όχι ακριβώς ένδοξος απολογισμός».
O Wallerstein θεωρεί ως απαρχή της παρακμής των ΗΠΑ τον πόλεμο του Βιετνάμ (iκαι ii). Η μετέπειτα πτώση του κομμουνισμού επιτάχυνε την παρακμή, καθώς όχι μόνο δεν οδήγησε στην επικράτηση του φιλελευθερισμού όπως είχε προβλέψει ο Fukuyama, αλλά απομάκρυνε «το μόνο ιδεολογικό λόγο που στήριζε την ηγεμονία των ΗΠΑ». Μετά τον Πόλεμο στον Κόλπο και μέχρι την 11η Σεπτεμβρίου του 2001, οι ΗΠΑ επιχείρησαν να εμπλακούν σε δυο σημαντικές αρένες συγκρούσεων: τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή (iκαι ii). Ωστόσο, η Ουάσινγκτον απέτυχε να ασκήσει την ηγεμονική της δύναμη αποτελεσματικά και στις δυο αυτές γεωγραφικές ζώνες «όχι λόγω έλλειψης θέλησης ή προσπάθειας, αλλά λόγω έλλειψης πραγματικής δύναμης». Τα λάθη της αμερικανικής ηγεσίας συνεχίζονται και στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» που είχε εξαπολύσει ο George W. Bush. Τα «γεράκια» της αμερικανικής κυβέρνησης, υποστηρίζει ο Wallerstein, δεν έχουν συμβιβαστεί με την παρακμή των ΗΠΑ και διακινδυνεύουν να μετατρέψουν μια βαθμιαία παρακμή σε γρήγορη και επικίνδυνη πτώση. «Το πραγματικό ερώτημα», γράφει ο αμερικανός διανοούμενος, «δεν είναι εάν η ηγεμονία των ΗΠΑ φθίνει, αλλά κατά πόσον οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να επινοήσουν έναν τρόπο για να προσγειωθούν ομαλά [στη νέα πραγματικότητα] με την ελάχιστη ζημιά για τον κόσμο και για τις ίδιες».
Αν η πρόβλεψη του Immanuel Wallerstein μπορεί να θεωρηθεί κάπως ιδεολογική, η γεωπολιτική ανάγνωση του Todd είναι υπό μια έννοια βαθύτατα «γαλλική». Πολύ συχνά δηλαδή φαίνεται να αντανακλά στενές εθνοκεντρικές προκαταλήψεις. Για παράδειγμα, ο γάλλος διανοούμενος θεωρεί ότι ο αγγλοσαξονικός πολιτισμός (iκαι ii) σε αντίθεση με τον γαλλικό δεν υιοθετεί ξεκάθαρα την «αρχή της ισότητας», ενώ η αμερικανική, σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή, ηγετική τάξη είναι «τελείως ανίκανη». «Η εξέταση της πρόσφατης ιστορίας», γράφει ο Todd, «αποκαλύπτει ότι [οι ΗΠΑ, σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους] πραγματοποίησαν όλα όσα ήταν εύκολα (...) και εγκατέλειψαν όλα όσα απαιτούσαν μια σημαντική επένδυση σε χρόνο και ενέργεια». Δεν είναι λοιπόν χωρίς βάση η άποψη ορισμένων σχολιαστών ότι οι αντιλήψεις του Emmanuel Todd -όπως και άλλων γάλλων γεωπολιτικών αναλυτών- δεν είναι παρά αποτέλεσμα μιας πολύ «γαλλικής» γεωπολιτικής αφήγησης που ανησυχεί για την υποχώρηση της γαλλικής παρουσίας σ' έναν κόσμο, που, από πολλές πλευρές, είναι μονοπολικός.
Η Γαλλία, παρατήρησε σ' ένα άρθρο του... ο Dominique Moisi είναι τα τελευταία χρόνια κακοδιάθετη και μελαγχολική, αβέβαιη για τη θέση της στο νέο μεταδιπολικό κόσμο. «Στην αυγή του 21ου αιώνα», γράφει ο Moisi, «η Γαλλία αντιμετωπίζει τέσσερις μεγάλες προκλήσεις, που από κοινού αποτελούν την πηγή της μελαγχολίας της». Η πρώτη είναι η παγκοσμιοποίηση, που θεωρείται υπεύθυνη για τη διάβρωση της γαλλικής κουλτούρας και τα υψηλά επίπεδα ανεργίας. Δεν είναι διόλου τυχαίο, γράφει ο Moisi, ότι μια μεγάλη εκδοτική επιτυχία στη Γαλλία ήταν ένας «πικρός φιλιππικός εναντίων των κακών της παγκοσμιοποίησης»με τον τίτλο Οικονομική Φρίκη. Η δεύτερη πρόκληση είναι η μονοπολική φύση του διεθνούς συστήματος, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τον πρώτο λόγο και τις οποίες η κάποτε περήφανη Γαλλία είναι αναγκασμένη να ακολουθεί. Η τρίτη είναι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, που θεωρείται ότι απειλεί να πνίξει τη φωνή της Γαλλίας. Και η τέταρτη πρόκληση είναι η ίδια η Γαλλία. Η χώρα πρέπει να ξεπεράσει τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές, ηθικές και πολιτισμικές αδυναμίες της για να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις άλλες τρεις προκλήσεις. Ιδιαίτερα η μελαγχολία της Γαλλίας για την αμερικανική πρωτοκαθεδρία στον μεταψυχροπολεμικό κόσμο και για την κυριαρχία της αγγλοσαξονικής κουλτούρας είναι εμφανέστατη στο έργο ενός μεγάλου τμήματος της γαλλικής διανόησης που επιδιώκει να διερευνήσει τις γεωπολιτικές τάσεις που θα διαμορφώσουν το μέλλον.
δ´
Περισσότερο έντονα από το έργο του Todd, το βιβλίο του διευθυντή της μηνιαίας Le Monde DiplomatiqueΙγνάσιο Ραμονέ Η γεωπολιτική του Χάουςαντανακλά αυτή τη γαλλική μελαγχολική οπτική. Παρόλο που ο συγγραφέας αυτοχαρακτηρίζεται «αριστερός», οι απόψεις του είναι έντονα γκωλικές.
---------------------------------------------------------------
Είναι ένα σύμπτωμα -για την Γαλλία- το γεγονός πως μετά τον «δεξιό» Ντε Γκωλ, αυτό που μπόρεσε η Γαλλία να γεννήσει ήταν ο «αριστερός» μεταμοντερνισμός των Παρισίων - και η άκριτη εισαγωγή αυτού του «ιδιώματος» στην ελλαδική επικράτεια βέβαια είναι ενδεικτική, αλλά αυτά μας οδηγούν σε άλλα ζητήματα (iκαι ii) στα οποία θα επανέλθω εν καιρό. Ο Ντε Γκώλ είχε δηλώσει πως η ατλαντική αριστερά δεν είναι αριστερά (θυμίζω επίσης τη φράση του Κονδύληπερί της μετατροπής της «αριστεράς» σε ''σφογγοκωλάριο του αμερικανισμου'').Μετά από αρκετά χρόνια το παρακάτω θα θεωρείται ίσως, ως ένα συμβολικό νοσταλγικό κύκνειο άσμα και μια τραγική ενθύμηση της οριστικής και αμετάκλητης συνειδητοποίησης του τέλους, της πτώσης και της ολοκληρωτικής παρακμής του γαλλικού αστικού πολιτισμού, δηλαδή του κυρίως ειπείν αστικού πολιτισμού (είναι άλλο πράγμα οι πολιτικές επαναστάσεις και άλλο πράγμα η βιομηχανική επανάσταση, για να μην αναφερθούμε καν στην «Γερμανία»).
ΗΓαλλική μελαγχολική νοσταλγία και πολιτισμική συνειδητοποίηση
και
Τογερμανικό poppish μαζικοχαζοχαρούμενο ευτυχισμένο puppy
(της «δουλευταραδοσίνης» και της παραγωγικότητας διοχετευόμενης σε γουτζουγουτζουλινίστικες ψευτοηδονιστικές τάσεις «ευτυχίας»)
Τογερμανικό poppish μαζικοχαζοχαρούμενο ευτυχισμένο puppy
(της «δουλευταραδοσίνης» και της παραγωγικότητας διοχετευόμενης σε γουτζουγουτζουλινίστικες ψευτοηδονιστικές τάσεις «ευτυχίας»)
Ευρώπη;...
Ποια Ευρώπη;...
Είναι ενδιαφέρουσα η παρατήρηση πως η ακμή της Γερμανίας και η κυριαρχία της στην «Ευρώπη» (μετά από προσπάθειες ενός αιώνα) συνέπεσε τελικά με την πολιτισμική -και όχι μόνο- παρακμή της «Ευρώπης».
---------------------------------------------------------------
Ο Ραμονέ εξετάζει στο βιβλίο του σημαντικά ζητήματα, όπως οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στην εξουσία του εθνικού κράτους, η άνοδος των εθνικισμών, η διεύρυνση του χάσματος Βορρά-Νότου και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Η Γεωπολιτική του Χάουςυπογραμμίζει τους κινδύνους από την εμφάνιση των χρηματιστηριακών κερδοσκόπωνκαι τη δημιουργία μιας «καζίνο-οικονομίας» που συχνά δεν έχει καμία σχέση με την πραγματική οικονομία. Επίσης τονίζει την τραγική ανισότητα που χαρακτηρίζει τον σύγχρονο κόσμο με το πιο πλούσιο ένα πέμπτο του πληθυσμού να διαθέτει το 80% των πόρων και το πιο φτωχό ένα πέμπτο να διαθέτει μόλις το 0,5%. Ακόμη, ο Ραμονέ επισημαίνει με διαύγεια πολλά από τα μεγάλα ζητήματα που απασχολούν σήμερα τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, όπως η αντιφατική σχέση οικονομικής φιλελευθεροποίησης και εκδημοκρατισμού. Ωστόσο πίσω από την επιχειρηματολογία του Ραμονέ κρύβεται η ανησυχία για τις αρνητικές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στη γαλλική ταυτότητα:
«Η αγορά χωρίς σύνορα και η παγκοσμιότητα (...) θέλουν να επιβάλλουν παντού τους ίδιους κανόνες παραγωγής και τον ίδιο τρόπο ζωής»
Αυτό που φαίνεται να ενοχλεί ιδιαίτερα τον διευθυντή της Le Monde Diplomatique -όπως και τον Todd και άλλους γεωπολιτικούς αναλυτές στην Γαλλία και αλλού- είναι ότι ο κυρίαρχος νέος παγκόσμιος τρόπος ζωής δεν είναι ο γαλλικός αλλά ο αγγλοσαξονικός [σημ. Δ`~. Ίσως οι Γάλλοι να γνωρίζουν καλά ποιά είναι η σχέση εθνικού συμφέροντος και οικουμενικού καλού]. Θεωρώντας ότι η εξέλιξη του Διαδικτύου δημιουργεί μια νέα ανισότητα μεταξύ πλουσίων και φτωχών σε πληροφορίες, ο γάλλος διανοούμενος δεν μπορεί να κρύψει την πικρία του για το ότι το 60% των υπολογιστών που ήταν συνδεδεμένοι με το Διαδίκτυο το 1996 άνηκαν σε Αμερικανούς και για το ότι η γλώσσα που κυριαρχεί στον κυβερνοχώρο είναι τα αγγλικά (i, iiκαι iii).
Αστέρης Χουλιάρας
Ολοκλήρωση μέρους β´
.~`~.
Για τον γυάλινο πύργο' μικρά «ευρωπαϊκά» α´.
ΙΙ
Για τον γυάλινο πύργο' μικρά «ευρωπαϊκά» α´.
ΙΙ
Όταν οι μεγάλες δυνάμεις παρακμάζουν γίνονται αδιάφορες, δεν έχουν ενδιαφέρον. Ακριβώς όπως η Αθήνα και η Σπάρτη μετά από την άνοδο της Ρώμης, η Γερμανία και η Γαλλία είναι αδιάφορες τώρα. Μερικοί άνθρωποι υποστηρίζουν πόσο θαυμάσιο είναι είναι ότι η Ευρώπη έχει γίνει ειρηνική, αλλά αυτοί οι άνθρωποι γνωρίζουν τίποτα από ιστορία; Μια αναπόφευκτη συνέπεια των μεγάλων δυνάμεων που οδεύουν προς την παρακμή είναι ότι γίνονται ειρηνικότερες. Δεν πρέπει να αναμένουμε τίποτα λιγότερο απ' αυτούς.
Η αναρχία είναι η βασική αιτία και η βασική συνθήκη της διεθνούς πολιτικής και έτσι είναι παρούσα και στην Ευρώπη. Αλλά δεν έχει τις ίδιες επιπτώσεις... Εν πάση περιπτώσει, ποιος νοιάζεται για την αναρχία στην Ευρώπη; Τι υπάρχει να μετριαστεί, να αμβλυνθεί εκεί; Ότι υπήρχε έχει μετριαστεί ήδη. Οι χώρες πολεμούν, παρακμάζουν και γίνονται ειρηνικότερες.
Όπως και να' χει, η Ευρώπη θα γίνει ενδιαφέρουσα μόνο όταν διαμορφώσει μια πραγματικά ενοποιημένη κυρίαρχη χώρα, αλλά αυτό δεν πρόκειται να συμβεί σύντομα. Η Ευρώπη είναι βαρετή και εύπορη. Είναι σε ευτυχή θέση, ας την απολαύσει λοιπόν.
Η πίστη των Ευρωπαίων στον εαυτό τους, που έχει τις ρίζες της στο χριστιανισμό, τον καπιταλισμό, το Διαφωτισμό και την τεράστια τεχνολογική υπεροχή τους, τους έκανε να θεωρήσουν για ένα πολύ μεγάλο διάστημα ότι αποτελούσαν πολιτισμικό μοντέλο για την υφήλιο. Η εμπιστοσύνη τους στην παγκόσμια αποστολή της Ευρώπης ήταν ήδη φανερή τον δέκατο έβδομο και δέκατο όγδοο αιώνα και έφτασε στο απόγειο της στην εποχή του ιμπεριαλισμού. Ο Χίτλερ ήταν από πολλές απόψεις η κορυφαία της μορφή, και μέσω της ναζιστικής Νέας Τάξης έφτασε πιο κοντά στην πραγματοποίηση της απ' οποιονδήποτε άλλον... Τα όνειρα της αιώνιας ειρήνης έχουν μακριά ιστορία στην ευρωπαϊκή σκέψη και ήταν φυσικό να αναδυθούν και πάλι μέσα από το αιματοκύλισμα των μέσων του εικοστού αιώνα. Ιδίως η επιθυμία να πάψει η γαλλογερμανική σύγκρουση που προκάλεσε τρεις πολέμους μέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα, έπαιξε σημαντικό ρόλο στο σχηματισμό της Κοινής Αγοράς... Σε παγκόσμιο επίπεδο η Ευρώπη έχει χάσει τα πρωτεία της, και ίσως είναι αυτό που οι Ευρωπαίοι δυσκολεύονται περισσότερο ν' αποδεχτούν...
Σύμφωνα με τον μύθο, ο οποίος τροφοδοτεί τους πανηγυρικούς λόγους των Ευρωπαίων πολιτικών, οι λαοί της ευρωπαϊκής ηπείρου, διδαγμένοι από τις πικρές εμπειρίες, μπήκαν επιτέλους στον δρόμο της λογικής και ενσάρκωσαν σε οικονομικούς και πολιτικούς θεσμούς τη βούλησή τους για ειρηνική συμβίωση. Η εδραίωση των θεσμών τούτων ισοδυναμεί λοιπόν με εργασία προς χάριν της ειρήνης, ενώ η υπονόμευσή τους με την επιστροφή σε εποχές απαίσιας μνήμης. Ο μύθος τούτος είναι αυτάρεσκος...
Οι αιματηρές συγκρούσεις ανάμεσα σε μεγάλα έθνη της δυτικής και της κεντρικής Ευρώπης έγιναν στις μέρες μας αδιανόητες επειδή η Ευρώπη έχασε την παγκόσμια κυριαρχία, ούτως ώστε οι ενδοευρωπαϊκοί ανταγωνισμοί δεν έχουν πλέον καθοριστική κοσμοϊστορική σημασία· γι’ αυτό και η έντασή τους κατ’ ανάγκη έπεσε κατακόρυφα... Το τέλος της παγκόσμιας κυριαρχίας της Ευρώπης συνέπεσε χρονικά με το τέλος των ευρωπαϊκών Νέων Χρόνων, όπως άλλωστε και η αρχή των Νέων Χρόνων σήμανε την αρχή της παγκόσμιας κυριαρχίας της Ευρώπης. Τούτο σημαίνει: οι Νέοι Χρόνοι δεν ήσαν μονάχα (στην προοπτική της ιστορίας των ιδεών) ευρωπαϊκό φαινόμενο με την ειδοποιό έννοια του όρου, αλλά και (από οικονομική και πολιτική άποψη) ένα ευρωκεντρικό φαινόμενο.
Οι αιματηρές συγκρούσεις ανάμεσα σε μεγάλα έθνη της δυτικής και της κεντρικής Ευρώπης έγιναν στις μέρες μας αδιανόητες επειδή η Ευρώπη έχασε την παγκόσμια κυριαρχία, ούτως ώστε οι ενδοευρωπαϊκοί ανταγωνισμοί δεν έχουν πλέον καθοριστική κοσμοϊστορική σημασία· γι’ αυτό και η έντασή τους κατ’ ανάγκη έπεσε κατακόρυφα... Το τέλος της παγκόσμιας κυριαρχίας της Ευρώπης συνέπεσε χρονικά με το τέλος των ευρωπαϊκών Νέων Χρόνων, όπως άλλωστε και η αρχή των Νέων Χρόνων σήμανε την αρχή της παγκόσμιας κυριαρχίας της Ευρώπης. Τούτο σημαίνει: οι Νέοι Χρόνοι δεν ήσαν μονάχα (στην προοπτική της ιστορίας των ιδεών) ευρωπαϊκό φαινόμενο με την ειδοποιό έννοια του όρου, αλλά και (από οικονομική και πολιτική άποψη) ένα ευρωκεντρικό φαινόμενο.
Όποιος θεωρεί ότι εδώ πρυτάνευσε ο ειρηνόφιλος Λόγος, είναι απροετοίμαστος απέναντι σε άσχημες εξελίξεις εντός της Ευρώπης και επι πλέον εκτίθεται στον κίνδυνο να επεκτείνει αυτή του τη θεώρηση σε ολόκληρο το πλανητικό τοπίο, δηλαδή να αποδώσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση χαρακτήρα προτύπου και να προσδοκά την λύση των παγκόσμιων προβλημάτων από ένα παγκόσμιο κράτος, το οποίο θα στηριζόταν στη συναίνεση και θ' αποτελούσε μιαν Ευρωπαϊκή Ένωση In magno.
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική