Περί Ψυχής ― μέρος α΄.

Επειδή θεωρούμε πως η γνώση είναι από τα όμορφα και πολύτιμα πράγματα, και μάλιστα η μια περισσότερο από την άλλη, είτε για την ακρίβειά της, είτε γιατί είναι γνώση ανώτερων και θαυμαστότερων πραγμάτων, Θα μπορούσαμε εύλογα, και για τους δύο αυτούς λόγους, την έρευνα για την ψυχή να την τοποθετήσουμε μεταξύ των πρώτων. Φαίνεται μάλιστα πως, γενικά στην αναζήτηση της αλήθειας, η γνώση της ψυχής συμβάλλει σημαντικά, και κυρίως στην έρευνα της φύσης· γιατί είναι κάτι σαν αρχή των όντων που έχουν ζωή. Έτσι, λοιπόν, επιζητούμε να μελετήσουμε και να γνωρίσουμε τη φύση και την ουσία της ψυχής, και, μετά, όσες ιδιότητες συμβαίνει να έχει από τις όποιες, άλλες φαίνεται να είναι πάθη της ψυχής και άλλες, μέσω εκείνης, να υπάρχουν και στα ζώα...

Και πρέπει, επίσης, να εξετάσουμε αν έχει μέρη ή αν είναι αμερής, κι αν όλες οι ψυχές ανήκουν στο ίδιο είδος ή όχι· κι αν δεν ανήκουν στο ίδιο είδος, αν, τότε διαφέρουν στο είδος ή το γένος. Γιατί, αυτοί που τώρα μιλούν και ερευνούν σχετικά με την ψυχή, φαίνεται πως εξετάζουν μόνο την ανθρώπινη. Πρέπει, επιπλέον, να προσέξουμε μη μας διαφύγη, αν ο ορισμός για την ψυχή είναι ένας, όπως είναι για το ζώο, ή για κάθε είδος διαφορετικός· όπως παραδείγματος χάρη, για το άλογο, το σκύλο, τον άνθρωπο, το θεό...

Δυσκολία, όμως, έχουμε και σχετικά με τα πάθη της ψυχής· για το αν, δηλαδή, είναι όλα κοινά και ανήκουν στο ον που περιέχει την ψυχή, ή υπάρχει και κάποιο πού ανήκει στην ίδια την ψυχή· αυτό, βεβαίως, είναι απαραίτητο να το συλλάβουμε αλλά δεν είναι εύκολο. Και φαίνεται ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, η ψυχή, δίχως το σώμα, ούτε πάσχει ούτε προκαλεί κανένα πάθος· δεν οργίζεται, για παράδειγμα, ούτε δείχνει θάρρος, ούτε επιθυμεί, και γενικά δεν αισθάνεται. Κατεξοχήν η νόηση, όμως, φαίνεται πως ανήκει στην ψυχή· αλλά αν και η νόηση είναι κάποιο είδος φαντασίας, ή τουλάχιστον δεν υπάρχει χωρίς τη φαντασία, δε θα μπορούσε ούτε αυτή να υπάρχει χωρίς το σώμα. Αν, λοιπόν, κάποια από τις λειτουργίες ή τα πάθη της ψυχής τής ανήκει, η ψυχή θα μπορούσε να υπάρχει ξέχωρα από το σώμα· αν, όμως, τίποτα δεν της ανήκει, δεν μπορεί να υπάρχει χωριστά... 

Φαίνεται έτσι πως, και τα πάθη της ψυχής, όλα συνδέονται με κάποιο σώμα· το θάρρος, η πραότητα, ο φόβος, ο οίκτος, η τόλμη, επίσης η χαρά και η αγάπη και το μίσος· γιατί, όταν εμφανίζονται αυτά, πάσχει και το σώμα με κάποιον τρόπο. Και σημάδι για αυτό είναι ότι, κάποτε, παρόλο που ενσκήπτουν ισχυρά και ζωηρά πάθη, καθόλου δεν ακολουθεί παροξυσμός ή φόβος, ενώ, άλλες φορές, ασήμαντες και αμυδρές αιτίες αρκούν για να προκαλέσουν κίνηση - όταν το σώμα ήδη βρίσκεται σε διέγερση, και είναι στην ίδια κατάσταση, που βρίσκεται ακριβώς όταν οργίζεται. Ακόμη περισσότερο, όμως, είναι φανερό το εξής: ενώ δεν συμβαίνει τίποτε φοβερό, οι άνθρωποι δοκιμάζουν τα πάθη εκείνου που φοβάται. Κι αν έτσι έχει το πράγμα, είναι φανερό πως τα πάθη είναι μορφές που πραγματώνονται μέσα στην ύλη· ώστε οι ορισμοί τους έχουν ως εξής: η οργή, για παράδειγμα, είναι κάποια κίνηση συγκεκριμένου σώματος, ή μέρους ή ικανότητας του σώματος, που έχει μία ορισμένη αιτία κι έναν ορισμένο σκοπό. Και γι'αυτό, ήδη, η έρευνα για την ψυχή, για ολόκληρη την ψυχή, ή για τη συγκεκριμένη πλευρά της, είναι έργο του φυσικού φιλοσόφου.

Ο φυσικός και ο διαλεκτικός φιλόσοφος, όμως, θα όριζαν διαφορετικά καθένα από αυτά τα πάθη· τι είναι λόγου χάρη η οργή. Γιατί, ο τελευταίος θα έλεγε ότι πρόκειται για την επιθυμία να προκαλέσεις λύπη σ'αυτόν που σε λύπησε, ή κάτι παρόμοιο, ενώ ο πρώτος πως είναι ο βρασμός του αίματος και της θερμότητας γύρω από την καρδιά.

 

Από αυτούς, λοιπόν, ο ένας αποδίδει την ύλη, και ο άλλος τη μορφή και την έννοια. 

Γιατί η έννοια είναι η μορφή του πράγματος· αλλά, αν είναι να υπάρχει, πρέπει να υπάρχει σε συγκεκριμένη ύλη. Έτσι, ακριβώς, η έννοια του σπιτιού είναι η εξής: ένα κάλυμμα που εμποδίζει τη φθορά από ανέμους και βροχές και καύσωνες. Άλλος, όμως, θα ισχυριστεί ότι πρόκειται για πέτρες και τούβλα και ξύλα, ενώ κάποιος άλλος θα πει ότι είναι η μορφή που πραγματώνεται μέσα σε αυτά τα υλικά, για ορισμένους σκοπούς. 

Ποιος από αυτούς, λοιπόν, είναι ο φυσικός φιλόσοφος; 

Εκείνος που έχει να κάνει με την ύλη, και αγνοεί τη μορφή, ή αυτός που ασχολείται μόνο με τη μορφή; Ή, μάλλον, εκείνος που για τον ορισμό παίρνει υπόψη του και τα δύο; Και από τους άλλους δύο, τι είναι ο καθένας;

Ή μήπως, τελικά, είναι σίγουρο πως δεν υπάρχει κάποιος που ασχολείται με τις ιδιότητες της ύλης που δεν ξεχωρίζουν από αυτή, θεωρώντας τες ξέχωρες· αλλά είναι ο φυσικός που καταγίνεται με όλες τις λειτουργίες και τα πάθη ενός ορισμένου σώματος και μιας συγκεκριμένης ύλης· ενώ, με όσα δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο, ασχολείται άλλος, και για κάποια υπάρχει τεχνίτης, για παράδειγμα ξυλουργός ή γιατρός· ενώ με αυτά που, αφενός, δεν ξεχωρίζουν από την ύλη, και, αφετέρου, δε θεωρούνται ιδιότητες ενός συγκεκριμένου σώματος, αλλά είναι αποτέλεσμα αφαίρεσης, ασχολείται ο μαθηματικός· και με όσα θεωρούνται εντελώς ξέχωρα από την ύλη, ασχολείται ο πρώτος φιλόσοφος;

Αριστοτέλης

Διαβάστε περισσότερα Σπουδαία Αποσπάσματα από τον Αριστοτέλη, είτε από βιβλία διαφόρων προσώπων ή και από κινηματογραφικές επιλογές του 21ου αιώνα.