Τέταρτη εξουσία και παραγωγοί της κοινής γνώμης.

Από τον 19ο έως τον 21ο αιώνα, οι ιδιοκτήτες του Τύπου, του ραδιοφώνου, και της τηλεόρασης δημιούργησαν στις δυτικές δημοκρατίες μια «τέταρτη εξουσία», που θα κατισχύσει όσο αναπτύσσονται τα μέσα επικοινωνίας. Αυτή η εξουσία δημιουργεί διαμορφωτές της κοινής γνώμης των οποίων η ικανότητα διείσδυσης αφορά την προνομιακή σχέση τους με τη μορφή, με τη μετάδοση του μηνύματος. Στον κόσμο της επικοινωνίας, προσωπικότητες που διακρίνονται ως δημιουργοί ιδεολογιών έρχονται να προστεθούν στους παραδοσιακούς πνευματικούς ηγέτες και να τους ανταγωνιστούν.

Η τέταρτη εξουσία έλκει την ισχύ της από μια αξία που είναι ταυτισμένη με τη δημοκρατία και που αναγνωρίζεται ως απαραβίαστη: την ελευθερία έκφρασης. Πολύ γρήγορα θα τη χρησιμοποιήσει, διαχειριζόμενη ένα πεδίο ταυτόχρονα εικονικό και πραγματικό: τη συνεχώς μετρούμενη, σήμερα, από τις εταιρείες δημοσκόπησης κοινή γνώμη, την οποία χλεύαζε ο Όφενμπαχ, ήδη, από τον 19ο αιώνα.


Μεταξύ αυτών, πρώτοι έρχονται οι υπεύθυνοι διαφορετικών μέσων μαζικής επικοινωνίας, από τα πρακτορεία και τις ομάδες του Τύπου έως τα τηλεοπτικά δίκτυα. Τα πολύ πρώιμα ιδρυμένα πρακτορεία -μεταξύ αυτών το πρακτορείο Χαβάς, πρόγονος του Γαλλικού Ειδησεογραφικού Πρακτορείου (AFP) που δημιουργήθηκε το 1835- εμπλέκονται στις νέες τεχνικές επικοινωνίας μέσω διηπειρωτικών υποβρύχιων ζεύξεων. Επιτρέπουν την ανάπτυξη του μεγάλου λαϊκού Τύπου, που δημιουργεί την τρέχουσα, ευμετάβλητη και χειραγωγήσιμη κοινή γνώμη.

Υπάρχει μια παράξενη σύνδεση μεταξύ των ιδιοκτητών Τύπου, από τον Ράντολφ Χίρστ μέχρι τον Ρούπερτ Μέρντοκ, τον Αυστραλό ιδιοκτήτη μεταξύ άλλων της σκανδαλοθηρικής Sun, και από τον μεγιστάνα των τάμπλοιντ Ρόμπερτ Μάξγουελ (που πέθανε μυστηριωδώς το 1991) μέχρι τον Τεντ Τέρνερ, ο οποίος έκανε συμφωνία με την Time-Warner για να δημιουργήσει μια ομάδα που θα προσφέρει ένα κανάλι συνεχούς ροής για την προβολή παλαιών φίλμ. Έτσι, η νεωτερικότητα συναντά την παράδοση.

Στο τέλος του 20ου αιώνα, η αγορά εικόνας υπολογιζόταν σε περίπου 215 δισεκατομμύρια δολάρια, από τα οποία 45 δισεκατομμύρια αφορούσαν τον κινηματογράφο και 170 δισεκατομμύρια τα οπτικοακουστικά μέσα. Οι ΗΠΑ έλεγχαν το 60% αυτών των συναλλαγών.

Πάντοτε περίπλοκη, συχνά συγκρουσιακή, η σχέση κράτους με την εξουσία ποικίλλει, ανάλογα προφανώς με το πολιτικό καθεστώς και τις βαθιά ριζωμένες πρακτικές της δημοκρατίας. Το μέλλον της πολιτικής δράσης ακολουθεί αυτά τα ίχνη.


Τα στούντιο του Ντίσνεϊ δεν παράγουν μόνο ψυχαγωγία. Ο Μίκι και ο Ντόναλντ στήριξαν τον αγώνα ενάντια στον Χίτλερ και τον κομμουνισμό, αλλά αποτελούν εξίσου μοχλό προώθησης των αμερικανικών αξιών, οι οποίες, συχνά, έχουν τις ρίζες τους σε δογματικές ιδεολογίες συγγενείς με την προτεσταντική μασονία. Ο Στίβεν Σπίλμπεργκ εμφανίζεται ως ο απευθείας απόγονος μιας παράδοσης λαϊκού θεάματος, που δεν διστάζει να προσεγγίσει κατά μέτωπο καυτά θέματα, όπως η εξολόθρευση των Εβραίων ή η δουλεία, και να προτείνει απαντήσεις που σφυρηλατούν την κοινή γνώμη στα λεγόμενα «κοινωνικά ζητήματα». Ο Τζόρτζ Λούκας, παραγωγός πολλών ταινιών του Σπίλμπεργκ, θα εμπνεύσει «τον πόλεμο των άστρων» στον Ρόναλντ Ρίγκαν με το διάσημο φίλμ του του 1977, χωρίς να το επιδιώξει αλλά και χωρίς να το αποτρέψει, ή, αργότερα, την πρωτοβουλία στρατηγικής άμυνας που θα ακολουθήσει ο Τζόρτζ Μπους. Οι δύο τους εμφανίζονται, έτσι, ως οι μετρ της αμερικανικής επιρροής σε όλο τον κόσμο.


Δίπλα στους παραδοσιακούς πνευματικούς ηγέτες, εκπροσώπους θρησκειών ή πολιτικών ιδεολογιών, αναπτύσσεται και εξαπλώνεται μια νέα κατηγορία, οι «διαμορφωτές της κοινής γνώμης». Εμβλήματα, πρόσωπα-σύμβολα δημιουργούνται για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες μιας υπόθεσης για την οποία χρησιμοποιούνται σημαντικές προσωπικότητες: η Μητέρα Τερέζα, η πριγκίπισσα Νταϊάνα, διανοούμενοι (Σολζενίτσιν) ή καλλιτέχνες (Στινγκ). Οι ΜΚΟγνωρίζουν πως να χρησιμοποιούν με τον καλύτερο τρόπο αυτή την κατάσταση προς όφελος σκοπών που υπερασπίζονται. Η λαίδη Ντι, διασχίζοντας ένα ναρκοπέδιο κατά προσωπικού, συνέβαλε σε σημαντικό βαθμό στην προώθηση της σύμβασης Οτάβα.

Το βραβείο Νόμπέλ (κυρίως εκείνο της ειρήνης) συνιστά μια πράξη επιρροής. Όταν το 1996 η επιτροπή Στοκχόλμης έδωσε το βραβείο στην οργάνωση Pugwash, το έπραξε ακριβώς για να επιβεβαιώσει ότι καταδικάζει την επανέναρξη των πυρηνικών δοκιμών της Γαλλίας.

Με τη λίστα των βραβείων Νόμπέλ ειρήνης, ανεξάρτητα από την αξία των τιμώμενων προσώπων, επιβεβαιώνεται ο δυτικοκεντρικός προσανατολισμός των επιλογών της επιτροπής: 63 Ευρωπαίοι και Βορειοαμερικανοί μεταξύ των των 86 ονομάτων το 2001. Όσον αφορά τους βραβευθέντες Σοβιετικούς, επρόκειτο σαφώς για προσωπικότητες σε ρήξη με το επικρατούν καθεστώς (Α. Ζαχάρωφ και Μ. Γκορμπατσόφ).

Μέσα στη σφαίρα της επιρροής, διαδραματίζεται το παιχνίδι του καθρέφτη ανάμεσα σ'εκείνον που χειραγωγεί και σ'εκείνον που χάνεται συχνά στο διηνεκές. Η ανάπτυξη του πολιτισμού της πληροφορίας, η διάκριση των «μέσων», η κρίσιμη σημασία της επιρροής καταδεικνύουν τη διαφοροποίηση της φύσης των κοινωνιών και μια επαναδιαπραγμάτευση των εξουσιών, η δυναμική των οποίων θα ολοκληρωθεί στη διάρκεια του 21ου αιώνα.

Pourquoi les guerres? Un siècle de géopolitique
Ed. Larousse, Paris, 2002

.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική

- Τα Όργανα Της Πληροφορίας - Το Δίκτυο Echelon. Με Αφορμή Την «Έκπληξη, Εταίρων, Φίλων Και Συμμάχων»...

- Κοινή γνώμη, ιδεολογία και ιστοριογραφία.

- Η ισχύς της πειθούς και ο έλεγχος της κοινής γνώμης - μέρος α´.

- Περί ολιγαρχίας -με όμορφο περιτύλιγμα- ή περί «δημοκρατίας», μια ιστοριούλα και ορισμένες ρήσεις...

- Ιχνηλατώντας τον Internationalism μέρος α´ - A Note on the Origin of the Word 'International' by Hidemi Suganami και Nationalism and internationalism by Nicholas Hans. Προλογικά και εννοιολογικό πλαίσιο από Alfred E. Zimmern, Immanuel Wallerstein και E. H. Carr.

- Η Ιδεοκτονία, Η Ιδεολογική Ένδεια Των Καιρών Μας Και Η Ανυπαρξία Πολιτικής. Η Επικράτηση Μετριοτήτων Στην Πολιτική Ως Αποτέλεσμα Της Έλλειψης Ιδεών Και Της Κυριαρχίας Της «Διανοήσεως» Των Μάνατζερ.

- Δομικά γνωρίσματα της μαζικής δημοκρατίας - α´ μέρος.

- Συγχώνευση ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας και μαζική δημοκρατία - μέρος α´.

- Το «Δημοκρατικό Έλλειμμα» Της Ε.Ε Και Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Μια Αμφισβητούμενη Εξουσία.