Όταν δεν μπορείς να γεφυρώσεις δυσάρεστες κοινωνικές πραγματικότητες, υπερθεματίζεις σε ηθικολογία. Όταν σε συνθήκες κρίσης χάνεται το αίσθημα δικαίου, δηλαδή ένα από τα ισχυρότερα στοιχεία της ανθρώπινης φύσης, δημιουργείται ένα συναισθηματικό και ψυχολογικό χάσμα και ενισχύονται ασυμμετρίες (ανάμεσα σε άτομα, κοινωνικές ομάδες, έθνη, κοινωνίες ή κράτη). Από αυτό το χάσμα αναδύονται ηθικιστικές επιθετικότητες και βιαιότητες. Όσο πιο βασανιστική για ένα συλλογικό σώμα είναι μια στάση ή συμπεριφορά, τόσο εντονότερη είναι η κοινωνική αντίδραση εναντίον της.
Το αίσθημα δικαίου ή η δικαιοσύνη, και η αμοιβαιότητα είναι συναισθηματικές έννοιες και πράξεις στενά συνδεδεμένες. Η αμοιβαιότητα λειτουργεί ως συμβιβασμός μεταξύ ελπίδας και φόβου. Η αυστηρή εφαρμογή της αρχής της αμοιβαιότητας στην τιμωρία, ως μορφή ανταπόδοσης, απαιτεί μια συμμετρία μεταξύ ζημιάς και επανόρθωσης («οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος»). Η συγχώρεση, συναισθηματική πράξη και έννοια την οποία γνωρίζουμε πολύ καλά σε αυτά τα μέρη, είναι μια ασύμμετρη συμπεριφορά ανάμεσα σε ζημιά και επανόρθωση, και λειτουργεί ως δώρο. Το δώρο αυτό, για παράδειγμα η αγάπη για τον εχθρό μέσω της συγχώρεσης και η ανταπόδοση του κακού με το καλό (αρχή την οποία συναντάμε και σε διδασκαλίες του Λάο Τσε και όχι αποκλειστικά «στον Χριστιανισμό»), μπορεί να λειτουργήσει μονάχα αν ακολουθηθεί από αντίστοιχη ανταπόδοση. Απαιτείται ξανά αμοιβαιότητα και επαναφορά σε κατάσταση συμμετρίας. Δηλαδή αίσθημα δικαίου.
Η εκδίκηση προκύπτει ακριβώς από την έλλειψη δικαιοσύνης.
.~`~.