I
Η μακρά τάση των δύο τελευταίων αιώνων, από τις πρώτες δεκαετίες του 1800 και μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 2000, έχει ως κύριο χαρακτηριστικό της, τη μετάβαση από τις αυτοκρατορικές στις εθνοκρατικές δομές (σε αυτή τη μακρά τάση εντάσσεται και η Ελληνική Επανάσταση).
Γιατί τα τελευταία περίπου 200 χρόνια το εθνικό κράτος πολλαπλασιάστηκε κυριαρχώντας στον πλανήτη αντικαθιστώντας αυτοκρατορίες, βασίλεια και πόλεις-κράτη; Παρά τις ιδεολογικές αφηγήσεις που επικράτησαν από τη δεκαετία του 1970 και μετά, ο αριθμός των εθνικών κρατών συνεχώς αυξάνεται.
Υπήρξαν πολλές πορείες προς τον σχηματισμό εθνικών κρατών: Μεταρρύθμιση «από τα πάνω» στην Ιαπωνία. Σταδιακή μετάβαση προς εθνοκρατική υπόσταση στη Σουηδία και την Ταϊλάνδη. Ανατροπή του παλαιού καθεστώτος μέσω επανάστασης στη Ρωσία ή μέσω εμφυλίου πολέμου στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αποσχίσεις όπως στην περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας και του Μεξικό. Ενοποιητικά κινήματα στη Γερμανία και την Υεμένη.
Οι σπουδαιότεροι από τους αυτοκρατορικούς σχηματισμούς που διαλύθηκαν τους τελευταίους δύο αιώνες: Ισπανική αυτοκρατορία. Οίκος των Αψβούργων. Οίκος των Ρομανώφ. Οθωμανική Αυτοκρατορία. Γιουγκοσλαβία. Σοβιετική Ένωση. Γαλλική αυτοκρατορία. Βρετανική αυτοκρατορία. Πορτογαλική αυτοκρατορία. Ολλανδική αυτοκρατορία.
«Το πρώτο παγκόσμιο πολιτικό σύστημα πήρε τη μορφή ενός συστήματος κρατών παγκοσμίων διαστάσεων... Κατά την πρώτη φάση αυτής της μεταβολής τα ευρωπαϊκά κράτη επεκτάθηκαν και ενσωμάτωσαν ή κυρίευσαν τον υπόλοιπο κόσμο'η φάση αυτή ξεκίνησε με τα ταξίδια των ανακαλύψεων των Πορτογάλων τον 15ο αιώνα και τελείωσε με τη διαίρεση και διανομή της Αφρικής τον 19ο αιώνα. Στη δεύτερη φάση, η οποία εν μέρει συνέπεσε με την πρώτη, οι περιοχές που είχαν ενσωματωθεί ή κυριευθεί κατ'αυτόν τον τρόπο ξέφυγαν από τον ευρωπαϊκό έλεγχο και πήραν τις θέσεις τους ως κράτη μέλη της διεθνούς κοινωνίας ξεκινώντας με την Αμερικανική Επανάσταση και την αφρικανική και ασιατική αντιαποικιοκρατική επανάσταση...»
Hedley Bull
Η πορεία αυτή συνεχίζεται. Γεγονός που δεν έχει γίνει κατανοητό.
II
Θα πρέπει να θυμίσουμε στις «αριστερές» και «δεξιές» συνιστώσες της Ευρωκεντρικής ΠαλαιοΙμπεριαλιστικής Γεροντοκρατίας (του «δυτικισμού») πως: «Μετά την Αμερικανική και Γαλλική Επανάσταση η επικρατούσα αρχή της διεθνής νομιμότητας έπαψε να είναι δυναστική και έγινε εθνική και λαϊκή» (Bull). Την περίοδο αυτή, στην Ευρώπη, ζούμε το παράδοξο του «πισωγυρίσματος» στην αυτοκρατορική δομή και την προώθηση αυτής της πορείας κάτω από έναν λόγο ο οποίος φέρει προοδευτικό μανδύα αλλά είναι βαθύτατα αντιδραστικός. Καμία εξασφάλιση και κανένα ιστορικό προηγούμενο δεν υπάρχει που να φανερώνει πως μπορεί να συνδυαστεί η αυτοκρατορική δομή με το δημοκρατικό πολίτευμα (ίσως γι'αυτό να ακούμε συνέχεια για δικαιώματα, μονάχα που τα δικαιώματα δεν μπορούν από μόνα τους να υποκαταστήσουν το πολίτευμα). Παράλληλα μέσω της χρήσης όρων συνθημάτων χλευάζεται η κυριαρχία, η ανεξαρτησία και η αυτοδιάθεση, αποδομούνται τα εθνικά πολιτικά συστήματα, καταργείται η σχέση εντολέα-εντολοδόχου και ανοίγει ο δρόμος δημιουργίας και νομιμοποίησης υβριδικών μετα-κυριαρχικών και μετα-δημοκρατικών καθεστώτων. Μέχρι πότε θα κρύβονται πίσω από τα συνθήματα του «εθνικισμού» και του «εθνικολαϊκισμού» και θα θάβουν τα προβλήματα κάτω από το χαλί;
«η ΕΕ νομιμοποιείται από τις χώρες μέλη, ωστόσο οι πιθανότητες μεταφοράς νομιμοποίησης είναι σημαντικά περιορισμένες. Αν δημοκρατία σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις αντλούν νομιμοποίηση από τη συγκατάθεση των πολιτών τους, τότε αυτό δε σημαίνει συγκατάθεση που δίνεται άπαξ και δια παντός, αλλά συγκατάθεση που πρέπει να δίνεται ξανά και ξανά συμπεριλαμβανομένης και της δυνατότητας να μην δίνεται. Ωστόσο θεσμικά δεν υπάρχει τρόπος επικύρωσης ή απόρριψης με ψήφο».
Thomas Zweifel
Οι Joseph Weiler, U. Haltern, F. Mayer επισημαίνουν ότι «η ΕΕ αποτελεί ένα άλλο κυβερνητικό επίπεδο που απομακρύνει τους πολίτες από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων ακόμα περισσότερο από ότι τα εθνικά κράτη». Οι Ευρωπαίοι πολίτες δεν έχουν τη δυνατότητα να εμπλακούν ουσιαστικά στα εξελικτικά στάδια της ενοποιητικής διαδικασίας, ενώ οι πολιτικές ελίτ αναζητούν τρόπους ουσιαστικής υπέρβασης αυτού του θεμελιώδους δημοκρατικού προαπαιτούμενου. Σύμφωνα με τον Thomas Zweifel η επιχειρηματολογία όσων επισημαίνουν το πρόβλημα του δημοκρατικού ελλείμματοςστην ΕΕ θεμελιώνεται σε μία σειρά αξιολογήσεις όπως: «η ΕΕ δεν μπορεί να λειτουργήσει δημοκρατικά καθώς δεν διαθέτει μία κοινότητα επικοινωνίας, εμπειρίας και μνήμης. Δεν διαθέτει ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα, πολιτικούς ηγέτες [παν-ευρωπαϊκής αποδοχής], μία συνταγματική τάξη πραγμάτων, δεν συνιστά έναν ενιαίο ευρωπαϊκό δήμο αλλά πολλαπλούς δήμους» που διαμορφώθηκαν σε διαφορετικές συνθήκες, με διαφορετικές αξίες και προτεραιότητες. Η τελευταία επισήμανση παραπέμπει στην ύπαρξη διαφορετικών αξιακών και πολιτικών συστημάτων που μετεξελίσσονται και ομογενοποιούνται συναινετικά και όχι βίαια.
Γιώργος Βοσκόπουλος
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Με Αφορμή Μια Επισήμανση Του Joschka Fischer. Κυριαρχία, Ηγεμονία, Εθνικό Κράτος Και «Ευρώπη».
Το «Δημοκρατικό Έλλειμμα» Της Ε.Ε Και Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Μια Αμφισβητούμενη Εξουσία.
«Γκωλισμός» (Gaullism) Και «Ευρωπαϊσμός». Σύντομο Σχόλιο.
Στοιχειώδη Περί Εθνικισμού.
Περί «Λαϊκισμού». Σύντομη Αναφορά.