Άμεσα σχετιζόμενες αναρτήσεις
Περισσότερες έμμεσα σχετιζόμενες αναρτήσεις στο τέλος
.~`~.
Πρόλογος
Πρόλογος
Είναι γεγονός ότι πρέπει να αναζητήσουμε την πηγή των πρώτων συγκεχυμένων ιδεολογικών εστιών του ισλαμικού (και του ισλαμιστικού, κατά συνέπεια) κινήματος στην περίοδο της Ισλαμικής Αναγέννησης, της Nahda. Πρέπει, βέβαια, να ορίσουμε, και ιδιαίτερα από μερικές σύγχρονες αραβικές αλλά και έγκριτες ευρωπαϊκές πηγές, την έννοια του αραβικού Μεσαίωνα. Ακόμη, πρέπει να τονίσουμε τον αρνητικό ρόλο που αποδίδουν οι αραβικές πηγές στην οθωμανική κατάκτηση των λαών τους, προσδιορίζοντας αυτήν την περίοδο ως το σημαντικότερο παράγοντα καθυστέρησης και «ύπνωσης» του αραβικού κόσμου. Ο L.Cardet αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η κλασική περίοδος του μουσουλμανικού πολιτισμού αντιστοιχεί με τον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα, ενώ στον ευρωπαϊκό αιώνα του Διαφωτισμού αντιστοιχεί χρονολογικά ο πραγματικός αραβικός Μεσαίωνας». Ο Abdel Azim Ramadan αναφέρει: «Η Τουρκοκρατία στους Άραβες ήταν εποχή [εφαρμογής] του ιμπεριαλισμού για τους αραβικούς λαούς και καθυστέρησε τον αραβικό κόσμο, εμποδίζοντας τον να ακολουθήσει την Ευρώπη στους πιο δύσκολους αλλά και εύφορους αιώνες της προόδους (16ος-19ος μ.Χ αι.). Η εποχή της Τουρκοκρατίας ήταν θλιβερή πολιτισμική κατάπτωση και ύπνωση». Βλ. επίσης: Bulletin of the Faculty of Arts vol.XVI: «Η Αραβική Αναγέννηση αρχίζει με το χωρισμό της Αιγύπτου από το οθωμανικό κράτος, το αίσθημα του αιγυπτιακού εθνικισμού και τον ενθουσιασμό για την αραβική γλώσσα στη θέση της τουρκικής... Ο χωρισμός των αραβικών χωρών από το τουρκικό κράτος είναι από τους δυναμικούς παράγοντες [εξέλιξης] γι‘ αυτές τις χώρες. Έτσι, μετά το τέλος του Α‘ Παγκ. Πολέμου, το Ιράκ, ο Λίβανος και άλλες αραβικές χώρες αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την τουρκική γλώσσα και να προβούν στην αντικατάσταση της από την αραβική, κυρίως στον τομέα των κρατικών υπηρεσιών και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Είναι δεδομένο ότι ο αραβικός Μεσαίωνας αρχίζει με το τέλος του ευρωπαϊκού Μεσαίωνα, δηλ. με την τουρκική κατάκτηση του αραβοισλαμικού κόσμου, το 1517 μ.Χ.».
Η ευρωπαϊκή αποικιοκρατική επέμβαση του 19ου αιώνα συναντά ένα αποστεωμένο Ισλάμ και επιβάλλει, χωρίς ιδιαίτερη λεπτότητα και μελέτη, έναν κοινωνικό δυισμό που στηρίχθηκε και διογκώθηκε από τα οικονομικά πρότυπα που εμφυτεύθηκαν σε κοινωνίες ανέτοιμες να τα δεχθούν.
.~`~.
Εισαγωγή
Εισαγωγή
Καθώς οι Ασιάτες, λόγω της οικονομικής ανάπτυξης, αποκτούν ολοένα και περισσότερο μια διεκδικητική διάθεση, οι μουσουλμάνοι στρέφονται μαζικά στο Ισλάμ ως πηγή ταυτότητας, νοήματος, νομιμοποίησης, ανάπτυξης, δύναμης και ελπίδας, που συμπυκνώνεται στο σύνθημα "το Ισλάμ είναι η λύση". Αυτή η Ισλαμική Αναβίωση είναι κατά βάθος η τελευταία φάση της προσαρμογής του ισλαμικού πολιτισμού στη Δύση, μια προσπάθεια να αναζητηθεί "λύση"όχι στις δυτικές ιδεολογίες αλλά στο Ισλάμ.
Ενσωματώνει την αποδοχή του εκσυγχρονισμού, την απόρριψή της δυτικής κουλτούρας και τη δέσμευση εκ νέου στο Ισλάμ ως οδηγό ζωής στο σύγχρονο κόσμο. Ένας κορυφαίος Σαουδάραβας αξιωματούχος εξήγησε το 1994: "Οι 'ξένες εισαγωγές'είναι καλές ως 'αντικείμενα'φανταχτερά ή υψηλής τεχολογίας. Αλλά οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί που εισάγονται από αλλού, μπορεί να αποβούν μοιραίοι - ρωτήστε το Σάχη του Ιράν... Το Ισλάμ δεν είναι για μας μόνο θρησκεία αλλά τρόπος ζωής. Εμείς οι Σαουδάραβες θέλουμε να εκσυγχρονιστούμε αλλά, όχι απαραίτητα να δυτικοποιηθούμε".
Η Ισλαμική Αναβίωση είναι η προσπάθεια των μουσουλμάνων να πραγματοποιήσουν αυτό το στόχο. Είναι ένα ευρύ πνευματικό, πολιτιστικό, κοινωνικό, και πολιτικό κίνημα, που επικρατεί σε όλο τον ισλαμικό κόσμο. Ο ισλαμικός "φονταμενταλισμός", ή αλλιώς το πολιτικό Ισλάμ, είναι ένα μόνο συστατικό της πολύ πιο εκτεταμένης αναβίωσης των ισλαμικών ιδεών, πρακτικών και ρητορικής καθώς και της αφοσίωσης εκ νέου των μουσουλμανικών πληθυσμών στο Ισλάμ. Η Ισλαμική Αναβίωση είναι η δεσπόζουσα και όχι η ακραία τάση, επικρατεί παντού, δεν είναι απομονωμένη...
Ο Αλή Ε. Χιλάλ Ντεσουκί βλέπει ότι η Ισλαμική Αναβίωση προσπαθεί να εγκαθιδρύσει εκ νέου το ισλαμικό δίκαιο στη θέση του δυτικού. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εξηγεί και την αυξανόμενη χρήση της θρησκευτικής γλώσσας και συμβολισμών, την επέκταση της ισλαμικής εκπαίδευσης (που εκδηλώνεται με τον πολλαπλασιασμό των ισλαμικών σχολείων και τον εξισλαμισμό του προγράμματος σπουδών ακόμα και στα δημόσια σχολεία), την εμμονή στους ισλαμικούς κώδικες κοινωνικής συμπεριφοράς (π.χ. κάλυπτρα κεφαλής των γυναικών, αποχή από το αλκόολ), την αυξανόμενη συμμετοχή στην τήρηση των θρησκευτικών υποχρεώσεων, την κυριαρχία ισλαμικών ομάδων στις αντιπολιτεύσεις των χωρών με κοσμικές κυβερνήσεις, καθώς και τις προσπάθειες για την ανάπτυξη διεθνούς αλληλεγγύης μεταξύ ισλαμικών κοινωνιών και κρατών. Η εκδίκηση του Θεού είναι παγκόσμιο φαινόμενο, αλλά, η εκδίκηση του Θεού, ή μάλλον του Αλλάχ είναι πιο διάχυτη και πιο ολοκληρωμένη στην ούμα, την κοινότητα του Ισλάμ.
---------------------------------------------------------------
Μερικοί αναγνώστες, γράφει ο συγγραφέας σε αποσημείωση του, μπορεί να αναρωτιούνται γιατί οι λέξεις "Ισλαμική Αναβίωση"γράφονται με κεφαλαία. Ο λόγος είναι ότι αναφέρονται σε ένα πολύ σημαντικό ιστορικό γεγονός που επηρέασε το ένα πέμπτο ή και περισσότερο της ανθρωπότητας, το οποίο είναι εξίσου σημαντικό όσο η Αμερικανική Επανάσταση, η Γαλλική Επανάσταση ή η Ρωσική Επανάσταση, που επίσης γράφονται με κεφαλαία και συγκρίνονται με την προτεσταντική Μεταρρύθμιση.
---------------------------------------------------------------
.~`~.
I
I
Η Ισλαμική Αναβίωση, στις πολιτικές εκδηλώσεις, είχε κάποιες ομοιότητες με το μαρξισμό, γιατί διαθέτει βιβλικά κείμενα, το όραμα μιας τέλειας κοινωνίας, μια υπόσχεση αλλαγής εκ θεμελίων, απόρριψη των υπαρχουσών δυνάμεων και του εθνικού κράτους και μια δογματική ποικιλομορφία, που εκτείνεται από τη μετριοπαθή ως τη βίαιη επανάσταση. Ωστόσο, η προτεσταντική Μεταρρύθμιση παρουσιάζει χρησιμότερες αναλογίες. Και οι δύο αποτελούν αντιδράσεις στη στασιμότητα και τη διαφθορά των υπαρχόντων θεσμών: κηρύττουν την επιστροφή σε μια αγνότερη και πιο απαιτητική μορφή θρησκείας. Κηρύττουν την εργασία, την τάξη και την πειθαρχία, ενω απευθύνονται στην αναδυόμενη και δυναμική μεσοαστική τάξη. Είναι και οι δύο σύνθετα κινήματα με πόλλους κλώνους, αλλά μόνο με δύο σημαντικούς, το Λουθηρανισμό και τον Καλβινισμό, από τη μια, τον Σιίτικό και Σουνιτικό φονταμενταλισμό, από την άλλη. Υπάρχει, επίσης, αντιστοιχία μεταξύ του Καλβίνου και του Αγιατολάχ Χομεϊνί και της μοναστικής πειθαρχίας πού προσπάθησαν να επιβάλλούν στις κοινωνίες τούς. Επιπλέον, η κεντρική ιδέα της Μεταρρύθμισης και της Αναβίωσης είναι η εκ θεμελίων αναμόρφωση.
"Ή Μεταρρύθμιση πρέπει να είναι οικουμενική", δήλωσε ένας πουριτανός πάστορας... "πρέπει να μεταρρυθμίσουμε όλους τους τόπους, όλους τούς ανθρώπούς και όλα τα επαγγέλματα. Να μεταρρυθμίσουμε τη δικαιοσύνη, τούς κατώτερούς δικαστικούς (...) τα πανεπιστήμια, τις πόλεις, τις χώρες, τα σχολεία, τα Σάββατα, τις χειροτονήσεις, τη λατρεία του Θεού". Με παρόμοιο τρόπο, ο Αλ Τουράμπι ισχυρίζεται ότι "αυτή η αφύπνιση είναι γενική, δεν έχει να κάνει μόνο με την ατομική ευσέβεια. Δεν είναι μόνο πνευματική και πολιτιστική ούτε μόνο πολιτική. Είναι όλα τα παραπάνω και μια γενική ανοικοδόμηση της κοινωνίας εκ θεμελίων". Το να αγνοεί κανείς την επίδραση της Ισλαμικής Αναβίωσης στην πολιτική του ανατολικού ημισφαίριού στα τέλη του 20ου αιώνα, είναι σαν να αγνοεί την επίδραση της προτεσταντικής Μεταρρύθμισης στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή στα τέλη του 16ου αιώνα.
Ωστόσο, η Ισλαμική Αναβίωση διαφέρει από τη Μεταρρύθμιση σε ένα σημαντικό θέμα. Η επίδραση της Μεταρρύθμισης περιορίστηκε στή Βόρεια Ευρώπη. Δεν είχε ιδιαίτερη επίπτωση στην Ισπανία, την Ιταλία, την Ανατολική Ευρώπη και την Αυτοκρατορία των Αψβούργων γενικά. Αντιθέτως, η Ισλαμική Αναβίωση έχει επηρεάσει σχεδόν όλες τις μουσουλμανικές κοινωνίες. Ξεκινώντας από τη δεκαετία 1970, τα ισλαμικά σύμβολα, τα πιστεύω, οι πρακτικές, οι θεσμοί, οι πολιτικές και οι οργανώσεις κέρδιζαν την υποστήριξη και την αφοσίωση ενός δισεκατομμυρίού Μουσουλμάνων σε όλο τον κόσμο από το Μαρόκο στην Ινδονησία και από τη Νιγηρία στο Καζακστάν. Ο εξισλαμισμός έτεινε να πραματοποιείται πρώτα στο πολιτιστικό πεδίο και μετά να προχωρά στην κοινωνική και πολιτική σφαίρα. Πνευματικοί και πολιτικοί ηγέτες, ανεξάρτητα από το άν έδειχναν προτίμηση στο Ισλάμ ή όχι, δεν μπορούσαν ούτε να το αγνοήσουν ούτε να αποφύγουν την προσαρμογή σε αυτό με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Βέβαια, οι γενικεύσεις είναι πάντα επικύνδυνες και συχνά λανθασμένες. Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση είναι δικαιολογημένες. Το 1995 όλες οι χώρες με κατ'εξοχήν μουσουλμανικό πληθυσμό, εκτός από το Ιράν, ήταν πιο ισλαμικές πολιτιστικά και κοινωνικά απ'ό,τι πριν από δεκαπέντε χρόνια.
.~`~.
II
II
Στις περισσότερες χώρες το κεντρικό συστατικό του εξισλαμισμού ήταν η ανάπτυξη των ισλαμικών κοινωνικών οργανισμών και η κατάκτηση των ήδη υπάρχοντων οργανισμών από ισλαμικές ομάδες. Οι ισλαμιστές συγκέντρωσαν την προσοχή τους στην ίδρυση ισλαμικών σχολείων και στην επέκταση της ισλαμικής επιρροής στα δημόσια σχολεία. Οι ισλαμικές ομάδες δημιούργησαν μια ισλαμική "κοινωνία των πολιτών", που ήταν παράλληλη αλλά ξεπέρασε και συχνά εκτόπισε τη σφαίρα των δραστηριοτήτων των συχνά εύθραστων θεσμών της κοσμικής κοινωνίας των πολιτών.
Στην Αίγυπτο στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι ισλαμιστές ανέπτυξαν ένα εκτεταμένο δίκτυο οργανισμών που, καλύπτοντας ένα κυβερνητικό κενό, παρείχαν βοήθεια σε θέματα υγείας, κοινωνικής πρόνοιας, εκπαιδευτικές και άλλες υπηρεσίες σε μεγάλο αριθμό φτωχών Αιγύπτιων. Μετά το σεισμό του 1992, στο Κάιρο αυτές οι οργανώσεις "ήταν στους δρόμους μοιράζοντας τρόφιμα και κουβέρτες την ώρα που η κυβέρνηση ολιγωρούσε". Στην Ιορδανία, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι συνειδητά ακολούθησαν πολιτική ανάπτυξης κοινωνικής και πολιτιστικής "υποδομής μιας ισλαμικής δημοκρατίας"και ως τις αρχές της δεκαετίας 1990 σε αυτή τη μικρή χώρα είχαν θέσει σε λειτουργία ένα μεγάλο νοσοκομείο, είκοσι κλινικές, σαράντα ισλαμικά σχολεία και εκατόν είκοσι κέντρα σπουδών για το Κοράνι. Στη γειτονική Δυτική Όχθη και στη Γάζα, οι ισλαμικές οργανώσεις ίδρυσαν και έθεσαν σε λειτουργία "φοιτητικούς συλλόγους, οργανώσεις νέων και θρησκευτικές, κοινωνικές και εκπαιδευτικές ενώσεις", σχολεία, παιδικούς σταθμούς και ισλαμικά πανεπιστήμια, κλινικές, ορφανοτροφεία, γηροκομεία και ένα σύστημα ισλαμικών δικαστών και διαιτητών. Επίσης, στις δεκαετίες του 1970 και 1980 οι ισλαμικές οργανώσεις επεκτάθηκαν σε όλη την Ινδονησία. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η μεγαλύτερη από αυτές, η Μουχαμαντίγια, είχε έξι εκατομμύρια μέλη και στην ουσία αποτελούσε ένα "κράτος εν κράτει", ένα θρησκευτικό κράτος πρόνοιας μέσα στο κοσμικό κράτος που προσέφερε υπηρεσίες από "την κούνια ως τον τάφο"για όλη την χώρα μέσω ενός περίτεχνου δικτύου σχολείων, κλινικών, νοσοκομείων και πανεπιστημιακού επιπέδου ιδρυμάτων...
Οι πολιτικές εκδηλώσεις της Ισλαμικής Αναβίωσης, αν και είναι λιγότερες από τις κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις, παραμένουν η σημαντικότερη πολιτική εξέλιξη στις μουσουλμανικές κοινωνίες στα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια του 20ου αιώνα... Γενικά, αυτά τα κινήματα δεν υποστηρίζονται ιδιαίτερα από τις ελίτ της υπαίθρου, από τους αγρότες και τους μεσήλικες. Όπως και οι φονταμενταλιστές άλλων θρησκειών, οι ισλαμιστές συμμετέχουν συντριπτικά στον εκσυγχρονισμό και είναι οι ίδιοι προϊόντα του. Είναι νέοι άνθρωποι, κοινωνικά κινητικοί και προσανατολισμένοι στο σύγχρονο τρόπο ζωής...
Όπως με όλα τα επαναστατικά κινήματα, ο πυρήνας της Ισλαμικής Αναβίωσης αποτελείται από φοιτητές και διανοούμενους... Η ελκτική δύναμη του Ισλαμισμού υπήρξε ιδιαίτερα έντονη μεταξύ των φοιτητών των τεχνολογικών ιδρυμάτων, των μηχανολογικών και επιστημονικών τμημάτων... Μια έρευνα με αντικείμενο τους μαχητικούς ηγέτες των αιγυπτιακών ισλαμικών οργανώσεων έδειξε ότι διαθέτουν πέντε χαρακτηριστικά. Είναι νέοι, κυρίως μεταξύ είκοσι και τριάντα, 80% είναι φοιτητές πανεπιστημίων ή απόφοιτοι πανεπιστημίων. Περισσότεροι από τους μισούς προέρχονταν από κορυφαία πανεπιστήμια και από απαιτητικούς τομείς της ειδίκευσης, όπως η ιατρική και η μηχανολογία. Πάνω από 70% προερχόταν από την μικροαστική τάξη, "από ταπεινό αλλά όχι φτωχό περιβάλλον"και ήταν η πρώτη γενιά στην οικογένεια τους που απέκτησε ανώτατη μόρφωση. Μεγάλωσαν σε μικρές πόλεις ή αγροτικές πόλεις αλλά έγιναν κάτοικοι των μεγαλουπόλεων. Οι φοιτητές και οι διανοούμενοι ήταν τα στελέχη που σχημάτισαν τις στρατιές των ισλαμικών κινημάτων, ενώ μεσοαστοί αποτελούν τα ενεργά μέλη...
Σε όλο τον ισλαμικό κόσμο στις δεκαετίες 1970 και 1980 ο αστικός πληθυσμός αυξήθηκε δραματικά. Στριμωγμένοι στις παρακμάζουσες και συχνά πρωτόγονες φτωχογειτονιές, οι εσωτερικοί μετανάστες είχαν ανάγκη και ωφελούνταν από τις κοινωνικές παροχές των ισλαμικών οργανώσεων. Επιπλέον, τόνισε ο Έρνεστ Γκέλνερ, το Ισλάμ προσέφερε "μια αξιοπρεπή ταυτότητα"σε αυτές τις "πρόσφατα ξεριζωμένες μάζες"... "Η μάζα του επαναστατικού Ισλάμ", είπε ο Ολιβερ Ρόυ, "είναι προϊόν της σύγχρονης κοινωνίας... αυτοί που φτάνουν στα αστικά κέντρα, τα εκατομμύρια χωρικών που έχουν τριπλασιάσει τον πληθυσμό των μεγάλων μουσουλμανικών μητροπόλεων"...
.~`~.
III
III
Ως τα μέσα της δεκαετίας του 1990, οι ισλαμιστές μόνο στο Ιράν και το Σουδάν είχαν καταλάβει την εξουσία. Ένας μικρός αριθμός μουσουλμανικών χωρών, όπως η Τουρκία και το Πακιστάν, είχαν καθεστώτα με κάποια δημοκρατική νομιμοποίηση. Οι κυβερνήσεις στις υπόλοιπες μουσουλμανικές χώρες ήταν αντιδημοκρατικές: μοναρχίες, μονοκομματικά συστήματα, στρατιωτικά καθεστώτα, δικτατορίες ή ένας συνδυασμός από όλα αυτά, που συνήθως στηρίζονταν σε ένα περιορισμένο οικογενειακό κύκλο ή φυλή, και σε μερικές περιπτώσεις με ιδιαίτερη εξάρτηση από την εξωτερική υποστήριξη. Δύο καθεστώτα, στο Μαρόκο και τη Σαουδική Αραβία, προσπάθησαν να επικαλεστούν την ισλαμική νομιμοποίηση. Ωστόσο, οι περισσότερες κυβερνήσεις δεν διαθέτουν την απαραίτητη βάση για να δικαιολογήσουν τη διακυβέρνηση αναφερόμενες στις ισλαμικές, δημοκρατικές ή εθνικιστικές αξίες. Για να χρησιμοποιήσω τη διατύπωση του Κλέμεντ Χένρυ Μούρ, αυτές οι κυβερνήσεις είναι "καθεστώτα φρούρια"καταπιεστικά, διεφθαρμένα και τελείως αποκομμένα από τις ανάγκες και τις φιλοδοξίες της κοινωνίας τους... Στα μέσα της δεκαετίας 1990 το κεντρικό θέμα αφορά τις πιθανές εναλλακτικές λύσεις: Ποιός ή τι θα τα διαδεχτεί; Σχεδόν σε όλες τις χώρες ο πιθανότερος διάδοχος αυτών των καθεστώτων είναι οι ισλαμιστές... Ο Ισλαμισμός ήταν το λειτουργικό υποκατάστατο της δημοκρατικής αντιπολίτευσης κατά του απολυταρχισμού που εμφανίστηκε στις χριστιανικές κοινωνίες... κοινωνική κινητικότητα, έλλειψη νομιμοποίησης των απολυταρχικών καθεστώτων και αλλαγή στο διεθνές περιβάλλον... όλα αυτά στον ισλαμικό κόσμο ενθάρρυναν τις ισλαμικές και όχι τις δημοκρατικές τάσεις.
Ιερείς, πάστορες και θρησκευτικές ομάδες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην αντίδραση κατά των απολυταρχικών καθεστώτων στις χριστιανικές κοινωνίες'οι ουλεμάδες, οι ομάδες που είχαν ως βάση τα τζαμιά, και οι ισλαμιστές διαδραμάτισαν εξίσου σημαντικό ρόλο στην αντίδραση κατά των απολυταρχικών καθεστώτων στις μουσουλμανικές χώρες. Η επέμβαση του Πάπα ήταν καθοριστική για το τέλος του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Πολωνία'το ίδιο και του αγιατολάχ για την πτώση του καθεστώτος του Σάχη στο Ιράν.
Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών 1980 και 1990, τα ισλαμικά κινήματα κυριαρχούσαν και συχνά μονοπωλούσαν την αντιπολίτευση στις μουσουλμανικές χώρες. Εν μέρει, η δύναμη τους οφειλόταν στην αδυναμία των εναλλακτικών πηγών αντιπολίτευσης. Τα αριστερά και κομμουνιστικά κινήματα τέθηκαν υπό αμφισβήτηση και υπονομεύθηκαν από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και του διεθνούς κομμουνισμού. Οι φιλελέυθερες και δημοκρατικές ομάδες αντιπολίτευσης ενώ υπήρχαν στις μουσουλμανικές κοινωνίες, περιορίζονταν συνήθως σε μειωμένο αριθμό διανοούμενων και άλλων ανθρώπων με δυτικές ρίζες ή επαφές. Οι φιλελεύθεροι δημοκράτες, με περιστασιακές εξαιρέσεις, απέτυχαν στην προσπάθεια τους να αποκτήσουν λαϊκή υποστήριξη στις μουσουλμανικές κοινωνίες. Ακόμα και ο ισλαμικός φιλελευθερισμός απέτυχε να ριζώσει. "Στη μια μουσουλμανική κοινωνία μετά την άλλη", γράφει ο Φουάντ Αγιάμι, "το να γράφει κανείς για το φιλελευθερισμό και την εθνικιστική μεσοαστική παράδοση, είναι σαν να γράφει νεκρολογίες ανθρώπων που προσπάθησαν το ακατόρωτο και απέτυχαν". Η γενική αποτυχία της φιλελευθερης δημοκρατίας να ριζώσει στις μουσουλμανικές κοινωνίες αποτελεί μέρος ενός φαινομένου που επαναλαμβάνεται έναν ολόκληρο αιώνα, ξεκινώντας από τα τέλη του 19ου αιώνα...
Η επιτυχία των ισλαμικών κινημάτων να κυριαρχήσουν στην αντιπολίτευση και να επιβληθούν ως η μόνη βιώσιμη εναλλακτική λύση στα υπάρχοντα καθεστώτα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πολιτική των καθεστώτων. Κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, πολλές κυβερνήσεις στην Αλγερία, την Τουρκία, την Ιορδανία, την Αίγυπτο και το Ισραήλ ενθάρρυναν τους ισλαμιστές ως αντιστάθμισμα στα κομμουνιστικά ή τα εχθρικά εθνικιστικά κινήματα. Τουλάχιστον ως τον Πόλεμο του Κόλπου, η Σαουδική Αραβία και οι άλλες χώρες του Κόλπου προσέφεραν μαζική οικονομική υποστήριξη στους Αδελφούς Μουσουλμάνους και σε ισλαμικές ομάδες σε πολλές χώρες. Επιπλέον, η ικανότητα των ισλαμικών ομάδων να κυριαρχήσουν στο χώρο της αντιπολίτευσης αυξήθηκε από την κυβερνητική καταπίεση της κοσμικής αντιπολίτευσης... η κοσμική αντιπολίτευση είναι πιο ευάλωτη στην καταπίεση απ'ό,τι η θρησκευτική. Η δεύτερη μπορεί να λειτουργήσει μέσα από ένα δίκτυο τζαμιών, οργανισμών πρόνοιας, ιδρυμάτων και άλλων μουσουλμανικών θεσμών που μια κυβέρνηση αισθάνεται ότι δεν μπορεί να καταπνίξει. Οι φιλελεύθεροι δημοκράτες δεν διαθέτουν τέτοια κάλυψη...
.~`~.
IV
IV
Στις δεκαετίες 1970 και 1980, οι πολιτικοί ηγέτες βιάστηκαν να ταυτίσουν τα καθεστώτα τους και τους εαυτούς τους με το Ισλάμ. Ο βασιλιάς Χουσεΐν της Ιορδανίας, πεπεισμένος ότι οι λαΐκές κυβερνήσεις δεν είχαν μέλλον στον αραβικό κόσμο, έκανε λόγο για την ανάγκη δημιουργίας μιας "ισλαμικής δημοκρατίας"και ενός "εκσυγχρονισμένου Ισλάμ". Ο βασιλιάς του Μαρόκου Χασάν τόνισε την καταγωγή του από τον Προφήτη και το ρόλο του "Ηγέτη των Πιστών". Ο σουλτάνος του Μπρουνέι, αν και στο παρελθόν δεν τηρούσε ισλαμικά έθιμα, έγινε "θρήσκος"και όρισε το καθεστώς του ως "Μαλαισιανή Μουσουλμανική Μοναρχία". Ο Μπεν Αλή στην Τυνησία άρχισε συστηματικά να αναφέρει τον Αλλάχ στους λόγους του και "τυλίχτηκε στον μανδύα του Ισλάμ"για να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες απαιτήσεις των ισλαμικών ομάδων. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο Σουχάρτο υιοθέτησε ανοικτά μια πολιτική μεταμόρφωσης σε "περισσότερο μουσουλμάνο". Στο Μπαγκλαντές, η αρχή της "λαϊκότητας"καταργήθηκε από το σύνταγμα στα μέσα της δεκαετίας 1970 ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η λαϊκή κεμαλική ταυτότητα της Τουρκίας δέχτηκε επιθέσεις για πρώτη φορά...
Όπως και οι άλλες εκδηλώσεις της παγκόσμιας θρησκευτικής αναβίωσης, έτσι και η Ισλαμική Αναβίωση αποτελεί ταυτόχρονα το αποτέλεσμα του εκσυγχρονισμού, αλλά και μια προσπάθεια αντιμετώπισης του... Ενώ η άνοδος της Ανατολικής Ασίας πυροδοτήθηκε από εκπληκτικούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, η Αναβίωση του Ισλάμ πυροδοτήθηκε από εκπληκτικούς ρυθμούς πληθυσμιακής ανάπτυξης... οι νέοι άνθρωποι συνήθως πρωταγωνιστούν στις διαμαρτυρίες, στην αστάθεια, στη μεταρρύθμιση και στην επανάσταση. Ιστορικά, η ύπαρξη μεγάλων αριθμών νέων ανθρώπων συμπίπτει με τέτοια κινήματα. "Η προτεσταντική Μεταρρύθμιση", έχουν υποστηρίξει μερικοί, "ήταν ένα παράδειγμα ενός από τα εξαιρετικότερα κινήματα νέων στην ιστορία". Ο Τζακ Γκολντστόουν έχει πολύ πειστικά υποστηρίξει ότι η δημογραφική ανάπτυξη ήταν ο κεντρικός παράγοντας για τα δύο κύματα της επανάστασης πυο σημειώθηκαν στην Ευρασία στα μέσα του 17ου και στα τέλη του 18ου αιώνα. Η αξιοσημείωτη αύξηση της αναλογίας νέων στον πληθυσμό της Δύσης οδήγησε στην "Εποχή της Δημοκρατικής Επανάστασης"στις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα. Στον 19ο αιώνα η εκβιομηχάνιση και η μετανάστευση μείωσαν την πολιτική επίπτωση των νέων πληθυσμών στις ευρωπαϊκές πόλεις. Η αναλογία των νέων αυξήθηκε ξανά στη δεκαετία 1920, προσφέροντας νέους για στρατολόγηση στα φασιστικά και άλλα ακραία κινήματα. Τέλος τέσσερις δεκαετίες μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο η γενιά του πολέμου [baby boom] έδωσε το πολιτικό της στίγμα στις διαδηλώσεις και στις διαμαρτυρίες του 1960. Η νεολαία του Ισλάμ δίνει το δικό της στίγμα στην Ισλαμική Αναβίωση... Η γοργή εξάπλωση της γραφής και της ανάγνωσης στις αραβικές κοινωνίες δημιουργεί επίσης, ένα χάσμα μεταξύ της μορφωμένης νεότερης γενιάς και της παλαιότερης σε μεγάλο βαθμό αγράμματης γενιάς. Δημιουργείται κατά τον τρόπο αυτό "διάσταση μεταξύ γνώσης και εξουσίας"που είναι πιθανό να θέσει σε δοκιμασία τα πολιτικά συστήματα.
.~`~.
Επίλογος
Επίλογος
Καμιά κοινωνία δεν μπορεί να διατηρήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα εντατικό ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης... Παρομοίως, καμία θρησκευτική αναβίωση και κανένα πολιτιστικό κίνημα δεν διαρκεί αιωνίως. Ετσι και η Ισλαμική Αναβίωση θα υποχωρήσει και θα χαθεί στην ιστορία. Αυτό είναί πιθανό να συμβεί, όταν η δημογραφική έκρηξη που τη στηρίζει αποδυναμωθεί κατά τη διάρκεια της δεύτερης και τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα. Εκείνη την εποχή, οι αριθμοί των μαχητών, των πολεμιστών και των μεταναστών θα μειωθούν και, συνεπώς, και οι συγκρούσεις μέσα στο ίδιο το Ισλάμ και μεταξύ των μουσουλμάνων και άλλων θα μειωθούν. Οι σχέσεις μεταξύ του Ισλάμ και της Δύσης δεν θα γίνουν στενότερες, αλλά θα πάψουν να είναι συγκρουσιακές, ενώ ο οιονεί πόλεμος είναι πιθανό νά δώσει τη θέση του στον ψυχρό πόλεμο ή ακόμα και στην ψυχρή ειρήνη.
Η οικονομική ανάπτυξη της Ασίας θα κληροδοτήσει πλούσιες και σύνθετες οικονομίες με σημαντικές διεθνείς διασυνδέσεις, μια ακμάζουσα αστική τάξη και μια εύπορη μικροαστική. Αυτό είναι επίσης πιθανό να οδηγήσει σε πλουραλιστικές και ίσως πιο δημοκρατικές μορφές πολιτικής, που δεν θα είναι απαραίτητα πιο φιλοδυτικες. Αντιθετως, η αυξημένη δύναμη θα προωθήσει τη συνεχιζόμενη ασιατική διεκδίκηση στις διεθνείς σχέσεις, θα ενισχύσει τις προσπάθειες να κατευθυνθούν οι διεθνείς τάσεις μακριά από τη Δύση, και θα διαμορφώσει διεθνείς θεσμούς διαφορετικούς από τα δυτικά πρότυπα. Η Ισλαμική Αναβίωση, όπως και η Μεταρρύθμιση, θα αφήσει πίσω της σπουδαία κληρονομιά. Οι μουσουλμάνοι θα αποκτήσουν καλύτερη αντίληψη για τα κοινά τους στοιχεία, όπως και για εκείνα τα στοιχεία που τους ξεχωρίζούν από τους μη μουσουλμάνους. Η νέα γενιά των ηγετών πού θα προέρχεται από τη σημερινή μουσουλμανική νεολαία, δεν θα είναι απαραίτητα φονταμενταλιστές αλλά αναμφίβολα θα είναι πολύ πιο αφοσιωμένοι στο Ισλάμ από τούς προκατόχους τους. Η πολιτισμική ιθαγένεια θα ενισχυθεί. Η Αναβίωση θα κληροδοτήσει ένα δίκτυο ισλαμικών κοινωνικών, πολιτιστικών, οικονομικών και πολιτικών οργανισμών μέσα και έξω από τις κοινωνίες. Επίσης, η Αναβίωση θα έχει αποδείξει ότι, πράγματι, το "Ισλάμ είναι η λύση"σε ζητήματα ηθικής, ταυτότητας, αντιλήψεων και πίστης, αλλά όχι σε προβλήματα κοινωνικής δικαιοσύνης, πολιτικής καταπίεσης, ανέχειας και στρατιωτικής αδυναμίας. Αυτές οι αποτυχίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν απογοήτευση για το πολιτικό Ισλάμ, κάποια αντίδραση εναντίον τού και αναζήτηση εναλλακτικών "λύσεων"σε αυτά τα προβλήματα. Θεωρητικά, ακόμα εντονότεροι αντιδυτικοί εθνικισμοί θα μπορούσαν να εμφανιστούν, που θα κατηγορούσαν τη Δύση για ό,τι πήγε στραβά με το Ισλάμ. Η Μαλαισία και η Ινδονησία, αν συνεχίσουν να αναπτύσσονται οικονομικά, θα μπορούσαν να προσφέρουν μια εναλλακτική λύση, ένα "ισλαμικό πρότυπο"ανάπτυξης που θα συναγωνιστεί το δυτικό και το ασιατικό.
Σε κάθε περίπτωση, στη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών η ασιατική οικονομική ανάπτυξη θα έχει αποσταθεροποιητικές συνέπειες στην υπάρχουσα διεθνή τάξη που κυριαρχείται από τη Δύση. Η ανάπτυξη της Κίνας, αν συνεχιστεί, μπορεί να δημιουργήσει σημαντική αλλαγή στην ισορροπία των πολιτισμών. Επιπλέον, η Ινδία θα μπορούσε να αναπτυχθεί οικονομικά με γοργούς ρυθμούς και να αναδειχτεί σε σημαντικό παράγοντα στις παγκόσμιες σχέσεις. Εν τω μεταξύ, η πληθυσμιακή ανάπτυξη των μουσουλμάνων θα αποτελεί αποσταθεροποιητικό παράγοντα και για τις ίδιες τις μουσουλμανικές κοινωνίες, αλλά και για τις γειτονικές τους χώρες. Οι μεγάλοι αριθμοί των νέων με δευτεροβάθμια εκπαίδευση θα συνεχίσουν να τροφοδοτούν την Ισλαμική Αναβίωση και να προωθούν τη μαχητικότητα του Ισλάμ και τη μετανάστευση. Στις αρχές του 21ου αιώνα είναι πιθανό να δούμε την αναβίωση της μη δυτικής κουλτούρας και δύναμης και συγκρούσεις της Δύσης με λαούς μη δυτικών πολιτισμών, αλλά και μεταξύ αυτών των ίδιων λαών.
Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης
1996
Terzo Books
1996
Terzo Books
.~`~.
Έξοδος
Έξοδος
Ωστε η θεωρία περί συγκρούσεως των πολιτισμών περιέχει το πολύ–πολύ μια διαστρεβλωμένη και κακοδιατυπωμένη αλήθεια. Εν τούτοις θα μπορούσε -και νομίζω ότι αυτή είναι η πρόθεση του Huntington- να χρησιμεύσει ως ιδεολογικός πόλος έλξεως της «Δύσης» (υπό αμερικανική ηγεσία), αν τυχόν αυτή, για οικονομικούς και στρατιωτικούς λόγους, ερχόταν σε σφοδρή σύγκρουση με μη δυτικές Δυνάμεις. Τότε το πνευματικό κλίμα στη Δύση θα άλλαζε ακαριαία και ενάντια στην αλλαγή αυτή μάταια θα αμύνονταν (αν καθόλου αμύνονταν) όσοι σήμερα κυνηγούν τη δημοσιότητα κηρύσσοντας τη «συνεννόηση μεταξύ των πολιτισμών» ή πραγματώνοντάς την σε εξωτικά «πολυπολιτισμικά» συνέδρια με πληρωμένη τη συμμετοχή...
Αν οι ίδιες εκείνες Δυτικές Δυνάμεις, οι οποίες το 1919 απέρριψαν το αίτημα της Ιαπωνίας και αρνήθηκαν να κατοχυρώσουν την ισότητα των φυλών στη Συνθήκη των Βερσαλλιών, εν έτει 1997 πασχίζουν επισήμως για την κατανόηση των ξένων πολιτισμών, αυτό δεν αποτελεί οπωσδήποτε πρόοδο της κατανόησης. Όμως αποτελεί ένδειξη μιας δραματικής μεταβολής στον παγκόσμιο συσχετισμό δυνάμεων.
Η δυτική Ευρώπη - υπό τον ιδεολογικό μανδύα του λιμπεραλισμού - αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα πολιτισμού στην ιστορία που ευρέθηκε με κολοσσιαία μέσα διαδόσεως και δεν κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα πολιτιστικό αποτέλεσμα έστω και διάρκειας δεκαετιών... Σήμερα η Ευρώπη αποτελεί πολιτιστικώς νησίδα, η οποία αντιμετωπίζει όλους τους άλλους πολιτισμούς ως είδος πειρατών... Με διάφορες «κοινωνιολογικές προσεγγίσεις» των άλλων πολιτισμών και με κατασκευές «συνθημάτων» γι'αυτούς, σκοπούμενο πάντα ήταν να δοθεί στον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό πολιτιστική ανα τον κόσμο αποστολή, πράγμα που στον ιδεολογικό τομέα ήταν ακριβώς αντίστοιχο με τα αξιώματα του φιλελευθερισμού περί «διεθνούς κατανομής εργασίας» και «διεθνούς οικονομικής συνεργασίας», των οποίων το πρακτικό νόημα ήταν να καταργηθεί η όποια αυτοδυναμία των άλλων πολιτισμών, για να «ενσωματωθούν» οι οικονομίες τους στον προγραμματισμό της δυτικόευρωπαϊκής παραγωγής... Οἱ ὑπόλοιποι πολιτισμοὶ ὄχι μόνο δὲν χρειάζονται, ἀλλά, ὅπως ἐξηγήσαμε, εἶναι καὶ ἀρνητικὰ στοιχεῖα γιὰ τὴν «παραγωγή»... Και το βλέπουμε: «ολίγος ισλαμισμός» για την Τουρκία, «ολίγος ασιατισμός» για την Κίνα, όπως θα δούμε, «ολίγον ιστορικό παρελθόν» για τη Ρωσία και εν γένει «ολίγα» από τους πολιτισμούς και την ιστορία - στον βαθμό μόνο που αυτά εξυπηρετούν τους σχεδιασμούς της αμερικανικής πολιτικής (τυχαίως άραγε ο κ. Huntington εμίλησε περί προγραμματικής «σύγκρουσης των πολιτισμών»;)... Οἱ θεωρίες αὐτὲς προσπαθοῦν νὰ ἐπικαλύψουν τὸ νόημα τῆς «νέας ἐποχῆς» γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα καὶ γι’ αὐτὸ ἀμέσως μετὰ τὸν «κίνδυνο» τοῦ κομμουνισμοῦ ἡ πρώτη μέριμνα ἦταν νὰ βρεθῆ ὁ «νέος κίνδυνος». Πού δὲν μποροῦσε βέβαια νὰ εἶναι παρὰ τὸ Ἰσλάμ. Ἀλλὰ αὐτὲς οἱ θεωρίες δὲν εἶναι ἀκριβῶς ἡ πλήρης ἀπόδειξη τῆς πνευματικῆς χρεοκοπίας τοῦ ἀνταγωνιστικοῦ καπιταλισμοῦ, ἤγουν τοῦ φιλελευθερισμοῦ;
*
Η αποικιοκρατία δεν είναι τίποτα άλλο παρά η κατεξοχήν κατάκλυση ενός πολιτισμού από έναν άλλον.
Οι ηττημένοι σκύβουν πάντα το κεφάλι εμπρός στον ισχυρό. Αλλά, εφόσον υπάρχει σύγκρουση πολιτισμών η υπόταγη είναι μόνο προσωρινή. Αυτές οι μακρές περιόδοι αναγκαστικής συνύπαρξης δεν είναι δυνατές χωρίς αμοιβαίες υποχωρήσεις ή συνεννοήσεις, χωρίς ουσιώδη και καμιά φορά γόνιμα πολιτισμικά δάνεια.
Που δεν υπερβαίνουν όμως ποτέ ένα όριο.
Fernand Braudel
1963
1963
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
*
*
*
*