Τρία κείμενα για την Ελλάδα, την Ευρώπη και τις Η.Π.Α σχετιζόμενα με τη θεωρία του Huntington και δύο κείμενα για την αποπαγκοσμιοποίηση και τα γεωπολιτικά ρήγματα στην Ευρώπη.

---------------------------------------------------------------

Πρέπει να τονιστεί πως δεκαετίες πριν τον Samuel Huntington, ο Fernand Braudelήταν αυτός ο οποίος είχε γράψει για πολιτισμικές δομές και «σύγκρουση πολιτισμών»με έναν πολύ πιο εμβριθή, πλήρη και πλουραλιστικό τρόπο. Μονάχα που η προσέγγιση του Braudel υποβαθμίστηκε σε αντίθεση με τη προσέγγιση του Huntington, η οποία ανατιμήθηκε εκ των πραγμάτων. Οι προσεγγίσεις των δύο αυτών προσώπων μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά μαζί με τις εξελίξεις που αφορούν τη μετάβαση προς το μεταμοντέρνο -μονοπολικό ή πολυπολικό- διεθνές σύστημα, τη Παγκόσμια Τάξη από Αμερικανική και μη σκοπιά, το τέλος του μακρού 20ού αιώνακαι επιμέρους γεωπολιτισμικά στοιχείατα οποία αφορύν τις διεθνείς σχέσειςκαι τον πλανητικό μετασχηματισμό.

---------------------------------------------------------------

Το 2004, μια δεκαετία μετά τη «σύγκρουση των πολιτισμών», ο Σάμιουελ Χάντινγκτον (Samuel Huntington) δημοσίευσε το βιβλίο «ποιοι είμαστε;». Το έργο αυτό, όπου τίθεται το ζήτημα των πολιτισμικών μετασχηματισμών της αμερικανικής κοινωνίας, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων· όμως η σημερινή βαθύτατη κρίση της Αμερικής μοιάζει να το δικαιώνει. Οι μηχανισμοί τους οποίους ο Χάντινγκτον επεσήμανε ως διαβρωτικούς για την αμερικανική πολιτισμική και κοινωνική συνοχή αφορούν τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και, πρωτίστως, την ευεπηρέαστη Ελλάδα.

Κατ'αρχήν αμφισβητήθηκε το «μέλτινγκ ποτ», δηλαδή η ένταξη των μεταναστών στο αμερικανικό έθνος δια των αγγλο-προτεσταντικώναξιών. Η πολυπολιτισμικότητα, δηλαδή μια κοινωνία μωσαϊκό, προωθήθηκε από την «προοδευτική» διανόηση και υποστηρίχτηκε σθεναρά από τις πολυεθνικές επιχειρήσεις με έδρα στην Αμερική. Οι ιστορικοί αντικατέστησαν τη διδασκαλία της επανάστασης και του εμφυλίου με την «τοπική ιστορία», την ιστορία των αυτοχθόνων πληθυσμών, των μεταναστών, των γυναικών. Η αμερικανική ταυτότητα υπεχώρησε.

Η μαζική μετανάστευση ισπανοφώνων πληθυσμών τείνει να συγκροτήσει ένα συμπαγές πολιτισμικό «αντίπαλον δέος» έναντι της αγγλόφωνης πλειονότητας, διασπώντας την γλωσσική ενότητα της αμερικανικής κοινωνίας. Όμως η ενιαία γλώσσα αποτελεί τον κύριο λειτουργικό εθνικό σύνδεσμο.

Ειρωνεία της ιστορίας: η αγγλική επικρατεί ανά τον κόσμο, υποχωρεί στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Τέλος, αυξάνεται η απόσταση ανάμεσα σε μια κοσμοπολιτική ιθύνουσα τάξη, η οποία επωφελείται και αξιοποιεί την παγκοσμιοποίηση, και τις μάζες του αμερικανικού πληθυσμού, οι οποίες οχυρώνονται αμυντικά πίσω από την παραδοσιακή αμερικανική ταυτότητα και τα σύμβολά της, καθώς διαπιστώνουν την καθίζηση του βιοτικού τους επιπέδου.

Τα ρήγματα της κοινωνίας, λιγότερο εμφανή όσο διαρκούσε η διά του δανεισμού τεχνητή ευημερία, κινδυνεύουν σήμερα να οδηγήσουν σε εκτεταμένες εντάσεις, με αναπάντεχους γεωπολιτικούς και γεωοικονομικούς μετασχηματισμούς.

Η Ελλάδα λειτούργησε επίσης ως «μέλτινγκ ποτ»: «ελληνοποίησε» ελληνοφώνους, αλβανοφώνους, βλαχοφώνους, σλαβόφωνους και τουρκόφωνους χριστιανούς ορθοδόξους, γηγενείς και επήλυδες, χάρη στην ισχύ της ελληνικής γλώσσας και την αίγλη της ελληνικής ιστορίας. Η επιβίωσή της στηρίζεται στη συνεχή ανανέωση του άθλου αυτού.

Όμως, στις πρόσφατες εγχώριες εξελίξεις καταχωρίζεται ήδη μια σοβαρή γλωσσική υποβάθμιση· επιπλέον, επινοείται η «αποδόμηση» της εθνικής ιστορίας, χωρίς εναλλακτική πρόταση.

Οι σκέψεις του Χάντινγκτον δείχνουν τη σημασία που προσλαμβάνουν οι βαθύτερες τάσεις, υλικές ή πνευματικές, έκφραση των οποίων αποτελεί η πολιτική καθημερινότητα. Χωρίς εμβάθυνση, η πολιτική περιορίζεται σε απλοϊκές εξηγήσεις, δαιμονοποίηση προσώπων, μυωπικές και επιδερμικές αναλύσεις. Κατά συνέπεια αδυνατεί να διακρίνει τις επερχόμενες προκλήσεις και, ακόμα λιγότερο, να προετοιμάσει σχετικά την κοινωνία. Η έκπληξη των Ελλήνων για την απολύτως προβλέψιμη σημερινή κρίση σηματοδοτεί την αποτυχία της διανόησης να επιτελέσει την αποστολή της.

Η συμπύκνωση της ιστορίας αναγκάζει να τεθούν και στα καθ'ημάς, mutatis mutandis, τα ερωτήματα του Χάντινγκτον. Ο προσδιορισμός του κοινωνικο-πολιτισμικού συνόλου, οι όροι «εμείς» ή «Έλληνες», αναθεωρείται εν τοις πράγμασι. Εκτός από την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και τα εισαγόμενα ιδεολογικά ρεύματα, η εισροή αλλοδαπών, η οποία διογκώθηκε κατά την τελευταία εικοσαετία, διαβρώνει την καθιερωμένη αντίληψη για την πολιτισμική σύνθεση του πληθυσμού.

Επίσης σοβαρές αλλαγές προκαλούν οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις οι οποίες επανασυνέδεσαν τον ελλαδικό χώρο με τις παλαιές ελληνικές ενδοχώρες. Η έξοδος των ελληνικών επιχειρήσεων στα Βαλκάνια ή η μετανάστευση Ελλήνων στην Τουρκία, φαινόμενα αδόκητα μέχρι πρότινος, αμβλύνουν εκ νέου τα σύνορα της ελληνικής ταυτότητας.

Όσο οι μετασχηματισμοί αυτοί δεν εντάσσονται σε ένα ανανεωμένο και συνεκτικό εθνικό λόγο, δημιουργούν βαθύτατα ρήγματα. Ομάδες πληθυσμιακές ενδέχεται να αποξενωθούν από την Ελλάδα ή να αντιπαρατεθούν προς άλλα τμήματα του ελληνισμού. Όσο υπήρχε εύκολο δανεικό χρήμα, οι κίνδυνοι συγκαλύπτονταν· τώρα η κρίση έχει αναδείξει ανησυχητικά συμπτώματα:

Η «Βαβυλωνία» καραδοκεί.

Συντηρητικοί και σοσιαλιστές διανοητές, ο Σάμιουελ Χάντινγκτον (Samuel Huntington) και ο Ιμπέρ Βεντρίν (Hubert Védrίne), διαβλέπουν με ιδιαίτερη ανησυχία το νέο ρήγμα στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών. Η ενοποίηση του κόσμου και η μείωση της σημασίας των συνόρων, ενίσχυσε τα κοσμοπολιτικά στοιχεία. Οι διασυνδέσεις με τηλεπικοινωνίες και μεταφορές, τα μεγάλα πανεπιστήμια, οι πολυεθνικές εταιρείες ενοποιούν τα στοιχεία αυτά σε οικουμενικό δίκτυο· προστίθενται νέα σύμβολα, όπως τα εικονικά προϊόντα της «απλ». Αντιστοίχως αμβλύνονται οι δεσμοί αλληλεγγύης με την «άλλη» κοινωνία, με τις εσωστρεφείς ομάδες της ανώτερης και μεσαίας τάξης, καθώς και με τις ασθενέστερες πληθυσμιακές ομάδες.

Ως συνέπεια, αυξάνει η απόσταση ανάμεσα σε δύο υπό διαμόρφωση αντιλήψεις τις όποιες, ελλείψει ορολογίας, μπορούμε να ονομάσουμε «οικουμενική» και «πατριωτική». Δημιουργούνται ιδεολογικές και πολιτισμικές διαφοροποιήσεις σε όλα τα πεδία: ο ρόλος του κράτους, η θέση της θρησκείας, η διεθνής παρέμβαση στα εσωτερικά των χωρών, ακόμη και ο γάμος μεταξύ ομοφυλοφίλων.

Η οικουμενική ελίτ διαθέτει οικονομική δύναμη, ελέγχει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ), συλλαμβάνει τα διεθνή ρεύματα, αξιοποιεί την διεθνή αλληλεγγύη. Έναντί της ορθώνεται η μάζα, η οποία δυσκολεύεται να αρθρώσει λόγο, εκπροσωπεί όμως καθοριστική εκλογική δύναμη, «το 99%», κατά το σύνθημα του κινήματος «καταλάβετε την Ουολ Στριτ!».

Έως πρόσφατα, οι εντάσεις ανάμεσα στα δύο «στρατόπεδα» αμβλύνονταν μέσω του άκρατου δανεισμού, χάρη στον όποιο εξασφαλιζόταν το βιοτικό επίπεδο. Η οικονομική κρίση έχει περιορίσει στο ελάχιστο την δυνατότητα αυτή. Η οικουμενική ελίτ, απελπισμένη και εξοργισμένη από τα αδιέξοδα, τις σπατάλες και την αναποτελεσματικότητα, επιδιώκει να χειραγωγήσει τις μάζες. Με έμβλημα την τεχνοκρατία και με όργανο την πατερναλιστική ηθικολογία, ολισθαίνει σε αντιδημοκρατικές πρακτικές, με αποτέλεσμα κλιμακούμενες βίαιες αντιδράσεις.

Τα παλαιού τύπου πολυσυλλεκτικά κόμματα εξομαλύνουν τις καταστάσεις αυτές:

Σήμερα τα κόμματα αυτά βάλλονται αμφιπλεύρως. Κατηγορούνται ως συμβιβασμένα από τους αυτόκλητους υπερασπιστές των λαϊκών συμφερόντων· αμφισβητούνται ως ξεπερασμένα και αναποτελεσματικά από τους ιδεολόγους της οικουμενικής ελίτ· οι εκατέρωθεν ακραίοι απαιτούν την εξαφάνισή τους.

Η επιδιωκόμενη ανάδυση ενός τεχνοκρατικού ελιτίστικου πόλου, με στοιχεία από όλους τους κομματικούς σχηματισμούς, θα προκαλέσει συμμετρική αντισυσπείρωση, με σημαίες το έθνος, την παράδοση και την προστασία των λαϊκών συμφερόντων. Θα χαθούν έτσι όλοι οι σύνδεσμοι ανάμεσα στις διάφορες συνιστώσες της εθνικής ζωής. Οι αντιπαραθέσεις θα οξύνονται συνεχώς. Η αμοιβαία δαιμονοποίηση ενδέχεται να προσλάβει δραματικές μορφές, όπως παλαιότερα μεταξύ βασιλικών και βενιζελικών, κομμουνιστών και εθνικοφρόνων.

Τα δυτικά κράτη κινδυνεύουν να αντιμετωπίσουν διαδικασίες ανάλογες, mutadis mutandis, με τους μηχανισμούς οι οποίοι διέλυσαν τις αυτοκρατορίες κατά τον 19ο και 20ό αιώνα. Τότε πολώθηκαν όλες οι αντιθέσεις γύρω από την εθνοτική λογική, με αποτέλεσμα οι κοινωνίες να βυθιστούν στην βία· τώρα διαγράφεται η προοπτική να χωριστούν οι κοινωνίες σε δύο αλληλομισούμενα στρατόπεδα.

Σε πρώτη φάση, το οικουμενικό στρατόπεδο διαθέτει αναμφίβολη υπεροχή, καθώς ελέγχει τον λόγο και, επομένως, διαμορφώνει αντιλήψεις και συμπεριφορές. Όμως, όπως και στην οικονομία, έτσι και στην πολιτική, τα fundamentals λειτουργούν καταλυτικά: πρόκειται για την πληθυσμιακή μάζα και την βία. Η οικουμενική ελίτ κινδυνεύει τελικά να εξοντωθεί ή να εξοριστεί, όπως έγινε στην ναζιστική Γερμανία, στην κεμαλική Τουρκία, στο ισλαμιστικό Ιράν, στην νασερική Αίγυπτο. Ταυτόχρονα, χωρίς την τεχνογνωσία και την διεθνή της διαδικτύωση, θα επέλθουν οικονομική συρρίκνωση, δικτατορίες, ενδεχομένως και πόλεμοι. Πρόκειται για νέες απειλές που εγείρουν ανησυχίες σε πολλές δυτικές χώρες.

Σύμφωνα με τον Μαρκ Μαζάουερ (Mark Mazower), καθηγητή ιστορίας του πανεπιστημίου Κολούμπια, «κατά τα τελευταία 200 έτη, η Ελλάδα στάθηκε στην πρώτη γραμμή των ευρωπαϊκών εξελίξεων». Κινδυνεύει, επομένως, να θιγεί πρώτη. Η χώρα μας κατεστράφη δύο φορές από διχασμούς. Θα χρειαστεί περισσή σύνεση για να μην τριτώσει το κακό.

Ο Χάντινγκτον και η θεωρία του εξακολουθούν να βάλλονται -προς εξορκισμό; Μετά είκοσι έτη, ο κόσμος τείνει να διαμορφωθεί κατά τις προβλέψεις του. Από τον Καύκασο έως τον Νείλο, από τις ερήμους της βόρειας Αφρικής ως τις κεντρο-ασιατικές στέπες, εξαπλώνεται ένα κύμα θρησκευτικής έξαρσης, το οποίο καθορίζει την πολιτική ατζέντα επαναστάσεων και αντεπαναστάσεων.

Η εισβολή της θρησκείας στην πολιτική δεν εξηγείται μόνον από την δύναμη του θρησκευτικού αισθήματος. Προκύπτει από το ιδεολογικό κενό το οποίο δημιούργησε η πτώση του κομμουνισμού, η αστοχία του καπιταλισμού και η διάβρωση του εθνικισμού από την παγκοσμιοποίηση. Ελλείψει άλλης πνευματικής αναφοράς, οι μάζες στρέφονται προς την μοναδική διαθέσιμη και συγκροτημένη πηγή ηθικής και ιδεολογικών αναφορών: τη θρησκεία. Οι εσωτερικές διαμάχες που διατρέχουν τα θρησκευτικά στρατόπεδα, όπως η αντιπαράθεση ανάμεσα σε σουνίτες και σιίτες, εξελίσσονται σε συγκρούσεις για την εξασφάλιση του πολιτικού αγαθού. Ελάχιστη σχέση έχουν με θρησκευτικά ζητήματα.

Η απειλή από το ιδεολογικό κενό εμφανίζεται σε όλα τα πεδία, σε όλες τις κλίμακες. Δεν ενδύεται πάντοτε θρησκευτικό ένδυμα. Στην εκκοσμικευμένη Ευρώπη πλανάται ένα άλλο φάσμα, έτι χείρον: η ακροδεξιά. Η «χρυσή αυγή» (ΧΑ) στην Ελλάδα δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο. Στη Γαλλία, η Μαρίν Λε Πεν (Marine Le Pen) με το ακροδεξιό κόμμα «εθνικό μέτωπο» (FN) ετοιμάζει τις εκλογικές της εξορμήσεις από πολύ ευρύτερη βάση αποδοχής και οπαδών. Στην Νορβηγία, η ακροδεξιά γίνεται de facto ρυθμιστής των πολιτικών εξελίξεων. Οι ευρωεκλογές του 2014 ίσως σηματοδοτήσουν την απαρχή μιας τέτοιας καθοδικής πορείας.

Σφάλλουν επομένως όσοι θεωρούν την ΧΑ συγκυριακό φαινόμενο της κρίσης. Εφ'όσον οι μετριοπαθείς εγκατέλειψαν το ιδεολογικό πεδίο, η άνοδος της ακροδεξιάς θα συνεχιστεί, είτε εξακολουθεί η κρίση είτε ανακοπεί. Η δεξιά παραμέρισε και παραμέλησε τον ιδεολογικό της άξονα. Η αριστερά, ιδεολογικά φθαρμένη και με ξεπερασμένη ρητορική, νομιμοποιεί και ενισχύει το ακροδεξιό ρεύμα.

Χρειάζεται μια άλλη προσέγγιση. Χρειάζεται να δούμε πρόσωπα και πράγματα από απόσταση, έξω από την πνευματική αιθαλομίχλη της μεταπολίτευσης. Πρέπει να γίνει επιτέλους κατανοητό πως από όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς, εμείς οι Έλληνες διαθέτουμε τα περισσότερα εφόδια για να ανταποκριθούμε στην ιδεολογική πρόκληση. Παράλληλα προς την εθνοκρατική συμβολική, διαθέτουμε την πρόσβαση στην διαχρονική ελληνική θεματική, τμήμα της οποίας είναι και η οικουμενική εκκλησιαστική παράδοση. Οι συνειδητοποιημένοι Έλληνες ανοίγονται ιδεολογικά στον χρόνο και στον χώρο· μπορούν, επομένως, να αναζητήσουν διέξοδο από τα ιδεολογικά κενά της εποχής μας, χωρίς να καταφεύγουν σε θρησκευτικό φονταμενταλισμό ή σε ρατσιστικές εκρήξεις.

Οι θεματικές αυτές είναι δύσκολες, με μεγάλες πνευματικές απαιτήσεις.

Δεν υφίσταται δυτικό πρότυπο προς μίμηση, όπως έγινε στο παρελθόν με το υπόδειγμα του εθνικού κράτους ή τον κομμουνισμό. Οι κίνδυνοι για παρεκτροπές είναι υπαρκτοί -το απέδειξε η ρητορική της επταετούς δικτατορίας. Όμως η άρνηση του προβλήματος, η εθελοτυφλία, η έμμονή σε παρωχημένες απλουστευτικές θέσεις οδηγούν στην καταστροφή. Εφ'όσον δεν αξιοποιηθεί το πνευματικό μας κεφάλαιο από τους πεπαιδευμένους, θα βρικολακιάσει στα χέρια των τυχοδιωκτών της ιδεολογίας.

Σήμερα πάλι, η διαχρονική ελληνική γλώσσα γίνεται αντικείμενο «πολιτικής» διαπραγμάτευσης. Παραβλέπεται ότι τα αρχαία ελληνικά δεν είναι απλώς θέμα γλωσσικής διδασκαλίας· είναι, όπως έγραφε η Ζακλίν Ντε Ρομιγί (Jacqueline de Romillγ), τρόπος σκέψης και πειθαρχίας, ένα πλήρες, απαράμιλλο σύστημα ηθικής και αξιών.

Η απαξίωση τους σε χρηστικό ή μη επικοινωνιακό εργαλείο αποκαλύπτει αναχρονισμό, μικρόνοια και άγνοια.

Οι γειτονικοί μας λαοί σκοτώνονται για την οικειοποίηση των συμβόλων του μεσαιωνικού μουσουλμανικού παρελθόντος. Στα καθ'ημάς, στον όνομα του εκσυγχρονισμού, διαπράττεται μιας διαρκής ύβρις: τα πολιτισμικά μας αγαθά παραδίδονται βορά στην «θρησκοληπτική» λεηλασία των άκρων.

Η παγκοσμιοποίηση, ραγδαία μετά το τέλος του «ψυχρού πολέμου», αμφισβήτησε εμπράκτως, μεταξύ άλλων, τα κρατικά σύνορα. Πολλοί αναλυτές έσπευσαν να αναγγείλουν το τέλος της κρατικής εξουσίας, την παντοδυναμία των διεθνών δικτύων, την συγκρότηση ενός ενοποιημένου οικονομικού και πολιτισμικού χώρου.

Όμως, η γεωγραφική θεωρία διδάσκει ότι η κυκλοφορία δεν έχει μόνον θετικά αποτελέσματα, όπως η αύξηση του πλούτου και η μείωση των γεωγραφικών ανισοτήτων. Καθώς επιφέρει αλλαγές στο status quo, αποσταθεροποιεί και προκαλεί αντιδράσεις. Έτσι, οι φάσεις ανάπτυξης της κυκλοφορίας ακολουθούνται από διορθωτικές κινήσεις κλεισίματος και στεγανοποίησης· κάποτε αφού προηγηθούν καταστροφικές εξελίξεις.

Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι και οι επαναστατικές αλλαγές τις οποίες επέφεραν
μπορούν να ερμηνευτούν ως συνέπεια μιας πρώτης παγκοσμιοποίησης.

Τελικά, ο κόσμος χωρίστηκε σε δύο μεγάλα στρατόπεδα χωρίς επικοινωνία μεταξύ των εδαφών τους. Χρειάστηκε να περάσουν τέσσερις δεκαετίες για να ανατραπεί ο μεταπολεμικός διπολικός γεωγραφικός διαμερισμός, σημαντικό εμπόδιο στην παγκοσμιοποίηση.

Η παγκοσμιοποίηση συνεπάγεται και αντίρροπες κινήσεις. Οι μεταναστευτικές ροές, μορφή του γενικότερου φαινομένου της κυκλοφορίας, έχουν αποσταθεροποιήσει τις κοινωνικές ισορροπίες σε πολλές χώρες. Η άνοδος των εθνικισμών και του ρατσισμού εκφράζουν τις αντιδράσεις απέναντι στην απειλή από την υπέρμετρη παρουσία πληθυσμών με διαφορετικά ήθη και έθιμα. Οι ταυτότητες που αποκλείουν τον άλλο οδηγούν στον περιορισμό της κυκλοφορίας, στην επανίδρυση των συνόρων. Από ενοποιημένοι, οι γεωγραφικοί χώροι διαμελίζονται και πάλι, υπό την πίεση της κοινωνικής και πολιτισμικής αγωνίας την οποία προκαλεί η κυκλοφορία.

Ο τομέας των συλλογικών ταυτοτήτων προσιδιάζει σε κινήματα που επιδιώκουν την εσωστρέφεια και τον απομονωτισμό. Αντιθέτως, η οικονομία μοιάζει πολύ περισσότερο στραμμένη προς τους ανοικτούς χώρους. Η απρόσκοπτη κυκλοφορία επιτρέπει την καλύτερη αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων τα οποία βασίζονται κατ'αρχήν στην ποικιλία του γεωγραφικού χώρου. Έτσι, δύσκολα φαντάζεται κανείς ότι οι τάσεις για αποπαγκοσμιοποίησημπορούν να εκδηλωθούν στον οικονομικό και τον χρηματοπιστωτικό τομέα.

Το σημερινό ρεύμα για φορολογική πειθαρχία δείχνει, επομένως, ότι το εκκρεμές αλλάζει φορά. Τα κράτη, ενώπιον των ζωτικών απειλών χρεοκοπίας και κοινωνικής αστάθειας, αποφασίζουν να αντιδράσουν. Τα εδάφη, με πρώτα τα μεγαλύτερα, όπως το αμερικανικό, ενεργοποιούν εφεδρείες στον ανταγωνισμό τους με τα δίκτυα. Η κίνηση άρχισε από τις Ηνωμένες Πολιτείες, πάντοτε προάγγελο και πρωτοπόρο των νέων τάσεων.

Η αποπαγκοσμιοποίηση, εφ'όσον κινηθεί προς τα άκρα, μπορεί να έχει εξίσου ή και χειρότερες αρνητικές συνέπειες από τις υπερβολές της παγκοσμιοποίησης, στις οποίες αντιδρά. Παλαιοί εφιάλτες ενδέχεται να επανέλθουν: προστατευτισμός, απομονωτισμός, ακραίος εθνικισμός, εσωστρέφεια. Η Ευρώπη θα απειληθεί από ένα κύμα αντίδρασης στην ελευθερία της κυκλοφορίας.

Ερμηνεύοντας την ευρωπαϊκή ενοποίηση ως προστατευτισμό, αντί ως ευκαιρία για διεθνές άνοιγμα, το ελληνικό κράτος δεν ωφελήθηκε επαρκώς από την παγκοσμιοποίηση. Αντίθετα με όσα κηρύσσουν κάποιοι εντόπιοι, η αποπαγκοσμιοποίηση, εφόσον επιβεβαιωθεί, δεν ευνοεί τον ελληνισμό. Λαός με παράδοση στην κυκλοφορία, οι Έλληνες ευνοήθηκαν κάθε φορά πού τους ανοίχτηκαν μεγάλοι γεωγραφικοί χώροι. Ακόμη και κατά το πρόσφατο παρακμιακό παρελθόν, ο εξωελλαδικός ελληνισμός προόδευσε χάρη στην ανάπτυξη της κυκλοφορίας. Η αποπαγκοσμιοποίηση θα βλάψει την ελληνική ναυτιλία και διασπορά. Θα μειώσει, επομένως, την προβολή και τους πόρους τους οποίους αντλεί ο ενδοελλαδικός ελληνισμός. Ας προβληματιστούμε.

Με την συνήθη καθησυχαστική προσέγγιση, τα ευρωπαϊκά μέσα μαζικής ενημέρωσης εμφανίζουν την διαφοροποίηση της Αγγλίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ως επεισόδιο με περιορισμένη σημασία: η Αγγλία απλώς αυτοαπομονώθηκε. Πίσω από το προπέτασμα, διαπραγματεύσεις και γραφειοκρατικές διαδικασίες, κρύβονται γεωπολιτικά και γεωπολιτισμικά ρήγματα, η ενεργοποίηση των οποίων απειλεί την ενότητα του δυτικού κόσμου και, ειδικότερα, της Ευρώπης. Οι πρόσφατες ευρωπαϊκο-αγγλικές εξελίξεις πρέπει να ερμηνευθούν μάλλον ως προσεισμικά, παρά ως παροδικά φαινόμενα.

Με το τέλος του «ψυχρού πολέμου» αναβίωσαν οι προπολεμικοί εφιάλτες. Η επανένωση της Γερμανίαςκαι η μακρά ρωσική παρακμή επανέφεραν παλαιούς δυτικούς φόβους, τους οποίους είχε επιβεβαιώσει προπολεμικά το σύμφωνο Ρίμπεντροπ (Ribbentrop)- Μολότοφ (Molotov). Όμως, η γερμανική διπλωματία κατόρθωσε να καθησυχάσει τους Αμερικανούς, εξασφαλίζοντας την συνεργασία τους στην κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη. Αφέλεια; Νέα μορφή «containment» της Ρωσίας; Επανέκδοση του «appeasement» έναντι της Γερμανίας; Δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί o καθοριστικός παράγων o οποίος οδήγησε τις Ηνωμένες Πολιτείες να εντείνουν τα προβλήματα της αυτοκρατορικής τους υπερ-επέκτασης χάριν της Γερμανίας, χωρίς να αποκομίσουν κάποιο αποφασιστικό όφελος στα Βαλκάνια.

Από την ευρωπαϊκή πλευρά, καθ'ομολογία των εμπνευστών της, επί παραδείγματι του Ζακ Αταλί (Jacques Attali), η πολιτική του ενιαίου νομίσματος περιείχε μια κρυφή γεωπολιτική agenda. Η κρίση της ευρωζώνης εθεωρείτο όχι μόνον αναπόφευκτη, αλλά και επιθυμητή. Θα ανάγκαζε τους ευρωπαϊκούς λαούς να εγκαταλείψουν ένα μεγαλύτερο τμήμα της εθνικής τους κυριαρχίας, ώστε να πραγματοποιηθεί το όνειρο: οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης -δηλαδή η ομοσπονδοποίηση.

Η διεθνής οικονομική κρίση επιτάχυνε τις εξελίξεις. Διαγράφεται, τουλάχιστον ως σχέδιο, μια νέα Ευρώπη, την οποία θα διευθύνουν ευρωπαϊστές τεχνοκράτες, εμπνεόμενοι από την γερμανική μεταπολεμική οικονομική εμπειρία.

Σε αντίθεση με τίς Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η δημοκρατικότητα των οποίων εδράζεται στο αμερικανικό έθνος, η νέα Ευρώπη, χωρίς ευρωπαϊκό έθνος, θα είναι υποχρεωτικά, κατά τον Ιμπέρ Βεντρίν (Hubert Védrine), μεταδημοκρατική.

Καθώς καταρρέουν τα προσχήματα, τα ιστορικά-γεωπολιτικά υποκείμενα αναγκάζονται να τοποθετηθούν. Η Αγγλία διαχωρίζει τη θέση της. Θα κινητοποιήσει τις δυνάμεις της για να προκαλέσει την αποτυχία του σχεδίου. Θα βρει συμμάχους ανάμεσα σε χώρες και σε πολιτικές τάσεις οι οποίες βλέπουν πέραν των άμεσων οικονομικών πλεονεκτημάτων, όσα δηλαδή προσφέρει το άλλο στρατόπεδο.

Όπως και παλαιότερα, η γαλλική στάση είναι κρίσιμος παράγων. Η Γαλλίαεμφανίζεται να συντάσσεται με την Γερμανία. Όμως, η γερμανόστροφη πλευρά της γαλλικής κοινωνίας δεν καλύπτει το σύνολο του πολιτικού φάσματος. Ως χώρα-σταυροδρόμι, η Γαλλία δεν ανοίγεται μόνον προς την ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά και προς την Μεσόγειο και τον Ατλαντικό Ωκεανό.

Υπό την πίεση της κρίσης, η Ευρώπη βαδίζει προς την παραδοσιακή της διαίρεση, ανάμεσα στις θαλάσσιες και τις ηπειρωτικές της συνιστώσες. Το ρήγμα αυτό διέσχισε στο παρελθόν και θα επαναδιασχίσει την Γαλλία. Ήδη, για πρώτη φορά από την μεταπολεμική περίοδο, στην γαλλική πολιτική σκηνή αναβιώνει o αντιγερμανικός λόγος.

Στη νέα γεωπολιτική σκακιέρα, η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες βαραίνουν επίσης. Οι Αμερικανοί θα συνταχθούν με τους Βρετανούς. Η Ρωσία καιροφυλακτεί για να αποκομίσει οφέλη από την δυτική κακοφωνία. Θα χρησιμοποιηθεί και από την Γερμανία, ως απειλή προς τους Αγγλοσάξονες, οι οποίοι παλαιόθεν φοβούνται την σύγκλιση των δύο ηπειρωτικών δυνάμεων. Όμως, η σχέση Ρωσίας-Γερμανίας, παρά τους ιστορικούς τους δεσμούς, δεν υπήρξε ποτέ εύκολη, καθώς ανταγωνίζονται για την επιρροή στον ενδιάμεσο χώρο.

Η άρνηση της Αγγλίας να συνταχθεί με το νέο σύμφωνο, λειτουργεί ως καταλύτης γεωπολιτικών ανακατατάξεων οι οποίες ανακαλούν τις συνθήκες στο πρώτο ήμισυ του περασμένου αιώνα. Η αστάθεια που θα προκύψει θα επηρεάσει έντονα την ελληνική πολιτική, θα επαναφέρει την Ελλάδα ενώπιων παλαιών διλημμάτων και κινδύνων. Αν μπορέσει να ενισχύσει την εθνική της συνοχή, θα έχει αυξημένες διαπραγματευτικές δυνατότητες έναντι των ανταγωνιζομένων ξένων δυνάμεων. Κινδυνεύει, όμως, επίσης, να διασπαστεί σε στρατόπεδα, με κριτήριο τον διεθνή προσανατολισμό.

Επανέρχεται η απειλή του διχασμού
όχι από εσωτερικά αίτια, αλλά από εισαγόμενα. (*)

Γιώργος Πρεβελάκης

---------------------------------------------------------------

(*) ...υπήρχαν τότε, όπως και παλαιότερα, οι αντικειμενικές συνθήκες για να συμβεί κάτι τέτοιο. Κατά τον «εθνικό διχασμό», εσωτερικεύθηκε στη χώρα η διεθνής αντιπαράραθεση της «Δύσης» (Αγγλίας και Γαλλίας) έναντι των «Κεντρικών Δυνάμεων» (Γερμανίας και Αυστροουγγαρίας), κατά τον «εμφύλιο» εσωτερικεύθηκε η διεθνής αντιπαράθεση της «Δύσης» (Ατλαντισμός) έναντι της «Ανατολής» (Σοβιετισμός). Σήμερα... - Σκέψεις χρείας.

Οι εξωτερικοί, διεθνείς και διακρατικοί συσχετισμοί επικαθορίζουν ακόμα και το περιεχόμενο των κομμάτων στο εσωτερικό της χώρας -και αυτό είναι μονάχα μια άμεση επιρροή... ίσως το πιο εμφατικό [παράδειγμα] είναι η ενσωμάτωση εντός της χώρας της σύγκρουσης Γερμανίας και Δύσης, δηλαδή φιλελευθερισμού, δηλαδή Αγγλογαλλίας με τη μορφή Βενιζελικών και αντιβενιζελικών. Η ιδιαίτερη σημασία, ιστορικά αλλά και στις μέρες μας, του διεθνούς περιβάλλοντος για τη χώρα είναι γεγονός. - Οι -πολιτικές- παρατάξεις στην Ελλάδα.

---------------------------------------------------------------

Ο ελληνισμός, στην ευρύτερη έννοιά του, συνυπάρχει και συνδέεται ιστορικά με τους λαούς της Μεσογείου. Η ορθοδοξία διαθέτει έντονη παρουσία και ισχυρά προγεφυρώματα στον αραβικό κόσμο. Οι ακρότητες του αραβικού εθνικισμού μείωσαν την επιρροή της, χωρίς όμως ακόμη να την εξαφανίσουν. Το ελληνικό και το κυπριακό κράτος έχουν μεγάλη ευθύνη έναντι των ιστορικών αυτών δεσμών. Ο ελληνισμός και η ορθοδοξία οφείλουν να λειτουργούν ως ειρηνοποιά στοιχεία κατευνασμού μεταξύ Ισραηλινών και Αράβων και όχι να επιλέγουν στρατόπεδα.

Γιώργος Πρεβελάκης

.~`~.
Για περαιτέρω ιχνηλάτηση και πληρέστερη προοπτική