Γιατί επικράτησαν οι «φιλελεύθερες δημοκρατίες» στον 20ο αιώνα (δύο κείμενα) και τέσσερις Μεγα-Τάσεις που θα καθορίσουν τον 21ο αιώνα.

Είναι οι φιλελεύθερες αξίες ένα αναπόφευκτο, καθολικό προϊόν της εκβιομηχάνισης και της μεγαλύτερης ευημερίας, ή έχει αυτό το συγκεκριμένο σύνολο αξιών διαμορφωθεί αποφασιστικά από τη συντριπτική πολιτική, οικονομική και πολιτιστική φιλελεύθερη ηγεμονία που οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Δυτική Ευρώπη έχουν ασκήσει μετά την ήττα των μη δημοκρατικών καπιταλιστικών μεγάλων δυνάμεων κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα;...

Είναι δελεαστικό να εντοπιστεί η έκβαση (της επικράτησης του φιλελεύθερου δημοκρατικού στρατοπέδου) στα ειδικά χαρακτηριστικά και στα εγγενή πλεονεκτήματα της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Ωστόσο, οι λόγοι για τις νίκες των φιλελεύθερων δημοκρατιών ήταν διαφορετικές για κάθε τύπο αντιπάλου. Η Σοβιετική Ένωση απέτυχε λόγω του περιορισμένου οικονομικού της συστήματος (αν και υπήρξε μια περίοδος όπου γνώρισε πολύ πιο γρήγορη οικονομική ανάπτυξη από ότι η Δύση, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 και στη συνέχεια και πάλι κατά τη διάρκεια του 1950 και του 1960). Αλλά οι μη δημοκρατικές καπιταλιστικές δυνάμεις, η Γερμανία και η Ιαπωνία, ηττήθηκαν θεμελιωδώς στον πόλεμοεπειδή ήταν μεσαίου μεγέθους κράτη με περιορισμένους πόρους. Αυτή η σύμπτωση και όχι τα κληρονομημένα πλεονεκτήματα της φιλελεύθερης δημοκρατίας έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανατροπή της ισορροπίας εις βάρος των μη δημοκρατικών καπιταλιστικών δυνάμεων και υπέρ των δημοκρατιών.


Λόγω του ηπειρωτικού μεγέθους τους, όχι λιγότερο από ότι του δημοκρατικού τους καπιταλιστικού συστήματος, η ισχύς των Ηνωμένων Πολιτειών ξεπέρασε αυτή των επόμενων δύο ισχυροτέρων κρατών μαζί, κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, με συνέπεια αυτό να ανατρέψει αποφασιστικά την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων υπέρ της -οποιαδήποτε- πλευράς στην οποία η Ουάσιγκτον βρισκόταν. Έτσι, αν κάποιος παράγοντας έδωσε στις φιλελεύθερες δημοκρατίες τη δυναμική τους, αυτός ήταν πάνω απ 'όλα η ύπαρξη των Ηνωμένων Πολιτειών και όχι οποιοδήποτε εγγενές πλεονέκτημα. Στην πραγματικότητα, αν δεν ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η φιλελεύθερη δημοκρατία μπορεί κάλλιστα να είχε χάσει τις μεγάλες μάχες του 20ου αιώνα.

Αυτή είναι μια απογοητευτική σκέψη που συχνά παραβλέπεται στις μελέτες εξάπλωσης της δημοκρατίας στον 20ο αιώνα, και αυτό κάνει τον κόσμο σήμερα να εμφανίζεται πολύ πιο απρόβλεπτος και πενιχρός από ότι οι γραμμικές θεωρίες της ανάπτυξης -και του εκσυγχρονισμού- προτείνουν...

(Έχουμε την επανάληψη) της θεωρίας εκσυγχρονισμού -η οποία πρόσφατα ενισχύθηκε από τους πολιτικούς επιστήμονες Francis Fukuyama και Michael Mandelbaum- σύμφωνα με την οποία υπάρχει μονάχα μια βιώσιμη πορεία προς τη νεωτερικότητα: η φιλελεύθερη δημοκρατική πορεία. Υπό το φως αυτής της οπτικής, οι χώρες που είχαν την ατυχία να παρεκκλίνουν από αυτή την πορεία, την οποία αρχικά πήραν το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, εν τέλει πρέπει να συγκλίνουν στο δρόμο του φιλελευθερισμού, είτε επειδή είναι κατώτερες από τις δημοκρατίες από άποψη ισχύος, είτε επειδή οι δυσεπίλυτες εσωτερικές τους αντιφάσεις θα εγκαινιάσουν τελικά μια διαδικασία δημοκρατικού μετασχηματισμού.

Σε αντίθεση με την παρήγορη ιδέα πως το δημοκρατικό σύστημα τελικά αποδείχθηκε ανώτερο, ο λόγος για την ήττα της Γερμανίας και της Ιαπωνίας έγκειται στο γεγονός ότι οι δύο χώρες ήταν απλά μικρότερες από τους αντιπάλους τους και λιγότερο ανεκτικές στην αποτυχία. Προκειμένου η Γερμανία να υπερβεί τα περιορισμένα εδαφικά της όρια και να πλήξει μοιραία τον ανώτερο συνασπισμό που διαμορφώθηκε εναντίον της στους παγκόσμιους πολέμους, θα χρειαζόταν μια σειρά από διαδοχικές σημαντικές επιτυχίες. Πράγματι, ήρθε εξαιρετικά κοντά στην επίτευξη αυτού του στόχου και στους δύο παγκόσμιους πολέμους. Αντίθετα, η κολοσσιαία δύναμη των Ηνωμένων Πολιτειών σήμαινε ότι οι δημοκρατίες ήταν σε θέση να αντέξουν καταστροφικές αποτυχίες - όπως η απώλεια της Ρωσίας ως συμμάχου στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η πτώση της Γαλλίας και η καταστροφή του στόλου του Ειρηνικού των ΗΠΑ στο Περλ Χάρμπορ στο Β 'Παγκόσμιο Πόλεμο - και παρόλα αυτά να ανακάμψουν.

Έτσι, χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες για σύμμαχό τους, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο πιθανότατα θα είχαν χάσει από τη Γερμανία και στους δύο παγκόσμιους πολέμους. Το υπόλοιπο του εικοστού αιώνα, θα ήταν πολύ διαφορετικό, και οι πολιτικοί επιστήμονες θα είχαν πολύ λιγότερες ρόδινες ιστορίες να πουν για τη δημοκρατία. Η κατασκευασμένη μεγάλη αφήγηση του εικοστού αιώνα θα είχε τονίσει την ανώτερη συνεκτικότητα των αυταρχικών καθεστώτων, όχι το θρίαμβο της ελευθερίας. Γιατί οι μεγάλες αφηγήσεις, όπως η ιστορία, γράφονται από τους νικητές.

Azar Gat

Η σταλινική Σοβιετική Ένωση νίκησε τον εθνικοσοσιαλισμό, όχι η φιλελεύθερη Γαλλία και η κοινοβουλευτική Αγγλία. Και οι προϋποθέσεις για την επιτυχή στρατιωτική επέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών στη Δυτική Ευρώπη το 1944 δημιουργήθηκαν και αυτές στο Στάλινγκραντ... Εξ αιτίας των ηθικών τους προκαταλήψεων και των καταβολών τους στο δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμικό περιβάλλον οι διανοούμενοι αυτοί, βέβαια, ποτέ δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν τις εθνικές και πλανητικές αναγκαιότητες... έτσι, συνεχώς ταλαντεύονταν ανάμεσα στην αφέλεια του συνοδοιπόρου, ο οποίος πολλά βλέπει, εξωραΐζει ή απλώς καταπίνει, και στην αγανάκτηση του απογοητευμένου, ο οποίος στη συνέχεια καταφεύγει στη δαιμονολογία ως μέθοδο εξήγησης των πραγμάτων...

Φορείς οικουμενικών ή κοσμοιστορϊκών ιδεών είναι ορισμένα έθνη, όχι ολόκληρος ο κόσμος... Η αντίληψη, ότι το ίδιο σχέδιο κοινωνικής οργάνωσης μπορεί και οφείλει στις γενικές του γραμμές να βρει πλανητική εφαρμογή, προβάλλει επιτακτικά στον παγκόσμιο ορίζοντα τη στιγμή όπου στην κοσμοιστορϊκή σκηνή εμφανίζονται δύο μεγάλη έθνη: η κομμουνιστική Ρωσσία και οι καπιταλιστικές Ηνωμένες Πολιτείες. Και οι δύο εκπροσωπούν και προωθούν, ως έθνη με φιλοδοξία μεγάλης παγκόσμιας Δύναμης, την προγραμματική σύνδεση της κοινωνικής και της πλανητικής έποψης, αν και με αντίθετα πρόσημα. Το ποιά πρόσημα θα επικρατούσαν εξαρτιόταν στο εξής από την έκβαση του αγώνα μεταξύ μεγάλων εθνών - κι όχι από τα εγγενή «προτερήματα του συστήματος» θεωρούμενα in abstracto. Το πλανητικό σχέδιο κοινωνικής οργάνωσης των κομμουνιστών ναυάγησε, με άλλα λόγια, όχι λόγω της ηθικής και οικονομικής κατωτερότητας, αλλά επειδή η εθνική ισχύς της Ρωσσίας προσέκρουσε στην υπέρτερη εθνική ισχύ των Ηνωμένων Πολιτειών (Το ίδιο θα μπορούσε να λεχθεί και σε σχέση με την προσπάθεια της εθνικοσοσιαλιστικής γερμανίας να επιτύχει παγκόσμια κυριαρχία).

Αν η καπιταλιστική «λογική» είχε ενσαρκωθεί κοσμοιστορϊκά μόνο στο Βέλγιο και στην Ελβετία, ενώ ο «παραλογισμός» της σχεδιασμένης οικονομίας στη Ρωσσία και στην Κίνα, τότε οι προτιμήσεις της παγκόσμιας ιστορίας θα ήσαν πολύ διαφορετικές απ'ό,τι φάνηκε το 1989. Τούτη η διαπίστωση έχει ύψιστη ιστορική και μεθοδολογική σημασία: δείχνει ποσό βαθιά αλληλοσυμπλέκονται η πολιτική και κοινωνική ιστορία. Η ίδια σκέψη μπορεί να διατυπωθεί και αντίστροφα: η κοσμοιστορϊκή δυναμικότητα του κομμουνισμού, δηλαδή η ικανότητα του να προασπίσει ένα σχέδιο κοινωνικής οργάνωσης σε παγκόσμια κλίμακα, θα ήταν ίση με μηδέν αν είχε συμπτυχθεί μέσα στα σύνορα της Αλβανίας...

Στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου τονίσθηκε πολλές φορές η εσωτερική συνάρτηση του κομμουνισμού με την παγκόσμια πολιτική ισχύος του ρώσικου έθνους, γιατί η πολεμική της Δύσης ενδιαφερόταν έντονα να ξεσκεπάσει το συγκεκριμένο πολιτικό περιεχόμενο του συνθήματος του «προλεταριακού διεθνισμού». Αλλά με τη διάλυση του ανατολικού στρατοπέδου και της Σοβιετικής Ένωσης υπάρχει στη Δύση λιγότερη προθυμία να ερμηνεύσει κανείς τις εξελίξεις των πραγμάτων ως νίκη εθνών πάνω σε άλλα έθνη'θα φαινόταν ίσως πεζό και δεν θα έμοιαζε με ιδιαίτερα ένδοξο κατόρθωμα, αν κανείς έλεγε απλούστατα ότι το πιο πολυάριθμο και οικονομικά κατά πολύ υπέρτερο στρατόπεδο επικράτησε τελικά ενάντια στη Ρωσία...

Μετά το ναυάγιο της Ουτοπίας της Ανατολής τα εξημερωμένα κατάλοιπα της «Αριστεράς» ενστερνίστηκαν έτσι την Ουτοπία της Δύσης και δίχως πολλά-πολλά αντάλλαξαν τον αριστερό «αντιφασισμό» με τον φιλελεύθερο «αντιολοκληρωτισμό». Θα διαψευσθούν για δεύτερη κατά συνέχεια φορά, αν η οικουμενική επικράτηση της δυτικής οικονομίας και ηθικής δεν συνεπιφέρει την πραγμάτωση της αντίστοιχης Ουτοπίας, αλλά τρομακτικούς αγώνες κατανομής και καταστροφές πλανητικού βεληνεκούς...

...μέσα στην ιστορία δεν υπάρχουν ούτε μόνιμες κατακτήσεις ούτε ευθύγραμμες εξελίξεις ως απλές προεκτάσεις σημερινών συγκυριών. Η διάδοση της μαζικής δημοκρατίας σε παγκόσμια κλίμακα όχι μόνο δεν θα γεννήσει παντού πιστά αντίγραφα, αλλά θα αλλάξει και αυτήν την ίδια στις μητροπολιτικές χώρες, πυροδοτώντας παράλληλα οξύτατους αγώνες κατανομής.

Αν ο 20ος αιώνας σήμανε τη διάψευση της κομμουνιστικής ουτοπίας, ο 21ος αιώνας θα χαρακτηρισθεί από την κατάρρευση της φιλελεύθερης.

Ποιά συγκεκριμένα γεγονότα θα συγκροτήσουν τις μεγάλες ροπές κατά τον 21ο αιώνα, που θα είναι ο συγκλονιστικότερος και τραγικότερος της ανθρώπινης Ιστορίας, δεν μπορούμε να ξέρουμε. Ένα ωστόσο είναι βέβαιο: η Ιστορία δεν τέλειωσε, κανείς απ'όσους ζουν σήμερα δεν πρόκειται να πεθάνει γνωρίζοντας πως θα τελειώσει...

Παναγιώτης Κονδύλης

Οι τέσσερις Μεγα-Τάσεις που θα επηρεάσουν τον 21ο αιώνα (Goldstone) είναι οι εξής: 1.Το δημογραφικό ειδικό βάρος των ανεπτυγμένων χωρών μειώνεται (έχω αναπτύξει στο ιστολόγιο πως έχει μειωθεί το οικονομικό τους μερίδιο σε σχέση με τις αναπτυσσόμενες χώρες της Ανατολικής Ασίας και της Ασίας του Ειρηνικού). 2.Η εργατική δύναμη των ανεπτυγμένων χωρών (να 'ναι καλά να γιορτάζει την σημερινή ημέρα ενώ) γερνάει και παρακμάζει (με την εξαίρεση ίσως των Ηνωμένων Πολιτειών οι οποίες όμως έχουν να αντιμετωπίσουν άλλα προβλήματα τα οποία ήδη έχουν αρχίσει να διαφαίνονται και καθορίζονται από τον συσχετισμό της δημογραφικής δομής με τις κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες). 3.Οι πιο φτωχές και νεανικές μουσουλμανικές χώρες αναπτύσσουν τον μεγαλύτερο δημογραφικό δυναμισμό (υπάρχει μια έντονη διαμάχη κατά πόσο η δημογραφική-πληθυσμιακή πίεση σχετίζεται με τους πολέμους), και, τέλος 4.Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, ο πλανήτης γίνεται περισσότερο αστικός παρά αγροτικός πληθυσμιακά (το 1800 το ποσοστό που κατοικούσε σε αστικές περιοχές ήταν 3%, πλέον είναι πάνω από 50%).

Τα πρώτα τρία επηρεάζουν και διάφορες «μυθικές» χώρες. Όπως έχω γράψει παλαιότερα, όσο υπερ«παραγωγική» και υπερ«αποδοτική» να γίνει η Γερμανία, το οικονομικό μερίδιο της σε πλανητική κλίμακα μειώνεται σταθερά. Από την ενοποίηση της έως σήμερα, έχει σχεδόν υποδιπλασιάστει. Το 1991 το μερίδιο της Γερμανίας επί του παγκόσμιου Α.Ε.Π ήταν 6,12%. Πέρυσι, το μερίδιο της κυμάνθηκε στο 3,45%. Η πτώση μέσα σε περίπου δύο δεκαετίες είναι της τάξης του 43,62%. Αυτή η πτωτική πορεία θα συνεχιστεί.

.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική

- Για την κύρια «ιδεολογική» διαμάχη των καιρών μας.

- Μια Διευκρίνιση.

- There's nothing you can do, to stop it from happening.

- Δυτικο(ευρω)κεντρικός επαρχιωτισμός (και Κίνα). Μια σύντομη εισαγωγική αναφορά.

- Western Policymakers Need More Culture.

- Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB) και Πλανητικός Μετασχηματισμός.

- Πλανητικός μετασχηματισμός - Tο τέλος του μακρού 20ού αιώνα.

- Ο Παγκόσμιος Μετασχηματισμός. Η Δημιουργία Του Σύγχρονου Κόσμου - Μέρος Α´.

- A Note On Civilizations And Economies.

- After Western Hegemony – 40th World Congress of Sociology / Μετά τη Δυτική Ηγεμονία - Παγκόσμιο Συνέδριο Κοινωνιολογίας.


- Thinking Inter-Culturally: From racist and Eurocentric Monologism to Inter-Civilizational Dialogism - John M. Hobson, Professor of Politics and International Relations.

- Η Ευρωκεντρική ιδεολογία, οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές επιπτώσεις και «Ευρώπη».

- Ενθυμήσεις: Τι ήταν (;) η "Global Democratic Revolution" (I και II), ο Francis Fukuyama για την «απούσα αριστερά» (III) και δύο επιλογικές αναφορές από τον Παναγιώτη Κονδύλη για όλα τα προηγούμενα.

- Η Ευρωκεντρική ΑριστεροΔεξιά Υψηλή Μπουρδολογική Και Η Πόλη Των Λιονταριών.

- Κίνα, Ανατολική Μεσόγειος Και Φιλελεύθερη Τάξη Σε Έναν ΜεταΔυτικό Κόσμο - Μέρος Α´: I) The Future Of The International Liberal Order II) China’s Increasing Role In The Mediterranean III) NATO Should Adapt Geographic Division Of Labor, Work With China In Mediterranean Και IV) Επιλογικές Επισημάνσεις.

- Γεγονότα και πολεμικές, ιδεολογίες και ερμηνείες - από τον Κονδύλη στον Wallerstein - από την μη πραγμάτωση της Ουτοπίας στη κρίση του αφηγήματος της εποχής μας και τη μεταβατική πλανητικά περίοδο.

- The Global Transformation: The Nineteenth Century And The Making Of Modern International Relations. Barry Buzan And George Lawson.

- "International Relations Theory and Western Dominance," Oxford University Lecture by Amitav Acharya.

- When China Rules the World: the End of the Western World and the Birth of a New Global Order.

- Debate: Western liberal democracy would be wrong for China.

- Η έννοια της Προόδου - μέρος α´. Η ευρωπαϊκή δυναμική και η παγκόσμια πολιτική.

- Η έννοια της Προόδου - μέρος β´. Η επιστημονική γνώση, η «μάζα» και τα όρια του φιλελευθερισμού.