Καντιανισμός, δημοσιότητα, διπλωματία και η μεταστροφή του προσηλυτισμού σε καταδίκη.

Ενώ ο Μακιαβελικός απομακρύνεται από τη Γκροτιανή σύνθεση αποκομίζοντας τα φυσικά στοιχεία, ο Καντιανός κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση με τα ηθικά. Η θέση του Καντιανού είναι ίσως πιο δύσκολο να περιγραφεί από τις άλλες δύο, επειδή ο Καντιανός δεν αποδέχεται τη διπλωματία χωρίς διαμαρτυρίες. Η θέση του φαίνεται πιο αποσπασματική από τις δύο άλλες, σαν να επρόκειτο για ασύνδετες διαμαρτυρίες κατά της επικρατούσας άποψης, μπορεί όμως αυτό να είναι μια οφθαλμαπάτη από την οποία υποφέρουν οι πολιτικά εκλεπτυσμένοι.

Διότι η ηθική αυτή θέση του Καντιανού στο σύνολο της, δεν είναι η φιλοσοφία του πολιτικού ή του διπλωμάτη, αλλά η φιλοσοφία του ιδιώτη ή του φιλόσοφου της πολυθρόνας (Cobden). Ελάχιστοι από εκείνους που είχαν πρακτική εμπειρία στις διεθνείς σχέσεις και τη διπλωματία υπήρξαν Καντιανοί ή παρέμειναν Καντιανοί.

Οι επαναστατικοί Καντιανοί τείνουν να ενστερνίζονται το Μακιαβελισμό ή, για να είμαστε πιο μετριοπαθείς, το Γκροτιανισμό (ο Khrushchev πιθανόν αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα). Εξελικτικοί Καντιανοί στην εξουσία υπήρξαν ελάχιστοι (τέτοια παραδείγματα ήταν ο Wilson και ο Eisenhower).

Όπως συμβαίνει και με τα άλλα ρεύματα σκέψης, μπορεί κανείς να κάνει διάκριση μεταξύ των αντικειμενικών προϋποθέσεων της διπλωματίας και των αρχών που πρέπει να ακολουθούνται σε αυτές τις συνθήκες. Οι Γκροτιανές αντικειμενικές προϋποθέσεις είναι οι ίσοι όροι (η υλική αντικειμενική προϋπόθεση) και η αμοιβαία εμπιστοσύνη (η ηθική αντικειμενική προϋπόθεση). Οι αντίστοιχες Μακιαβελικές είναι η πολιτική αλλαγή (η υλική) και ο τρόμος και η απληστία (η ηθική αντικειμενική προϋπόθεση).

Αν και εκ πρώτης όψεως φαίνεται παράδοξο, μπορεί να κανείς να αντιπαραβάλει με αυτές τις προϋποθέσεις τις Καντιανές αντικειμενικές προϋποθέσεις: τη μείωση της έντασης και την ειλικρινή διπλωματία... η Καντιανή θεώρηση δίνει έμφαση στους ηθικούς παράγοντες εις βάρος των υλικών. Πραγματικά, υποτιμά με τόση συνέπεια τους υλικούς παράγοντες που δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε ούτε ένα, προκειμένου να αποτελέσει αυτός επικεφαλίδα μιας υποδιαίρεσης της θεωρίας.

Ο Καντιανός πιστεύει ότι πρέπει να γίνει, και μπορεί να γίνει, κάτι για να μειωθεί η ένταση. Αν τον ρωτήσει κανείς τι πρέπει να γίνει, θα απαντήσει: μια χειρονομίακαλής θέλησης. Αυτή μπορεί να πάρει τη μορφή συλλογικής ή μεμονωμένης κίνησης...

Ο στόχος μιας τέτοιας κίνησης δεν είναι βέβαια η ασφάλεια, αλλά να δημιουργηθεί η ψυχολογική βελτίωση μιας ατμόσφαιρας με λιγότερη ένταση. Η Σοβιετική Ένωση κατέφευγε συνεχώς σε τέτοιου είδους προτάσεις (για παράδειγμα, από το 1947 επανέρχεται περιοδικά με προτάσεις για άμεση σύμβαση για την απαγόρευση και την καταστροφή όλων των ατομικών όπλων'από το 1948 προτείνει τη μείωση κατά το ένα τρίτο των ενόπλων δυνάμεων όλων των κρατών'από το 1956, την άμεση παύση των πυρηνικών δοκιμών και από το 1959, τον καθολικό αφοπλισμό). Αν και οι προτάσεις αυτές είναι προπαγανδιστικά τεχνάσματα και συνδέονται προσεκτικά με τη ρεαλιστική εκτίμηση των αμυντικών ή επιθετικών αναγκών της Ρωσίας, φαίνονται ωστόσο να απορρέουν από αυτή τη θεμελιώδη Καντιανή πεποίθηση ότι οι διεθνείς εντάσεις αποτελούν ένα παράλογο εμπόδιο στην ολοκλήρωση των δυνατοτήτων του ανθρώπου και πρέπει να μειωθούν. Με άλλα λόγια, οι προτάσεις αυτές είναι «ειλικρινείς».

Θα μπορούσε επίσης κανείς να κάνει μια μεμονωμένη ή μονομερή ενέργεια, ως συμβολή στη συλλογική χειρονομία. Κάτι τέτοιο είναι το αντίθετο της σχολαστικής νομικιστικής Γκροτιανής αξίωσης ότι η άλλη πλευρά πρέπει να κάνει πρώτη μια κίνηση για να αποδείξει την ειλικρίνεια της και την ετοιμότητα της να διαπραγματευτεί. Αυτό προσπάθησε, για παράδειγμα, να κάνει κατά τις προεδρικές εκλογές του 1956 ο Stevenson, όταν πρότεινε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έπρεπε να αναστείλουν τις πυρηνικές δοκιμές, μια πρόταση που συνάντησε τη λαϊκή κατακραυγή και απέχθεια, καθώς θεωρήθηκε ότι αποδείκνυε την ανικανότητα του να αναλάβει πολιτικές ευθύνες. Έτσι, το 1957, η Σοβιετική Ένωση είχε το τακτικό πλεονέκτημα να αναστείλει πρώτη τις δικές της δοκιμές...

Η αρχή της φανερής διπλωματίας στην πραγματικότητα επινοήθηκε ή ανακαλύφθηκε από τον ίδιο τον Kant και στοιχειοθετείται στο έργο του Perpetual Peace, το οποίο κλείνει με δύο μεγάλα παραρτήματα, που είναι τα πιο βαθυστόχαστα μέρη του συγγράμματος. Το πρώτο είναι το «Περί της Ασυμφωνίας μεταξύ της Ηθικής και της Πολιτικής με την Αιώνια Ειρήνη», μια υπερ-Χομπεσιανή ανάλυση της πραγματικής διεθνούς πολιτικής. Το δεύτερο είναι το «Περί της Συμφωνίας μεταξύ της Πολιτικής και της Ηθικής σύμφωνα με την Υπερβατική Ιδέα του Δημοσίου Δικαιώματος του Δικαίου» (η ακατάληπτη Καντιανή γλώσσα περί «ιδανικών καταστάσεων», ή «στη θεωρία» ή «υπερβατικά» τα οποία προκύπτουν αυταπόδεικτα ή δεν χρήζουν εμπειρικής διερεύνησης). Στο σημείο αυτό ο Kant προτείνει με ποιον τρόπο πρέπει να εναρμονιστούν η πολιτική και η ηθική. Ο Kant υποστηρίζει ότι το δημόσιο δικαίωμα (που σημαίνει ιδεώδες δίκαιο ή δικαιοσύνη) έχει αφενός ύλη ή περιεχόμενο και αφετέρου μορφή, και εξισώνει τη μορφή του με τη δημοσιότητα: «χωρίς δημοσιότητα δεν μπορεί να υπάρξει δικαιοσύνη, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι η μόνη άξια να καταστεί δημόσια». Έτσι, η δημοσιότητα γίνεται ένα κριτήριο για το τι είναι δίκαιο και ο Kant διατυπώνει μια πρόταση την οποία ονομάζει «Η Υπερβατική Φόρμουλα του Δημοσίου Δικαίου»: «Όλες οι πράξεις που σχετίζονται με το δίκαιο των άλλων ανθρώπων αντιτίθεται στο σωστό και το δίκαιο, αν η αρχή που τις διέπει δεν επιτρέπει τη δημοσιότητα».

Δεδομένων των Καντιανών εκδοχών των αντικειμενικών προϋποθέσεων της μειωμένης έντασης και της φανερής διπλωματίας, θα μπορούσαμε, ίσως, να συνοψίσουμε την αρχή της Καντιανής διπλωματίας που αντιστοιχεί με το συμβιβασμό των συμφερόντων του Γκροτιανού και τη διαπραγμάτευση από θέση ισχύος του Μακιαβελικού, με τη φράση «ηθική πειθώ»... Η «ηθική πειθώ» επιχειρεί να καλλιεργήσει τη διεθνή κατανόηση. Αν μια διαπραγμάτευση δεν οδηγεί στα αναμενόμενα αποτελέσματα, τουλάχιστον οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να γνωρίζουν ο ένας τον άλλον και να συζητούν μεταξύ τους: «Όλοι οι λαοί του κόσμου θέλουν την ειρήνη τόσο πολύ που θα ήταν καλύτερο οι κυβερνήσεις να βγουν από τη μέση και να τους αφήσουν να την αποκτήσουν» είπε ο Eisenhower σε ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα στις 31 Αυγούστου του 1959. Αν χρησιμοποιήσουμε το ήμισυ του ποσού που σπαταλάται σε απαρχαιωμένους εξοπλισμούς για να εξηγήσουμε τη θέση μας στους λαούς που βρίσκονται πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, και για να διασφαλίσουμε στενότερη επαφή και πιο αμοιβαία κατανόηση, θα καθίστατο ίσως αδύνατο για έναν Κομμουνιστή εισβολέα να εξασφαλίσει την απαραίτητη για την έναρξη πολέμου, ελάχιστη υποστήριξη του κοινού.

Όμως, πως μπορούμε «εμείς» να το κάνουμε αυτό, αν όχι μέσω των κυβερνήσεων μας; Η απάντηση είναι ότι στην πραγματικότητα δεν θα το κάνουμε «εμείς», αλλά οι κυβερνήσεις μας θα το κάνουν για εμάς, επ'ονόματι μας. Στο σημείο αυτό η ηθική πειθώ μεταμορφώνεται από εξελικτικό σε επαναστατικό Καντιανισμό.

Ο πόθος των λαών να μιλήσουν σε λαούς πάνω από το κεφάλι των κυβερνήσεων τους αντικαθίσταται από την επιδεξιότητα των κυβερνήσεων να μιλούν απευθείας σε λαούς πάνω από το κεφάλι των κυβερνήσεων τους. Υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους γίνεται αυτό. Ένας τρόπος είναι η νέα διπλωματία.

...ο όρος «νέα διπλωματία» καθιερώθηκε στην Αγγλία προκειμένου να περιγράψει τη Μακιαβελική μέθοδο του Joseph Chamberlain. Ήταν το όνομα που έδιναν οι Φιλελεύθεροι στους χειρισμούς των διαπραγματεύσεων πριν από τον Πόλεμο της Νοτίου Αφρικής. Σκοπός της παλαιάς διπλωματίας ήταν η μυστικότητα, ενώ της νέας η δημοσιότητα... Η πρώτη καταγγελία αυτής της συμπεριφοράς αφορούσε την επιστολή που έστειλε ο Chamberlain στον Kruger το 1896, την οποία έδωσε στον Τύπο προτού φτάσει η επιστολή στην Πραιτώρια. Επρόκειτο για πρόσκληση να επισκεφτεί τη Βρετανία. Ο Jingoes το αποκάλεσε «έξοχη αλαζονεία»'οι ριζοσπάστες θεώρησαν την κίνηση αυτή προκλητική και ότι εμπόδισε τον Kruger να κάνει αποδεκτή τη πρόσκληση. Η τακτική του Chamberlain δεν περιοριζόταν στην αποικιακή διπλωματία. Την εισήγαγε και στις διεθνείς σχέσεις, θεωρώντας ότι δεν υπήρχαν πια περιθώρια για τα μυστήρια και την επιφυλακτικότητα της παραδοσιακής διπλωματίας. «Η δική μας κυβέρνηση είναι δημοκρατική'όλη μας η δύναμη πηγάζει από την εμπιστοσύνη του λαού και δεν μπορούμε να απολαμβάνουμε αυτή τη δύναμη ή αυτή την εμπιστοσύνη, αν δεν δείξουμε κι εμείς με τη σειρά μας εμπιστοσύνη».

Αν αυτό αποτελεί παράδειγμα γνήσιου Καντιανισμού ή αδίστακτου Μακιαβελισμού, εξαρτάται από το κατά πόσο θεωρείτε ότι ο Chamberlain ήταν απλά και μόνο ένας φωνακλάς παλιάνθρωπος ή ιδεαλιστής. Ήταν και τα δύο.

Παρ'όλα αυτά, η χρήση της «νέας διπλωματίας», με αυτή τη συγκεκριμένη έννοια της παραβίασης της μυστικότητας εμπιστευτικών διπλωματικών εγγράφων, γενικεύτηκε μετά το 1918, ιδιαίτερα στη Σοβιετική διπλωματία και τη διπλωματία του Hitler. Σκοπός της ήταν να ασκήσει εξωτερική πίεση στην κυβέρνηση με την οποία γίνονταν οι διαπραγματεύσεις, στην ίδια τη διαδικασία διαπραγμάτευσης'να της ασκηθεί η πίεση της δικής της κοινής γνώμης καθώς και η πίεση της κοινής γνώμης άλλων κρατών. Όπως ειπώθηκε κάποτε: «Η νέα μόδα στη διπλωματία είναι να διαρρέεις στον Τύπο το κείμενο του διεθνούς εγγράφου προτού σταλεί. Έτσι κερδίζεις χρόνο επιτρέποντας στον παραλήπτη να ενοχληθεί με το περιεχόμενο της επιστολής προτού καν τη λάβει» (Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι, όσον αφορά την πιο «ώριμη» Δυτική κοινή γνώμη, αυτή η τακτική είναι αναποτελεσματική).

Σε συνάρτηση με τη «νέα διπλωματία» είναι και η διπλωματία των διασκέψεων, η οποία μεγιστοποιεί τη δημοσιότητα και γενικεύει τα αποτελέσματα της προπαγάνδας... Η εμπρηστική προπαγάνδα είναι ένας άλλος τρόπος για να κάνεις έκκληση απευθείας στους λαούς πάνω από το κεφάλι των κυβερνήσεων τους. Είναι πιθανόν ότι όλες αυτές οι μορφές ηθικής πειθούς, όλες αυτού του είδους οι εκκλήσεις να αποτελούν παροτρύνσεις για τη δημιουργία δυσαρέσκειας ή ακόμη και για εξέγερση εναντίον της κυβέρνησης... Οι υποκινητές σε ένα ήσυχο και ασφαλές στούντιο μπορούν σήμερα να παροτρύνουν ανθρώπους που βρίσκονται σε κάποια άλλη ήπειρο να διαπράξουν φόνο, εμπρησμό ή να εξεγερθούν...

Στο σημείο αυτό οι μεταμορφώσεις της ηθικής πειθούς θα μπορούσαν να θεωρηθούν πλήρεις'μετατράπηκαν σε μέσα ιδεολογικού καταναγκασμού ή σε δογματικό πόλεμο. Αυτό δείχνει με χαρακτηριστικό τρόπο την ανθεκτικότητα και τον ευμετάβλητο χαρακτήρα του Καντιανισμού, την ικανότητα μεταμόρφωσης και αλλαγής όλων των μεσσιανικών, χιλιαστικών και ουτοπικών πιστεύω.

Στην καρδιά του Καντιανισμού, πέρα από τις φιλοσοφικές, «πεφωτισμένες», ορθολογικές του εκφάνσεις, όπως αυτές εμφανίζονται στον Benthamή τον Bertrand Russell, βρίσκεται ένα θρησκευτικό στοιχείο.

Βρίσκεται η επιθυμία να προσηλυτίσει τον κόσμο, να σώσει την ανθρωπότητα από τα δεινά που θα ακολουθήσουν. Ωστόσο, η υπέρτατη δοκιμασία στην οποία μπορεί να υποβληθεί αυτό το θρησκευτικό αίσθημα είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιδρά σε μια κατάσταση στην οποία είναι σαφές ότι η πλειονότητα της ανθρωπότητας δεν δέχεται πεισματικά να προσηλυτιστεί. Στο σημείο αυτό το θρησκευτικό συναίσθημα εύκολα μεταστρέφεται και από πόθος για τον προσηλυτισμό του κόσμου μετατρέπεται σε ορμέμφυτη τάση για την καταδίκη του. Αυτό ήταν αλήθεια, ιδιαίτερα για τη Χριστιανοσύνη. Αποτελεί τη ρίζα της επαναστατικής ιδεολογικής διαίρεσης του κόσμου από τον Καντιανό σε σωσμένους και σε καταδικασμένους, σε ορθόδοξους και αιρετικούς, σε ενάρετους και διεφθαρμένους... Εξηγεί, επίσης, και τη διπλωματική αρχή ότι «Εκείνος που δεν είναι με το μέρος μας είναι εναντίον μας». Αυτό είναι ένα Σταλινικό αξίωμα, αλλά και ένα αξίωμα του Μακαρθισμού: δεν είσαι υπέρ της Αμερικής, αν δεν είσαι έντονα κατά της Ρωσίας.

(1913–1972)

.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική