Άραγε «υπερβαίνει» ο άνθρωπος μέσω της τεχνολογίας το έδαφος, τη γεωγραφία, τον χώρο;

Το κείμενο αποτελεί πρόχειρο και ανολοκλήρωτο τμήμα ευρύτερου προβληματισμού και δημοσιεύεται στην παρούσα μορφή του λόγω έλλειψης χρόνου. 

~

Κυριαρχεί η αντίληψη πως μέσω της τεχνολογικής ανάπτυξης συντελείται μια «υπέρβαση» της γεωγραφίας, του εδάφους κ.λπ. Η αντίληψη αυτή εμπεριέχει ψήγματα αλήθειας που, ως συνήθως, στρεβλώνονται και γιγαντώνονται, παραπλανώντας. Η τεχνολογία μεταβάλλει σχέσεις, αναμορφώνει, όμως δεν οδηγεί απαραίτητα σε «υπερβάσεις». Θα εξετάσω τρεις περιπτώσεις.

~ . ~

Η μετάβαση του ανθρώπου από τη γη και τη θάλασσα στον ουρανό, το άνοιγμά του στον αέρα, μέσω της εφεύρεσης των αεροπλάνων, επαναπροσδιόρισε τη σχέση εμπορίου-κρατών και τον κόσμο των μεγάλων δυνάμεων. 

Πριν από την ανάπτυξη της αεροπορικής ισχύος, η θάλασσα υπαγόρευε ποια κράτη ανέρχονταν στο επίπεδο των μεγάλων δυνάμεων ― κυρίως όσα είχαν εκτεταμένες ακτογραμμές: Ελλάδα, Ιταλία, Τουρκία, Αίγυπτος (ως τμήματα της Αιγυπτιακής,  Ρωμαϊκής και Οθωμανικής αυτοκρατορίας), το Ιράν (όταν είχε ακτές σε όσες θάλασσες έχουν σήμερα καμιά εικοσαριά κράτη), τα χαλιφατικά και κάποια μουσουλμανικά κράτη (που εκτείνονταν σχεδόν από τον Ατλαντικό και τη δυτική Μεσόγειο φτάνοντας μέχρι την οροσειρά Τιέν Σαν και τον Ινδικό Ωκεανό), η Ταϊλάνδη (Ayutthaya), οι αυτοκρατορίες της Ιβηρικής χερσονήσου, η Ινδονησία (Majapahit), η Βρετανία με την αυτοκρατορία της που κάλυπτε όλους τους μεγάλους Ωκεανούς, η Ιαπωνία, η Κίνα και διάφορα ινδικά βασίλεια. Ακόμη και περιοχές όπως η Νορβηγία και η Δανία ('Viking') κατάφεραν να βγουν από την ιστορική αφάνεια και ανυπαρξία. 

Όσα από τα προηγούμενα κράτη συνδύαζαν και το στοιχείο των μεγάλων ποταμώνείχαν μεγαλύτερη διάρκεια ή επαναληψιμότητα μέσα στον ιστορικό χρόνο.

Με την έλευση των αεροπλάνων, με το άνοιγμα του ανθρώπου στον ουρανό, υπήρξε μια μετατόπιση σε κράτη που κάλυπταν τεράστιες μάζες εδαφών σε σύγκριση με τις ακτογραμμές τους ή, για να το θέσουμε πιο σωστά, που διέθεταν καιτεράστιες εδαφικές μάζεςκαιεκτεταμένες ακτογραμμές, όπως οι Η.Π.Α, η Ρωσία, η Κίνα κ.λπ (αυτές οι χώρες είναι οι πληρέστερες σε πλανητική κλίμακα καθώς βρίσκονται στις πρώτες θέσεις τόσο από πλευράς μήκους ακτογραμμών όσο και από πλευράς έκτασης εδαφών). 

Σε εθνοκεντρική τοπική-περιφερειακή κλίμακα κάτι παρόμοιο ισχύει μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Η Ελλάδα διαθέτει από τις μεγαλύτερες σε μήκος ακτογραμμές στον πλανήτη, δίχως όμως μεγάλη εδαφική μάζα, ενώ η Τουρκία διαθέτει και μεγάλη εδαφική μάζα και εκτεταμένες ακτογραμμές (μικρότερες συγκριτικά με την Ελλάδα αλλά καθόλου ευκαταφρόνητες σε παγκόσμια κλίμακα. Ελλάδα και Τουρκία μαζί, δηλαδή ως σμικρυμένη Ρωμαϊκή και Οθωμανική αυτοκρατορία, ανεβαίνουν στις πρώτες θέσεις της παγκόσμιας κατάταξης). Υπό αυτή την έννοια, η εποχή του ουρανού αποτελεί συστημικό παράγοντα που ευνοεί την Τουρκία έναντι της Ελλάδας (όπως τις Η.Π.Α έναντι της Βρετανίας κ.ο.κ).

Η λεγόμενη Δύση, δηλαδή τα αγγλόφωνα κράτη + η Γαλλία, ή οι λεγόμενες φιλελεύθερες δυνάμεις, από κοινού διαθέτουν τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στον πλανήτη αλλά και τεράστιες εδαφικές μάζες (τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τρία από αυτά: Η.Π.Α, Καναδάς και Αυστραλία. Τα δύο τελευταία κράτη, η Αυστραλία και ο Καναδάς, διαθέτουν τα «στατικά» στοιχεία αλλά δεν διαθέτουν τα «δυναμικά» μεγέθη για να ανέλθουν στο επίπεδο μεγάλης δύναμης: π.χ πληθυσμό, πόλεις και επίπεδα αστικοποίησης, εμπορικό εκτόπισμα, βιομηχανική ισχύ, τεχνολογική παραγωγή κ.λπ. Ο Καναδάς είναι η χώρα με το μεγαλύτερο μήκος ακτογραμμών στον πλανήτη και η τέταρτη μεγαλύτερη από πλευράς εδαφών, όμως από πληθυσμιακής σκοπιάς βρίσκεται μόλις στην τριακοστή-όγδοη θέση). Ο μόνος συνδυασμός κρατών που μπορεί να σταθεί απέναντί τους, τόσο από απόψεως εδαφικής μάζας όσο και από πλευράς ακτογραμμών είναι η Ρωσσία και η Κίνα (δηλαδή τα δύο κράτη που πλήρωσαν το μεγαλύτερο φόρο αίματος στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ο οποίος ασφαλώς και δεν ξεκίνησε το 1939 με την εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία αλλά δύο χρόνια νωρίτερα, το 1937, με τον πόλεμο Ιαπωνίας-Κίνας). Τα κράτη της Ρωσσίας και της Κίνας διαθέτουν εδαφική συνέχεια, σε αντίθεση με τον Αγγλοσαξωνικό κόσμο που χαρακτηρίζεται από σποραδικότητα και εδαφική ασυνέχεια.

Καθόλου τυχαίο, λοιπόν, που η μετάβαση από την εποχή της γης και της θάλασσας στην εποχή του ουρανού, συνοδεύτηκε από την άνοδο μεγάλων δυνάμεων που συνδυάζουν και εκτεταμένες ακτογραμμές και τεράστιες εδαφικές μάζες, όπως οι Η.Π.Α, η Ρωσσία κ.λπ (κράτη όπως η Κίνα και το Ιράν αποτελούν παραδοσιακές δυνάμεις υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Η Ινδονησία και η Ινδία αποτελούν ιδιαίτερες περιπτώσεις τόσο παλαιότερα όσο και σήμερα, για εντελώς διαφορετικούς μεταξύ τους λόγους, ενώ ερμηνεύεται εύκολα το γεγονός ότι η Βραζιλία άρχισε να κάνει περισσότερο αισθητή την παρουσία της μόλις απέκτησε βασικά δυναμικά μεγέθη, δηλαδή πληθυσμιακή αύξηση και επίπεδα αστικοποίησης). Ομοίως, δεν παραξενεύει που οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν μπόρεσαν να αντέξουν σε αυτόν το νέο κόσμο γιγάντων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η Βρετανία και η Γαλλία ― τα περί προτερημάτων του συστήματος («καπιταλισμού», «σοσιαλισμού» κ.λπ), αποτελούν υπερδιογκωμένα  οικονομίστικα ιδεολογήματα: «καπιταλισμός» στο Βέλγιο και τη Γεωργία και «σοσιαλισμός» στη Γερμανία (ή τη Γαλλία) και τη Ρωσσία (ή την Τουρκία), σημαίνει συντριβή του «καπιταλισμού» και επικράτηση του «σοσιαλισμού» (επίσης είναι σχεδόν αστείο τα επιτεύγματα που θα διαβάσετε παρακάτω, π.χ πρώτος υποβρύχιος «περίπλους» Γης ή πρώτη τροχιά ανθρώπου γύρω από τον πλανήτη, να τα οικειοποιούνται «τα οικονομικά» στα πλαίσια ενός λόγου περί «καπιταλισμού-σοσιαλισμού»). Τα δύο αυτά κράτη, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία, δύσκολα μπορούν πλέον να δικαιολογήσουν, με σημερινούς όρους, τη θέση τους ως μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του Ο.Η.Ε, απέναντι σε κράτη όπως η Ιαπωνία, η Γερμανία, η Ινδία, η Βραζιλία ή απέναντι σε αφρικανικά και μουσουλμανικά κράτη όπως η Νιγηρία, η Αίγυπτος, η Ινδονησία κ.λπ.

Πρώτη περίπτωση, λοιπόν, που η τεχνολογία κάνει κάτι διαφορετικό από το να «υπερβαίνει»: μέσω της δυνατότητας του ανθρώπινου ανοίγματος στον ουρανόεπηρεάστηκε η σχέση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και υπήρξε συστημικό πλεονέκτημα για τα κράτη που συνδυάζουν εκτεταμένες ακτογραμμές και μεγάλη εδαφική μάζα.

Δεύτερο παράδειγμααποτελεί μια πλήρης αναμόρφωση στο έδαφοςπου επήλθε μέσω της τεχνολογίας. Ο Μεγάλος Πόλεμος ―τον οποίον οι Αμερικανοί ονόμασαν «πρώτο» παγκόσμιο πόλεμο― αλλά και ο επόμενος που τον ακολούθησε, ως μορφή και δυνατότητα δεν θα υπήρχαν δίχως την έλευση του σιδηροδρόμου (ακόμη και σήμερα, όμως, που υπάρχει η δυνατότητα κάποιος άνθρωπος από τη βόρεια Αμερική ή τη νοτιοανατολική Ασία να διαβάζει αυτό το κείμενο ελάχιστα λεπτά μετά από τη δημοσίευσή του, και ενώ στέλνουμε ρομποτικές αποστολές σε Σελήνη και Άρη, τα άρματα μάχης στα σύνορα Ρωσσίας και Ουκρανίας πάνω σε ράγες μεταφέρονται, όπως συμβαίνει και με τη μεταφορά τεραστίων όγκων πρώτων υλών στην Αυστραλία). Παρ'όλα αυτά, η συγκεκριμένη παρατήρηση δεν αρκεί. Το κομβικό γεγονός είναι πως το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, δηλαδή χονδρικά την περίοδο των δύο παγκοσμίων πολέμωνή, πιο ουσιαστικά, κατά τη μεγάλη μετάβαση από το χωριό στην πόλη, από τον αγρό στο εργοστάσιο, από το «οργανικό» στο «ανόργανο» κ.ο.κ, έλαβε χώρα η δεύτερη μεγάλη τεχνολογική στρατιωτική επανάσταση. Η πρώτη ήταν με τα άλογα, τη σέλα και τις διάφορες εξειδικεύσεις της, ενώ η δεύτερη με τα άρματα μάχης και τα στρατιωτικά οχήματα. Και οι δύο μεγάλες στρατιωτικές τεχνολογικές επαναστάσεις έχουν σχέση με την κινητικότητα, με την αύξηση της κινητικότητας (και δευτερευόντως με τη θωράκιση, δηλαδή, με τη τεχνολογία υλικών και την επεξεργασία τους).  Η πρώτη τεχνολογική στρατιωτική επανάσταση υπήρξε οργανική ενώ η δεύτερη χαρακτηρίστηκε από την υπέρβαση των οργανικών ορίων μέσω των «ανόργανων» δυνατοτήτων της μηχανής (βέβαια το «ανόργανο» είναι μυθοποιημένο. Κανένα μηχανικό δημιούργημα του ανθρώπου δεν έχει καταφέρει να επιβιώσει στη μάχη με το χρόνο. Μόνο ο άνθρωπος το έχει καταφέρει αυτό. Βασικά, η μηχανή δεν έχει καμία τύχη απέναντι στο «οργανικό» εξ ου και γίνονται προσπάθειες συνδυασμού βιολογίας και μηχανής, που συνοδεύονται από τον ερχομό κοσμικών τεχνοθρησκειών οι οποίες αποδίδουν στη μηχανή είτε ανθρώπινες είτε μυθικές είτε θεϊκές ιδιότητες). 

Ένα δεύτερο παράδειγμα, λοιπόν, μεταβολών αλλά όχι απαραίτητα «υπερβάσεων» που έφερε μαζί της η τεχνολογική ανάπτυξη είναι μια αναμόρφωση στο έδαφοςμέσα από την αύξηση της κινητικότητας.

Η τρίτη περίπτωσησχετίζεται με την επιφάνεια της θάλασσας.  Παρατηρείται μια ολοένα και εντονότερη ευαλωτότητα ή αποδυνάμωση (αν όχι αχρήστευση) της ναυτικής στρατιωτικής ισχύος επιφανείας. Στις Η.Π.Α έχει ανοίξει κουβέντα για τη χρησιμότητα των αεροπλανοφόρων, τα οποία αντικατέστησαν τα θωρηκτά, που είχαν καταστεί άχρηστα, μη αποδοτικά ή εξαιρετικά ευάλωτα, είτε λόγω τεχνολογιών που προσέφεραν στον άνθρωπο πρόσβαση στον κόσμο του ουρανού (αεροπλάνα, τηλεκατευθυνόμενα βλήματα, πύραυλοι) και του υποθαλάσσιου κόσμου (τορπίλες, υποβρύχια), είτε λόγω της σχέσης κόστους-οφέλους (1. τεράστια επένδυση που μπορούσε να αχρηστευθεί σχετικά εύκολα από μικρότερα και φθηνότερα όπλα όπως οι νάρκες και οι τορπίλες, 2. με ανάλογα χρήματα που απαιτούνταν για την κατασκευή ενός θωρηκτού ήταν δυνατόν να κατασκευαστούν εκατοντάδες βομβαρδιστικά αεροπλάνα). Μαζί με τα αεροπλανοφόρα ήρθαν και μικρότερα και πιο ευέλικτα πλοία ― ξανά εδώ η κινητικότητα, αυτή τη φορά στη θάλασσα. 

Αν το θωρηκτό αποτέλεσε ένα φρούριο της θάλασσας, το αεροπλανοφόρο αποτελεί ένα πλωτό φρούριο μεταφοράς εναέριας ισχύος ― δηλαδή το κρίσιμο και καθοριστικό σημείο και εδώ είναι η αεροπορική ισχύς. Αλλά και τα πλοία που μεταφέρουν στρατεύματα, δηλαδή η χερσαία ισχύς. Είμαστε σίγουροι πως τα αμερικανικά πλοία κέρδισαν πολέμους; Η κατάληψη νησιών και εδαφών στο μέτωπο του Ειρηνικού πάντως έγινε από το πεζικό. Και σήμερα, όπως επιβεβαίωσε η παταγώδης αποτυχία των Αμερικανών σε Ιράκ και Αφγανιστάν ―και παρόλο που ισχύει ολοένα και περισσότερο το death from above―, χωρίς το πεζικό δεν υπάρχει ούτε τέλος ούτε νίκη σε πόλεμο (εκτός αν φας δύο πυρηνικές βόμβες και παράλληλα, εκτός του να πολεμάς την ισχυρότερη δύναμη της εποχής, σου κηρύξει τον πόλεμο και η δεύτερη ισχυρότερη. Η συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας έγινε μετά από δύο πυρηνικές βόμβες από τις Η.Π.Α καιτην κήρυξη πολέμου από την Ε.Σ.Σ.Δ ― ενώ το 1937 είχε ξεκινήσει πόλεμο με την Κίνα! Το διπλό μέτωπο των ογκόλιθων Η.Π.Α και Ε.Σ.Σ.Δ έναντι της Ιαπωνίας μπορεί να θεωρηθεί ως το συμβολικό ιστορικό τέλος των κρατών με εκτεταμένες ακτογραμμές και ως η αδιαμφισβήτητη έναρξη της εποχής των κρατών που συνδυάζουν τεράστιες εδαφικές μάζες και εκτεταμένες ακτογραμμές. Δηλαδή όσων περιγράφω στην πρώτη περίπτωση). Κάπως έτσι, δηλαδή λόγω αδυναμίας ολοκλήρωσης πολέμων, προκύπτουν φράσεις όπως forever wars, perpetual war κ.λπ. Ορισμένοι θα ισχυριστούν πως οι πόλεμοι διαρκούν υπερβολικά λόγω οικονομικών συμφερόντων στο εσωτερικό, ενώ κάποιοι άλλοι θα αντιπαραβάλλουν τη στρατιωτική αδυναμία στο εξωτερικό. Και ο πόλεμος στην Κορέα θα μπορούσε να θεωρηθεί ως απαραίτητος για το ζέσταμα της μεταπολεμικής οικονομικής μηχανής, όμως δεν ήταν  perpetual. Επίσης, εάν κάποιος δει τη μεγαλύτερη εικόνα, δηλαδή τους πολέμους της Ινδοκίνας (μέρος των οποίων ήταν και ο πόλεμος του Βιετνάμ), δηλαδή τους σημαντικότερους πολέμους του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, αντιλαμβάνεται πως έχουμε υποχώρηση και αδυναμία (ως προς το εξωτερικό) και όχι διαιώνιση πολέμου λόγω οικονομικών συμφερόντων (στο εσωτερικό). 

Αλήθεια, πότε κατάφερε να κρατήσει έδαφος το αμερικανικό πεζικό που δεν ήταν νησί ή παράκτια περιοχή; ― δηλαδή που δεν είχε ουσιαστικό αντίκρισμα η ναυτική υπεροχή (το τελευταίο φέρνει στο μυαλό την αντίθεση ανάμεσα στις επιτυχίες της Ελλάδας στους βαλκανικούς πολέμους, από τη μια μεριά, και την καταστροφή στα βάθη της μικρασιατικής ενδοχώρας από την άλλη).

Ήδη από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο είχαν αρχίσει να γίνονται αντιληπτές οι δυσκολίες που θα αντιμετώπιζε η στρατιωτική ναυτική ισχύς επιφανείαςαπό τον αέρα (θα γίνει κατανοητό παρακάτω γιατί τονίζω το επιφανείας). Τα ιαπωνικά αεροπλάνα είτε μέσω των καμικάζι είτε μέσω των τορπιλών, απέναντι στα αμερικανικά πλοία και αεροπλανοφόρα, αποτέλεσαν μια απροσμέτρητης ανθρώπινης θέλησης μεν, πρωτόγονη και ακατέργαστη δε, πρώτη έκφραση αυτής της νέας κατάστασης. Πλέον, στις μέρες μας, υπάρχουν τορπίλες και πύραυλοι με απίστευτες δυνατότητες από πλευράς ταχύτητας, ελιγμών, κατεύθυνσης, τροχιάς και εμβέλειας. 

Οι τεχνολογικές εξελίξεις, σε αεροδιαστημικό και υποθαλάσσιο επίπεδο, θέτουν νέα προβλήματα στις λεγόμενες «ναυτικές δυνάμεις» ― τοποθετώ τον όρο εντός εισαγωγικών διότι θεωρώ το δίπολο ναυτικές-χερσαίες δυνάμεις υπερτιμημένο και παραπλανητικό, αν όχι μια διανοητική απάτη όπως το δίπολο εμπόριο vs πόλεμος (το δόγμα της «καλής» οικονομίας έναντι της «κακής» πολιτικής έχει οδηγήσει σε τέτοια δίπολα, στο ένα σκέλος των οποίων, αυτό της οικονομίας και του εμπορίου, έχουν προστεθεί η θάλασσα, το δίκαιο, το χρήμα, πιο πρόσφατα η σποραδικότητα  κ.λπ, διαμορφώνοντας κατά αυτό τον τρόπο ένα ολόκληρο ιδεολογικό σύστημα). Οι λεγόμενες «ναυτικές δυνάμεις», λοιπόν, μέσω των νέων τεχνολογικών εξελίξεων αντιμετωπίζουν ορισμένες δυσκολίες ως προς την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα, τη δυσκινησία και την υπερασπισιμότητα, της στρατιωτικής ναυτικής ισχύος επιφανείας. Τονίζω τη λέξη επιφανείαςδιότι τα προβλήματα αυτά δεν ισχύουν για τα υποβρύχια τα οποία, εκτός από υποτιμημένα, είναι αυτά που αποτελούν το ισοδύναμο των διαστημοπλοίων επί του πλανήτη (και όχι τα πλοία επιφανείας όπως συνήθως τονίζεται). Το κάτω από την επιφάνεια της θάλασσαςκαι το έξω από την ατμόσφαιρα της Γηςέχουν αναλογίες. 

Είδαμε λοιπόν τρεις περιπτώσεις όπου η τεχνολογία δεν «υπερβαίνει» απαραίτητα, αλλά σίγουρα μεταβάλλει και αναμορφώνει σχέσεις: με το άνοιγμα του ανθρώπου στον κόσμο τουουρανούεπωφελήθηκαν συστημικά ορισμένα κράτη έναντι κάποιων άλλων κρατών, με την μηχανική αύξηση της κινητικότητας είχαμε μια μεγάλη αναμόρφωση στο έδαφος (και όχι την «υπέρβασή του») ενώ, τέλος, είτε λόγω υποθαλάσσιας είτε λόγω αεροδιαστημικής τεχνολογικής απειλής, παρατηρείται μια ολοένα και εντονότερη ευαλωτότητα της στρατιωτικής ισχύος στην επιφάνεια της θάλασσας.

Έξοδος

Για πόσο χρονικό διάστημα μπορεί να παραμείνει ένας άνθρωπος στον αέρα ή στη θάλασσα; Που παρασκευάζονται τα προϊόντα που μεταφέρουν τα πλοία; Για πόσες ώρες μπορεί να βρίσκεται εν πτήση το Air Force One; (δίχως εναέρια τροφοδοσία καυσίμων η οποία ξεκινά από το έδαφος). Για πόσο καιρό έχει τη δυνατότητα να παραμείνει ένα υποβρύχιο τελευταίας τεχνολογίας κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας δίχως πρόσβαση στη στεριά; (Από πλευράς καυσίμων η απάντηση είναι για χρόνια. Όμως από πλευράς προμηθειών και ανθρώπινης συνύπαρξης, το ανώτερο που έχει συμβεί μέχρι σήμερα είναι περίπου 110 ημέρες, σχεδόν τέσσερις μήνες). Για πόσο χρονικό διάστημα μπορεί να ζήσει ένας άνθρωπος στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, δίχως καμία τροφοδοσία από τη Γη; (Ο Valeri Polyakov κατέχει το ρεκόρ συνεχούς παραμονής στο διάστημα με 437 ημέρες, περισσότερο από ένα χρόνο ―λογικά με τροφοδοσία, άρα δίχως καμία φυσική επαφή προερχόμενη από τη Γη το χρονικό διάστημα είναι μικρότερο― ενώ η Christina Koch παρέμεινε 328 ημέρες). Όμως, ακόμη και εάν υποθέσουμε ένα μελλοντικό διαστημικό σκάφος το οποίο θα είναι αυτάρκες και αυτοτροφοδοτούμενο, πάλι στο έδαφος κάποιου πλανήτη θα προσγειωθεί ― και αν όχι, σε τελική ανάλυση, θα καταστεί το ίδιο το διαστημόπλοιο μια νέα εδαφικότητα, αποτελώντας μια οριοθετημένη χωρικότητα, επί της οποίας θα οικοδομηθεί μια τάξη.

Ο άνθρωπος που κατέχει το ρεκόρ μεγαλύτερης παραμονής δίχως επαφή με το έδαφος και χωρίς τροφοδοσία από τη στεριά είναι ο Reid Stowe, ο οποίος παρέμεινε επί 1152 ημέρες στη θάλασσα. 

Ολοκληρώνοντας, από τη μια μεριά, χωρίς καμία επαφή με τη γη, με το έδαφος, έχουμε: 

Μικρό αριθμό ανθρώπων (25-50) για κάποιες ώρες (άντε μελλοντικά να πούμε και ημέρες) στον ουρανό. 

Μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων (50-150) για 110 ημέρεςή τρεισήμισι μήνεςπερίπου κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.   

Έναν άνθρωπογια 437 ημέρες ή 14 περίπου μήνεςή για περισσότερο από ένα χρόνο (με το ζήτημα της τροφοδοσίας από τη Γη να μην είναι ξεκάθαρο) στο «διάστημα». 

Έναν άνθρωπογια 1152 ημέρες ή 38 μήνες ή περισσότερα από τρία χρόνιαστη θάλασσα.

Όλοι οι άνθρωποι, από την άλλη μεριά, ζουν χονδρικά δεκάδες χιλιάδες ημέρες (περίπου 27.000 +/- 2000) ή εκατοντάδες μήνεςή κάποια δεκάδες χρόνιαπάνω στη στεριά, στο έδαφος, στη γη.

Πίσω από τεχνολογικές αναπτυξιακές φαντασιώσεις και τεχνομεσσιανικά οράματα υπέρβασης της γεωγραφίας, του εδάφους κ.λπ κρύβεται ο πόθος και η αγωνία, η μεταφυσική της υπέρβασης του χώρου.

~ Το πράγμα δεν τελειώνει εδώ σε ό,τι αφορά τη στεριά, το έδαφος, τη γη. Διότι οι άνθρωποι, σε συντριπτικό ποσοστό πλέον σε σχέση με παλαιότερα, δεν ζουν επί του φυσικού εδάφους αλλά πάνω στο τεχνητό έδαφος της πόλης. Βέβαια, είναι αμφίβολο εάν υποβαθμιστεί το φυσικό έδαφος σε υπερβολικό βαθμό κατά πόσο θα μπορέσει ο άνθρωπος να βασιστεί στην τεχνολογική ανάπτυξη προκειμένου να φάει έστω και μια φυσική ντομάτα. Όμως αυτό είναι ζήτημα ενός διαφορετικού κειμένου. 

~ Στα πλαίσια του παρόντος προβληματισμού θα πρέπει να επισημανθεί πως τα «άυλα» και «μετά-εδαφικά» δεδομένα (data) μεταφέρονται σε ποσοστό 95% με εδαφικότατα υποβρύχια καλώδια. Επίσης, παρότι «άυλα», μόλις πάρει φωτιά κάποιος φυσικός χώρος αποθήκευσής τους δεν υπερίπτανται περιφερόμενα σε κάποιο ψηφιακό «σύννεφο», χάνονται.

~ Μερικά ακόμα ονόματα, πέρα από τον Reid Stowe, άξια αναφοράς: Oguri Jukichi (1785–1853): περιπλανήθηκε για μήνες στον Ειρηνικό Ωκεανό, περισσότερο από ένα χρόνο, μετά από βλάβη του πλοίου του και διασώθηκε  με ελάχιστα μέλη του πληρώματος κοντά στις ακτές της Καλιφόρνια. Fridtjof Nansen (1861–1930): προσπάθησε να προσεγγίσει τον γεωγραφικό βόρειο πόλο. Jon Sanders (γεννήθηκε το 1939): πρώτος περίπλους της Ανταρκτικής. 

Ο πρώτος περίπλους της Γης αποδίδεται στον Juan Sebastián Elcano (1486–1526) και θεωρείται πως ολοκληρώθηκε το 1522. Ο πρώτος «περίπλους» από αέρος πραγματοποιήθηκε το 1924 από την Αμερικανική Πολεμική Αεροπορία. Διήρκεσε 175 ημέρες. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1929, ο Hugo Eckener θα γίνει ο πρώτος άνθρωπος που θα κάνει το ίδιο με ένα Graf Zeppelin σε μόλις 21 ημέρες. Ο πρώτος περίπλους με υποβρύχιο ολοκληρώθηκε το 1960 από το USS Triton (Operation Sandblast). Ο πρώτος άνθρωπος που μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Γη ήταν το 1961 ο Yuri Gagarin (ενώ όπως όλοι γνωρίζουν ο πρώτος άνθρωπος που πάτησε στη Σελήνη ήταν ο Neil Armstrong). Για μια ακόμη φορά έχει ενδιαφέρον η παραλληλότητα μεταξύ του κάτω από την επιφάνεια της θάλασσαςτο 1960 και του εκτός της γήινης ατμόσφαιραςτο 1961. Υπό το προηγούμενο πρίσμα το 1522σε ό,τι αφορά τη θάλασσα, τα έτη 1924 και 1929σε ό,τι αφορά τον ουρανό, το έτος 1960 υποθαλάσσιακαι η δεκαετία του 1960 σε ό,τι αφορά το «διάστημα» (βασικά την εγγύς έξω-ατμοσφαιρική και εξω/πλανητική-γήινη περιοχή), αποτελούν πραγματικά και ουσιαστικά σημεία καμπής και μετάβασης εποχών στην ιστορία του ανθρώπου ― και όχι ιστοριογραφικές ψευδοκατασκευές που ξεκινούν από το Παρίσι και το Λονδίνο, κατασκευάζουν προς τα πίσω γενεαλογίες, καταλήγοντας αιώνες πριν στη Βενετία ή... στον Αινεία, τον Περικλή και τον Δαυίδ. 

Ασφαλώς, τέλος, δεν είναι τυχαίο πως από τα έτη 1924-1929 και ύστερα, υποχωρούν σταδιακά τα κράτη που διαθέτουν αποκλειστικά εκτεταμένες ακτογραμμές και πως από τα έτη 1960-1969 και ύστερα έχουν αναδυθεί ως αδιαμφισβήτητες μεγάλες δυνάμεις κράτη τεραστίων εδαφικών μαζών με εκτεταμένες ακτογραμμές. Και με αυτή την παρατήρηση επιστρέφουμε στην αρχή του κειμένου ― στη μετάβαση του ανθρώπου από το έδαφος και τη θάλασσα και το άνοιγμά του στον ουρανό.