.~`~.
Ι
Ι
Ξέρω ότι είναι μια ευρέως διαδεδομένη υπόθεση στη Δύση ότι, καθώς οι χώρες εκμοντερνίζονται, δυτικοποιούνται. Αυτή είναι μια αυταπάτη. Είναι μια υπόθεση ότι ο μοντερνισμός είναι απλώς ένα προϊόν του ανταγωνισμού, των αγορών και της τεχνολογίας. Δεν είναι. Διαμορφώνεται εξίσου από την ιστορία και την κουλτούρα. Η Κίνα δεν είναι όπως η Δύση, και δεν θα γίνει σαν τη Δύση. Θα παραμείνει σε πολύ θεμελιώδεις απόψεις πολυ διαφορετική. Το μεγάλο ερώτημα εδώ είναι προφανώς, πώς κατανοούμε την Κίνα; Πώς προσπαθούμε να καταλάβουμε τι είναι η Κίνα; Και το πρόβλημα που έχουμε στη Δύση επί του παρόντος σε μεγάλο βαθμό είναι ότι η συμβατική προσέγγιση είναι ότι την αντιλαμβανόμαστε με Δυτικούς όρους, χρησιμοποιώντας Δυτικές ιδέες. Δεν μπορούμε... ο Ανταμ Σμιθ, γράφοντας ήδη στα τέλη του 18ου αιώνα έλεγε, "Η Κινέζικη αγορά είναι μεγαλύτερη και πιο ανεπτυγμένη και πιο εξελιγμένη από κάθετι στην Ευρώπη" [less than two centuries ago, China was far and away the world’s biggest economy. It accounted for more than 30% of global GDP in 1820, according to estimates by Angus Maddison - the economist].
Και όμως επιμένουμε και πάλι, σε μεγάλο βαθμό να σκεφτόμαστε ότι μπορούμε να κατανοήσουμε την Κίνα αξιοποιώντας απλώς τη Δυτική εμπειρία, κοιτάζοντας την μέσα από Δυτικά μάτια, χρησιμοποιώντας Δυτικές έννοιες. Εάν θέλετε να ξέρετε γιατί συνεχώς μοιάζουμε να κάνουμε λάθος για την Κίνα -οι προβλέψεις μας για το τι θα συμβεί στην Κίνα είναι ανακριβείς- αυτός είναι ο λόγος. Δυστυχώς νομίζω, πρέπει να πω ότι σκέφτομαι ότι η στάση απέναντι στην Κίνα είναι τυπική μιας ελαφρώς Δυτικής νοοτροπίας. Είναι κάπως αλλαζονική. Είναι αλλαζονική υπό την έννοια ότι νομίζουμε ότι είμαστε οι καλύτεροι, και επομένως έχουμε το παγκόσμιο μέτρο. Και δεύτερον, είναι αδαής. Αρνούμαστε να εξετάσουμε το θέμα της διαφοράς... η Δύση θεωρεί τον εαυτό της ως πιθανώς την πιο κοσμοπολίτικη από όλες τις κουλτούρες. Αλλά δεν είναι. Με πολλούς τρόπους, είναι η πιο τοπικιστική [επαρχιώτικη] γιατί για 200 χρόνια, η Δύση ήταν τόσο κυρίαρχη στον κόσμο που δεν χρειαζόταν στην πραγματικότητα να καταλάβει άλλες κουλτούρες, άλλους πολιτισμούς. Γιατί, στο κάτω κάτω, θα μπορούσε με τη βία, αν ήταν απαραίτητο, να επιβάλει τον τρόπο της. Ενώ αυτές οι κουλτούρες -στην κυριολεξία ο υπόλοιπος κόσμος στην ουσία- που ήταν σε ασθενέστερη θέση, σε σχέση με τη Δύση, εξωθήθηκαν να αντιληφθούν τη Δύση, γιατί η Δύση ήταν παρούσα σε αυτές τις κοινωνίες. Και ως εκ τούτου, είναι εκ του αποτελέσματος, πιο κοσμοπολίτικες με πολλούς τρόπους απ΄ότι η Δύση.
Πάρτε το ερώτημα της Ανατολικής Ασίας. Ανατολική Ασία: Ιαπωνία, Κορέα, Κίνα, κλπ - το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού ζει εκει, τώρα στη μεγαλύτερη οικονομική περιοχή στον κόσμο. Και σας λέω τώρα, ότι οι Ανατολικοασιάτες, οι λαοί της Ανατολικής Ασίας, γνωρίζουν πολύ περισσότερα για τη Δύση απ΄ότι η Δύση για την Ανατολική Ασία. Αυτό το σημείο είναι πολύ σχετικό, φοβάμαι, με το παρόν. Γιατί τι συμβαίνει;... η Δύση χάνει με γοργό ρυθμό την επιρροή της στον κόσμο. Μάλιστα υπήρξε μια δραματική απεικόνιση αυτού πριν από ένα χρόνο - η Κοπεγχάγη, το συνέδριο της κλιματικής αλλαγής. Η Ευρώπη δεν ήταν παρούσα στο τελικό τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Πότε συνέβη αυτό για τελευταία φορά; Θα στοιχημάτιζα πιθανόν πριν από περίπου 200 χρόνια. Και αυτό θα συμβαίνει στο μέλλον... ο κόσμος αναπόφευκτα, κατ'αποτέλεσμα, θα γίνει αυξανόμενα ανοικείος σε μας, γιατί θα διαμορφωθεί από κουλτούρες και εμπειρίες και ιστορίες που δεν μας είναι οικείες ή με τις οποίες δεν είμαστε εξοικειωμένοι. Και τέλος, φοβάμαι -πάρτε την Ευρώπη, η Αμερική είναι ελαφρώς διαφορετική- αλλά οι Ευρωπαίοι σε μεγάλο βαθμό, πρέπει να πω, είναι αδαείς, δεν γνωρίζουν τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος αλλάζει...
Λοιπόν, ποια θα έπρεπε να είναι η στάση μας προς αυτόν τον κόσμο που βλέπουμε να εξελίσσεται πολύ γρήγορα μπροστά μας; Νομίζω ότι θα υπάρξουν καλά και κακά πραγματα από αυτο. Αλλά θέλω πάνω απ'όλα να παρουσιάσω μια μεγάλη θετική εικόνα για τον κόσμο. Για 200 χρόνια, ο κοσμός στην ουσία κυβερνιόταν από ένα θραύσμα του ανθρώπινου πληθυσμού. Αυτό αντιπροσώπευαν η Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική. Η έλευση χωρών όπως και η Κίνακαι η Ινδία -που αποτελούν μαζί το 38 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού- και άλλων όπως η Ινδονησία και η Βραζιλία και ούτω καθεξής, συμβολίζουν την πιο σημαντική ενιαία πράξη δημοκρατικοποίησης τα τελευταία 200 χρόνια. Πολιτισμοί και κουλτούρες, που είχαν αγνοηθεί, που δεν είχαν φωνή που δεν ακούγονταν, που δεν ήταν γνωστοί, θα έχουν ένα διαφορετικό είδος αντιπροσώπευσης σε αυτόν τον κόσμο. Ως ουμανιστές, πρέπει ασφαλώς να καλωσορίσουμε αυτή την μετάλλαξη, Και θα πρέπει να μάθουμε για αυτούς τους πολιτισμούς.
.~`~.
ΙΙ
Περισσότερα επί του θέματος
ΙΙ
Περισσότερα επί του θέματος
.~`~.
ΙΙΙ
ΙΙΙ
Αυτός είναι ένας σιδηροδρομικός σταθμός που όμοιο του δεν έχετε δει ποτέ πριν. Δεν μοιάζει καν με σιδηροδρομικό σταθμό. Αυτός είναι ο καινούργιος σιδηροδρομικός σταθμός του Γκουανγκζου για τα τρένα υψηλής ταχύτητας. Η Κίνα έχει ήδη μεγαλύτερο δίκτυο από κάθε άλλη χώρα στον κόσμο και σύντομα θα έχει μεγαλύτερο από όλον τον υπόλοιπο κόσμο μαζί.
Η πάρτε αυτό εδώ: Αυτή είναι μια ιδέα, αλλά μια ιδέα που θα δοκιμαστεί σύντομα σε ένα προάστιο του Πεκίνου. Εδώ έχετε ένα μεγα-λεωφορείο που στο πάνω επίπεδο μεταφέρει γύρω στους 2,000 ανθρώπους. Κινείται σε ράγες σε έναν προαστιακό δρόμο, και τα αυτοκίνητα κινούνται κάτω από αυτό. Και αναπτύσσει ταχύτητα εως και 100 περίπου μίλια την ώρα. Με αυτόν τον τρόπο θα κινούνται τα πράγματα, γιατί η Κίνα έχει ένα πολύ συγκεκριμένο πρόβλημα, που διαφέρει από την Ευρώπη και από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Κίνα έχει τεράστιο αριθμό ανθρώπων και δεν έχει χώρο. Άρα αυτή είναι μια λύση σε μια κατάσταση όπου η Κίνα πρόκειται να έχει πάρα πολλές πόλεις με πληθυσμό πάνω από 20 εκατομμύρια.
Το μεγάλο πλοίο εδώ ήταν αυτό με το οποίο έπλεε ο Ζένγκ Χε στις αρχές του 15ου αιώνα στα μεγάλα του ταξίδια στην Νότια Θάλασσα της Κίνας, στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας και μέσω του Ινδικού Ωκεανού στην Ανατολική Αφρική. Το μικρό σκάφος μπροστά του ήταν αυτό με το οποίο, 80 χρόνια αργότερα, ο Χριστόφορος Κολόμβος διέσχισε τον Ατλαντικό. (Γέλια)
.~`~.
ΙV
ΙV
α´
...σύμπασα η ανθρωπότης οδεύει επί ευθείας γραμμής εν είδει σιδηροδρόμου, στον οποίον κάποιοι μπροστά είναι οι μηχανοδηγοί, όλοι δε οι άλλοι ακολουθούν ως βαγόνια από πίσω. Εγγενής στην άποψη αυτή περι πολιτισμού είναι η αντίληψη ότι οι πολιτισμοί «ανεβοκατεβαίνουν», έρχονται και παρέρχονται ως είδος επισκεπτών. Είναι μια αντίληψη αυτονόητη, εφ'όσον εκκινεί κανείς από την επιδίωξη να δείξει ότι υπάρχει «ένας και μόνο» πολιτισμός. Ο «δυτικός» έτσι πολιτισμός αντεπαρατέθη προς όλους τους άλλους, με σκοπό όχι την ερευνητική σύγκριση αλλά απλώς την αγνόηση τους. Δεν είναι συνεπώς τυχαίο ότι στις έσχατες απολήξεις τους οι ιστορικές αυτές αξιολογήσεις περί «πολιτισμών» κατέληγαν (και συνειδησιακώς καταλήγουν ακόμη και σήμερα) στην αυθαίρετη και ελάχιστα επιστημονική, αντικειμενικώς δε ανύπαρκτη παραδοχή της «ράτσας». «Ράτσα» δεν είναι κάτι το επιστημονικώς ορίσιμο, είναι όμως κάτι που επιδέχεται άνετα στιγμιαίους προσδιορισμούς, ανάλογα με τα επιδιωκόμενα τέλη. Και τα τέλη εδώ, καθώς είπαμε, ήταν να επιβιβασθεί όλη η ανθρωπότητα επί της... ευθείας γραμμής του τραίνου... Ποιά ήταν (και είναι) η οικονομική σημασία αυτής της αντίληψης, θα δει καλύτερα ο αναγνώστης στο κείμενο που ακολουθεί. Σκόπιμο είναι επίσης να τονισθεί, ότι η ατμομηχανική αυτή αντίληψη περί ιστορίας και πολιτισμών είχε και μιαν άλλη πρακτική αναγκαιότητα: την ύπαρξη κάποιων «γενικών αρχών» που θα επέτρεπαν την λειτουργία του Διεθνούς Δικαίου ως αποσφράγιση των... φιλοσοφικών αντιλήψεων περί «πολιτισμών».
Εν τω μεταξύ, στο διάστημα των δύο τελευταίων αιώνων που αυτές οι θεωρίες μεσουράνησαν και η «μελέτη» των άλλων πολιτισμών έγινε έδρες στα πανεπιστήμια, κανένας άλλος πολιτισμός δεν οικειώθηκε τα «θεωρητικά εξαγόμενα» της φιλοσοφικής αντιλήψεως περί της μονογράμμου εξελίξεως στην ιστορία. Οι πολιτισμοί παρέμειναν μέχρι των ημερών μας αυτοί που ήσαν και πριν. Όλα τα πολιτικά προβλήματα της εποχής μας προέρχονται ακριβώς από το γεγονός ότι αυτές οι θεωρίες του παρελθόντος καμμιάν πολιτική και ιστορική οργάνωση του κόσμου δεν κατάφεραν. Τεχνολογική εξέλιξη άλλων πολιτιστικών κύκλων υπήρξε, ούτε οι Ρώσοι όμως ούτε οι Ιάπωνες και οι Ινδονήσιοι προϋπόθεση της τεχνολογικής αναπτύξεως τους θεώρησαν την ιδεολογική ανάληψη των αρχών του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού. Ο επτανήσιος λόγιος Leucadio Hearn έδειχνε στα τέλη του περασμένου αιώνα και αρχές του τωρινού, ότι οι Γιαπωνέζοι αναπτύσσονται ακριβώς επί των τελείως αντιθέτων αρχών του δυτικού φιλελευθερισμού. Έτσι τά πράγματα εξελίχθησαν μεχρι σήμερα (τα μεροκάματα και οι ασφαλίσεις είναι ουσιωδέστερες των αποδείξεων) και έτσι συνεχίζουν να εξελίσσωνται για ολόκληρη την Ασία. Οι Ρώσοι και το ανεπτυγμένο τεχνολογικώς τμήμα του Ισλάμ στην Ινδονησία δείχνουν, αρκούντως, ότι η τεχνολογική ανάπτυξη είναι δυνατή και υπό προϋποθέσεις που συνιστούν διϊστορικώς τον ιδεολογικόν αντίποδα των φιλοσοφικών θεωρημάτων του δυτικοευρωπαϊκού φιλελευθερισμού. Μερικές των ιδεολογικών αυτών διαφορών θα βρει ο αναγνώστης στα ακολουθούντα.
Οι διακηρύξεις συνεπώς περί μονοδιάστατου γραμμικής αναπτύξεως των πολιτισμών ουδόλως επιβεβαιώθηκαν στην πράξη. Ο μερκαντιλισμός και ο λιμπεραλισμός του παρελθόντος όχι μόνο δεν κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ένα ενιαίο ιδεολογικό πλαίσιο της τεχνολογικής αναπτύξεως, αλλά ακριβώς εμπόδισαν και την οποιαδήποτε επίδραση επί της «ευρωκεντρικής ιδεολογίας» εκ των έξω. Και αυτό ακριβώς θα ήταν η μόνη και αναγκαία προϋπόθεση για μια παγκόσμια οργάνωση της τεχνολογικής παραγωγής. Η δυτική Ευρώπη - υπό τον ιδεολογικό μανδύα του λιμπεραλισμού - αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα πολιτισμού στην ιστορία που βρέθηκε με κολοσσιαία μέσα διαδόσεως και δεν κατόρθωσε να δημιουργήσει ενα πολιτιστικό αποτέλεσμα έστω και διάρκειας δεκαετιών. Η σχέση της με όλους τους άλλους πολιτισμούς υπήρξε σχέση αντιθέσεως και μόνο - πράγμα φυσικό, εφ'όσον κανείς πιστεύει, μέσα σε μια γραμμική περί ιστορίας αντίληψη, ότι ο δικός του πολιτισμός αποτελεί το τελευταίο στάδιο της «εξέλιξης» και οι άλλοι, εκόντες άκοντες, δεν έχουν παρά να το μιμηθούν και να το ακολουθήσουν. Επόμενο συνεπώς είναι όλες οι «κατανοήσεις» των άλλων πολιτισμών να καταλήγουν ως συμπέρασμα στο ίδιο το σημείο αφετηρίας: ότι όλος ο κόσμος οδεύει επί ευθείας γραμμής. Στις εμφάνειες του το πράγμα κατάντησε ταυτόσημο με το γεγονός της κυκλοφορίας αυτοκινήτων και με την «ευκολία» των «πολιτικών διαχειρίσεων» του ιμπεριαλισμού. Τα αξιοποιήσιμα συνεπώς στοιχεία άλλων πολιτιστικών κύκλων προς μια παγκόσμια οργάνωση της παραγωγής έπαψαν να λειτουργουν, ενώ οι ίδιοι οι εκτός δυτικής Ευρώπης πολιτισμοί αναγκαστικά «συγκεντρούντο» επί των στοιχείων διαφοράς τους με τον δυτικοευρωπαϊκόν και όχι επί των στοιχείων συνεργασίας.
Ο λιμπεραλισμός έτσι, ευρέθηκε στις φιλοσοφικές του προϋποθέσεις μονομάχος εναντίον ολοκλήρου της ανθρωπότητος. Μιας ανθρωπότητος, μάλιστα, η οποία στα πολιτιστικά της δεδομένα ήταν πολύ εδραιότερη από τις φιλοσοφικές απλουστεύσεις του λιμπεραλιστικού «ατομισμού». Μια τέτοια παραδοχή όμως -και συνεπώς η αξιοποίηση μιας πραγματικότητας- ήταν αδύνατη μέσα στην γραμμική περί ιστορίας αντίληψη. Η δημιουργία των «εθνικών κρατών» ως τεχνική της γραμμικής περί ιστορίας αντιλήψεως και κατ'ουσίαν μέθοδος προς απολαβή των πρώτων υλών, ενήργησε ως στοιχείο «προστασίας» των εγχώριων πολιτιστικών παραδόσεων στην απλή συνείδηση των λαών, διότι έτσι διεχωρίζετο η υπάρχουσα πολιτιστική παράδοση από το κράτος, το οποίον εξεπροσωπεί μεν τη «γραμμική» περί ιστορίας αντίληψη, για να υπάρξει, όμως, είχε ακριβώς ανάγκη της υπαρχούσης πολιτιστικής δομής, προκειμένου να την μεταβάλει σε «εθνική ιδεολογία». Αλλιώς, τα «κοινοβούλια» σε πολιτιστικούς χώρους που δεν τα ήξεραν και ούτε ανάγκη τα είχαν, δεν ήταν δυνατόν να λειτουργήσουν. Η γραμμική συνεπώς αντίληψη της ιστορίας δια των «εθνικών» κρατών, δηλαδή κατά πράξη ο ιμπεριαλισμός, δυνάμωσε την αντίθεση όλων των άλλων πολιτιστικών χώρων με τον δυτικοευρωπαϊκό. Όπως έχουμε σήμερα δεδομένο, κανένας πολιτισμός δεν εδέχθηκε έστω και επιδράσεις των φιλοσοφικών θεωρημάτων του λιμπεραλισμού, υπό τον οποίον «ελειτούργησε» η δυτική Ευρώπη κατά τους δύο τελευταίους αιώνες. Και ούτε πρόκειται να τις δεχθεί, σε τούτο δε ακριβώς συνίσταται το μείζον ιστορικό και πολιτικό πρόβλημα των καιρών μας.
Το πολιτισμικό έργο της δυτικής Ευρώπης, με κριτήριο παγκοσμιότητας, μπορούμε να πούμε ότι υπήρξε επακριβώς μηδέν. Έμεινε απλώς εκεί που παρήχθει. Βεβαίως κατορθώθει αυτό που επιδιώκετο: η δωρεάν (η εντελώς δωρεάν -κι αυτό ισχύει μέχρι σήμερα) απολαβή των πρώτων υλών.
Γεράσιμος Κακλαμάνης
Η Ευρωκεντρική ιδεολογία, οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές επιπτώσεις και «Ευρώπη».
Η Ευρωκεντρική ιδεολογία, οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές επιπτώσεις και «Ευρώπη».
β´
Όλες οι θεωρίες σταδίων -του Κοντ, του Σπένσερ ή του Μάρξ-, για να μείνουμε σε μερικά μόνο ονόματα ενός μεγάλου καταλόγου- αποτελούσαν κατεξοχήν θεωρητικοποιήσεις αυτού που ονομάστηκε «αντίληψη των Ουίγωνπερί ιστορίας». Δηλαδή της εκ προοιμίου βεβαιότητας, πως το σήμερα είναι το καλύτερο σήμερα που γνώρισε ποτέ η υφήλιος, και πως το παρελθόν οδηγούσε αναπόδραστα στο παρόν. Ακόμα και εμπειρικιστές ιστορικοί, όσο και αν διακήρυσσαν την αποστροφή τους για κάθε είδους θεωρία, έτειναν ν'αποτυπώνουν στα γραπτά τους μια ασύνειδη θεωρία σταδίων που διέτρεχε τη σκέψη τους χωρίς οι ίδιοι να το γνωρίζουν.
...η ευρωπαϊκή κοινωνική επιστήμη ήταν αποφασιστικά οικουμενιστική. Βεβαίωνε πως ό,τι συνέβη στην Ευρώπη από τον 16ο ως τον 19ο αιώνα εξέφραζε ένα γενικής εφαρμογής πρότυπο, είτε επειδή αποτελούσε ένα προοδευτικό και αναντίστρεπτο επίτευγμα της ανθρωπότητας είτε επειδή σήμαινε την ικανοποίηση των βασικών ανθρώπινων αναγκών, καθώς απομάκρυνε τα τεχνητά εμπόδια. Ότι έβλεπες σήμερα στην Ευρώπη δεν ήταν απλώς καλό'ήταν αυτό που θα έβλεπες αύριο παντού...
Αλλά τα τελευταία τριάντα χρόνια οι οικουμενιστικές θεωρίες της νεωτερικής κοινωνικής επιστήμης αντιμετωπίζουν κι ένα [ακόμα] είδος επίθεσης. Υποστηρίζεται πως αυτές οι δήθεν οικουμενικές θεωρίες στην πραγματικότητα δεν είναι οικουμενικές, αλλά μάλλον παρουσιάζουν το δυτικό ιστορικό σχήμα σαν να ήταν οικουμενικό. Ο μεγάλος σινολόγοςΤζόζεφ Νήνταμ πριν από πολύ καιρό επισήμανε πως
«το θεμελιώδες σφάλμα του Ευρωκεντρισμού είναι ότι σιωπηρά δέχεται πως η νεωτερική επιστήμη και τεχνολογία, που στην πραγματικότητα ρίζωσαν στην αναγεννησιακή Ευρώπη, είναι οικουμενικές, και επομένως καθετί ευρωπαϊκό είναι επίσης οικουμενικό».
Έτσι λοιπόν η κοινωνική επιστήμη κατηγορήθηκε ως ευρωκεντρική στο μέτρο που ήταν ιδιαιτεροκρατική. Μάλιστα κάποιοι είπαν πως δεν ήταν απλώς ευρωκεντρική, αλλά και άκρως επαρχιώτικη. Αυτό έτσουξε για τα καλά, αφού η νεωτερική κοινωνική επιστήμη σεμνυνόταν ιδιαίτερα πως είχε κατορθώσει να αρθεί πάνω από κάθε επαρχιωτισμό...
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική