Πρόλογος
Η αδυσώπητη επέλαση επιχειρηματικών, στρατιωτικών και, συνεπώς, στρατηγικών συμφερόντων και φιλοδοξιών τα οποία διαπλέκονται εις βάθος, αν δεν είναι συνώνυμα, με κρατικά συμφέροντα στο τεταμένο γεωγραφικό και πολιτικό περιβάλλον της Κύπρου, έχει συμβάλλει ώστε η άσκηση των διεθνών σχέσεων να γίνεται ολό και περισσότερο φρενιτιώδης και νευρωτική. Η πληθώρα των θεωριών εντείνει τη σύγχυση. Με την ίδια ταχύτητα που η μια θεωρία αντικαθιστά, συμπληρώνει, υποβιβάζει ή ανταγωνίζεται την άλλη, παλιές θεωρίες ξεσκονίζονται και βάφονται με νέα χρώματα. Χρησιμοποιούνται, ορθώς ή εσφαλμένα, για να εξηγήσουν, να δικαιολογήσουν και να προωθήσουν πολιτικές οι οποίες συνήθως εξυπηρετούν συμφέροντα ισχυρών χωρών εις βάρος των συμφερόντων αδυνάμων χωρών...
Οι Αμερικανοί στρατιωτικοί θεωρητικοί έχουν ήδη επανασχεδιάσει το χάρτη της Μέσης Ανατολής ώστε να περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και ένα «Ελεύθερο Κουρδιστάν». Ένας χάρτης συζητήθηκε από φοιτητές και καθηγητες στο Κολλέγιο Πολέμου στο ΝΑΤΟ το 2006. Είναι το αδιάντροπο αποτέλεσμα μιας ωμής γεωπολιτικής σκέψης. Συνδέοντας το συνολικό αυτό ζήτημα με την Κύπρο, βλέπουμε ότι πέρα από τη σημασία που έχουν για την ασφάλεια του Ισραήλ η αμερικανική, η βρετανική και η τουρκική επιρροή στην Κύπρο, στο στρατηγικό παιχνίδι παίζει ρόλο και το πετρέλαιο. Ακόμα και πριν ξαναγίνει της μόδας ο όρος «γεωπολιτική», ανακτώντας το κύρος που απολάμβανε πριν από τον Β'Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Άντονι Έντεν (Anthony Eden) είχε πει το 1954: «Δίχως την Κύπρο, δεν θα έχουμε κάποιες εγκαταστάσεις για να προστατεύουμε τις προμήθειες πετρελαίου μας». Από τη στιγμή που η Βρετανία κέρδισε την υποστήριξη των ΗΠΑ ώστε να διατηρεί τις βάσεις της στην Κύπρο, το νησί έγινε ένα θύμα της στρατηγικής εξ ου και το πολύπλοκο -και εξαρχής κρατοκτόνο- σύνολο συνθηκών του 1960 που πήγαζε, σιωπηλά αν όχι και ρητά, από τις επιθυμίες της Βρετανίας και των ΗΠΑ να διατηρούν ικανοποιημένη την Τουρκία και να ελέγχουν τη Μέση Ανατολή μετά από την πανωλεθρία του Σουέζ.
α´
Όπως το τηλέφωνο και το αεροπλάνο αφαίρεσαν μεγάλο μέρος της διαπραγματευτικής ισχύος από τα χέρια των επαγγελματιών διπλωματών, έτσι και η πληροφοριακή έκρηξη και η υπερβολική χρήση των υπολογιστών τείνουν να αφαιρούν το ανθρώπινο στοιχείο από την τέχνη της διαπραγμάτευσης, καθώς μειώνουν την άμεση επαφή. Η κυρια συνέπεια ήταν η τεχνητή αύξηση της ταχύτητας με την οποία λειτουργούν οι σχεδιαστές της πολιτικής. Αυτή η ταχύτητα, σε συνδυασμό με την υπερφόρτωση πληροφοριών, μπορεί να διαχωρίσει μια πολιτική από τα ίδια της τα θεμέλια ώστε αυτή να αποκτήσει τη δική της προγραμματισμένη ορμή όπου, παραδόξως στο όνομα της επικοινωνίας, τα e-mails υποκαθιστούν -ανεπαρκώς- τις συναντήσεις πρόσωπο με πρόσωπο. Από τη στιγμή που έχει αποφασιστεί μια πολιτική τείνει να χάνει το ανθρώπινο στοιχείο της και δεν μπορεί να τροποποιηθεί ή να αντιστραφεί εύκολα.
Έτσι, η παράνομη επίθεση στο Ιράκ προχώρησε με ορμή τυφλού ελέφαντα παρά τη δικαιολογημένη κριτική και τις προειδοποιήσεις πολλών αναλυτών και παρατηρητών, συμπεριλαμβανομένων των προφητειών ότι έτσι θα αποσταθεροποιηθεί περισσότερο η πιο επικίνδυνη περιοχή του κόσμου. Η ανάγκη «να κερδίσουμε καρδιές και μυαλά», τα «ανθρώπινα δικαιώματα», η «ελευθερία», η «δημοκρατία», ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» και η «αυτοάμυνα» κυριάρχησαν έναντι των ανθρώπινων λεπτοτήτων της διπλωματίας... Επιπλέον, ζούμε μια χυδαία συνθηματοποίηση των διεθνών σχέσεων όπου το «να κερδίσουμε καρδιές και μυαλά» σημαίνει να κάνουμε επίθεση σε ανθρώπους.
β´
Από τότε που πάτησε το πόδι του στην Κύπρο ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος, το νησί έγινε ένα όργανο ανταγωνιστικών δυνάμεων σε μια εύφλεκτη περιοχή, ενώ γινόταν όλο και πιο σημαντικό καθώς νέες δυνάμεις αναδύονταν και δοκίμαζαν τις δυνάμεις τους. Από επίκεντρο της διαμάχης Βενετών-Οθωμανών έγινε μια περιοχή αγγλο-γαλλικής και ακολούθως αγγλο-ρωσικής διαμάχης για τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου. Σε μικρότερη κλίμακα, η Μεθώνη της νότιας Πελοποννήσου υπέφερε εξ αιτίας εξωτερικών στρατηγικών φιλοδοξιών (όπως γενικά η Ελλάδα και το μεγαλύτερο μέρος των Βαλκανίων) και οι κάτοικοι της υπέστησαν κατά καιρούς διάφορες σφαγές στα χέρια των Οθωμανών, που προσπαθούσαν να αποσπάσουν το φρούριο τους από τη Βενετία.
Τουλάχιστον από την εποχή των Ναπολεόντειων Πολέμων, παρόμοιες δυνάμεις ανταγωνίζονται γύρω από την Κύπρο. Οι Βρετανοί απέκτησαν το πάνω χέρι στη Μεσόγειο και προσπάθησαν να ανακόψουν τη ρωσική επιρροή υποστηρίζωντας την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εξάλλου, μετά από το Β'Παγκόσμιο Πόλεμο προστέθηκαν οι ΗΠΑ, ενώ ένα εκ νέου επινοημένο Ισραήλ εδραίωνε τη θέση του. Σε αυτό το κοκτέιλ δυνάμεων μπορούμε να προσθέσουμε τώρα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και η δύναμη της είναι μάλλον οικονομική παρά στρατιωτική. Επίσης, καθώς δεν διαθέτει καμία άξια λόγου κοινή εξωτερική πολιτική, η ΕΕ είναι διαιρεμένη ανάμεσα σε όσους κλίνουν προς τη γραμμή Βρετανίας-ΗΠΑ-Ισραήλ στη Μέση Ανατολή (κυρίως τους πρώην δορυφόρους της ΕΣΣΔ) και όσους έχουν μια περισσότερο φιλοευρωπαϊκή τάση και βρίσκονται πιο κοντά στη Ρωσία. Η λήξη του Ψυχρού Πολέμου -ή τουλάχιστον της κάπως τεχνητής και διογκωμένης ιδεολογικής διαίρεσης- άφησε ένα πνευματικό κενό όσον αφορά στην αποτελεσματική εξήγηση του τι ακριβώς είναι ή έχει γίνει το «διεθνές σύστημα», αν υπάρχει όντως ένα σαφώς καθορίσιμο σύστημα και όχι μια μακραίωνη αμφιταλάντευση ανάμεσα σε χάος και τάξη.
Η Κύπρος παρουσιάζει μια έντονη αντίθεση έναντι των κρατών και κρατιδίων της Ανατολικής Ευρώπης μετά από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, από την άποψη ότι δεν πέρασε την επίπονη διαδικασία της προσαρμογής σε νέες επιρροές και συστήματα. Το νησί παρέμεινε διαιρεμένο όπως πάντα, μια διαίρεση η οποία, με την είσοδο χιλιάδων (παρανόμων) εποίκων γίνεται όλο και πιο σταθερή παρά τις δημόσιες σχέσεις των «διακοινωτικών διαπραγματέυσεων» και τις αποτυχημένες απόπειρες των ΗΠΑ και της Βρετανίας, όπως είναι το σχέδιο Ανάν, για να «τακτοποιήσουν το ζήτημα» σύμφωνα με το συμφέρον τους... Οι ΗΠΑ και η Βρετανία συνειδητοποίησαν ότι η επικείμενη είσοδος της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να προκαλέσει προβλήματα στις απόπειρες της Τουρκίας να ενταχθεί στην ΕΕ, στο κύρος ανυπόληπτων συνθηκών του 1960 (λόγω της ενδεχόμενης ασυμβατότητας τους προς τη νομοθεσία της ΕΕ) και στις προσπάθειες τους να εμποδίσουν την Κύπρο να γίνει πλήρες μέλος σε μια μελλοντική δομή ασφαλείας της ΕΕ'γι'αυτό το λόγο, στις 11 Νοεμβρίου του 2002 ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Κόφι Ανάν παρουσίασε στον κόσμο ένα σχέδιο το οποίο περιέγραψε ως μια «βάση συμφωνίας για συνολική διευθέτηση»... η Τουρκία, η Βρετανία και οι ΗΠΑ είδαν με οργή την Κύπρο να εντάσσεται στην ΕΕ ως κατεχόμενο κράτος με το κοινοτικό κεκτημένο να μην εφαρμόζεται ακόμα στην κατεχόμενη Κύπρο... ένας από τους κυρίους στόχους του σχεδίου ήταν να χρησιμοποιηθεί η Κύπρος ως εργαλείο για να διευκολυνθεί η είσοδος της Τουρκίας στην ΕΕ.
Αν η μη κατεχόμενη Κύπρος συνεχίσει να ακολουθεί την αυστηρά νόμιμη οδό του ΟΗΕ και της ΕΕ, είναι δύσκολο να φανταστούμε μια επίθεση της Τουρκίας στην Κύπρο, ιδιαίτερα εφόσον η θέση της Ρωσίας στην Ανατολική Μεσόγειο συνεχίζει να ενισχύεται και εφόσον μια επίθεση θα κατέστρεφε τις σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ και θα έφερνε σε δύσκολη θέση τη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Ένας παράγοντας που θα μπορούσε να διαταράξει την ασταθή ισορροπία θα ήταν μια απόπειρα αποσταθεροποίησης της ελεύθερης Κύπρου με στόχο να γίνει τελικά, για παράδειγμα, δορυφόρος των ΗΠΑ...
γ´
Στην Ελλάδα υπάρχει μια μικρή αλλά ισχυρή ομάδα πολιτικών και ακαδημαϊκών που φαίνεται ότι βοηθούν διακριτικά τη βρετανική και την αμερικανική πολιτική. Είναι περιττό να πούμε ότι αυτή η ομάδα, η οποία συχνά λειτουργεί υπό την ομπρέλα του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ), μέσω συνεδρίων και άρθρων, υποστήριξε διακριτικά το Σχέδιο Ανάν. Μάλιστα, σε ένα άρθρο του στην Athens News, ο Μ. Δραγούμης ζήτησε από το ΑΚΕΛ να συμβάλλει στην εφαρμογή αυτής της απόφασης.
Ενώ στα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του νεότερου ελληνικού κράτους τα κύρια πολιτικά κόμματα ήταν απροκάλυπτα το Αγγλικό, το Γαλλικό και το Ρωσικό (με Βαυαρό μονάρχη), σήμερα, αν και με πιο λεπτή μορφή, οι κύριες εξωτερικές δυνάμεις είναι η αγγλο-αμερικανική, η ευρωπαϊκή και η ρωσική, με μια κάποια συνεργασία μεταξύ των δύο τελευταίων. Έτσι όσοι ανήκουν στην πρώτη κάνουν ό,τι μπορούν ώστε να μειώνουν τη σημασία των διαφωνιών ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση από τη μια πλευρά και την τουρκική, τη βρετανική και την αμερικανική από την άλλη. Ένα παράδειγμα είναι ένα πρόσφατο μη ακαδημαϊκό βιβλίο του Θ. Βερέμη, το οποίο μετέφρασε ο Δραγούμης και εκδόθηκε από την Athens News, με τίτλο Έλληνες και Τούρκοι στον Πόλεμο και στην Ειρήνη. Το βιβλίο καταβάλλει πολλές προσπάθειες για να μην ενοχλήσει τους Βρετανούς παραλείποντας: τον ελληνικό πόλεμο της ανεξαρτησίας σε όλες τις όψεις του (όπου ο ρόλος της Βρετανίας ήταν αμφιλεγόμενος), περιλαμβάνοντας ωστόσο μια λεπτομερή παρουσίαση της προέλευσης της σύγχρονης Τουρκίας'τον ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο (όπου και πάλι, όπως είδαμε, ο ρόλος της Βρετανίας είναι αμφιλεγόμενος)'τη μελετημένη διαίρεση της Κύπρου από τη Βρετανία'το ρόλο της Βρετανίας στο αδιέξοδο του 1963'τη συμφωνία μεταξύ Βρετανίας και ΗΠΑ ώστε να μην αντισταθούν σε μια ενδεχόμενη τουρκική εισβολή το 1963-64'την υποταγή της Βρετανίας στον Κίσσινγκερ το 1974 και την επιθυμία της Βρετανίας να εγκαταλείψει τις βάσεις της στην Κύπρο το 1973-74...
Η Τουρκία ήταν -και είναι- πλήρως αντίθετη σε κάθε στρατιωτική δραστηριότητα και σχεδιασμό της ΕΕ στο κατώφλι της η οποία θα περιλαμβάνει την Κύπρο και την Ελλάδα. Η Βρετανία και οι ΗΠΑ επιθυμούν να διατηρήσουν τον έλεγχο τους στην Κύπρο και την Ανατολική Μεσόγειο. Έτσι, συνεχίζουν να υποστηρίζουν τις συμφωνίες του 1960, τις οποίες επέβαλαν τόσο απερίσκεπτα ο τότε Έλληνας πρωθυπουργός Κ.Καραμανλής, ο Τούρκος ομόλογος του και οι Βρετανοί, ενώ ο λαός της Κύπρου μπόρεσε να τους ρίξει μια ματιά της τελευταίας στιγμής. Δεν είναι παράξενο που η ελληνική κυβέρνηση εξακολουθεί να αρνείται να δημοσιοποιήσει τα έγγραφα για την Κύπρο, καθώς φοβάται κάποιους ενοχλητικούς σκελετούς.
Προς το παρόν η Κύπρος βρίσκεται σε μια θολή, μεταβατική νομική κατάσταση: μεγάλο μέρος του πακέτου του 1960 είναι ασύμβατο προς το δίκαιο του Ο.Η.Ε και της Ε.Ε, εξ ου και η «νοοτροπία του Σχεδίου Αννάν», το οποίο θα είχε περιορίσει τα δικαιώματα της Κύπρου όσον αφορά στην σχέση ασφαλείας της με την Ε.Ε. Καθώς αυξάνεται η αγγλο-αμερικανική πίεση για συμμετοχή της Τουρκίας στην Ε.Ε, αυξάνεται και η πίεση στην Κύπρο, ώστε η Ε.Ε να υποχρεωθεί να αποδεχτεί τη παρουσία της Τουρκίας στην Κύπρο και να εμποδίσει μια μελλοντική ευρωπαϊκή άμυνα δίχως τη συμμετοχή της Τουρκίας. Αναμφίβολα η κατάσταση θα καταλήξει κάπου πριν το 2015... Επομένως πολλά εξαρτώνται από το πόσο μακριά θα είναι έτοιμη να φτάσει η Ε.Ε για να επιτρέψει στην Κύπρο να γίνει πλήρες και κυρίαρχο μέλος... Πέρα από τον παράγοντα της ΕΕ, ο ρωσικός παράγοντας θα είναι ζωτικής σημασίας τα επόμενα χρόνια, καθώς οι ΗΠΑ και ο στρατιωτικός υπάλληλος τους, η Βρετανία, θα προσπαθούν να εμποδίσουν την αύξηση της ρωσικής επιρροής στην Ανατολική Μεσόγειο. Από αυτή την άποψη η Κύπρος παίζει σημαντικό ρόλο, ιδίως εφόσον η Ρωσία προτιμά μια ευρωπαϊκή λύση από μια αγγλο-σαξονική λύση μέσω του ΝΑΤΟ. Όπως στη δεκαετία του 1820 η ρωσική ισχύς ανάγκασε τη Βρετανία να αναμιχθεί στην ελληνική ανεξαρτησία, έτσι και σήμερα η Ρωσία μπορεί, με την πιθανή στήριξη της ΕΕ, να προσφέρει εγγυήσεις ασφάλειας στην Κύπρο που θα καταστήσουν διεθνή ενόχληση τις βρετανικές βάσεις και την τουρκική κατοχή.
Επίλογος
Παρά τις διαμαρτυρίες ότι ο Ψυχρός Πόλεμος έχει λήξει, οι ΗΠΑ και η Βρετανία δεν είχαν ποτέ άλλη πρόθεση από το να ανεμίσουν τη σημαία της νίκης διευρύνοντας το ΝΑΤΟ. Η Ρωσία επιστρέφει στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό το βλέπουμε όταν υποστηρίζει την άποψη της Σέρβίας ότι το Κόσοβο δεν πρέπει να αποκτήσει ανεξαρτησία και όταν αντιτίθεται στο «Σχέδιο Ανάν». Είναι απίθανο η Ρωσία να ευνοήσει κάποια λύση που θα ευνοεί το ΝΑΤΟ και θα μπορούσε κάλλιστα να επιδιώξει μια βάση στην Κύπρο. Αυτό φυσικά θα έφερνε σε δύσκολη θέση την Ελλάδα, που είναι μέλος του ΝΑΤΟ, εφόσον η βρετανική και η αμερικανική κυβέρνηση πιθανότατα θα παρέβλεπαν τις απειλές της Τουρκίας και τις αξιώσεις της σε ελληνικά νησιά. Όπως και να 'χει, η ρωσική επιρροή έχει αυξηθεί και χάρη στον αγωγό πετρελαίου Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη που προωθείται από τη Ρωσία και ο οποίος έχει δώσει στην Ελλάδα περισσότερη ισχύ όσον αφορά την ενέργεια [2011 το κείμενο].
Τα πράγματα δεν επαναλαμβάνονται ποτέ ακριβώς όπως συνέβησαν πριν'όμως υπάρχει ένας γεωιστορικός δεσμός ανάμεσα στο σήμερα, στην υπόθεση του Δον Πατσίφικο (η οποία έστρεψε την Ελλάδα στη Ρωσία), τον Πόλεμο της Κριμαίας και τη Μεγάλη Ανατολική Κρίση, όταν η Βρετανία απέκτησε την Κύπρο. Στο πλαίσιο των γενικών ανθρωπίνων χαρακτηριστικών και της εθνικής συνείδησης η Ρωσία έπαιξε τον πιο αποφασιστικό ρόλο στην ελληνική ανεξαρτησία από την οθωμανική κατοχή, παρά τις προσπάθειες της Βρετανίας να την εμποδίσει...
Το τρέχον κλίμα σύγχυσης δεν ευνοεί την επανένωση της Κύπρου, καθώς υπάρχουν υπερβολικά πολλοί αντιμαχόμενοι παίκτες. Είναι πολύ εύκολο για τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και την Τουρκία να ισχυριστούν ότι το πλοίο της Κύπρου δεν πρέπει να ταρακουνηθεί στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» και ότι οι βρετανικές βάσεις και οι 40.000 στρατιώτες της τουρκικής κατοχικής δύναμης είναι αναγκαία μέσα ώστε να διατηρηθεί η σταθερότητα στη Μέση Ανατολή και να προειδοποιηθεί η Συρία να μην σηκώσει το κεφάλι της, ιδίως ενώ βρίσκεται σε κρίση ο γειτονικός Λίβανος. Ο κύριος πραγματικός λόγος του για τον οποίο διατηρούνται η τουρκική κατοχή και η διαίρεση του νησιού είναι αυτός που αναφέρεται λιγότερο συχνά: ο αταβιστικός φόβος για τη Ρωσία...
Η Κύπρος δείχνει πως μια απάνθρωπή και μηχανιστική γεωπολιτική προσέγγιση που αποδίδει έμφαση στα κρατικά συμφέροντα, τους εμπορικούς δρόμους και τους αγωγούς πετρελαίου και αερίου οδηγεί σε μια ψυχρή στρατιωτική λογική, στο υπόβαθρο της οποίας κρύβονται η απληστία, η φιλοδοξία, η υπερηφάνεια και, πάνω απ'όλα ο φόβος. Ένα παράδειγμα είναι η Κύπρος, θύμα και όμηρος των συμπεγμάτων εξωτερικών δυνάμεων που πηγάζουν από τη γεωπολιτική πολιτική ισχύος, ένα παράδειγμα το οποίο μπορούμε να κατανοήσουμε σωστά μόνο μέσω της μελέτης της ιστορίας και της συνειδητοποίησης ότι η περηφάνεια, η προκατάληψη, η απληστία, ο φόβος και η φιλοδοξία αποτελούν σταθερά και αναλλοίωτα χαρακτηριστικά από τα οποία δεν μπορούμε να απαλλαγούμε με καμία σουρεαλιστική θεωρία.
William Mallinson
Βρετανός πρώην διπλωμάτης
Πικρές Ελιές, Διπλωματία, η σύγκρουση των θεωριών και η σύγχρονη Κύπρος
Βρετανός πρώην διπλωμάτης
Πικρές Ελιές, Διπλωματία, η σύγκρουση των θεωριών και η σύγχρονη Κύπρος
.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική