`~.

Όλες οι μεγάλες δυνάμεις στην ιστορία κατέληξαν στο πεπρωμένο της αυτοκρατορίας και όλες οι αυτοκρατορίες δεν απέφυγαν το πεπρωμένο κάποιας μορφής «παγκοσμιοποίησης» [1]. Η ιστορία της ανόδου των μεγάλων δυνάμεων είναι η ιστορία ενσωματώσεων και ολοκληρώσεων περιοχών (μεταβολής ορίων και ταυτοτήτων, «διεθνοποίησης» [1] κ.λπ).

Κάθε μεγάλη δύναμη που έγινε αυτοκρατορική, από την Αυτοκρατορία της Ρώμης μέχρι τη Δυναστεία Τσιν και αυτή των Αχαιμενίδων, ανέπτυξε στην ευρύτερη περιοχή της -μιλώντας με σημερινούς όρους- τη δική της διαδικασία επέκτασης, περιφερειακής ενσωμάτωσης και ολοκλήρωσης.

Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία υπήρξε η πρώτη και μόνη πολιτική μονάδα που ενοποίησε και δικτύωσε τη Μεσόγειο υπό μια διοίκηση. Δηλαδή αποτέλεσε ιστορικό φορέα ενσωμάτωσης και ολοκλήρωσης της Μεσογείου. Υπό καμία έννοια η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη «ευρωπαϊκή» αυτοκρατορία [2]. Από όλα τα χαρακτηριστικά της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το πιο συγκλονιστικό, ουσιαστικό και αντικειμενικό, ήταν ο μεσογειακός της χαρακτήρας, καθώς συνέβαλε στην πρώτη και τη μόνη στην ανθρώπινη ιστορία ενοποίηση και προσπάθεια μερικής ολοκλήρωση της Μεσογείου στο σύνολο της.

Η ουσία όμως -που μας αφορά στη συγκεκριμένη δημοσίευση- είναι πως η ενότητα του χώρου καταλύθηκε και μέχρι σήμερα, αιώνες μετά, δεν έχει ανασυσταθεί [3].

Το γεγονός αυτό αποτελεί από μόνο του απόδειξη για τη μη μονογραμμική-προοδευτική ιστορική εξέλιξη. Φανερώνει πως δεν υπάρχει μια παγκοσμιοποίηση που διαρκεί αιώνες και χιλιετίες όπως ισχυρίζονται όσες και όσοι θέλουν να κατασκευάσουν μια μονογραμμική ανοδική-προοδευτική (και μη εδαφική) αντίληψη περί ιστορικής εξέλιξης. Υπάρχει μια αντιπαράθεση ή σχέση ανόδου, επέκτασης και ηγεμόνευσης πολιτικών μονάδων, αλλαγής τεχνολογικών βάσεων και κοινωνικών φάσεων, συγκρούσεων μεταξύ πολιτικών μονάδων και καταρρεύσεων κοινωνικών οργανώσεων, προσπαθειών ενσωμάτωσης και ολοκλήρωσης -και εν τέλει πολυδιάσπασης- (γεω)περιοχών, πύκνωσης αλληλεπιδράσεων και ανταλλαγών μεταξύ κέντρων, δημιουργίας ιεραρχιών και δικτύων καθώς και πιέσεων που ασκούνται είτε στο εσωτερικό είτε από το εξωτερικό πολιτικών μονάδων κ.λπ. Όλα αυτά -προφανώς μεταξύ άλλων- παρατηρούνται ιστορικά και αποτελούν μέρος των πολιτικών και ιστορικών εξελίξεων, και όχι απλά μια μονογραμμική εξέλιξη των μεγάλων και ανοιχτών χώρων (π.χ της ρωμαϊκής ή περσικής αυτοκρατορίας ή της αλεξανδρινής εποχής ή της εποχής των μέσων βασιλείων της Ινδίας και της περιόδου των πέντε δυναστειών και των δέκα βασιλείων ή οποιασδήποτε άλλης). Όπως έχουμε επισημάνει παλαιότερα:

Εάν ίσχυε το περί «προόδου» θεώρημα και η σιδηροδρομική-μονογραμμική αντίληψη περί ιστορίας, σε ότι αφορά τις πολιτικές μονάδες, τότε σήμερα, η Περσική Αυτοκρατορία θα έπρεπε να εκτείνεται -τουλάχιστον- από τα Ιμαλάϊα μέχρι τις Άλπεις.

Η λεγόμενη Περσική Αυτοκρατορία, δηλαδή η Αυτοκρατορία των Αχαιμενίδων, μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη Οικουμενική (ή «παγκόσμια») Αυτοκρατορία καθώς θα καταφέρει να συνδέσει ή να φέρει σε επαφή υπό την σκέπη της για πρώτη φορά μεταξύ τους το Νείλο, το υδάτινο σύμπλεγμα του Τίγρη και του Ευφράτη ή τη Μεσοποταμία και την κοιλάδα του Ινδού, δηλαδή τρία από τα παλαιότερα κέντρα ανάπτυξης κρατών και αυτοκρατοριών, στην ανθρώπινη ιστορία. Σε αυτές τις τρεις παραποτάμιες και παραθαλάσσιες περιοχές θα αναπτυχθούν τα παλαιότερα κράτη και οι πρώτες αυτοκρατορίες [Δες II].

Η βάση κάθε αυτοκρατορίας δεν είναι απλά «υλική», αλλά πολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά -αλλά και τεχνολογικά- γεωγραφική.

Ο άλλος μεγάλος πόλος, ο οποίος μας προσέφερε τα παλαιότερα αστικά και κρατικά κέντρα του πλανήτη, η Κίνα (Han και Jin dynasty) θα οικοδομηθεί ως πολιτικό και πολιτισμικό προϊόν του Μεγάλου Ποταμού (Yangtze) -του μεγαλύτερου ποταμού της Ασίας και του τρίτου μεγαλύτερου στον πλανήτη- και του Κίτρινου ποταμού, ο οποίος βρίσκεται στην πρώτη πεντάδα-δεκάδα (Και στο εσωτερικό της Κίνας, ο «πλουραλισμός» και τα βασίλεια της σχετίζονταν κατά καιρούς με γεωγραφικές οριοθετήσεις). Η Κίνα, αν δεν είχε ηγεμονεύσει ο όρος Μεσοποταμία, θα μπορούσε να ονομάζεται και «η Χώρα ανάμεσα στους δύο Ποταμούς» ενώ οι Η.Π.Α θα μπορούσαν να ονομάζονται «η Χώρα ανάμεσα στους δύο Ωκεανούς» [Δες IV].

Τα υπόλοιπα κέντρα στον πλανήτη που παρατηρείται η παλαιότερη ανάπτυξη κρατών, πέρα φυσικά από την Κοιλάδα του Ινδού, είναι: στην Αμερική η κεντρική ηπειρωτική χώρα και η χερσόνησος Γιουκατάν στο Μεξικό καθώς και η περιοχή μεταξύ Άνδεων και Ειρηνικού στο Περού, στην νοτιοανατολική Ασία ο Κόλπος της Ταϊλάνδης όπου έχουμε τις εκβολές και ευρύτερα τη λεκάνη απορροής (river drainage basin) των Chao Phraya και Mekong, ενώ στην υποσαχάρια Αφρική και το Σαχέλ οι παλαιότερες πολιτικές μονάδες είναι κεντρισμένες και αναπτύσσονται πέριξ του ποταμού Νίγηρα στην δυτική-ατλαντική ακτή και ανάμεσα στο Μπλέ Νείλο και το Κέρας της Αφρικής στην ανατολική και Άραβό-Ινδική ακτή. Σε αυτό το σημείο γίνεται φανερό πως ο Αμαζόνιος, δηλαδή ο μεγαλύτερος ποταμός στον πλανήτη (λεκάνη απορροής), λόγω των δυσκολιών που έθετε στις ανθρώπινες δυνάμεις σε σχέση με τους δύο άλλους μεγάλους ποταμούς (τον Yangtze και τον Νείλο) σε συνδυασμό με παράγοντες που αναφέρονται στο αμέσως επόμενο «κεφάλαιο» [II], δεν επέτρεψε την ανάπτυξη πολιτικής μονάδας στην ευρύτερη περιοχή και οι πρώτες πολιτικό-κρατικές οριοθετήσεις και κοινωνικές διαφοροποίησεις και ιεραρχήσεις έγιναν μεταξύ Άνδεων και Ειρηνικού (Περού) και στη Χερσόνησο Yucatán (Μεξικό).

Ολοκληρώνουμε επαναλαμβάνοντας: Η βάση κάθε αυτοκρατορίας δεν είναι απλά «υλική», αλλά πολιτικά, οικονομικά, πολιτισμικά -και τεχνολογικά- γεωγραφική.

Για να δώσουμε ένα πολύ μεταγενέστερο σε σχέση με τα προηγούμενα, αλλά εξόχως χαρακτηριστικό, παράδειγμα (καθώς γνωρίζουμε πως χωρίς «Ευρώπη» και ευρωκεντρισμό δεν μπορείτε να ζήσετε), επισημαίνουμε πως η Μοναρχία των Αψβούργων και η Αυστροουγγρική Μοναρχία εδράζονταν και είχαν τα θεμέλια τους στη λεκάνη απορροής του Δούναβη, ενώ παράλληλα αποτέλεσαν -ανολοκλήρωτες και αποτυχημένες- προσπάθειες περιφερειακής ολοκλήρωσης της συγκεκριμένης περιοχής (η συγκεκριμένη περιοχή έχει πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα και κεντρικότητα από αυτή που μας έμαθε η σύγχρονη ιστοριογραφία. Έχουμε γράψει παλαιότερα για την Ευρώπη του Δούναβη σε αντιπαραβολή προς την Ευρώπη του Ρήνου).




Τέλος, σε περίπτωση που δεν το γνωρίζετε, το 95% των δεδομένων σε παγκόσμια κλίμακα -electronic communications, calls, text messages and internet transmissions- μεταφέρεται με υποβρύχια καλώδια (και όχι υπέργεια ή με δορυφόρους όπως πιστεύουν κάποιοι). Από το 1870 περίπου μέχρι τις αρχές του πρώτου παγκόσμιου, τα βρετανικά υποθαλάσσια καλωδιακά συστήματα κυριαρχούσαν στον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό (σκεφτείτε πόσο αργότερα ιδρύθηκε ο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου). Βλέπουμε πως διαπλέκονται η τεχνολογία και η γεωγραφία (σε οποιαδήποτε έκφραση της: πολιτική, οικονομική, πολιτισμική, στρατιωτική, θεσμική).



Όσο μεγαλύτερο είναι το μέγεθος μιας αυτόνομης πολιτικής μονάδας, τόσο μικρότερος είναι ο αριθμός των ειδών του συγκεκριμένου μεγέθους που αναπτύσσονται - στο γένος, την οικογένεια ή τη τάξη που περιλαμβάνονται αυτά τα είδη [4]. Πιο συγκεκριμένα και απλά. Στον πλανήτη υπάρχουν περισσότερα χωρία από φυλαρχίες, περισσότερες φυλαρχίες από κράτη, περισσότερα κράτη από αυτοκρατορίες. Η σχέση που παρατηρείται είναι αντιστρόφως ανάλογη μεταξύ μεγέθους και αφθονίας (χωρικά και ποσοτικά) και μεγέθους και συχνότητας εμφάνισης (χρονικά και ποιοτικά).

Η αύξηση σε συχνότητα, πυκνότητα και ποικιλομορφία πολεμικών συγκρούσεων και κατακτήσεων σε συνδυασμό με πληθυσμιακές πιέσεις εντός γεωγραφικά και περιβαλλοντικά οριοθετημένων περιοχών με υψηλή συγκέντρωση πόρων, προκάλεσε το σταδιακό και σε διαδοχικές φάσεις σχηματισμό μεγαλύτερων πολιτικών μονάδων, που η πορεία τους από τα χωρία και τις φυλαρχίες έφτασε μέχρι την άνοδο του κράτους και τη δημιουργία αυτοκρατοριών.

Στις περιοχές όπου δεν υπάρχει γεωγραφική και περιβαλλοντική οριοθέτηση και έντονες πληθυσμιακές πιέσεις που να συνδυάζονται με πολεμικές συγκρούσεις -οι οποίες εντείνονται από τους δύο προηγούμενους παράγοντες: την πληθυσμιακή πίεση και τη γεωγραφική οριοθέτηση- η δημιουργία του κράτους είναι πιο δύσκολη και αργή διαδικασία και έρχεται με καθυστέρηση.

Δίχως φυσική γεωγραφική οριοθετημένη περίμετρο που να προσδίδει πυκνότητα και περιορισμό (κινήσεων και ελευθεριών) στον πληθυσμό ο οποίος βρίσκεται εντός μιας συγκεκριμένης περιοχής, χρειάζεται περισσότερο χρόνος για να εμφανιστούν όχι μόνο τα φαινόμενα των πληθυσμιακών πιέσεων και των επαναλαμβανόμενων πολεμικών συγκρούσεων και οι γενικότερες προϋποθέσεις για την εμφάνιση του κράτους, αλλά και η υψηλή κοινωνική διαφοροποίηση και η σύνθετη κοινωνική οργάνωση, δηλαδή οι προϋποθέσεις για την εμφάνιση μεγάλων και πολύπλοκων κοινωνιών. Η συγκέντρωση, η ποικιλία και η αφθονία πόρων από μόνης της είναι ανεπαρκής παράγοντας για τη δημιουργία κράτους, μπορεί όμως να συμβάλλει στη δημιουργία σύνθετης κοινωνικής οργάνωσης και στην εμφάνιση μεγάλων κοινωνιών και πολύπλοκων κοινωνικών οργανώσεων (Αυτός είναι και ο εκκοσμικευμένος παράδεισος επί της Γης που φαντασιώνονται οι ακρατικοί «αριστεροδεξιοί» ιδεολόγοι τους τελευταίους αιώνες). Σε αυτές τις περιοχές, όπου υπάρχει συγκέντρωση ή αφθονία πόρων δίχως γεωφυσική οριοθέτηση και πληθυσμιακές πιέσεις που να συνοδεύεται από συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις και κατακτητικούς πολέμους, οι διαδικασίες εμφάνισης του κράτους γίνονται με πιο αργούς ρυθμούς.

Στην Ευρώπη του Ατλαντικού -όπως και στην ευρύτερη περιοχή της σημερινής Γουατεμάλα- το κράτος θα εμφανιστεί με καθυστέρηση. Στις περιοχές αυτές τελικά προέκυψαν κράτη, αλλά αυτό συνέβη ουσιωδώς αργότερα απ'ό,τι σε περιβαλλοντικά και γεωγραφικά οριοθετημένες περιοχές με περίσσεια πόρων, υψηλή πληθυσμιακή συγκέντρωση και συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις μακράς διάρκειας, όπως η Αίγυπτος, η Μεσοποταμία ή περιξ του ποταμού Γιανγκτσέ στην Κίνα και την Κοιλάδα του Ινδού κ.λπ. Επίσης, παρά το ότι φυλαρχίες παρατηρούνται νωρίτερα στη Μεσοποταμία -ή/και στην Ανατολία- απ'ό,τι στο Νείλο, η πολιτική ενοποίηση της κοιλάδας του Νείλου προηγείται της πολιτικής ενοποίησης των εδαφών ανάμεσα στο Τίγρη και τον Ευφράτη ενώ το βασίλειο της Αιγύπτου είχε περισσότερη σταθερότητα τόσο στο χρόνο όσο και στο χώρο και παρέμεινε ενοποιημένο μεγαλύτερο διάστημα σε σχέση με τη Βαβυλωνία ή τους Χετταίους.

Με τη συγκέντρωση -ή ακόμα και την αφθονία- πόρων ως μόνο δεδομένο, πάντα υπάρχει η πιθανότητα να οδηγηθεί τμήμα ενός συνεχώς αυξανομένου πληθυσμού να αποχωρήσει από μια περιοχή που στερείται γεωφυσικών ορίων. Αντίθετα αν υπάρχει γεωγραφική οριοθέτηση μια τέτοια ανακούφιση λόγω πληθυσμιακών πιέσεων, παρά τη συγκέντρωση πόρων, δεν μπορεί να υπάρξει.

Σε αρκετές αν όχι στις περισσότερες περιπτώσεις η συγκέντρωση και η ποικιλία πόρων σχετίζονται -ή συναντώνται παράλληλα- με την περιβαλλοντική και γεωγραφική οριοθέτηση. Η συγκέντρωση ποικιλίας και αφθονίας πόρων προσελκύει τους ανθρώπους σε μια περιοχή, παρέχοντας τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του πληθυσμού, ενώ η γεωγραφική και περιβαλλοντική οριοθέτηση παρέχει τις προϋποθέσεις για τις αυξανόμενες πληθυσμιακές πιέσεις. Όταν ηττηθείς στις παραποτάμιες καλλιεργήσιμες περιοχές πέριξ του Νείλου, θα φύγεις και θα πας που; Θα αναγκαστείς να παραμείνεις στη μόνη καλλιεργήσιμη περιοχή που μπορεί να συντηρήσει μεγάλους πληθυσμούς σε απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων. Και μόλις δεν πάει άλλο, είτε λόγω ηθικών και ψυχικών είτε λόγω φυσικών -π.χ πληθυσμιακών- πιέσεων θα πολεμήσεις ξανά. Και ξανά. Έτσι η ακολουθία των γεγονότων που οδηγούν σε πολέμους και κατάκτηση και στην άνοδο του κράτους επιταχύνεται. Η πολιτική εξέλιξη επιταχύνεται και ο χρόνος κυλά διαφορετικά και αποκτά διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά συγκριτικά με άλλες περιοχές [Δες Bonus]. Η οριοθέτηση ήταν λοιπόν -και παραμένει- πολύ σκληρή στον Νείλο, δίχως περιθώρια για ταξιδάκια αναψυχής, περιηγήσεις και εξερευνήσεις προς αναζήτηση νέων τόπων ή χαμένων μυθικών πόλεων και διαφόρων e| doraðo - El Hombre Dorado...



Η Βενετία, μια λιμνοθάλασσα γεμάτη νησίδες, οικοδομήθηκε ανάμεσα στα στόμια του Πάδου-Po και του Piave. Αποτέλεσε ιστορικά, μεταξύ άλλων, συνδετικό κρίκο της ανατολικής Μεσογείου και του υδάτινου συστήματος του Δούναβη (και συνέβαλε στο να γίνουν άνθρωποι οι τωρινοί εκπολιτιστές και εκσυγχρονιστές άνω και πέραν του Ρήνου και του Έλβα). Γεωφυσικά, ο Πάδος και ο Δούναβης αποτελούν μέρος -του συστήματος- της Μεσογείου και του Εύξεινου (όπως επίσης ο Δνείπερος και ο Ντον). Ο Ρήνος και ο Έλβα(ς) αποτελούν μέρος της Βορείου Θάλασσας ενώ ο Βίστουλας της Βαλτικής. Η ιστορία της σύγχρονης κεντρικής και βόρειας Ευρώπης μας φανερώνει πως οι σχέσεις Ρήνου, Έλβα και Βίστουλα -δηλαδή Βόρειας και Βαλτικής Θάλασσας- συνάντησαν ορισμένες... «δυσκολίες».

Ας πάμε πιο ανατολικά: Ανάμεσα στους ποταμούς Yenisei–Angara–Selenge, Ob–Irtysh και Lena (όλοι μεγαλύτεροι του Δούναβη και στους 10-15 μεγαλύτερους του πλανήτη) και τον μεγαλύτερο ποταμό της Ευρώπης, το Βόλγα, θα έχουμε τους Ρώσσους και τους Μογγόλους να μάχονται (η κατεύθυνση των τούρκικων φύλων θα είναι κάπως διαφορετική. Θα «πιάσουν» τα ποτάμια Syr Darya–Naryn στην Κεντρική Ασία που πηγάζουν από την οροσειρά Tian Shan και θα κατευθυνθούν πέριξ της Κασπίας και της Μαύρης Θάλασσας. Ουκρανοί και Λευκορώσοι ή οι ανατολικοί ορθόδοξοι Σλάβοι αποτελούν εθνοπολιτικές εκφράσεις του Δνείπερου). Ο ευρωπαϊκός πυρήνας της Ρωσσίας είναι το υδάτινο σύστημα και η λεκάνη απορροής του Βόλγα - γι'αυτό έχει τόσο μεγάλη σημασία η Κασπία για τους Ρώσσους. Μέσω της Κασπίας και του Βόλγα μπορεί να πάθει ανεπανόρθωτη ζημιά η Ρωσσία και όχι μέσω των ευρωπαϊκών πεδιάδων όπως επιχείρησαν οι Γάλλοι και οι Γερμανοί (Πρόσφατα είχαμε μια σημαντική εξέλιξη: Convention on the legal status of the Caspian Sea).

Με βάση όσα γράψαμε στο αμέσως προηγούμενο κεφάλαιο, και με όσα ακολουθούν περί ποταμών, γίνεται εύκολα κατανοητό γιατί το πλουσιότερο κομμάτι της Ιταλίας δεν είναι παρά η πολιτική και οικονομική έκφραση της λεκάνης απορροής (river drainage basin) και τα Δέλτα Πάδου και Piave - που οριοθετούνται από τις Άλπεις προς βορρά και προς δύση, από τα Απέννινα Όρη της Λιγυρίας με πρωτεύουσα τη Γένοβα νοτιοδυτικά και τα Απέννινα της Αιμιλία-Ρωμανία με πρωτεύουσα τη Μπολόνια προς νότο (Αυτά αποτελούν προβλήματα της εθνικής αν-ολοκλήρωσης της Ιταλικής Χερσονήσου).

Η Βρετανία, η μινωική Κρήτη (η μόνη γνωστή μας αρχαιότατη μεγάλη δύναμη που ήταν αποκλειστικά νησί) και η αυτοκρατορία Srivijaya στην Ινδονησία ή το Σουλτανάτο του Mataram (Ιάβα), μπορεί να ήταν απολύτως εξαρτημένες από τη θάλασσα για την ύπαρξη τους, αλλά οι Η.Π.Α δεν είναι. Οι περισσότερες μεγάλες δυνάμεις και αυτοκρατορίες στην ιστορία δεν ήταν απολύτως εξαρτημένες (σε επίπεδο υπαρξιακό).

Βέβαια, για να επιστρέψουμε στο I, και στη Βρετανία που δεν διέθετε εδαφική συνέχεια με τους αποικιακούς χώρους της περιφέρειας της, και σε αυτή την περίπτωση, υπήρξε κάποιας μορφής περιφερειακή ολοκλήρωση -αυτή των Βρετανικών νήσων- προτούκαι προκειμένουνα υπάρξει η Βρετανική Αυτοκρατορία (Ηνωμένο Βασίλειο. Ιστορική εξέλιξη και σημεία καμπής. Εν συντομία). Εδώ έχουμε τη διαφορά μεταξύ εδαφικών χώρων και ταυτοτήτων και δικτυωτών τέτοιων που είναι σποραδικοί και δεν διαθέτουν εδαφική συνέχεια. Ας επιστρέψουμε όμως στο κυρίως θέμα μας γι'αυτό το «κεφάλαιο».

Και στην «θαλασσοκράτειρα» λοιπόν Βρετανία -πέραν του ότι οι περιφράξεις γίνονταν και τα εργοστάσια παρήγαγαν στη στεριά- το Λονδίνο όπως και η Οξφόρδη επί του Τάμεση οικοδομήθηκαν, και όχι «στη θάλασσα» έτσι γενικά και αόριστα. Τα ίδια ισχύον και για το Μάντσεστερ και τον ποταμό Irwell ή το Μπέρμιγχαμ (και τις λεκάνες απορροής των ποταμών Trent και Severn). Η Αλεξάνδρεια βρίσκεται στο Δέλτα του Νείλου ενώ τη Ρώμη διαπερνά ο Τίβερης. Η Νέα Υόρκη είναι χτισμένη στις εκβολές και κατά μήκος του ποταμού Χάντσον, ενώ το Τόκυο διασχίζει ο ποταμός Sumida και οριοθετείται με την πόλη ή ορθότερα περιοχή -όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα- Kanagawa από τον ποταμό Tama. Το Λάγος (Έκο), η πολυπληθέστερη πολύ της Νιγηρίας και της Αφρικής, βρίσκεται στις εκβολές του ποταμού Ogun και στην ομώνυμη Λιμνοθάλασσα (Lagos Lagoon) και η Βομβάη, μια από τις πέντε πολυπληθέστερες μητροπολιτικές περιοχές στον πλανήτη, στο στόμιο του ποταμού Ulhas ο οποίος εκβάλλει στην Αραβική Θάλασσα.

Οι πόλεις, τα κράτη και οι αυτοκρατορίες δεν οικοδομούνται στη «θάλασσα» -έτσι γενικά και αόριστα- αλλά στις εκβολές και τα δέλτα και στα κομβικά σημεία σύνδεσης ποταμών με ενδοχώρες και εύκολης και ασφαλούς πρόσβασης στις ακτές. Από τα λιμάνια μέσω των ποταμών άνθρωποι και προϊόντα μεταφέρονταν προς την ενδοχώρα. Και αντίστροφα. Από την ενδοχώρα μέσω καραβανιών και κατόπιν μέσω των ποταμών στις ακτές και από εκεί μέσω θαλάσσης σε άλλα λιμάνια κ.ο.κ (φυσικά τα ποτάμια προσέφεραν φρέσκο νερό και όλα τα γνωστά πλεονεκτήματα).

Το Ρότερνταμ και το Αμβούργο, δύο από τα τρία μεγαλύτερα λιμάνια της Ευρώπης, βρίσκονται το πρώτο στο Δέλτα του Ρήνου (Rhine–Meuse–Scheldt delta. Βέβαια ολόκληρη η Ολλανδία είναι ένα «δέλτα») και το δεύτερο επί του Έλβα - ενώ το Άμστερνταμ διασχίζει ο ποταμός Άμστελ: Amstel(r)+dam. Από τα πέντε μεγαλύτερα εμπορικά λιμάνια του πλανήτη, τα τρία βρίσκονται στην Κίνα ένα στη Σιγκαπούρη και ένα στη Νότιο Κορέα. Το Μπουσάν της Κορέας βρίσκεται ανάμεσα στους ποταμούς Nakdong και Suyeong ενώ το λιμάνι της Σιγκαπούρης στον ομώνυμο ποταμό και στα Στενά της Μάλάκκα. Η Σαγκάη και το Ningbo-Zhoushan είναι τοποθετημένες στο Δέλτα του Yangtze και, τέλος, το Shenzhen στο λεγόμενο Pearl River Delta (Δέλτα του ποταμού Zhujiang), που αποτελεί μια από τις πλέον αστικοποιημένες περιοχές του πλανήτη.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής είναι ανύπαρκτες -για το μέγεθος τους- από απόψεως λιμένων εμπορευματοκιβωτίων (από την άλλη όμως αυτό φανερώνει και υπενθυμίζει και την «ηπειρωτικότητα» τους). Έχουν στην πρώτη εικοσάδα μόνο το λιμάνι του Λος Άντζελες -και εδώ η πόλη στο στόμιο του ομωνύμου ποταμού- και ακολουθεί το λιμάνι του Long Beach. Και τα δύο γειτονικά. Και τα δύο στη Καλιφόρνια, δηλαδή με μέτωπο στον Ειρηνικό (Διατλαντική σχέση πες αλεύρι: ο 21ος αιώνας σε γυρεύει). Από απόψεως τόνων οι Η.Π.Α έχουν ένα λιμάνι στην πρώτη δεκαπεντάδα. Τα δύο μεγαλύτερα λιμάνια της Αυστραλίας βρίσκονται επίσης σε στόμια ποταμών.

Ακολουθούν φωτογραφίες «αρχαίων πολιτισμών» (καθώς μόνον οι «αρχαίοι» πολιτισμοί εδράζονταν και ήταν κεντρισμένοι στα ποτάμια). Τόσο παλιό - τόσο νέο, τόσο νέο - τόσο παλιό.













Στις προηγούμενες φωτογραφίες είδαμε κάποια από τα μεγαλύτερα εμπορικά λιμάνια του 21ου αιώνα (πλην Λονδίνου και Μόσχας). Εν τω μεταξύ η πρωτεύουσα του ισχυρότερου κράτους -και πιο «μοντέρνου», εκβιομηχανισμένου, σύγχρονου και τεχνολογικά ανεπτυγμένου- του περασμένου αιώνα, δηλαδή των Ηνωμένων Πολιτειών, βρίσκεται χτισμένη επί του ποταμού Potomac. Το ίδιο βέβαια ισχύει και για το δεύτερο ισχυρότερο κράτος του περασμένου αιώνα με πρωτεύουσα τη Μόσχα ή για τη Νέα Υόρκη.








Η πολιτική και ιδεολογική διαμάχη στην «Αμερική» ανάμεσα στους οικονομικούς εθνικιστές οπαδούς του γερμανικής καταγωγής Georg Friedrich List και στους φιλελεύθερους κοσμοπολίτες οπαδούς του αγγλικής καταγωγής Richard Cobden οδηγεί -«ιδεοτυπικά» μιλώντας- σε δύο διαφορετικές ιστορικά φάσεις αμερικανικής οικονομικής και πολιτικής επέκτασης, ολοκλήρωσης και «παγκοσμιοποίησης» [1]. Η πρώτη χαρακτηρίζεται από μια μορφή επέκτασης που συνδυάζει περιφερειακές (regionalisation) αυτοκρατορικές πολιτικές με εθνικισμό, διαρκεί από τον Αμερικανικό Εμφύλιο μέχρι το τέλος των Παγκόσμιων Πολέμων (1861-1945) και βρίσκεται πιο κοντά στις ιδέες του List, και η δεύτερη μεταπολεμική (1945-2017) που βρίσκεται πιο κοντά σε αυτές του Cobden.

Η κορύφωση της πρώτης περιφερειακής αυτοκρατορικής φάσης επέκτασης («παγκοσμιοποίηση» ως περιφερειακή ολοκλήρωση, δηλαδή ό,τι επιδιώκει ή αξιώνει η Ε.Ε), το ζενίθ της, έρχεται με το πέρας του «Μεγάλου Πολέμου», δηλαδή του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Τη φάση αυτή ακολουθεί μια δεύτερη (νέο)φιλελεύθερη -όπως την ονομάζουν- μη εδαφική σποραδική παγκόσμια αυτοκρατορική φάση υπό τη συνοδεία διεθνούς ιδεολογικής προπαγάνδας (με οικουμενικά στοιχεία, όπως και του αντίπαλου) που λειτουργεί ως μανδύας για την εθνική πολιτική και τα συμφέροντα των Η.Π.Α (η φάση στην οποία έχουν εισέλθει σήμερα οι Η.Π.Α είναι μερικώς έως πολύ ξεκάθαρη: Δεν είναι η πρώτη φορά που προστατευτισμός, οικονομικός εθνικισμός και ιμπεριαλισμός συνδυάζονται. Απλά αυτή τη φορά παρατηρούνται ανησυχητικά φαινόμενα, ανεξαρτήτως της προηγούμενης τριάδας, που παραπέμπουν σε δυσοίωνο μέλλον και σκοτεινό ορίζοντα). Μόνο που στην πρώτη φάση (1861-1945) είχαμε την περιφερειακή ολοκλήρωση ενός κράτους ηπειρωτικών διαστάσεων που εκτεινόταν από τις ακτές του Ατλαντικού μέχρι τον Ειρηνικό (το μόνο στον πλανήτη πλην Μεξικού και Καναδά) γι'αυτό και οι Η.Π.Α θα μπορούσαν να ονομάζονται «η Χώρα ανάμεσα στους δύο Ωκεανούς». Η άνοδος στην ανθρώπινη ιστορία του ισχυρότερου κράτους με την υψηλότερη εσωτερική διαφοροποίηση συμπίπτει, τυχαίως προφανώς, με τη μεγαλύτερη ενσωμάτωση και -πολιτική, οικονομική, πολιτισμική και τεχνολογική, για να επιστρέψουμε στο I- γεωγραφική ολοκλήρωση στην ανθρώπινη ιστορία: αυτή μιας πολιτικής μονάδας ηπειρωτικών διαστάσεων και σύνδεσης δύο Ωκεανών, του Ατλαντικού και του Ειρηνικού.

Η φυσική και λογική πορεία μετά από αυτή την περιφερειακή ολοκλήρωση -που ονομάστηκε «Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής»- αρχικά, και την παγκόσμια σποραδική και μη εδαφική μεταπολεμική επέκταση τους έπειτα, θα ήταν μια νέα περιφερειακή ολοκλήρωση μεγαλύτερης εδαφικής κλίμακας στο σύνολο της βόρειας Αμερικής (Μεξικό, Η.Π.Α, Καναδάς: εμπορική της έκφραση η NAFTA). Μόνο που οι μεταβολές στη δημογραφική δομή των Η.Π.Α και η γενικότερη εσωτερική και ενδογενής τους απίσχνανση και αποδυνάμωση (από απόψεως π.χ βιομηχανικής ισχύος, παραγωγής κ.λπ), η φάση αντιδραστικότητας στην οποία εισέρχεται ευρύτερα ο αγγλοαμερικανικός κόσμος, καθώς για πρώτη φορά μετά από περίπου δύο αιώνες δε βρίσκεται σε φάση επέκτασης (εδαφικής, πληθυσμιακής, οικονομικής ή άλλης), λόγω ανυπαρξίας ελεύθερων ανοιχτών χώρων (πόσους θέλουν; Τους κατέλαβαν όλους!), η επάνοδος παραδοσιακών ιστορικών δυνάμεων, κέντρων και πόλων που η αποδυνάμωση, υποχώρηση και πτώση τους συμβάδισε ιστορικά με την άνοδο και επέκταση των δυνάμεων περίξ του Ατλαντικού καθώς, τέλος, και οι διαδικασίες ημι-περιφερειακής ολοκλήρωσης στη λατινική Αμερική και -αν όχι οι προηγούμενες τότε- η δημογραφική της βαρύτητα καθώς και η για πρώτη φορά είσοδος και συμμετοχή στην παγκόσμια ιστορία (της Αφρο-Ευρασίας ως της μόνης Παγκόσμιας Ηπείρου) των πληθυσμών της νοτίου Αμερικής, μεταξύ ορισμένων ακόμη παραγόντων που υπαινιχθήκαμε και στους οποίους δεν μπορούμε να αναφερθούμε εδώ, θέτουν εν αμφιβόλω και καθιστούν τη «φυσική» και «λογική» πορεία προς την ολοκλήρωση του συνόλου της βορειοαμερικανικής ηπείρου ένα μεγάλο ερωτηματικό (Αντίστοιχα ερωτηματικά φυσικά υπάρχουν και για την Ε.Ε που μπορεί να προηγείται πολύ περισσότερο χρονικά, εμπειρικά και θεσμικά ως προς τη διαδικασία, αλλά έχει πολύ μεγαλύτερα, πολυποίκιλα, δυσεπίλυτα και δαιδαλώδη προβλήματα να αντιμετωπίσει).

Είναι γνωστό πως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής είναι «πληθυντικές». Ίσως κάπως διαφορετικά βέβαια απ'ό,τι θεωρούν οι περισσότεροι: Υπάρχει μια «Αμερική» του υδάτινου συστήματος του Μισσισσιππή (Mississippi–Missouri–Jefferson και των παραποτάμων: π.χ Arkansas) που αποτελεί και τη ραχοκοκαλιά των Η.Π.Α, μια «Αμερική» των Απαλάχιων Όρεων που ηγεμονεύει και έχει το μέτωπο της στον Ατλαντικό, μια Αμερική στο νότο και ανατολικά του υδάτινου συστήματος του Mississippi (ο λεγόμενος «Βαθύς Νότος»), μια Αμερική του Κόλπου του Μεξικό (που δεσπόζει το Τέξας και η Φλόριντα), μια «Αμερική» πέραν του Rio Grande -το περίφημο Continental Great Divide- που οριοθετείται από το νότο των Βραχωδών Ορέων, τον ποταμό Colorado και τις ακτές του Ειρηνικού, μια Αμερική των Μεγάλων Λιμνών κ.ο.κ.


Θυμίζουμε: Εάν η Αυτοκρατορία των Αχαιμενίδων είχε καταφέρει να υπάρξει κάποιας μορφής ημί-περιφερειακή ολοκλήρωση, μιλώντας με σημερινούς όρους, ή τουλάχιστον συνεχής επαφή και σύνδεση μεταξύ Νείλου, Μεσοποταμίας και Ινδού, τότε σήμερα η Περσική Αυτοκρατορία θα έπρεπε να εκτείνεται -τουλάχιστον- από τα Ιμαλάϊα μέχρι τις Άλπεις. Δείτε ένα χάρτη και μετρήστε πόσα κράτη υπάρχουν μεταξύ Ιμαλάϊών και Άλπεων.

Θυμίζουμε: Υπήρξε ενσωμάτωση, πολιτική ενοποίηση και προσπάθεια περιφερειακής ολοκλήρωσης της Μεσογείου, αλλά κατέρρευσε. Δείτε ένα χάρτη και μετρήστε πόσα κράτη υπάρχουν στις ακτές της Μεσογείου.

Θυμίζουμε: Υπήρξαν πολλαπλές και επαναλαμβανόμενες απόπειρες σύνδεσης Νείλου, Μεσοποταμίας και Ινδού αλλά ο χώρος πολυδιασπάστηκε.

Συγκεκριμένα και ολοκληρώνοντας, σε ό,τι αφορά το τελευταίο και εν απόλυτη συντομία, η επιδίωξη σύνδεσης αυτών των παλαιότατων πολιτικό-πολιτισμικών παραποτάμιων και παραθαλάσσιων αστικών, κρατικών και αυτοκρατορικών κέντρων της ανθρώπινης ιστορίας έχει μεγάλο παρελθόν: Μετά τους Αχαιμενίδες οι Μακεδόνες προσπάθησαν, βάζοντας και τον Δούναβη στην εξίσωση. Κατ'ουσίαν συνέβαλλαν στον πολιτικό κατακερματισμό του χώρου αλλά και σε μια νέα πολιτισμικά εποχή. Οι Σασσανίδες θα καταβάλλουν και αυτοί μεγάλες προσπάθειες αλλά θα έχουν απέναντι τους Ρωμαίους στους χώρους της Ανατολής και του ελληνισμού - αργότερα υπό νέο πνεύμα και αξιώσεις Οικουμενικότητας. Το Ισλάμ προσέθεσε και μεγάλο μέρος της Μεσογείου στην εξίσωση, αλλά και πάλι, πολυδιάσπαση και κατάρρευση... Αργότερα βέβαια θα έχουμε ως αποτέλεσμα πολιτικής και στρατιωτικής εξέλιξης και κορύφωσης τις τρεις μεγάλες αυτοκρατορίες της πυρίτιδας: τους Οθωμανούς, τους Σαφαβίδες και τους Μουγκάλ στις Ινδίες, και πάλι όμως (Οι Οθωμανοί θα είναι οι πρώτοι μετά τους Μακεδόνες που θα ξαναβάλουν στην εξίσωση τον Δούναβη, αλλά όχι και τον Ινδό ποταμό. Κάτι κερδίζεις κάτι χάνεις. Η πορεία αποδυνάμωσης των Οθωμανών φαίνεται από τις σταδιακές απώλειες σε Δούναβη, Νείλο και Μεσοποταμία)... Κατάρρευση και πολυδιάσπαση.

Αν οι σχέσεις Ρήνου, Έλβα και Βίστουλα υπήρξαν δύσκολες στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία, τότε μπορεί με ευκολία να αντιληφθεί κανείς γιατί δεν υπάρχει δυσκολότεροπράγμα στον πλανήτη από τις σχέσεις -των περιοχών- μεταξύ Δούναβη, Νείλου, Μεσοποταμίας και Ινδού ποταμού - στη ρύθμιση και εξισορρόπηση των οποίων κατέχει μια κεντρικότητα ο Βόλγας. Η ευρύτερη αυτή περιοχή είναι το κέντρο ισορροπίας της Παγκόσμιας Ηπείρου και κατ'επέκταση του πλανήτη. Πιο project περιλαμβάνει όλεςαυτές τις περιοχές στις μέρες μας;




[1] Σε ολόκληρη τη δημοσίευση ο όρος «παγκοσμιοποίηση» χρησιμοποιείται χαλαρά και μόνο ως προς την πολιτική μονάδα που κινεί διαδικασίες, που αποτελεί κινητήριο μοχλό τους, και όχι «συστημικά». Η «αμερικανική παγκοσμιοποίηση» -η οποία φυσικά δεν περιορίζεται μόνο στα περί «ελεύθερης» διακίνησης- έχει εξεταστεί αλλά θα επανέλθουμε και ως προς τη συστημική διάσταση. Έχουμε γράψει κατ'επανάληψη για τη λεγόμενη Παγκοσμιοποίηση ως αντικειμενική εξέλιξη και πραγματικότητα και για την «Παγκοσμιοποίηση» ως υποκειμενική επιδίωξη, φαντασίωση ή/και δέον. Αυτό πάντα θα πρέπει να το έχετε υπόψη σας. Η Παγκοσμιοποίηση έχει και διαστάσεις, πιο ιδιόμορφες, που συνήθως δεν εξετάζονται.

[2] Όπως έχουμε επισημάνει: ''Επί αιώνες, κατά μήκος του τότε αυτοκρατορικού ρωμαϊκού limes, κατέφθαναν οι ορδές των τότε ονομαζόμενων «βαρβάρων», των γερμανικών φύλων, των Ούννων κ.λπ. Ο Δούναβης και ο Ρήνος αποτελούσαν τα «σύνορα» ανάμεσα στον τότε ανεπτυγμένο και πολιτισμένο εμπορικά, πολιτικά, νομικά και ηθικά κόσμο, ο οποίος υπήρχε στο Νότο των δύο ποταμών, και στον κόσμο της «βαρβαρότητας» του Βορρά. Ο Δούναβης και ο Ρήνος ύψωναν ένα αδιαπέραστο φράγμα ανάμεσα στην -τότε- Romania και την -τότε- Barbaria. Η Μεσόγειος, τόσο ο Βορράς όσο και ο Νότος της, ήταν το Κέντρο και ο Δούναβης και ο Ρήνος τα όρια. Στις μέρες μας, οι σχέσεις έχουν πλήρως αντιστραφεί. Ο Ρήνος (και ο Βορράς) είναι το Κέντρο (Βρυξέλλες, Στρασβούργο και Φραγκφούρτη) και η Μεσόγειος το «όριο», η «γραμμή ασφαλείας» μιας κάποιας «Ευρώπης»''. Αυτός ο ρόλος βέβαια της «γραμμής ασφαλείας» μιας κάποιας «Ευρώπης» που προωθείται και έχει διαγνωστεί και προβλεφθεί εδώ και δεκαετίες, είναι απολύτως καταστροφικός για χώρες του βορρά της Μεσογείου.

[3] Η μη ανασύσταση της ενότητας της μεσογειακού χώρου -πόσο μάλλον η περιφερειακή της ολοκλήρωση- μετά από τόσους αιώνες και παρά τα τεχνολογικά μέσα που υπάρχουν φανερώνει το μέγεθος και το εκτόπισμα, την ισχύ, που έχει η πολιτική.

[4] Η συγκεκριμένη σχέση μπορεί να βρεθεί πέρα από το πολιτικό-ανθρωπινό και στο ζωικό βασίλειο, εάν στη θέση της πολιτικής μονάδας δούμε ζώα: υπάρχουν περισσότερα είδη μυρμηγκιών απ ό,τι ποντικιών, περισσότερα είδη ποντικιών απ'ό,τι υπάρχουν αντιλόπεων ή/και ελαφιών και περισσότερα είδη αντιλόπεων από είδη ελεφάντων (που έχουν λιγότερα είδη απ'όλα τα προηγούμενα). Οι ιδέες αυτές, όπως και οι σκέψεις του συγκεκριμένου «κεφαλαίου», προέρχονται κυρίως από το χώρο της πολιτικής ανθρωπολογίας (αλλά και της εξέλιξης και του πολιτισμού). Αναφορές σε «οφειλές» και ονόματα μόλις γράψουμε κάτι πληρέστερο.




Η πυκνότητα και συχνότητα στα πάντα -αλληλεπιδράσεις, επικοινωνίες, ανταλλαγές κ.λπ- έχουν μεταβάλλει και διαφοροποιήσει ποιοτικά τον τρόπο που κυλά και τα αποτελέσματα που έχει ο χρόνος στην Κίνα σε σχέση, συγκριτικά-σχετικά, με τις Η.Π.Α (ή/και οποιαδήποτε άλλη ανεπτυγμένη χώρα). Αυτό που αναδύεται στην Κίνα, για το οποίο δεν έχουμε το λεξιλόγιο και το εννοιολογικό οπλοστάσιο προκειμένου να το περιγράψουμε καθώς σκεφτόμαστε ακόμη με πολιτικές και ιδεολογικές ορολογίες των τελών του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, αν δεν υπάρξει πόλεμος εντός των επόμενων δύο δεκαετιών -κάτι που επιθυμούν διακαώς να αποφύγουν οι Κινέζοι- και αν συνεχίσουν στην ίδια πορεία οι Αμερικανοί, θα κάνει τα πιο προωθημένα πράγματα και οι πιο προωθημένες καταστάσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες να φαντάζουν -σε σύγκριση με αυτές της Κίνας- σαν ένα παρωχημένο, πεπαλαιωμένο και πρωτόγονο «Τσαντίρ Μαχαλά» του 20ου αιώνα.

Όπως συνεχώς επαναλαμβάνουμε το 1945 οι Η.Π.Α ήταν η μόνη βιομηχανική δύναμη που οι υποδομές της, η κοινωνική της συνοχή, και οι φυσικοί της πόροι δεν είχαν πληγεί άμεσα από τον παγκόσμιο πόλεμο. Ήταν επίσης, με μεγάλη απόσταση από τις υπόλοιπες, η πιο παραγωγική και αποτελεσματική δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας και μάλιστα με εξαιρετικό δημογραφικό σφρίγος, απόλυτο τεχνολογικό προβάδισμα και στρατιωτική υπεροχή. Ήταν και η μοναδική δύναμη, όχι απλά στον πλανήτη αλλά και στην ανθρώπινη ιστορία, που μπορούσε να χτυπήσει οποιαδήποτε χώρα σε οποιαδήποτε γεωγραφική περιοχή μονομερώς, δίχως τη δυνατότητα αντιποίνων (λόγω αποκλειστικότητας και μονοπωλίου πυρηνικών). Οι Η.Π.Α τότε είχαν τα πάντα και τη μεγαλύτερη διαφορά που είχε ποτέ οποιασδήποτε μορφής πολιτική μονάδα σε σχέση με μια άλλη. Και σήμερα έχουν χάσει ή χάνουν με γοργούς ρυθμούς σχεδόν όλα όσα αναφέραμε. Υπάρχουν βέβαια κάποια «δομικά πλεονεκτήματα» τα οποία παραμένουν αναλλοίωτα: «Οι Αμερικανοί είναι ένας πολύ τυχερός λαός. Συνορεύουν στα βόρεια και στα νότια με αδύναμους γείτονες και στα ανατολικά και δυτικά με ψάρια» (αποδίδεται στον Bismarck).

Ένας απογοητευμένος Αμερικανός αναλυτής ανάφερε σε ομιλία του πως κάποτε στην Αμερική παράγονταν τα μεγαλύτερα, τα μακρύτερα, τα υψηλότερα, τα ογκωδέστερα, τα ταχύτερα πράγματα σε όλους τους τομείς. Αρκετά «αμερικανική» λογική αλλά θα την ακολουθήσουμε. Παρατηρούσαμε παλαιότερα, πριν από την εκλογή Trump:

Ο 'His Highness Sheikh Mohammed bin Rashid Al Maktoum', αφηγείται πως τη δεκαετία του 1960 βρέθηκε στο υψηλότερο τότε κτίριο -το Empire State της Νέας Υόρκης- και για τα όνειρα που είχε κάποτε: να υπάρξουν τέτοιου είδους θαύματα και στη χώρα του. Πλέον τα όνειρα έγιναν και γίνονται πραγματικότητα (Burj Khalifa and Dubai Holding/Emaar tower). Ο κόσμος άλλαξε, απλά ορισμένοι επιμένουν να το αρνούνται. Ο Donald Trump, υποψήφιος ηγέτης των Ρεπουμπλικανών, επαναλαμβάνει συνεχώς πως πολλές υποδομές και κατασκευές στις Η.Π.Α (όπως αεροδρόμια, αυτοκινητόδρομοι και γέφυρες) είναι τριτοκοσμικές (έτσι όπως το διαβάζετε, τριτοκοσμικές) σε σχέση με άλλα μέρη του κόσμου. Σε μια από τις πολλές του αναφορές είχε πει χαρακτηριστικά πως οι Κινέζοι θα γελάνε εάν μια διπλωματική τους αποστολή περάσει από τις γέφυρες του San Francisco. Ιδιαίτερη σημασία δίνει στα αεροδρόμια. Συνεχώς επαναλαμβάνει πως πολλά αεροδρόμια των Η.Π.Α (LaGuardia, LAX κ.α) σε σχέση με αυτά άλλων χωρών (Η.Α.Ε, Dubai, Κίνα) φαντάζουν τριτοκοσμικά. Ο κόσμος άλλαξε.

Ας μην αναφερθούμε τι γίνεται στις γέφυρες, είτε από απόψεως ύψους είτε μήκους (στα λιμάνια αναφερθήκαμε). Οι Η.Π.Α σταδιακά, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, εξαφανίζονται σε όλο και περισσότερες κατηγορίες και λίστες και χάνου όλα τα μεταπολεμικά τους πλεονεκτήματα (τους έχει μείνει η χρηματοικονομική Χάρυβδη και το νόμισμα). Η λογική του προηγούμενου Αμερικανού -πως τα μεγαλύτερα, τα υψηλότερα, τα μακρύτερα, τα ογκωδέστερα, τα ταχύτερα κ.λπ πράγματα ήταν όλα αμερικανικά- δεν είναι ούτε τόσο «αμερικανική» ούτε τόσο περίεργη: Πάντα, σε κάθε ιστορική περίοδο, όταν είσαι ο κατασκευαστής, ο μηχανικός και ο αρχιτέκτων της εποχής σου, αυτή η εξέλιξη κάτι σηματοδοτεί και πάντα κάτι σημαίνει.


Τα επόμενα δεν σχετίζονται άμεσα με τις Η.Π.Α, παρά μονάχα έμμεσα. Σχετίζονται με την α-σθένεια της, την οποία εξήγαγε σαν ιό και στον υπόλοιπο πλανήτη. Προφανώς σε αυτό το σημείο χρειάζεται και συστημική ανάλυση. Πάντως αν η μόνη ή κύρια σου «στρατηγική» είναι να υποδαυλίζεις ή/και να δημιουργείς κρίσεις -είτε μέσω της χρήσης του δολαρίου, είτε μέσω όπλων- προκειμένου να έχεις από τις περιοχές των κρίσεων απόσυρση κεφαλαίων και να ταΐζεις τη χρηματοικονομική Χάρυβδη (χρηματιστήριο, ομόλογα-χρέος, προθεσμιακά) και να σε ταΐζει αυτή, και με αυτόν το τρόπο να συνεχίσεις να ζεις, έχεις τελειώσει.

Εταιρίες που κινούν τον πλανήτη -και όχι αστειότητες τύπου «κοινωνικής δικτύωσης»- είναι εταιρείες όπως η Rio Tinto, η State Grid, η Glencore ή η Mammoet (εξαιρώντας φυσικά τις ενεργειακές που κινούν το σύμπαν, τις τηλεπικοινωνίες και τη μικροηλεκτρονική). Όλοι οι απατεωνίσκοι ασχολούνται με το «χρήμα» per se (Financial) και με τις εταιρείες σε «εισαγωγικά». Τολμάνε να μιλάνε όλοι αυτοί, που απομυζούν και δεν αφήνουν τίποτα πίσω τους (ανάλογες αξίες προωθούν), οι αεριτζήδες ιδεολόγοι πάσης φύσεως φούσκας, για τις κατασκευές και τη μηχανική. Άσε μας άνθρωπε μου, που άμα δεν υπήρχαν ορισμένοι από τους επόμενους να κατασκευάσουν ορισμένα από τα επόμενα ούτε στο χωριό σου στην άνω κωλομαγουλίτσα της Iowa, του Idaho, του Mississippi ή του Delaware δεν θα μπορούσες να πας. Ή να επικοινωνήσεις. Ούτε νερό δεν θα μπορούσες να πιεις... Ούτε να πλυθείς και να ζεσταθείς.