Πρόλογος
Σήμερα υποστηρίζεται συχνά ότι το σύστημα κρατών βρίσκεται σε παρακμή, ότι αντικαθίσταται ή ότι θα αντικατασταθεί από κάποια εντελώς διαφορετική μορφή οικουμενικής πολιτικής οργάνωσης... Υπάρχουν άραγε αποδείξεις ότι το σύστημα κρατών μπορεί να αντικατασταθεί από μια κοσμικη μετενσάρκωση τον συστήματος της επικαλυπτόμενης ή τμηματοποιημένης εξουσίας που χαρακτήριζε τη μεσαιωνική χριστιανοσύνη;
Είναι προφανές ότι τα κυρίαρχα κράτη δεν είναι οι μόνοι σημαντικοί παράγοντες ή φορείς στη διεθνή πολιτική. Ωστόσο μόνο η ύπαρξη στην παγκόσμια πολιτική παραγόντων διαφορετικών από το κράτος δεν αποτελεί ένδειξη μιας τάσης προς την εγκαθίδρύση ενός νέου μεσαιωνισμού. Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν τα ρήγματα στην κυριαρχία ή στην υπέρτατη εξουσία του κράτούς, επί του εδάφούς και των πολιτών του, που έκαναν αυτές οι «άλλες ενώσεις» (για να χρησιμοποιήσούμε την έκφραση των μεσαιωνοδιφών) είναι τέτοια, ώστε να καθιστούν αυτή την υπεροχή ανύπαρκτη και να στερούν την έννοια της κυριαρχίας από τη χρησιμότητα και τη βιωσιμότητά της. Υπάρχούν πέντε χαρακτηριστικά της σύγχρονης παγκόσμιας πολιτικής, που παρέχουν prima facie την απόδειξη ότι υπάρχει μια τέτοια τάση.
α´
Η περιφερειακή ολοκλήρωση των κρατών
Η περιφερειακή ολοκλήρωση των κρατών
Το πρώτο είναι η τάση ορισμένων κρατών να επιζητούν να ενταχθούν σε μεγαλύτερες μονάδες. Τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας δεν έπαψαν να διεκδικούν ή να διατηρούν την εδαφική τούς κυριαρχία, ωστόσο προχώρησαν σε μια διαδικασία ολοκλήρωσης, η οποία θεωρείται, τουλαχιστον από ορισμένους, ότι θα οδηγήσει τελικά στην απώλεια της κυριαρχίας τους. Κανένας άλλος περιφερειακός οργανισμός δεν μπορεί να συναγωνιστεί το επίτεύγμα της ΕΟΚ, όσον αφορά τα μέτρα της οικονομικής ολοκλήρωσης που πραγματοποίηθηκαν μέχρι σήμερα'ωστόσο ενώσεις όπως η Κομεκόν, ο Οργανισμός Αφρικανικής Ενότητας, ο Οργανισμός των Αμερικανικών Κρατών, η Κοινή Αγορά της Κεντρικής Αμερικής και η Ένωση των Κρατών της Νοτιανατολικής Ασίας επηρεάστηκαν από το παράδειγμά της.
Η ρητορική τον «ευρωπαϊκού» κινήματος περιελάμβανε ανέκαθεν τον ισχυρισμό ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα είχε καινοφανείς και ευεργετικές επιδράσεις στην παγκόσμια τάξη, αφενός επειδή Θα οδηγούσε σε μια «κοινότητα ασφάλειας» ή ζώνη ειρήνης στο εσωτερικό της ίδιας της Ευρώπης και αφετέρου επειδή Θα αποδείκνύε στον κόσμο γενικότερα την ικανότητα μιας ομάδας κρατών να εγκαταλείψουν εκουσίως την κυριαρχία τους [Lord Gladwyn, «World Order and the Nation-State: A Regional Approach», Conditions of World Order, 1970].
Η δυσκολία σε αυτή την άποψη είναι ότι, αν η πορεία ολοκλήρωσης των ευρωπαϊκών κρατών οδηγούσε στη δημιουργία ενός μόνο ευρωπαϊκού κράτούς (και αν παρόμοιες πορείες, που Θα προκαλούνταν από αυτό το παράδειγμα, είχαν το ίδιο αποτέλεσμα σε άλλες περιοχές), το αποτέλεσμα θα ήταν να μειωθεί ο αριθμός των κυρίαρχων κρατών, αλλά να παραμείνει ο θεσμός τον κυρίαρχου κράτούς εκεί ακριβώς που ήταν και πριν.
Μπορεί να υποστηριχθεί ότι ένα ευρωπαϊκό κράτος που θα προέκυπτε με αυτό τον τρόπο, ενώ θα παρέμενε ένα κυρίαρχο κράτος, δεν θα ήταν τουλάχιστον εθνικό κράτος, και ότι όντας απαλλαγμένο από τις εθνικιστικές πιέσεις και φιλοδοξίες, που είχαν φέρει σε σύγκρούση τα εθνικά κράτη στο παρελθόν, θα μπορούσε κανείς να αναμένει τουλάχιστον ότι θα ήταν πιο συγκρατημένο και πιο νομοταγές από τα κράτη που είχαν παραχωρήσει την κυριαρχία τούς σε αυτό. Θα ήταν ένα κυρίαρχο κράτος που η διάθεσή του να ασχοληθεί με την «πολιτική της ισχύος» (με την έννοια της επιδίωξης της ισχύος ως σκοπού και όχι απλώς ως μέσου) θα είχε εξασθενήσει.
Μια τέτοια άποψη αγνοεί το γεγονός ότι το κίνημα για ευρωπαϊκή ολοκλήρωση εκφράζει όχι μόνο τη φιλοδοξία ορισμένων Ευρωπαίων να «ξεπεράσουν την πολιτικη της ισχύος», αλλά και τη φιλοδοξία άλλων να δημιουργήσουν μια μονάδα, ώστε σε έναν κόσμο που κυριαρχούν κράτη ηπειρωτικών διαστάσεων, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Σοβιετική Ένωση και η Κίνα, οι Ευρωπαίοι να μπορούν να ασχοληθούν με την «πολιτική της ισχύος» πιο αποτελεσματικά. Αγνοεί τη σχέση, την οποία ορθά οι ευρωπαίοι φεντεραλιστές υπογραμμίζουν, ανάμεσα στην ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού κράτούς και στην ανάπτυξη, ως προηγούμενη κατάσταση αυτού, ενός αισθήματος ευρωπαϊκής προσωπικότητας ή ταυτότητας σε σχέση με τούς άλλούς λαούς, μια «νέα πατρίδα» πού οι Γάλλοι, οι Γερμανοίκαι οι άλλοι μπορούν να ανακαλύψούν τη στιγμή πού το έθνος τούς χάνει την αποκλειστική αφοσίωσή τούς. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο η άποψη ότι από ένα κράτος το οποίο δεν είναι εθνικό μπορεί να περιμένει κανείς ότι θα απέχει από την «πολιτική της ισχύος» παραβλέπει το γεγονός ότι η περίοδος των εθνικών κρατών είναι μόνο μια ειδική ιστορική φάση τον συστήματος κρατών και ότι ο ρόλος πού μπορεί να αναλάβει η «πολιτική της ισχύος» στις σχέσεις μεταξύ κρατών πού δεν είναι εθνικά είναι απολύτως εμφανής στην ιστορία τον συστήματος κρατών κατά τη δυναστική ή απολυταρχική του φάση (I).
Αν ψάχνούμε για αποδείξεις πού να στηρίζούν την άποψη ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση επιφέρει μια ποιοτική αλλαγή στο σύστημα κρατών, είναι πιο χρήσιμο να μη στηριχτούμε στο ζητούμενο τελικό αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας, ένα ευρωπαίκό υπερκράτος [Διεθνής κοινωνία, civitas maxima, υπερ-κράτος], το οποίο είναι απλώς ένα διευρυμένο εθνικό κράτος, αλλά σε μια ενδιάμεση φάση αυτής της πορείας προς την ολοκλήρωση. Είναι πιθανόν η πορεία της ολοκλήρωσης να φτάσει σε ένα στάδιο, στο οποίο, ενώ κανένας δεν θα μπορούσε να μιλά για ένα ευρωπαϊκό κράτος, να υπάρχούν πραγματικές αμφιβολίες τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη για το εάν η κυριαρχία βρίσκεται στα χέρια των εθνικών κυβερνήσεων ή των οργάνων της «κοινότητας». Ένα αποφασιστικό κριτήριο Θα μπορούσε ίσως να είναι το ερώτημα αν οι εθνικές κυβερνήσεις στο εσωτερικό της «κοινότητας» είχαν το δικαίωμα καθώς και την ικανότητα, όσον αφορά τη δύναμη και την αφοσίωση πού διέθεταν, να αποχωρήσούν από την «κοινότητα». Η απόσταση μπορεί ίσως να είναι πολύ μικρή ανάμεσα σε μια κατάσταση παρατεταμένης αβεβαιότητας σχετικά με το που έγκειται η κυριαρχία και σε μια κατάσταση ενός «νέου μεσαιωνισμού», στην οποία η έννοια της κυριαρχίας θεωρείται άνεύ σημασίας. Ωστόσο μια τέτοια κατάσταση, αν υπήρχε στην Ευρώπη, δεν θα σήμαινε ότι θα είχε εξαφανιστεί το παγκόσμιο σύστημα κρατών, παρά μόνο ότι σε αυτή τη συγκεκριμένη περιοχή (όπως στούς πρώτούς αιώνες του συστήματος κρατών στη Γερμανία) θα υπήρχε μια υβριδική οντότητα (II), η οποία δεν θα ήταν συμβατή με τις ισχύουσες νόρμες.
---------------------------------------------------------------
(I) ...οι ιδεολογικές προκαταλήψεις δεν συνιστούν τον καλύτερο πρακτικό σύμβουλο, προ παντός όταν δεν έχουμε να κάνουμε με τις συχνά συγκεκαλυμμένες ιδεολογίες των οικονομολόγων, αλλά με τις κραυγαλέες ιδεολογίες όσων αγορεύουν υπέρ ή κατά του εθνικού κράτους... Αυτό το παραβλέπουν συχνότατα τόσο οι φίλοι όσο και οι εχθροί του εθνικού κράτους, γιατί αμφότεροι, αν και με αντεστραμμένα πρόσημα, συγχέουν εννοιολογικά το έθνος και το κράτος. Ο σύνθετος όρος «εθνικό κράτος» φαίνεται να ευνοεί αυτή τη σύγχυση, μολονότι στη πραγματικότητα υποδηλώνει ότι το εθνικό κράτος συνιστά απλώς ένα μόνο είδος του γένους «κράτος». Οι προασπιστές του εθνικού κράτους από τη μια φοβούνται την απουσία κράτους, δηλαδή την ακυβερνησία, αν η κυβερνητική εξουσία ασκείται από ένα μακρινό κέντρο εκτός του έθνους, ενώ από την άλλη προσδοκούν έναν μαρασμό των εθνικών δυνάμεων, μια γενική ισοπέδωση και μια πολιτισμική απίσχανση, αν το έθνος χάσει το έρεισμα του κράτους... Οι εχθροί του εθνικού κράτους συμμερίζονται λίγο-πολύ όλες αυτές τις διαγνώσεις και προγνώσεις - μόνο που χαιρετίζουν το αποτέλεσμα. Τον παραμερισμό του παράγοντα «έθνος» τον θεωρούν (και στο σημείο αυτό η κοσμοπολίτικη «αριστερά» συμμαχεί, κατά τρόπον μόνον κατ'επίφαση παράδοξο, με τις πολυεθνικές εταιρείες) ως χαρμόσυνο βήμα προς την εξασθένιση ή κατάργηση του παραδοσιακού κράτους εν γένει, προς την ανάπτυξη μιας μεταεθνικής συνείδησης αυτόνομων πολιτών ως νέας βάσης της πολιτικής δραστηριότητας κ.τ.λ κ.τ.λ.
Τώρα η συνείδηση του «ώριμου πολίτη» αντλεί κατά κανόνα την πνευματική της τροφή μάλλον από την ιδιωτική τηλεόραση παρά από τις εκλεπτυσμένες προσφορές των πολιτικών ιδεολογιών, κι έτσι η εξαφάνιση των εθνικιστικών φανατισμών δεν ισοδυναμεί οπωσδήποτε με ανώτερο πολιτικό φρόνημα. Αφ'ετέρου, η ακυβερνησία, που μακροπροθέσμως θα ήταν ολέθρια για την Ευρωπαϊκή Ένωση, μπορεί ν'αποφευχθεί μονάχα αν τα κυρίαρχα δικαιώματα του εθνικού κράτους δεν εξατμισθούν απλώς, αλλά μεταβιβασθούν σ'έναν καινούργιο κυρίαρχο. Το τέλος του εθνικού κράτους και το τέλος του κυρίαρχου κράτουςεν γένει θα παραμείνουν δύο πράγματα διαφορετικά από ιστορική και λογική άποψη ακόμη και στην περίπτωση όπου η Ευρώπη θα απεκδυθεί τις πολιτικές μορφές του παρελθόντος χωρίς να μπορέσει να δημιουργήσει καινούργιες...
Ο εν μέρει οικουμενιστικός-ηθικολογικός και εν μέρει οικονομιστικός τόνος, που δεσπόζει στη σημερινή εξωτερική πολιτική της Γερμανίας, στην πραγματικότητα αποτελεί μια καινούργια παραλλαγή της παλαιάς φυγής προς την απλούστευση, μιαν άλλη έκφραση της ίδιας παλιάς αμηχανίας μπροστά τον άπειρα περίπλοκο χαρακτήρα της πολιτικής –μόνο που τώρα έχουν αντιστραφεί τα πρόσημα. Η πεισματική στροφή προς τον ηθικό και οικονομικό παράγοντα έχει ως σκοπό της, όπως νομίζεται, την οριστική αποκοπή από την «πολιτική της ισχύος», ενώ η ευημερία των τελευταίων σαράντα ετών φαίνεται να αποδεικνύει, προς γενική ικανοποίηση, ότι η ηθική δεν ωφελεί μόνον την ψυχή αλλά και την κοιλιά. Ωστόσο η διχοτομία μεταξύ οικονομίας και πολιτικής παραμένει πλασματική κατασκευή... Αν λοιπόν η γερμανική πλευρά θέλει μεν την ευρωπαϊκή ενοποίηση, όμως τη θέλει κυρίως για λόγους οικονομικής αποτελεσματικότητας, θα πρέπει να γνωρίζει ότι μια τέτοια ενοποίηση μπορεί να οξύνει τους οικονομικούς αγώνες κατανομής και ανακατανομής. Το οικονομικό στοιχείο, το οποίο σήμερα εκθειάζεται ως πανάκεια κατά της πολιτικής της ισχύος και του εθνικισμού, θα αποδειχθεί τότε αγωγός ακριβώς τέτοιων βλέψεων και τάσεων.
Παναγιώτης Κονδύλης - Η Ευρώπη στο κατώφλι του 21ου αιώνα: μια κοσμοϊστορική και γεωπολιτική θεώρηση.
(II) Όταν μελετηθεί η ευρωπαϊκή ιστορία, μπορεί να γίνει αντιληπτό ότι λειτουργεί μια μυστική διαλεκτική σχετικά με τη κληρονομιά της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας... Τα σύνορα που προέκυψαν από τη συνθήκη του Βερντέν του 843, η οποία διαμοιράζει την Αγία Ρωμαιογερμανική αυτοκρατορία του Καρλομάγνου μεταξύ τριών κληρονόμων, ταυτίζονται σχεδόν απόλυτα με τις φυσικές περιοχές και τα πεδία προβλημάτων της σημερινής Γαλλίας και Γερμανίας. Μετά από αυτόν τον διαμοιρασμό, η Αγία Ρωμαιογερμανική αυτοκρατορία ενώθηκε εκ νέου... Το ξεκαθάρισμα λογαριασμών που προέκυψε από την εμφάνιση του συνασπισμού των Προτεσταντών, ο οποίος σχηματίστηκε ενάντια στην εν λόγω ένωση, είχε ως αποτέλεσμα τον Τριακονταετή πόλεμο που τερματίστηκε με την συνθήκη της Βεστφαλίας του 1648.
Έτσι, η Αγία Ρωμαιογερμανική αυτοκρατορία διαλύθηκε εκ νέου... Οι μεν στρατηγικές του Bismarck και του Γουλιέλμου του Β', που επιδίωξαν να ανασυγκροτήσουν την ίδια κληρονομιά γύρω από τη Γερμανία, οδήγησαν στον Α'Παγκόσμιο πόλεμο, η δε προσπάθεια του Χίτλερ, προκάλεσε τον Β'Παγκόσμιο πόλεμο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι τίποτε άλλο από την προσπάθεια ανασυγκρότησης της εν λόγω κληρονομιάς αντί δια στρατιωτικών μέσων με οικονομικά και πολιτικά μέσα.
---------------------------------------------------------------
β´
Η διάλυση των κρατών
Η διάλυση των κρατών
Παράλληλα με τις προσπάθειες ορισμένων κρατών να ενωθούν σε περιφερειακές μονάδες μπορούμε να διακρίνουμε και άλλη μια τάση, η οποία στις δεκαετίες του 1960 και 1970 υπήρξε πιο εντυπωσιακή, την τάση των υφιστάμενων κρατών να δείχνουν σημάδια διάλύσης. Δεν είναι απλώς ότι «νέα» κράτη, των οποίων οι κυβερνήσεις ασχολούνται με την προώθηση ενός αισθήματος ταυτότητας και συνοχής πού δεν υπήρχαν άλλοτε ή πού υπήρχαν μόνο σε μια αβέβαιη μορφή, αναταράχθηκαν και σε μια περίπτωση (στο Πακιστάν) διασπάστηκαν από αποσχιστικά κινήματα'είναι ότι οι διασπαστικές τάσεις σημάδεψαν επίσης τη σύγχρονη ιστορία ενός παλαιότερού «νέου» κράτούς, της Γιουγκοσλαβίας, καθώς και παλαιών εθνικών κρατών όπως η Βρετανία, η Γαλλία, η Ισπανία, το Βέλγιο και ο Καναδάς.
Είναι δυνατόν να υποθέσούμε ότι από τα αιτήματα των Ουαλών, των Βάσκων, των κατοίκων του Κεμπέκ, των Φλαμανδών και των άλλων μπορεί να προκύψούν ποιοτικές αλλαγές στο σύστημα κρατών. Είναι αλήθεια ότι στις τάξεις αυτών των αποσχιστικών ομάδων υπάρχουν κάποιοι, οι οποίοι επιθυμούν μόνο τοπική αυτονομία και οι οποίοι δεν επιθυμούν να αμφισβητήσούν την κυριαρχία του κράτούς στο οποίο βρίσκονται. Επιπλέον υπάρχουν κάποιοι άλλοι οι οποίοι επιθυμούν να επιφέρούν τη διάλύση του κράτούς, το οποίο πιστεύούν ότι τούς καταδυναστεύει, μόνο όμως προκειμένού να ιδρύσούν ένα άλλο δικό τούς κυρίαρχο κράτος. Αν η κατάληξη αυτών των αποσχιστικών τάσεων ήταν απλώς ότι η Nagaland [Ομόσπονδο κράτος της βορειοανατολικής Ινδίας], η Μπιάφρα, η Ερυθραία, η Ουαλία, το Κεμπέκ και η Κροατία θα γίνονταν κυρίαρχα κράτη (όπως το Μπανγκλαντές), τότε ο αριθμός των κυρίαρχων κρατών στον κόσμο θα αυξανόταν, αλλά ο θεσμός τον κυρίαρχου κράτούς δεν θα επηρεαζόταν από τη δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης.
Όπως στην περίπτωση της ολοκλήρωσης των κρατών, η διάλυσή τούς θα ήταν θεωρητικά σημαντική, μόνο αν ακινητοποιούνταν σε μια ενδιάμεση κατάσταση. Αν αυτές οι νέες μονάδες προχωρούσαν σε τέτοιο βαθμό στην απόκτηση της ιδιότητας τον κυρίαρχου κράτούς, τόσο σε επίπεδο αποδεκτής ιδεολογίας όσο και σε επίπεδο ελέγχού της ισχύος αλλά και της αφοσίωσης των κατοίκων τούς, ώστε να θέσουν υπό αμφισβήτηση την κυριαρχία των υπαρχόντων κρατών, και αν ταυτόχρονα δεν διεκδικούσαν την ίδια κυριαρχία για τον εαυτό τους, τότε θα μπορούσε ίσως να προκύψει μια κατάσταση στην οποία ο ίδιος ο θεσμός της κυριαρχίας να παρήκμαζε.
Δεν μπορούμε να αγνοήσούμε αυτή την πιθανότητα, όπως δεν μπορούμε να απορρίψούμε την πιθανότητα η κυριαρχία να υπονομευτεί από περιφερειακούς υπερεθνικούς θεσμούς. Ο πολιτικός ρεαλιστής, ο οποίος απορρίπτει βιαστικά αυτού του είδους τις πιθανότητες είναι επιπόλαιος. Ένας λόγος που οι ευρωπαίοι οπαδοί της ολοκλήρωσης και ομάδες όπως εκείνες των κατοίκων του Κεμπέκ και των Βάσκων (ας τις ονομάσουμε «αποσχιστικές») γοητεύονται από λύσεις που Θα κατέληγαν απλώς στη δημιουργία νέων κυρίαρχων κρατών είναι η τυραννία των υφιστάμενων ιδεών και πρακτικών. Η ορμή του συστήματος κρατών δημιουργεί έναν κύκλο (φαύλο ή ενάρετο εξαρτάται από την οπτική γωνία) μέσα στον οποίο τείνούν να περιορίζονται οι κινήσεις για τη δημιουργία νέων πολιτικών κοινοτήτων. Ίσως ήρθε η ώρα για τη διατύπωση νέων ιδεών για οικουμενική πολιτική οργάνωση, που θα επεξηγούσαν πως η Ουαλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα θα μπορούσαν να έχουν κάποια παγκόσμια πολιτική θέση, ενώ καμία από αυτές δεν θα διεκδικούσε αποκλειστική κυριαρχία. Εν τω μεταξύ όμως τα αποσχιστικά κινήματα, όπως εκείνα που προκάλεσαν τη διάλύση των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών, επιβεβαιώνούν μόνο τον θεσμό του κυρίαρχου κράτους και δεν τον αμφισβητούν.
γ´
Η επαναφορά της ιδιωτικής διεθνούς βίας
Η επαναφορά της ιδιωτικής διεθνούς βίας
Άλλη μια εξέλιξη που μπορεί να ερμηνευτεί ως μια ένδειξη της παρακμής του συστήματος κρατών και της μετατροπής του σε κοσμική μετενσάρκωση της μεσαιωνικής τάξης είναι η χρήση της βίας σε διεθνή κλίμακα από ομάδες διαφορετικές από τα κράτη και η διεκδίκηση από αυτές ενός δικαιώματος χρήσης βίας.
Έχουμε ήδη επισημάνει ότι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά τον σύγχρονού συστήματος κρατών ήταν ότι σε αυτό τα κυρίαρχα κράτη επιδίωξαν να μονοπωλήσούν το δικαίωμα της χρήσης της βίας στη διεθνή πολιτική. Στο σύγχρονο σύστημα κρατών, αντίθετα με την εμπειρία της μεσαιωνικής χριστιανοσύνης, υποστηρίχθηκε ότι η νόμιμη βία μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μόνο από μια δημόσια αρχή και ότι η μόνη δημόσια αρχή πού έχει δικαίωμα να τη χρησιμοποιήσει είναι ένα κυρίαρχο κράτος.
Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι το μονοπώλιο του κράτους, όσον αφορά τη νόμιμη διεθνή βία, παραβιάστηκε από διεθνείς οργανισμούς όπως τα Ηνωμένα έθνη, για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Κορέας και της κρίσης του Κονγκό, που διεκδίκησαν το δικαίωμα να ασκούν βία σε διεθνή κλίμακα'ωστόσο σε αυτές τις περιπτώσεις ο εμπλεκόμενος οργανισμός μπορεί να θεωρηθεί απλώς ως ο φορέας μιας ομάδας κρατών που συνεργάζονται για την άσκηση τον καθιερωμένου δικαιώματός τούς να χρησιμοποιούν βία. Μια πιο σοβαρή παραβίαση τον παραδοσιακού μονοπωλίού του κράτους είναι η πρακτική της χρήσης βίας από πολιτικές ομάδες που δεν είναι κυρίαρχα κράτη και πού είναι αβέβαιο αν αποτελούν καν δημόσιες αρχές'αυτές οι ομάδες ωστόσο —όπως οι παλαιστίνιοι αντάρτες που έχουν τις βάσεις τούς σε αραβικές χώρες— επιτίθενται εναντίον του εδάφούς του προσωπικού και της ιδιοκτησίας ενός ξένου κράτους σε τρίτες χώρες ή παίρνουν τούς πολίτες μιας τρίτης χώρας ως ομήρούς ή —όπως οι Tupamaros [Αντάρτικη ή «τρομοκρατική» οργάνωση μαρξιστικής ιδεολογίας που έδρασε στη δεκαετία του 1960-70 και αποτέλεσε αργότερα πολιτικό κόμμα] στην Ουρουγουάη και ανάλογες επαναστατικές οργανώσεις σε πολλές χώρες— χρησιμοποιούν βία όχι μόνο εναντίον της κυβέρνησης που επιδιώκούν να ανατρέψουν, αλλά απαγάγούν τούς διπλωμάτες ή πολίτες τρίτων χωρών, προκειμένού να ασκηθεί πίεση στην κυβέρνηση με την οποία συγκρούονται.
Αυτό που είναι πιο εντυπωσιακό από το γεγονός ότι η διεθνής βία χρησιμοποιείται από αυτές τις μη κρατικές ομάδες είναι το γεγονός ότι η διεκδίκηση από αυτές του δικαιώματος να τη χρησιμοποιούν είναι αποδεκτή ως νόμιμη από ένα σημαντικό τμήμα της διεθνούς κοινωνίας. Η κοινωνία των κρατών δεν μπόρεσε να επιστρατεύσει εναντίον αυτής της αμφισβήτησης του μονοπωλίού της νόμιμης χρήσης βίας από ομάδες που έχούν πολιτικά κίνητρα εκείνη την αλληλεγγύη που επέδειξε εναντίον της υποκινούμενης από προσωπικά κίνητρα διεθνούς βίας της κλασικής πειρατείας. Προσπάθειες να περιοριστούν οι αεροπειρατείες και οι απαγωγές διπλωματών με την ανάληψη διεθνούς δράσης απέτύχαν παταγωδώς λόγω αυτής της έλλειψης αλληλεγγύης. Το 1972 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών δεν μπόρεσε να επικυρώσει μια σύμβαση εναντίον της «διεθνούς τρομοκρατίας» που προωθούσαν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Οι περισσότερες σοσιαλιστικές και τριτοκοσμικές χώρες όχι μόνο απείχαν πολύ από το να καταδικάσούν τη χρήση βίας από μη κρατικές ομάδες, αλλά επιδίωκαν να επεκτείνούν σε αυτές την προστασία των νόμων τον πολέμου, τουλάχιστον σε περιπτώσεις που αυτές οι ομάδες αναλάμβαναν ένοπλο αγώνα για αυτοδιάθεση, εναντίον αποικιοκρατικής κυριαρχίας, ξένης κατοχής ή «ρατσιστικών» κυβερνήσεων.
Αν ενισχύονταν περισσότερο αυτές οι τάσεις, Θα ήταν δυνατόν να δούμε στην αύξηση της ιδιωτικής διεθνούς βίας την απόδειξη ότι το κράτος χάνει το μονοπώλιο της νόμιμης χρήσης της βίας και ότι λαμβάνει χώρα μια επαναφορά της μεσαιωνικής κατάστασης, στην οποία η βία μπορεί νόμιμα να ασκείται από δημόσιες αρχές πολλών ειδών, αν όχι και από ιδιώτες.
Παρ'όλα αυτά αυτού του είδούς η ιδιωτική διεθνής βία δεν είναι κάτι καινούριο ή άνεύ προηγουμένου'αυτό που είναι σίγουρα καινούριο είναι η παγκόσμια κλίμακα στην οποία λαμβάνει χώρα. Η βία των αντικυβερνητικών ομάδων εξαπλώθηκε συχνά πέραν των συνόρων. Η κατάληψη ξένων αεροσκαφών και των επιβατών τούς από επαναστατικές οργανώσεις έχει το προηγούμενό της, που είναι η κατάληψη πλοίων από τέτοιες ομάδες'για παράδειγμα, το 1877 το θωρηκτό Huascar καταλήφθηκε από περουβιανούς στασιαστές, οι οποίοι, αφού απέπλευσαν με αυτό, σταμάτησαν δύο βρετανικά πλοία από τα οποία απήγαγαν περουβιανούς αξιωματούχούς. Η απαγωγή από επαναστατικές ομάδες πολιτών μιας τρίτης χώρας έχει ένα σημαντικό προηγούμενο, την απαγωγή δύο αμερικανών πολιτών στην Ταγγέρη το 1904 από τον μαροκινό ληστή Εl Raίsuli, ο οποίος μπόρεσε να ασκήσει πίεση στον εχθρό τον, τον Σουλτάνο τον Μαρόκου, με το να αναγκάσει τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες κυβερνήσεις να ασκήσούν πίεση στον Σουλτάνο. Η αντίληψη ότι μόνο τα κράτη έχούν δικαίωμα να χρησιμοποιούν βία στην παγκόσμια πολιτική υπήρξε το δεσπόζον νομικό δόγμα, όμως ποτέ δεν ανταποκρινόταν επακριβώς στην πραγματικότητα.
Πρέπει επίσης να λάβούμε υπόψη μας ότι οι μη κρατικές ομάδες, οι οποίες διεκδικούν σήμερα το δικαίωμα να χρησιμοποιούν διεθνή βία, φαίνονται σε κάθε περίπτωση ότι στοχεύούν στην ίδρύση νέων κρατών ή στο να αποκτήσούν τον έλεγχο ήδη υπαρχόντων κρατών — και ότι η συμπάθεια που υπάρχει γι'αυτές σε ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας των κρατών είναι συμπάθεια γι'αυτούς τούς στόχούς και όχι κάποια επιθυμία υπονόμεύσης της προνομιούχας θέσης των κρατών, όσον αφορά άλλες ομάδες στο εσωτερικό του παγκόσμιού πολιτικού συστήματος.
δ´
Διεθνικοί οργανισμοί
Διεθνικοί οργανισμοί
Η μη κυβερνητική ομάδα που επιδίδεται σε πράξεις βίας πέραν των συνόρων επιδιώκοντας τους στόχους της μπορεί να θεωρηθεί ως μια ειδική περίπτωση ενός μεγαλύτερου φαινομένου που απειλεί την επιβίωση του συστήματος των κρατών: του διεθνικού οργανισμού.
Πρόκειται για έναν οργανισμό που λειτουργεί πέραν των διεθνών συνόρων, μερικές φορές σε παγκόσμια κλίμακα, που επιδιώκει όσο το δυνατόν περισσότερο να αγνοεί αυτά τα σύνορα και που εξυπηρετεί την ανάπτυξη δεσμών μεταξύ διαφορετικών εθνικών κοινωνιών ή τμημάτων αυτών των κοινωνιών. Περιλαμβάνει πολυεθνικές εταιρείες, όπως την General Motors ή τη Unilever'πολιτικά κινήματα, όπως το Κομμουνιστικό Κόμμα ή τον Οργανισμό Αλληλεγγύης των Τριών Ηπείρων'διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις, όπως επιστημονικούς και επαγγελματικούς συλλόγους'θρησκευτικές ενώσεις, όπως τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία'και διακυβερνητικές υπηρεσίες που λειτουργούν πέραν των συνόρων, όπως την Παγκόσμια Τράπεζα.
Είναι χρήσιμο να λάβούμε υπόψη μας τη διάκριση του Huntingtonανάμεσα στον έλεγχο αυτών των οργανισμών, την εθνική σύνθεση του προσωπικού πού εργάζεται σε αυτούς και τη γεωγραφική έκταση των δραστηριοτήτων τούς. Έτσι, όπως λέει, η πλειονότητα των μεγαλύτερων πολυεθνικών εταιρειών βρίσκονται υπό εθνικό έλεγχο (έχουν έδρα κυρίως τις Ηνωμένες Πολιτείες με Αμερικανούς στις ανώτατες διοικητικές θέσεις)'είναι πολυεθνικές, όσον αφορά το προσωπικό τους'και είναι διεθνικές, όσον αφορά τη σφαίρα των δραστηριοτήτων τούς — δηλαδή διαχειρίζονται «σημαντικές κεντρικά διευθυνόμενες επιχειρήσεις στο έδαφος δύο ή περισσότερων κρατών». Σύμφωνα με τον ορισμό του Huntington οι οργανισμοί είναι διεΘνικοί, αν το πεδίο των δραστηριοτήτων τούς είναι διεθνικό. Κατά συνέπεια η Πολεμική Αεροπορία των Ηνωμένων Πολιτειών, πού είναι εθνική ως προς τον έλεγχο και το προσωπικό, χαρακτηρίζεται ως διεθνικός οργανισμός, όπως και η Παγκόσμια Τράπεζα, η οποία είναι διεθνής ως προς τον έλεγχο και πολυεθνική ως προς το προσωπικό (III).
Συχνά υποστηρίζεται ότι αυτοί οι διεθνικοί οργανισμοί ή ορισμένοι από αυτούς, επειδή παρακάμπτουν το σύστημα κρατών και συμβάλλουν άμεσα στη σύνδεση της παγκόσμιας κοινωνίας ή της παγκόσμιας οικονομίας, επιφέρουν το τέλος του συστήματος κρατών. Λέγεται ιδιαίτερα για τον ρόλο των πολυεθνικών εταιρειών, ότι ο πολλαπλασιασμός τους, το αυξανόμενο μέγεθος τους και το αυξανόμενο μερίδιο τους στο παγκόσμιο ακαθάριστο προϊόν συμβολίζει τον αναπόφευκτο θρίαμβο της «γεωκεντρικής τεχνολογίας» επί της «εθνοκεντρικής πολιτικής».
Η πολυεθνική εταιρεία δεν είναι ένα νέο φαινόμενο στην παγκόσμια πολιτική και καμία σημερινή εταιρεία δεν έχει μέχρι σήμερα επίδραση ανάλογη με εκείνη της Αγγλικής Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών, που χρησιμοποίησε τις δικές της ένοπλες δυνάμεις και έλεγχε εδάφη. Οι πολυεθνικές εταιρίες προκάλεσαν εντύπωση στον κόσμο πρόσφατα, που χρησιμοποιούσε τις δικές της ένοπλες δυνάμεις και έλεγχε εδάφη. Οι πολυεθνικές εταιρείες προκάλεσαν εντύπωση στον κόσμο πρόσφατα λόγω της τεράστιας κλίμακας των δραστηριοτήτων (συχνά έχουν περισσότερα κεφάλαια από το κράτος στο οποίο λειτουργούν), την παγκόσμια φύση των επιχειρήσεων τους, που προσπαθεί να αγνοεί τα συνορα, και την εντός ορίων ικανότητα τους να αποφεύγουν τον έλεγχο των κυρίαρχων κρατών. Η ανάπτυξη τους στις δεκαετίες 1950 και 1960 οδήγησαν τον George Ball και άλλους να ισχυρίζονται ότι αποτελούν τη μεγάλη, νέα εποικοδομητική δύναμη στην παγκόσμια πολιτική, σύμβολα της γεωκεντρικής τεχνολογίας, η οποία θα υπερισχύσει και θα έπρεπε να υπερισχύσει των εθνοκεντρικών πολιτικών, αλλά και τους εθνικιστές να τις καταγγέλλουν (ιδιαίτερα Λατινοαμερικάνοι και Καναδοί αλλά και ο J-J Servan-Schreiber στο βιβλίο του Le Défi Américain), καθώς τις θεωρούν όργανα ενός ευρύτερου ιμπεριαλισμού των προηγμένων καπιταλιστικών χωρών.
Δεν είναι ωστόσο σίγουρο ότι οι διεθνικοί οργανισμοί υπονομεύουν το σύστημα κρατών.
Πρώτον, τα κυρίαρχα κράτη επέδειξαν μεγάλη ικανότητα να αντιστέκονται στις πολυεθνικές εταιρείες: να αρνούνται πλήρως την εγκατάστασή τούς... ή να επιβάλλουν περιορισμούς στις δραστηριότητές τούς (όπως συμβαίνει όλο και περισσότερο στις χώρες τον Τρίτου Κόσμού και σε προηγμένες καπιταλιστικές χώρες, όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς και οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης). Οι υπαινιγμοί ότι τα κυρίαρχα κράτη της Δυτικής Ευρώπης και του Τρίτου Κόσμου είναι ανίσχύρα μπροστά στις απαιτήσεις ή τα θέλγητρα των πολυεθνικών εταιρειών είναι προϊόντα της πρώτης δεκαετίας της διείσδύσης που έκαναν αυτοί οι οργανισμοί. Καθώς αυξήθηκε η επίγνωση της οικονομικής επίδρασης των πολυεθνικών εταιρειών και η διεθνής συζήτηση γι'αυτές προχώρησε, παγιώθηκε μια αντίδραση στην οποία φαίνεται η δυνατότητα των κυρίαρχων κρατών, καθώς είναι ικανά στις περισσότερες περιπτώσεις να ελέγχουν την αφοσίωση των πολιτών τους, να θέτουν τους όρούς τους ως προς το εάν ή όχι και σε ποια βάση θα επιτρέψουν στις πολυεθνικές εταιρείες την πρόσβαση στην εθνική τούς επικράτεια.
Όπως επισήμανε ο Robert Gilpin, σε μια σύγκρουση ανάμεσα στη «γεωκεντρική» ή σε κάποια άλλη τεχνολογία και στην «εθνοκεντρική» ή κάποια άλλη πολιτική δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποθέτουμε ότι η πολιτική είναι αυτή που θα υποχωρήσει.
Δεύτερον, σε περιπτώσεις πού οι διεθνικοί οργανισμοί αποχτούν πρoσβαση σε ένα κράτος δεν είναι βέβαιο ότι αυτό θα έχει απαραίτητα ως αποτέλεσμα τη μείωση της ισχύος ή την υποχώρηση των στόχων του εν λόγω κράτούς. Ο Huntingtonυποστηρίζει ότι οι προβλέψεις για το τέλος του εθνικού κράτούς
βασίζονται σε μια υπόθεση μηδενικού αθροίσματος σχετικά με την ισχύ και την κυριαρχία: ότι μια αύξηση της ισχύος των διεθνικών οργανισμών πρέπει να συνοδεύεται από μια μείωση της ισχύος των εθνικών κρατών. Αυτό όμως δεν είναι απαραίτητο να συμβεί... μια αύξηση του αριθμού, των σκοπών και τον πεδίού δράσης των διεθνικών οργανισμών θα αυξήσει τα αιτήματα για πρόσβαση σε εθνικές επικράτειες και κατά συνέπεια θα αυξήσει επίσης την αξία της μοναδικής πηγής ισχύος πού βρίσκεται σχεδόν αποκλειστικά υπό τον έλεγχο εθνικών κυβερνήσεων.
Βέβαια οι συμφωνίες πού συνάπτούν τα κράτη με τις πολυεθνικές εταιρείες μπορεί να θεωρηθούν ως άσκηση της κυριαρχίας τους και όχι ως μείωσή της. Αν πολλές χώρες προτιμούν να δίνούν πρόσβαση στο έδαφός τούς σε πολυεθνικές εταιρείες λόγω των οφελών πού πιστεύουν ότι θα τούς προσέφερε κάτι τέτοιο, όσον αφορά την παροχή κεφαλαίων, την απασχόληση ή την απόκτηση τεχνογνωσίας, αυτό συμβαίνει, επειδή επιλέγούν να το κάνουν και όχι επειδή είναι ανίσχύρες απέναντι στη «γεωκεντρική τεχνολογία».
Τρίτον, οι πολυεθνικές εταιρείες μπορούν να λειτουργούν μόνο μέσα σε συνθήκες κάποιας ελάχιστης ειρήνης και ασφάλειας, τις οποίες έχούν επιτύχει τα κράτη με δράσεις τούς. Είναι τα κυρίαρχα κράτη πού ελέγχουν τις περισσότερες ένοπλες δυνάμεις στον κόσμο, πού είναι τα αντικείμενα της πλέον ισχυρής αφοσίωσης εκ μέρους των ανθρώπων, και των οποίων οι συγκρούσεις ή η συνεργασία καθορίζούν την πολιτική δομή τον κόσμού. Οι πολυεθνικές εταιρείες δεν συνιστούν ούτε στο ελάχιστο απειλή για το κράτος, όσον αφορά την άσκηση αυτών των αρμοδιοτήτων. Το πεδίά των δραστηριοτήτων τούς και ακόμη και η επιβίωσή τούς υπό αυτή την έννοια εξαρτάται από τις αποφάσεις που λαμβάνουν τα κράτη (IV).
---------------------------------------------------------------
(III) Ο όρος πολυεθνικές επιχειρήσεις είναι λανθασμένος. Στην πραγματικότητα πρόκειται για επιχειρήσεις εθνικής βάσης που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό και περισσότερες από τις μισές έχουν τη βάση τους στις Ηνωμένες Πολιτείες... Συνήθως παρουσιάζεται η εικόνα ενός κόσμου στον οποίο η οικονομική δραστηριότητα έχει καταστεί διεθνική, τα εθνικά σύνορα είναι πολύ διαπερατά και οι επιχειρήσεις παίρνουν τις αποφάσεις τους, χωρίς καν να λαμβάνουν υπόψη τους αυτά τα σύνορα. Όμως οι περισσότερες από τις μεγαλύτερες διεθνείς επιχειρήσεις έχουν την έδρα τους στην Αμερική, το μεγαλύτερο μέρος της έρευνάς και της ανάπτυξης τους διεξάγεται εκεί και το μεγαλύτερο μέρος των ανωτάτων στελεχών είναι Αμερικανοί... μετρώντας με βάση το ύψος των πωλήσεων το 1971, οκτώ(8) από τις εννέα(9) κορυφαίες και 52 από τις 90 κορυφαίες πολυεθνικές επιχειρήσεις είναι αμερικάνικες... Το μέγεθος της εγχώριας αγοράς τους επιτρέπει στις αμερικάνικες επιχειρήσεις να λειτουργούν σε μεγάλη κλίμακα και να δημιουργούν πόρους που μπορούν να χρησιμοποιήσουν στο εξωτερικό, για να ανταγωνιστούν με ιθαγενείς επιχειρήσεις και να τις συντρίψουν.
Για παράδειγμα, το 1976 η IBM αφιέρωσε περίπου ένα δισεκατομμύριο δολάρια στην έρευνα και στην ανάπτυξη, ποσό που υπερέβαινε το σύνολο του τζίρου της μεγαλύτερης βιομηχανίας ηλεκτρονικών υπολογιστών της Βρετανίας και ήταν τέσσερις φορές μεγαλύτερο από τον προϋπολογισμό που είχε στη διάθεση του το Συμβούλιο επιστημονικής έρευνας της Βρετανίας...
Τα μειονεκτήματα των ξένων [μη αμερικάνικων] επιχειρήσεων σχετίζονται άμεσα με τη μικρότερη κλίμακα των εθνικών οικονομιών τους. Παρότι η Βρετανία, η Δυτική Γερμανία και η Ιαπωνία πλέον δαπανούν για έρευνα και ανάπτυξη ποσοστό του ΑΕΠ περίπου ίσο με το αντίστοιχο δικό μας, οι απόλυτες δαπάνες τους υστερούν. Με αυτές τις συνθήκες οι εθνικές κυβερνήσεις είναι αναγκασμένες να επιτρέπουν σε εγχώριες επιχειρήσεις να συνάπτουν διακανονισμούς με αμερικάνικες εταιρείες. Τα περιθώρια ελιγμών των μικρότερων κρατών στενεύουν ακόμη περισσότερο εξαιτίας του μεταξύ τους ανταγωνισμού. Αν, για παράδειγμα, η Γαλλία ακολουθήσει μια πολιτική αποκλεισμού αμερικάνικων επιχειρήσεων [όπως έκανε, ή πιο σωστά προσπάθησε να κάνει, επί De Gaulle], αυτές θα μεταφερθούν σε χώρες γειτονικές της Γαλλίας... Η αμερικάνικη βιομηχανία ηλεκτρονικών υπολογιστών μπορεί να τα βγάλει πέρα χωρίς τη βοήθεια γαλλικών εταιρειών, αλλά η Machine Bull δεν μπορούσε να επιβιώσει χωρίς αμερικάνικα κεφάλαια και τεχνολογία...
Δεν θα πρέπει να βιαστούμε να συμπεράνουμε ότι η αποκέντρωση των λειτουργιών συνεπάγεται έλλειψη ελέγχου. Από τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα η ταχύτερη μετάδοση των ιδεών οδήγησε κατά τα λεγόμενα του R. D. McKenzie σε «συγκέντρωση του ελέγχου και αποκέντρωση των λειτουργιών». Όπως το έθεσε, «ο σύγχρονος κόσμος ενοποιείται μέσω πληροφόρησης που συλλέγεται και διανέμεται από σταθερά κέντρα κυριαρχίας»...
Το ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι: Που καταλήγουν τα περισσότερα νήματα; Και η απάντηση δεν είναι ότι καταλήγουν στο Λονδίνο, στις Βρυξέλλες ή στο Παρίσι αλλά στη Νέα Υόρκη και στην Ουάσιγκτον. Ο όρος «πολυεθνική επιχείρηση», όπως ο όρος «αλληλεξάρτηση», συγκαλύπτει την ειδική θέση της Αμερικής...
(IV) 1. Όσο πιο σημαντική είναι μια επιχείρηση για την αμερικανική οικονομία, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να υποστεί μια μοιραία σειρά απωλειών σε διάφορές χώρες, επειδή οι τελευταίες θα επιβάλλουν κανονισμούς τιμωρίας ή απαλλοτριώσεις. 2. Σε κάθε σύστημα αυτοβοήθειας οι μονάδες ανησυχούν για την επιβίωσή τους και η ανησυχία προσαρμόζει τη συμπεριφορά τους... Στα πλαίσια των κανόνων που θέτουν οι κυβερνήσεις η επιβίωση και η ευημερία των επιχειρήσεων εξαρτώνται από τις δικές τους προσπάθειες. Οι επιχειρήσεις δεν χρειάζεται να παρέχουν στους εαυτούς τους φυσική προστασία από επιθέσεις άλλων επιχειρήσεων [έαν λειτουργούσαν σε ένα σύστημα αυτοβοήθειας, όπως τα κράτη, οι επιχειρήσεις θα αναγκάζονταν να έχουν, οι ίδιες, άμεσα, αμυντικές δαπάνες και αυτό θα τις απέτρεπε από το ν'ασχολούνται αποκλειστικά με την παραγωγή αγαθών, τη «δημιουργία πλούτου» και την «επίτευξη κερδών»]. 3. Ορισμένες αμερικανικές επιχειρήσεις μπορεί να είναι τρωτές'η Αμερική ως έθνος δεν είναι - Kenneth Waltz.
---------------------------------------------------------------
ε´
Η τεχνολογική ενοποίηση του κόσμου
Η τεχνολογική ενοποίηση του κόσμου
Μερικές φορές υποστηρίζεται ότι το τέλος του συστήματος κρατών λαμβάνει χώρα ως συνέπεια της τεχνολογικής ενοποίησης τον κόσμου, της οποίας οι πολυεθνικές εταιρείες και οι μη κρατικές ομάδες πού ασκούν διεθνή βία είναι μόνο μερικές εκφράσεις, και η οποία θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην πολιτική του «διαστημόπλοιου γη» ή τον «παγκόσμιου χωριού», της οποίας το σύστημα κρατών είναι μόνο μέρος (V).
Είναι όμως επίσης σαφές ότι «η συρρίκνωση τον κόσμού», ενώ οδήγησε τις κοινωνίες σε έναν βαθμό αμοιβαίας πληροφόρησης και αλληλεπίδρασης που δεν είχαν πριν, ούτε δημιούργεί από μόνη της μια ταυτότητα αντιλήψεων, ούτε την έχει δημιουργήσει στην πράξη. Την άποψη αυτή την παρουσίασε πολύ καλά ο Brzezinski:
Το παράδοξο της εποχής μας είναι ότι η ανθρωπότητα γίνεται ταυτόχρονα πιο ενοποιημένη και πιο διασπασμένη... Η ανθρωπότητα γίνεται πιο ολοκληρωμένη και οικεία, ενώ ταυτόχρονα οι διαφορές στις συνθήκες των ξεχωριστών κοινωνιών διευρύνονται. Υπό αυτές τις συνθήκες η εγγύτητα, αντί να προάγει την ενότητα, προκαλεί εντάσεις πού οφείλονται σε ένα νέο αίσθημα παγκόσμιού συνωστισμού.
Ο Brzezinskiσυνεχίζει υποστηρίζοντας ότι η ιδέα του «παγκόσμιου χωριού» του McLuhan παραβλέπει την προσωπική σταθερότητα, τη διαπροσωπική οικειότητα και τις κοινές αξίες και παραδόσεις πού είναι τα συστατικά της ζωής του πρωτόγονού χωριού και ότι μια πιο χρήσιμη μεταφορά είναι η «παγκόσμια πόλη» του νοn Laue — «ένα νευρικό, αναστατωμένο, τεταμένο και διασπασμένο δίκτυο αλληλεξαρτώμενων σχέσεων που είναι ορθότερο να χαρακτηρίζεται με τον όρο αλληλεπίδραση παρά με τον όρο οικειότητα».
«Η συρρίκνωση του κόσμου» δεν δημιούργεί μόνο νέες αιτίες έντασης μεταξύ των κοινωνιών πού έχούν διαφορετικές ιδεολογικές πεποιθήσεις, διαφορετική έκταση, διαφορετικές κουλτούρες ή πολιτισμό και διαφορετικά στάδια οικονομικής ανάπτυξης'είναι αμφίβολο αν η ανάπτυξη των επικοινωνιών αυτή καθαυτή συμβάλλει καθόλου στην προώθηση περισσότερο των παγκόσμιων παρά των περιφερειακών ή εθνικών προοπτικών ή θεσμών. Η τεχνολογική πρόοδο στα μέσα μεταφοράς αγαθών, ατόμων και ιδεών σε ολόκληρη τη γη διευκολύνει την παγκόσμια ολοκλήρωση, αλλά διευκολύνει επίσης την περιφερειακή, εθνική και τοπική ολοκλήρωση. Είναι, για παράδειγμα, γνωστό ότι σ'αυτό τον αιώνα η αξία του εξωτερικού εμπορίού των βιομηχανικών δυνάμεων μειώθηκε αναλογικά με το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν τούς [Karl W. Deutsch - National Industrialisation and the Declining Share of the International Economic Sector 1890-1959]. Η ανάπτυξη των επικοινωνιών αύξησε τις επιλογές τούς για διεθνές εμπόριο, αλλά αύξησε επίσης τις επιλογές τούς για εσωτερικό εμπόριο, και είναι αυτό το δεύτερο πού αξιοποίησαν περισσότερο. Αν το εμπόριο, η μετανάστεύση, τα ταξίδια, οι ανταλλαγές ιδεών είναι αναπτυσσόμενες δυνατότητες για τον κόσμο ως σύνολο, το ίδιο συμβαίνει και στο εσωτερικό του στενότερού κύκλού τον δυτικού κόσμού ή της Ευρώπης ή της Λατινικής Αμερικής ή της Ομάδας των Άνδεων. Η Αυστραλία συχνά θεωρείται ότι είναι το κλασικό θύμα της «τυραννίας της απόστασης» και μπορεί να θεωρηθεί ότι επωφελήθηκε εξαιρετικά από «την τεχνολογική ενοποίηση τον κόσμού», αλλά δεν είναι σαφές αν η σημαντικότερη επίπτωση της ανάπτύξης των επικοινωνιών τα τελευταία εκατό χρόνια ήταν η ενοποίηση της Αυστραλίας με τον υπόλοιπο κόσμο ή η ενοποίηση των διαφορετικών μερών της Αυστραλίας μεταξύ τους [Geoffrey Blainey - The Tyranny of Distance: How Distance Shaped Australia's History. Δες και σε ένα άλλο επίπεδο το κείμενο Η Κριμαία και η... εκδίκηση της γεωγραφίας]. Αυτό πού καθορίζει αν υιοθετούνται οι παγκόσμιες, οι περιφερειακές, οι εθνικές ή οι εσωτερικές επιλογές πού δημιουργούνται από την πρόοδο της τεχνολογίας δεν είναι η ίδια η τεχνολογία αλλά πολιτικά και οικονομικά κριτήρια διαφόρων ειδών.
---------------------------------------------------------------
(V) Υπάρχει αφθονία αυτοπροσδιοριζόμενων εκπροσώπων του κοινού καλού του «διαστημοπλοίου γη» ή «αυτού του πλανήτη που κινδυνεύει». Ωστόσο οι απόψεις αυτών των ιδιωτών, όποια αξία και να έχουν, δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας πολιτικής διαδικασίας προώθησης και σύνθεσης συμφερόντων. Καθώς δεν επικυρώνονται από μια τέτοια πολιτική διαδικασία, οι απόψεις αυτών των ατόμων συνιστούν έναν ακόμη λιγότερο έγκυρο οδηγό για το κοινό καλό της ανθρωπότητας από ό,τι οι απόψεις των εκπροσώπων κυρίαρχων κρατών, ακόμη και εκείνων με μη αντιπροσωπευτικά ή τυραννικά καθεστώτα, που έχουν τουλάχιστον δικαίωμα να μιλούν για κάποιο μέρος της ανθρωπότητας ευρύτερο από τον εαυτό τους. Ούτε έχουν οι εκπρόσωποι των μη κυβερνητικών ομάδων τέτοιου είδους εξουσία'μπορεί να μιλούν με κύρος για το συγκεκριμένο αντικείμενο τους, αλλά το να καθορίζουν τα συμφέροντα της ανθρωπότητας ισοδυναμεί με το να αξιώνουν ένα είδος εξουσίας που μπορεί να παρασχεθεί μόνο από μια πολιτική διαδικασία.
Αν όμως αναγκαζόμασταν να ψάξουμε μέσα από τις απόψεις των κρατών, και ειδικά των κρατών που συναθροίζονται σε διεθνείς οργανισμούς, για να ανακαλύψουμε το παγκόσμιο κοινό καλό, τούτο θα οδηγούσε σε διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Οι οικουμενικές ιδεολογίες που ασπάζονται τα κράτη είναι πασίγνωστο ότι εξυπηρετούν τα ιδιαίτερα συμφέροντα τους και οι συμφωνίες που συνάπτονται μεταξύ κρατών είναι γνωστό ότι είναι περισσότερο προϊόντα διαπραγμάτευσης και συμβιβασμού παρά προϊόντα κάποιου ενδιαφέροντος για τα συμφέροντα της ανθρωπότητας ως συνόλου.
Hedley Bull - Πλανητικός μετασχηματισμός -ιδεολογικά νομιμοποίητικά α.
---------------------------------------------------------------
Επίλογος
Η περιφερειακή ολοκλήρωση των κρατών, η τάση τούς να διαλύονται, η αύξηση της ιδιωτικής διεθνούς βίας, ο ρόλος των διεθνικών οργανισμών και όι ευκαιρίες για περιφερειακή και παγκόσμια ολοκλήρωση, πού παρείχε η τεχνολογική ενοποίηση τον κόσμού, είναι περίεργα δεδομένα για την κλασική θεωρία της παγκόσμιας πολιτικής με την έννοια των σχέσεων μεταξύ των κρατών. Αυτή η θεωρία ωστόσο έπρεπε πάντα να αντιμετωπίζει την ύπαρξη ανωμαλιών και ασυνηθών καταστάσεων: τη Γερμανική Αυτοκρατορία μέχρι το 1871 — μια ομάδα κρατών, των οποίων η κυριαρχία ήταν θεωρητικά περιορισμένη'το Βατικανό μέχρι το 1929 — ένα κράτος χωρίς έδαφος'τούς πειρατές — ανθρώπους χωρίς την προστασία ενός κράτους, τούς οποίους όλα τα κράτη δεσμεύονταν να αντιμετωπίζούν ως hostes humani generis [εχθροί του ανθρώπινου γένους]'τη Βρετανική Κοινοπολιτεία από το 1919 έως τα 1939 — μια ομάδα κρατών πού αρνούνταν ότι οι αρχές της κυριαρχίας ίσχυαν inter se'διεθνικούς δεσμούς θρησκείας ή κοσμικής θρησκείας, εθνότητας ή εθνικότητας, ταξικής ή πολιτικής αφοσίωσης — που αγνοούσαν τη συμβατική διαίρεση μεταξύ εσωτερικών και διεθνών υποθέσεων (VI)'τις Εταιρείες των Ανατολικών Ινδιών — εταιρείες που ασκούσαν δικαιώματα πολέμου και κατάκτησης'τούς Κουρσάρους της Μπαρμπαριάς — τόσο δυσάρεστους για τη θεωρία (VII) όσο είναι οι παλαιστίνιοι αντάρτες σήμερα.
Η κλασική θεωρία επικράτησε, όχι επειδή μπορεί να εξηγήσει από μόνη της όλη την πολυπλοκότητα της οικουμενικής πολιτικής, αλλά επειδή προσέφερε πιο ρεαλιστικό οδηγό γι'αυτή από ό,τι εναλλακτικά οράματα όπως εκείνα του αυτοκρατορικού συστήματος ή της κοσμοπολίτικης κοινωνίας [Διεθνής κοινωνία-civitas maxima]. Μπορεί να έρθει μια εποχή που οι ανωμαλίες και οι ασυνήθεις καταστάσεις να είναι τόσο φανερές, που μια εναλλακτική θεωρία, που θα μπορεί να εξηγήσει καλύτερα αυτές τις πραγματικότητες, θα έρθει να κυριαρχήσει σε αυτό το επιστημονικό πεδίο (VIII). Αν ορισμένες από τις τάσεις προς έναν «νέο μεσαιωνισμό» που εξετάσαμε εδώ προχωρούσαν περισσότερο, θα μπορούσε ίσως να επέλθει μια τέτοια κατάσταση, αλλά θα ήταν ανυπόστατο να συμπεράνούμε ότι «ομάδες διαφορετικές από το κράτος» έχούν καταπατήσει σε τέτοιο βαθμό την κυριαρχία των κρατών, που το σύστημα κρατών να αντικαθίσταται τώρα από αυτή την εναλλακτική λύση.
---------------------------------------------------------------
(VI) Για το θεμελιώδες αυτό ζήτημα, της διαφοράς εσωτερικών και διεθνών υποθέσεων, δες ενδεικτικά: 1. Διαφορές εσωτερικής και διεθνούς πολιτικής, οι παραδοσιακοί και οι μοντέρνοι μελετητές και οι αναγωγικές θεωρίες ερμηνείας της διεθνούς πολιτικής - μέρος α´ 2. Δογματική ομοιομορφία, δογματικός ιμπεριαλισμός και κοσμοπολιτισμός. Οι τρεις τρόποι εξομοίωσης των διεθνών σχέσεων σε μια κατάσταση εσωτερικής πολιτικής προς την πραγμάτωση της διεθνούς κοινωνίας, της civitas maxima ή του υπερ-κράτους και ένα παράρτημα περί αδελφοσύνης και ιμπεριαλισμούκαι 3. Άναρχες τάξεις και ισορροπίες ισχύος - μέρος α´. Βία στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, αλληλεξάρτηση και ολοκλήρωση, οι αρετές της αναρχίας - διαφορές εθνικών και διεθνών δομών, άναρχων και ιεραρχικών πεδίων, εσωτερικών και εξωτερικών υποθέσεων.
(VII) 1. Η έλλειψη ιστορικής παιδείας είναι η αστείρευτη πηγή έμπνευσης των φιλοσόφων. 2. Ο φιλόσοφος που κρύβεται πίσω από τον ιστορικό λέει – και αυτή είναι η τελευταία του λέξη: σκέψου ιστορικά, οι απαντήσεις στα ιστορικά προβλήματα δεν βρίσκονται μέσα στην κατασκευασμένη θεωρία, αλλά αντίθετα οι απαντήσεις στα θεωρητικά προβλήματα βρίσκονται μέσα στην ιστορία. Όσοι επιλέγουν τη θεωρία έναντι της ιστορίας το κάνουν όχι γιατί κινούνται σε υψηλότερες σφαίρες, όπως συχνά πιστεύουν οι ίδιοι, απλά από πνευματική νωθρότητα'γιατί η οποιαδήποτε θεωρία είναι απείρως απλούστερη από οποιαδήποτε ιστορική κατάσταση. - Παναγιώτης Κονδύλης
---------------------------------------------------------------
Το ερώτημα με το οποίο ξεκίνησε αυτό το κεφάλαιο πρέπει να απαντηθεί λέγοντας ότι δεν υπάρχούν σαφείς ενδείξεις πως στις επόμενες δεκαετίες είναι πιθανόν το σύστημα κρατών να αντικατασταθεί από κάποια από τις εναλλακτικές λύσεις που αναφέραμε. Μπορεί να αντιταχθεί το επιχείρημα ότι το συμπέρασμα αυτό, το τόσο ευθέως διατυπωμένο, έχει μια ιδιότητα αυτοεκπλήρωσης και απορρέει από την τόσο έντονη διάκριση που γίνεται ανάμεσα στην περιγραφή των υφιστάμενων τάσεων και σε αυτό που πρέπει να γίνει. Αναγνωρίσαμε άλλωστε ότι υπάρχουν ορισμένες τάσεις —ιδιαίτερα σε σχέση με την πιθανή εμφάνιση μιας «νέας μεσαιωνικής» μορφής οικουμενικής τάξης— που δεν συμβάλλούν στην επιβίωση του συστήματος κρατών και που, αν προχωρούσαν περισσότερο, Θα μπορούσαν ίσως να απειλήσουν την επιβίωσή του.
Δεν θα βοηθούσε την περαιτέρω ανάπτυξη αυτών των τάσεων η αναφορά στις δυνατότητες που έχουν να δημιουργήσουν ένα εναλλακτικό σύστημα στο σύστημα κρατών; Έχουμε επισημάνει ότι ένας λόγος για τη συνεχιζόμενη ανθεκτικότητα του συστήματος κρατών είναι η τυρρανία των ιδεών και των κανονιστικών αρχών που συνδέονται με αυτό: οπαδοί της περιφερειακής ολοκλήρωσης σε αναζήτηση νέων υπερεθνικών μορφών, «αποσχιστικοί» αυτονομιστές σε αναζήτηση νέων μορφών αυτονομίας για τις μειονοτικές κοινότητες, επαναστατικά κινήματα που επιδίδονται σε διεθνή βία - είναι εγκλωβισμένοι από τη θεωρία του συστήματος κρατών και στις περισσότερες περιπτώσεις το ίδιο αφοσιωμένοι σε αυτό όσο και οι παράγοντες των κυρίαρχων κρατών. Δεν υπάρχει άραγε μια ανάγκη να απελευθερωθεί η σκέψη και η δράση από αυτά τα όρια με τη διακήρυξη νέων ιδεών και κανονιστικών αρχών που θα δώσούν μορφή και κατεύθυνση σε τάσεις που διαμορφώνονται εναντίον τον υφιστάμενου συστήματος, όπως ο Grotius και ορισμένοι άλλοι έδωσαν πνευματική συνοχή και σκοπό σε τάσεις που στρέφονταν εναντίον μιας προγενέστερης πολιτικής τάξης;
Αυτή είναι η προοπτική στην οποία στηρίζεται η άποψη τον Richard Α. Falk ότι η μορφή της οικουμενικής πολιτικής οργάνωσης που επικράτησε μετά την Ειρήνη της Βεστφαλίαςυφίσταται ριζική τροποποίηση προς την κατεύθυνση μιας «αυξημένης κεντρικής καθοδήγησης» και της «αύξησης τον ρόλού των διεθνών παραγόντων» επαναφέροντας ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της μεσαιωνικής περιόδου. Ένα σημαντικό σημείο της άποψης του καθηγητή Falk είναι ότι οι μελετητές τον αντικειμένού αυτού μπορούν να διαδραματίσούν έναν ενεργό ρόλο στην επιτάχύνση αυτής της τροποποίησης, την οποία θεωρεί ωφέλιμη [Η άποψη αυτή διατυπώνεται με μεγάλη σαφήνεια στο άρθρο του Richard A. Falk,, A New Paradigm for International Legal Studies, Yale Law Journal, 1975].
Προσωπικά μου φαίνεται ότι, αντίθετα, υπάρχει μεγαλύτερος κίνδύνος στη σύγχύση της περιγραφής και του πρέποντος να γίνει στη μελέτη της παγκόσμιας τάξης παρά στη διατύπωση μιας τόσο έντονης διάκρισης μεταξύ τούς. Οι τάσεις που αντιτίθενται στο σύστημα κρατών μπορεί να ενισχυθούν, αν αναγνωριστούν και παρουσιαστούν με εντυπωσιακό τρόπο, αλλά μόνο μέχρι εκεί'υπάρχουν ορισμένες πραγματικότητες που Θα παραμείνούν, οποιαδήποτε συμπεριφορά και αν υιοθετήσουμε απέναντί τούς. Πρέπει επίσης να σταματήσούμε να αποφεύγουμε τα ερωτήματα αν η τάση προς μια «αυξημένη κεντρική καθοδήγηση» υπάρχει πράγματι και αν σε περίπτωση που υπήρχε θα συνέβαλλε περισσότερο σε μια βιώσιμη παγκόσμια τάξη παρά εναντίον της.
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
*
*
*
*
*