Ζούμε τους προσεισμούς της αποσύνθεσης και πολυδιάσπασης του «δυτικού» διατλαντικού ψυχροπολεμικού συνασπισμού, σε συνέχεια της αποσύνθεσης του «ανατολικού» ευρασιατικού τέτοιου. Τα νοήματα, λόγω της οικονομικής κρίσης, στρέφονται προς μια επαναφορά της δεκαετίας του 1930, αλλά μήπως θα έπρεπε, σε ό,τι αφορά τον βορείοατλαντικό χώρο, να στρέφονται προς μια μετανεωτερική ευρωαμερικανική δεκαετία του 1980;
Η αντιπαράθεση και ο ανταγωνισμός -ή ο συζυγικός καβγάς- ανάμεσα σε φιλελεύθερους και μαρξιστές, παγκοσμιοποιήθηκε μέσω του διπολικού συστήματος και της ψυχροπολεμικής ιδεολογικής σύγκρουσης μεταξύ του «δυτικού στρατοπέδου» με πυρήνα τις Η.Π.Α και του «ανατολικού» με πυρήνα την Ρωσσία. Υπό το καθεστώς της ιδεολογικής αυτής σύγκρουσης και υπό την αοριστολογία του συνθήματος περί «Δύσεως» καλλιεργήθηκε η εντύπωση πως η υποταγμένη δυτική Ευρώπη και η επικυρίαρχη Αμερική είναι ένα και το αυτό, το ίδιο πράγμα, και πως o πλανήτης ολόκληρος βρισκόταν ελάχιστα μακριά, μια ιστορική ανάσα πραγματικά, πριν από την πλήρη αποδοχή της γραμμικής προοδευτικής φιλοσοφίας και αντίληψης περί ιστορίας. Υπήρχε μονάχα ένα «μικρό» εμπόδιο. Η Ρωσική Σοβιετική Αυτοκρατορία. Άπαξ και το εμπόδιο αυτό εξέλειπε, θα φτάναμε στον εκκοσμικευμένο παράδεισο επί της γης υπό την υπερεθνική ή παγκόσμια κοσμική Εκκλησία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων [1], στο τέλος των συγκρούσεων κ.λπ. Αυτό, εν συντομία, ήταν το εκκοσμικευμένο εσχατολογικό παραμύθι.
Το διπολικό σύστημα και η ιδεολογική αντιπαράθεση ανάμεσα στα δύο αυτά στρατόπεδα λειτούργησε, μεταξύ άλλων, και ως μια ιδεολογική φυλακή ή ως ένας διανοητικός κλίβανος για μεγάλο μέρος της υπόλοιπης ανθρωπότητας (η περίοδος αυτή αποτελεί επίσης την κορύφωση της εποχής -και της διαδικασίας- της «δυτικοποίησης»). Εγκλωβισμένες και εγκιβωτισμένες εντός αυτού του κλίβάνου-φυλακής, οι κοινωνίες αναγκάστηκαν να «διαλέξουν στρατόπεδο» και να (επ)ενδυθούν τους ιδεολογικούς αυτούς μανδύες για δικές τους ανάγκες και σκοπιμότητες (εκσυγχρονιστικές, αντιαποικιοκρατικές, εθνικών ολοκληρώσεων, εκβιομηχάνισης και ραγδαίας αστικοποίησης, διεκδικήσεων εδαφών και ιστορικών δικαίων, αλλαγής καθεστώτων, ηγεμόνευσης ομάδων και ανατροπής ηγεσιών, αποσχίσεων και ανεξαρτητοποιήσεων κ.λπ). Ήδη, από τη δεκαετία του 1970, είχαν αρχίσει οι εξεγέρσεις εντός της διπολικής φυλακής και της εξαρτημένης περιφέρειας της.
Μόλις το ανατολικό τμήμα της φυλακής γκρεμίστηκε, και κατά τα πρώτα χρόνια της μετα-ψυχροπολεμικής/διπολικής περιόδου, επιχειρήθηκε μέσω της μονοπολικής στιγμής και κυριαρχίας των Η.Π.Α η δημιουργία μιας νέας ιδεολογικής φυλακής, ή ορθότερα ο μετασχηματισμός και η επέκταση του δυτικού μισού της, προκειμένου να εγκλωβιστεί-φυλακιστεί ολόκληρη η ανθρωπότητα εντός της (την «άδεια προσθήκης» την επικύρωσαν διανοούμενοι και αλλαγές στο διεθνές δίκαιο), εξέλιξη που θα οδηγούσε στην εγκαθίδρυση του νεραϊδοβασιλείου [1] και του Τέλος της Ιστορίας μέσω της Παγκοσμιοποίησης κ.λπ. Τελικά, όχι απλά δεν επετεύχθη η πραγμάτωση του ονείρου μέσω επέκτασης και επιβολής, όχι απλά δεν ενσωματώθηκε και δεν αφομοιώθηκε ολόκληρη η ανθρωπότητα στο παλαιό ψυχροπολεμικό (μεταλλαγμένο πλέον) «δυτικο» στρατόπεδό, αλλά το τελευταίο αλώθηκε και μεταλλάχθηκε εσωτερικά, διευρύνθηκε το ρήγμα ανάμεσα στις δύο πλευρές του (Η.Π.Α και Ε.Ε), είχαμε εσωτερίκευση και άνοδο αναρχίας, αποσταθεροποίηση και τάσεις πολυδιάσπασης στο εσωτερικό της παλαιάς «Δύσης» [2].
Αυτό που ζούμε δεν είναι η επέκταση και εγκαθίδρυση του «δυτικού» εκκοσμικευμένου παραδείσου επί της γης, μετά από την κατάρρευση του «ανατολικού στρατοπέδου» και της Ουτοπίας του, αλλά η αποσύνθεση, ο κατακερματισμός και η πολυδιάσπαση και του παλαιού, με τη σειρά του, ψυχροπολεμικού «δυτικού» διατλαντικού συνασπισμού (και φυσικά ο επανακαθορισμός των εσωτερικών και εξωτερικών του σχέσεων). Το ψυχροπολεμικό «εμπόδιο» (Ε.Σ.Σ.Δ) λειτουργούσε εξισορροπητικά, ομογενοποιητικά, σταθεροποιητικά και ανασχετικά ως προς την πλημμυρίδα των προβλημάτων που είχαν συσσωρευθεί στον πλανήτη - και εξαιτίας χειρισμών και σφαλμάτων της ευρωπαϊκής πολιτικής του παρελθόντος: Δεν έχετε παρά να δείτε π.χ, τι τραβάνε οι Αμερικανοί με τα ευρωκατασκευάσματα της Μέσης Ανατολής (Ιράκ, Συρία, Ισραήλ, Σ. Αραβία) ή τι συμβαίνει στο τόξο Αφγανιστάν, Πακιστάν, Ινδία, Μπαγκλαντές ή/και μελλοντικά στο σύμπλεγμα Ινδονησία, Μαλαισία, Φιλιππίνες [3]. Επίσης, δύο πόλεμοι που σχετίζονται -και οι δύο- άμεσα με την παλαιά αποικιακή πολιτική του παρελθόντος (Ιράκ και Αφγανιστάν) έχουν σχεδόν γονατίσει ή καταστρέψει την Αμερικανική Ατλαντική Αυτοκρατορία [2]. Τέλος, όχι τυχαία, η πτώση του σοβιετικού κομμουνισμού αποτέλεσε τμήμα του ευρύτερου καμβά της ευρωπαϊκής αποαποικιοποίησης [4]. Τα δαιδαλώδη και δυσεπίλυτα αυτά προβλήματα που αναδύθηκαν, επανήλθαν ή ξεπάγωσαν από το 1989 και ύστερα, κατέκλυσαν και έπνιξαν και τους Αμερικανούς και τη λεγόμενη «Δύση» και μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής ηπείρου και ολόκληρου του πλανήτη [5].
Λόγω της οικονομικής κρίσης τα νοήματα στρέφονται προς τη δεκαετία του 1930. Μήπως όμως, όπως έχουμε επισημάνει και παλαιότερα [6], σε ό,τι αφορά το εσωτερικό της λεγόμενης «Δύσης», θα πρέπει να σκεφτόμαστε περισσότερο τη δεκαετία του 1980; Πιο συγκεκριμένα το τέλος αυτής της δεκαετίας; Όποιος έχει μελετήσει την άνοδο των «εθνικισμών» και την αναρχοποίηση του εγγύς σοσιαλιστικού κόσμου του σλάβικού ημισφαιρίου κατά την τελευταία περίοδο της Ε.Σ.Σ.Δ, μπορεί να αντλήσει διδάγματα για την σημερινή επάνοδο του «εθνικισμού». Επιστροφή εθνικισμών, δημοψηφίσματα, διακηρύξεις ανεξαρτησίας που αρχικά θεωρήθηκαν παράνομες και διακηρύξεις κυριαρχίας αυτόνομων δημοκρατιών, περίοδος τελμάτωσης, δεικτές γονιμότητας, μοτίβα αναπαραγωγής και δημογραφικές πιέσεις, δύστροπα κράτη-δορυφόροι. Σχεδόν όλα όσα παρατηρούνται σήμερα στα δυτικά υπήρχαν εκείνη την περίοδο στα ανατολικά [7]. Τα πρώτα κινήματα διαμαρτυρίας στις χώρες της Βαλτικής (οι οποίες έζησαν μια τραγωδία στον 20ο αιώνα) το 1987, ξεκίνησαν ως κινήματα διαμαρτυρίας για το περιβάλλον. Η Εσθονία, το 1988, ήταν η πρώτη χώρα στα πλαίσια της Ε.Σ.Σ.Δ που διακήρυξε την κυριαρχία της ως αυτόνομη δημοκρατία (τότε η κυριαρχία ήταν καλή, αργότερα, στα πλαίσια της Ε.Ε, πάλιωσε και μπαγιάτεψε). Στις 11 Μαρτίου 1990 η Λιθουανία θα διακηρύξει την ανεξαρτησία της από την Σοβιετική Ένωση. Λίγες ημέρες μετά η Σοβιετική Ένωση θα δηλώσει πως είναι παράνομη και άκυρη [8].
Με τον κατακερματισμό και την αυτοκατάλυση της Ε.Σ.Σ.Δ, τον πόλεμο και την πολυκερματισμό της Νοτιοσλαβίας (που μελλοντικά θα επανερμηνευθεί υπό διαφορετικά πρίσματα: π.χ Συρία και Ισπανία), την επανένωση της Γερμανίας και τον χωρισμό-διχοτόμηση της Τσεχοσλοβακίας, μεταβάλλεται άρδην η ισορροπία δυνάμεων και η δομή ισχύος στην ευρωπαϊκή ήπειρο [9]. Η νοοτροπία και ιδεολογία του λεγόμενου «ευρωπαϊσμού» προέκυψε κατά την μετατροπή ή τον μετασχηματισμό της Ε.Ο.Κ σε Ε.Ε, μέσω της αντιγραφής ή αναπροσαρμογής του υπερεθνικού πολιτικού μοντέλου (παραλλαγμένου κατά το «πλουραλιστικότερον», φυσικά) και της ευρύτερης πολιτικής φιλοσοφίας -όχι όμως του οικονομικού συστήματος- της Ε.Σ.Σ.Δ. Άλλωστε και η Ε.Σ.Σ.Δ θα εξασφάλιζε την ευημερία όλων των λαών, χωρίς εθνικισμούς και ηγεμονισμούς (θεωρώντας παρωχημένη κάθε έκφραση εθνικισμού). Η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών ήταν η πρώτη «μετανεωτερική αυτοκρατορία» που κατέρρευσε (οικοδομήθηκε αρχικά σε μοντερνιστικές βάσεις). Το οικονομικό μοντέλο και η δημογραφική δομή σε συνδυασμό με την εξαιρετικά δύσκολη σχέση Κέντρου-Περιφέρειας (δύστροπα «κράτη-δορυφόροι») ήταν ορισμένες από τις βασικές αιτίες απελευθέρωσης των εθνικισμών στην Ε.Σ.Σ.Δ και στην ευρύτερη σλαβογενή, εγγύς σοσιαλιστική και σοβιετική ευρώσφαίρα. Υπάρχει άραγε σήμερα στιβαρή και συγκεκριμένη ερμηνεία -πέρα από την αοριστία υπό την ονομασία «οικονομική κρίση»- για την επάνοδο των εθνικισμών υπό διάφορες μορφές στην Ε.Ε και στην ευρύτερη ευρωατλαντική σφαίρα; Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί το δεύτερο μετανεωτερικό εγχείρημα στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Στις 15 Μαΐου 1988 η Σοβιετική Ένωση ξεκίνησε τη διαδικασία απόσυρσης των στρατευμάτων της από το Αφγανιστάν. Στις 15 Φεβρουαρίου 1989, ανακοινώθηκε η πλήρης και επιτυχής αποχώρηση όλων των σοβιετικών στρατευμάτων. Στις 26 Δεκεμβρίου 1991 ο λεγόμενος «Ανατολικός Συνασπισμός» και η σοβιετική-σοσιαλιστική σφαίρα, έπαψε να υπάρχει [10]. Το 2011, ο πρώην Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Μπαράκ Ομπάμα, ανακοίνωσε την απόφαση σταδιακής αποχώρησης των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν [11]. Τον Μάρτιο του 2014 ο Ομπάμα διατάζει το Πεντάγωνο να αναπτύξει σχέδια για πλήρη απόσυρση. Τον Μαΐο του ίδιου έτους ανακοινώνει πλάνο για την ολοκληρωτική αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων μέχρι το τέλος του 2016 και τη λήξη της θητείας του (βρισκόμαστε 26 χρόνια μετά από την 15η Μαΐου 1988). Τον Οκτώβριου του 2015, σε μια υπαναχώρηση, ο Ομπάμα αναφέρει ότι η κατάσταση είναι πολύ εύθραυστη για να αποχωρήσει ο αμερικάνικος στρατός. Ανακοινώνει σχέδια για την διατήρηση της υπάρχουσας δύναμης. Το μεγάλο μέρος των στρατευμάτων έχει αποχωρήσει. Πλήρης αποχώρηση δεν έχει επιτυχώς ακόμη ολοκληρωθεί ενώ αναμένεται μερική αύξηση του αριθμού τους και παράταση του χρόνου παραμονής τους [11].
[1] Και οι δύο αναφορές παραπέμπουν στην ειρωνεία του Hobbes για το «νεραϊδοβασίλειο» και τις μοιρολογίστρες του. Δες επίσης, Κοσμοϊδιογλωσσία: Το κίνημα της παγκόσμιας διακυβέρνησης (global governance).
[2] Η μεταπολεμική φιλελεύθερη διεθνής τάξη καταρρέει, καθώς η παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων έχει μεταβληθεί και το κέντρο βάρους της μετατοπίζεται, ενώ τα ιδρυτικά της θεμέλια, πάνω στα οποιά εδράζόταν η δύναμη των Η.Π.Α και οικοδομήθηκε η λεγόμενη Pax Americana, έχουν ραγίσει. Η τάξη που αναδύθηκε μεταπολεμικά και μετασχηματίστηκε με την μονοπολική στιγμή κυριαρχίας των Η.Π.Α, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, απλά δεν λειτουργεί. Σε πρόσφατο σημείωμα αναφέραμε ενδεικτικά παραδείγματα πολυδιάσπασης και αναρχοποίησης της «Δύσης». Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έπρεπε να προετοιμάζονται για τη νέα μετα-ηγεμονική εποχή και την νέα παγκόσμια πραγματικότητα και όχι να παρασύρονται από δυνάμεις ή υποτακτικούς που μιλάνε ακόμη για Την Υπερδύναμη (ή/και επιδιώκουν να καθηλώσουν τις Η.Π.Α σε συγκεκριμένα σημεία του πλανήτη). Στην πραγματικότητα, η αποδυνάμωση των Η.Π.Α έχει ξεκινήσει αρκετά παλαιότερα. Σε αυτό το σημείωμα όμως δεν ασχολούμαστε με τις Η.Π.Α. Έχουμε εξετάσει την πορεία αποδυνάμωσης τους σε παλαιότερα σημειώματα.
[3] Τα Στενά της Μαλάκκα και της Καριμάτα, η Θάλασσα της Ιάβα και το Αρχιπέλαγος της Ινδονησίας, συνδέουν τον Ινδικό με τον Ειρηνικό Ωκεανό. Υψίστης στρατηγικής σημασίας θαλάσσιες περιοχές που οικοδομήθηκαν πάνω τους ολόκληρες αυτοκρατορίες. Πριν από την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία, δεν υπήρχαν ιστορικές διαιρέσεις μεταξύ της Μαλαισίας και Ινδονησίας (θα μπορούσαμε να πούμε και των Φιλιππίνων, αν και αποτελούν γεωγραφική ολότητα-σύμπλεγμα από μόνές τους). Αυτό που ουσιαστικά υπήρχε ήταν ανταγωνισμός ανάμεσα σε δύο κέντρα ισχύος της περιοχής, το ένα στη Μαλάκκα και το άλλο στην Ιάβα (υπό αυτή την έννοια, ο οργανισμός ASEAN, αποτελεί αξιόλογη προσπάθεια). Και εδώ, όπως και αλλού, έχουμε την δημιουργία τεχνητών αποικιακών συνόρων και κρατοκατασκευαστικών (στη συγκεκριμένη περιοχή έχουμε Βρετανο-Ολλανδικές σχέσεις, στην εγγύς Ανατολή κυρίως Βρετανο-Γαλλικές και στην κεντρική Ασία, από την Περσία μέχρι το Θιβέτ, Βρετανο-Ρωσσικές. Στην περίπτωση των Φιλιππίνων έχουμε, στην τελική φάση, Ισπανο-Αμερικανικές, με την Αμερική όμως να θεωρείται, τουλάχιστον αρχικά, μετα-αποικιακη αντι-ευρωπαϊκή/αποικιοκρατική και αντιμοναρχική ρεπουμπλικανική δύναμη).
[4] Διαβάζω σε ένα βιβλίο: «Φόνος ή αυτοκτονία; Επανάσταση ή αποχώρηση; Τα ίδια ερωτήματα που διατυπώνονται συχνά με το τέλος της βρετανικής εξουσίας στην Ινδία, ή της ολλανδικής στην Ινδονησία, μπορούν να τεθούν και προκειμένου για το 1989 [και για το 2017 προσθέτουμε]. Όχι τυχαία: η πτώση του κομμουνισμού αποτέλεσε τμήμα του ευρύτερου καμβά της ευρωπαϊκής αποαποικιοποίησης». Η αποσύνθεση των αυτοκρατοριών, σε συνδυασμό με αυτό που ονομάστηκε αποαποικιοποίηση (ολικά αγνοημένη διαδικασία παγκοσμίων διαστάσεων και τεράστιας σημασίας), αποτελεί αντικείμενο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος και εξέχουσας σημασίας - την οποία ανακαλύπτουν τα τελευταία δύο-τρία χρόνια, υπο μια συγκεκριμένη της μορφής, στην «Ευρώπη». Επίσης, τέλος, για να γίνουν ακόμη περισσότερο κατανοητές οι εξελιξεις σε Σκωτία και Καταλονία, θα πρέπει να ενταχθούν στο πλαίσιο της αποσύνθεσης της βρετανικής και της ισπανικής αυτοκρατορίας, την πορεία συρρίκνωσης-υποχώρησης τους και την κρίση της βρετανικής και ισπανικής ταυτότητας. Θα μπορούσαμε να δώσουμε τον εξής τίτλο: Από το Χονγκ Κονγκ και τη Δυτική Σαχάρα, στην Σκωτία και την Καταλονία.
[5] Και συνεχίζουν ορισμένοι ακόμη να μιλάνε μονάχα περί «εθνικισμών» εκεί ακριβώς που υπάρχουν κυρίως προβλήματα πολιτισμών και ιστορικών σχέσεων. Και στην Καταλονία σήμερα, όπως παλαιότερα στη Λιθουανία -ή/και στο Αζερμπαϊτζάν, το Κουρδιστάν και άλλου- μιλάνε απλά για «εθνικισμό» (ή/και επιδόματα!) και όχι για ανεπίλυτα προβλήματα ιστορικών σχέσεων. Αλλά τέτοιοι άνθρωποι κυριαρχούν και τέτοιες συνειδήσεις έχουν διαμορφωθεί στην... «Ευρώπη».
[6] Κοσμοϊδιογλωσσία: i) 22 Ιουν 2016. ii) Σύντομη χιουμοριστική ιστορική αναδρομή μιας επικής διαμάχης (3 Ιουν 2015).
[7] Ασφαλώς η ψυχροπολεμική ατλαντική ευρωσφαίρα είναι πιο πολυάνθρωπη, περισσότερο πυκνοδομημένη θεσμικά, πλουσιότερη και απείρως πιο πολυσύνθετη κ.λπ, απ'ό,τι η παλαιά σοβιετική και σλαβογενής πρώην σοσιαλιστική ευρώσφαίρα, αλλά τα πάντα, όλα, τα συναντάμε σήμερα και στο εσωτερικό της Ε.Ε. Το σημείωμα ασχολείται με το εσωτερικό της διατλαντικής δομής, ενδό«δυτικά». Υπό αυτή την έννοια είναι «δυτικοκεντρικό». Σε ό,τι αφορά την παγκόσμια κλίμακα, έχουμε αναφερθεί παλαιότερα εκτενώς εξετάζοντας μεταβολές και τάσεις. Παραδείγματως χάριν έχουμε εκτιμήσει πως στον νέο παγκόσμιο αιώνα θα υπάρχει ποικιλομορφία και όχι ομοιομορφία πολιτικών μονάδων, ετερογένεια και ποικιλομορφία -και όχι ομοιομορφία- στο παγκόσμιο «σύστημα» και τάσεις θεσμοποιημένης παραδοχής της αναίρεσης ή εγκατάλειψης του Τέλους της Ιστορίας και της Δογματικής Ομοιομορφίας.
[8] Συμβουλές από την περίοδο αποσύνθεσης της Ε.Σ.Σ.Δ, προς την Ε.Ε και το Βασιλείο της Ισπανίας (και όλους τους ενδιαφερόμένους): «Είναι δυνατόν να καταστέλλεις, να εξαναγκάζεις, να δωροδοκείς, να τσακίζεις ή να συντρίβεις, αλλά μόνον για μια ορισμένη περίοδο». Το Στέμμα όταν παρεμβαίνει για πρώτη φορά και έχει τη συγκεκριμένη στάση φανερώνει πανικό ή αδυναμία. Ορθότερα ανεπάρκεια. Πρέπει να στέκεται πέρα και πάνω. Ο Felipe, εκτός από Βασιλιάς της Ισπανίας είναι και Πρίγκιπας της Καταλονίας, γνωρίζει καταλανικά, αλλά επέλεξε να μιλήσει μόνο ισπανικά-καστιγιάνικα. Η Καταλονία είναι διχασμένη. Και η Ισπανία όμως είναι διχασμένη. Το ζήτημα μπορεί να πάει βαθιά και η κατάσταση να μετεξελιχθεί και να αποκτήσει ή/και να επαναφέρει ευρύτερες προεκτάσεις-διαστάσεις (Καρλισμός, Βουρβώνοι κ.λπ).
[9] Η δεύτερη μεγάλη μεταβολή στην ευρωπαϊκή ισορροπία δυνάμεων μεταψυχροπολεμικά συνέβη στο εσωτερικό της Ε.Ε, αυτή τη φορά, με τη διεύρυνση του 2004. Οι χώρες που προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση την 1η Μαΐου 2004 ήταν οι εξής: Πολωνία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Τσεχία (κεντρική ανατολική Ευρώπη, πρώην σύμφωνο Βαρσοβίας, πρώην Comecon), Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία (Βαλτική, πρώην Ε.Σ.Σ.Δ) -ολες οι προηγούμενες χώρες ουσιαστικά χρησιμοποίησαν την Ε.Ε προκειμένου να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ-, Σλοβενία (Βαλκάνια, πρώην Γιουγκοσλαβία) και τέλος, Κύπρος και Μάλτα (Μεσόγειος, αποαποικιοποίηση, ανεξαρτησία από την Βρετανική Αυτοκρατορία, Κίνημα Αδεσμεύτων και οι δύο τους). Και εδώ φαίνεται ο καμβάς της αποαποικιοποίησης. Η διεύρυνση του 2004 αποτέλεσε ταφόπλακα όχι μονάχα για τη συνοχή του «δυτικού ή/και φιλελεύθερου» τριγώνου Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας και Γερμανίας (που κοιτάζει προς τον Ατλαντικό) -κάτι που επισημάναμε πριν από το Brexit- αλλά και για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον προσανατολισμό, την εξέλιξη, την ταυτότητα και το μέλλον της.
[10] Φυσικά με τον παραμερισμό του «εμποδίου» (Ε.Σ.Σ.Δ), το οποίο όπως περιγράψαμε δεν ήταν τελικά ακριβώς «εμπόδιο» (τουλάχιστον για αυτούς στα δυτικά που το θεωρούσαν τέτοιο, για άλλους ίσως), ανευρέθηκαν νέα τέτοια που εμποδίζουν την πραγμάτωση της Ουτοπίας -και των συμφερόνων των φορέων και προπαγανδιστών της-, τα οποία πρέπει να εξαλειφθούν (εχθροί, κίνδυνοι, απειλές, μεταξύ άλλων, και για λόγους συσπείρωσης, ιεράρχησης ή/και υπακοής, ευθυγράμμισης και υποταγής). Και πάντα θα ανευρίσκονται.
[11] i) Ο αριθμός των αμερικανικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν κορυφώνεται τα έτη 2009-2012. ii) Donald Trump commits more US troops to Afghanistan and calls on Britain to follow suit (telegraph). US sending almost 4,000 extra forces to Afghanistan, Trump official says (the guardian). Trump expected to send 4,000 extra troops to Afghanistan. Decision contradicts Mr Trump's earlier criticisms of war effort (independent). iii) Και κάπως έτσι, σταθμίζοντας και τον πόλεμο στο Ιράκ, καταλήγουμε εδώ (ως προς την εσωτερική κοινωνική αμερικανική διάσταση. Η εξωτερική άλλωστε ελάχιστα τους ενδιαφέρει):
Πέρα από τις συνθηματολογίες περί δυτικού και ανατολικού στρατοπέδου, ας δούμε πιο συγκεκριμένα τα πράγματα. Η Ε.Σ.Σ.Δ ήταν πολιτική μονάδα-υπερεθνική οντότητα (Ε.Ε, καταχρηστικά Ε.Ο.Κ), το Σύμφωνο της Βαρσοβίας ήταν στρατιωτική συμμαχία (Ν.Α.Τ.Ο) ενώ η Comecon οικονομικός οργανισμός-συνεργασία (Ο.Ε.Ο.Σ, Ε.Ο.Κ, Ο.Ο.Σ.Α). Βλέπουμε για μια ακόμη φορά την παραδοσιακή τριχοτόμηση ισχύος, δομών και θεσμών σε πολιτική, οικονομική και στρατιωτική.
1. Ε.Σ.Σ.Δ: 1922-1991 (69 έτη)
2. CoMEcon: 1949-1991 (42 έτη)
3. Σύμφωνο της Βαρσοβίας: 1955-1991 (36 έτη)
1. Ε.Ο.Κ: 1958-1993, Ε.Ε 1993-2016 (58 έτη)
2. Ο.Ε.Ο.Σ: 1948-1961, Ο.Ο.Σ.Α 1961-2016 (68 έτη)
3. Ν.Α.Τ.Ο: 1949-2016 (67 έτη)
Ανατολικός Συνασπισμός: Πρώτα εγκαθιδρύεται η -ευρασιατική- πολιτική μονάδα (Ε.Σ.Σ.Δ, 1922), έπειτα η οικονομική συνεργασία (CoMEcon, 1949) και τέλος, η στρατιωτική συμμαχία (1955). Δυτικός Συνασπισμός: Πρώτα ή σχεδόν ταυτόχρονα εγκαθιδρύεται η οικονομική συνεργασία (Ο.Ε.Ο.Σ, 1948) και η στρατιωτική συμμαχία (Ν.Α.Τ.Ο, 1949) και έπειτα η -ευρωπαϊκή- πολιτική μονάδα (Ε.Ο.Κ, 1958). Η παρατήρηση που έχει σημασία είναι η εξής: ο πυρήνας του «ανατολικού στρατοπέδου» ήταν μια πολιτική μονάδα, η Ε.Σ.Σ.Δ (κράτος-πυρήνας της οποίας ήταν η Ρωσία), η οποία είχε διάρκεια ζωής 69 έτη. Ο πυρήνας του «δυτικού στρατοπέδου» είναι μια στρατιωτική συμμαχία, το Ν.Α.Τ.Ο (κράτος-πυρήνας της οποίας είναι οι Η.Π.Α), το οποίο έχει διάρκεια ζωής 67 έτη.
Η αντιπαράθεση και ο ανταγωνισμός -ή ο συζυγικός καβγάς- ανάμεσα σε φιλελεύθερους και μαρξιστές, παγκοσμιοποιήθηκε μέσω του διπολικού συστήματος και της ψυχροπολεμικής ιδεολογικής σύγκρουσης μεταξύ του «δυτικού στρατοπέδου» με πυρήνα τις Η.Π.Α και του «ανατολικού» με πυρήνα την Ρωσσία. Υπό το καθεστώς της ιδεολογικής αυτής σύγκρουσης και υπό την αοριστολογία του συνθήματος περί «Δύσεως» καλλιεργήθηκε η εντύπωση πως η υποταγμένη δυτική Ευρώπη και η επικυρίαρχη Αμερική είναι ένα και το αυτό, το ίδιο πράγμα, και πως o πλανήτης ολόκληρος βρισκόταν ελάχιστα μακριά, μια ιστορική ανάσα πραγματικά, πριν από την πλήρη αποδοχή της γραμμικής προοδευτικής φιλοσοφίας και αντίληψης περί ιστορίας. Υπήρχε μονάχα ένα «μικρό» εμπόδιο. Η Ρωσική Σοβιετική Αυτοκρατορία. Άπαξ και το εμπόδιο αυτό εξέλειπε, θα φτάναμε στον εκκοσμικευμένο παράδεισο επί της γης υπό την υπερεθνική ή παγκόσμια κοσμική Εκκλησία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων [1], στο τέλος των συγκρούσεων κ.λπ. Αυτό, εν συντομία, ήταν το εκκοσμικευμένο εσχατολογικό παραμύθι.
Το διπολικό σύστημα και η ιδεολογική αντιπαράθεση ανάμεσα στα δύο αυτά στρατόπεδα λειτούργησε, μεταξύ άλλων, και ως μια ιδεολογική φυλακή ή ως ένας διανοητικός κλίβανος για μεγάλο μέρος της υπόλοιπης ανθρωπότητας (η περίοδος αυτή αποτελεί επίσης την κορύφωση της εποχής -και της διαδικασίας- της «δυτικοποίησης»). Εγκλωβισμένες και εγκιβωτισμένες εντός αυτού του κλίβάνου-φυλακής, οι κοινωνίες αναγκάστηκαν να «διαλέξουν στρατόπεδο» και να (επ)ενδυθούν τους ιδεολογικούς αυτούς μανδύες για δικές τους ανάγκες και σκοπιμότητες (εκσυγχρονιστικές, αντιαποικιοκρατικές, εθνικών ολοκληρώσεων, εκβιομηχάνισης και ραγδαίας αστικοποίησης, διεκδικήσεων εδαφών και ιστορικών δικαίων, αλλαγής καθεστώτων, ηγεμόνευσης ομάδων και ανατροπής ηγεσιών, αποσχίσεων και ανεξαρτητοποιήσεων κ.λπ). Ήδη, από τη δεκαετία του 1970, είχαν αρχίσει οι εξεγέρσεις εντός της διπολικής φυλακής και της εξαρτημένης περιφέρειας της.
Μόλις το ανατολικό τμήμα της φυλακής γκρεμίστηκε, και κατά τα πρώτα χρόνια της μετα-ψυχροπολεμικής/διπολικής περιόδου, επιχειρήθηκε μέσω της μονοπολικής στιγμής και κυριαρχίας των Η.Π.Α η δημιουργία μιας νέας ιδεολογικής φυλακής, ή ορθότερα ο μετασχηματισμός και η επέκταση του δυτικού μισού της, προκειμένου να εγκλωβιστεί-φυλακιστεί ολόκληρη η ανθρωπότητα εντός της (την «άδεια προσθήκης» την επικύρωσαν διανοούμενοι και αλλαγές στο διεθνές δίκαιο), εξέλιξη που θα οδηγούσε στην εγκαθίδρυση του νεραϊδοβασιλείου [1] και του Τέλος της Ιστορίας μέσω της Παγκοσμιοποίησης κ.λπ. Τελικά, όχι απλά δεν επετεύχθη η πραγμάτωση του ονείρου μέσω επέκτασης και επιβολής, όχι απλά δεν ενσωματώθηκε και δεν αφομοιώθηκε ολόκληρη η ανθρωπότητα στο παλαιό ψυχροπολεμικό (μεταλλαγμένο πλέον) «δυτικο» στρατόπεδό, αλλά το τελευταίο αλώθηκε και μεταλλάχθηκε εσωτερικά, διευρύνθηκε το ρήγμα ανάμεσα στις δύο πλευρές του (Η.Π.Α και Ε.Ε), είχαμε εσωτερίκευση και άνοδο αναρχίας, αποσταθεροποίηση και τάσεις πολυδιάσπασης στο εσωτερικό της παλαιάς «Δύσης» [2].
Αυτό που ζούμε δεν είναι η επέκταση και εγκαθίδρυση του «δυτικού» εκκοσμικευμένου παραδείσου επί της γης, μετά από την κατάρρευση του «ανατολικού στρατοπέδου» και της Ουτοπίας του, αλλά η αποσύνθεση, ο κατακερματισμός και η πολυδιάσπαση και του παλαιού, με τη σειρά του, ψυχροπολεμικού «δυτικού» διατλαντικού συνασπισμού (και φυσικά ο επανακαθορισμός των εσωτερικών και εξωτερικών του σχέσεων). Το ψυχροπολεμικό «εμπόδιο» (Ε.Σ.Σ.Δ) λειτουργούσε εξισορροπητικά, ομογενοποιητικά, σταθεροποιητικά και ανασχετικά ως προς την πλημμυρίδα των προβλημάτων που είχαν συσσωρευθεί στον πλανήτη - και εξαιτίας χειρισμών και σφαλμάτων της ευρωπαϊκής πολιτικής του παρελθόντος: Δεν έχετε παρά να δείτε π.χ, τι τραβάνε οι Αμερικανοί με τα ευρωκατασκευάσματα της Μέσης Ανατολής (Ιράκ, Συρία, Ισραήλ, Σ. Αραβία) ή τι συμβαίνει στο τόξο Αφγανιστάν, Πακιστάν, Ινδία, Μπαγκλαντές ή/και μελλοντικά στο σύμπλεγμα Ινδονησία, Μαλαισία, Φιλιππίνες [3]. Επίσης, δύο πόλεμοι που σχετίζονται -και οι δύο- άμεσα με την παλαιά αποικιακή πολιτική του παρελθόντος (Ιράκ και Αφγανιστάν) έχουν σχεδόν γονατίσει ή καταστρέψει την Αμερικανική Ατλαντική Αυτοκρατορία [2]. Τέλος, όχι τυχαία, η πτώση του σοβιετικού κομμουνισμού αποτέλεσε τμήμα του ευρύτερου καμβά της ευρωπαϊκής αποαποικιοποίησης [4]. Τα δαιδαλώδη και δυσεπίλυτα αυτά προβλήματα που αναδύθηκαν, επανήλθαν ή ξεπάγωσαν από το 1989 και ύστερα, κατέκλυσαν και έπνιξαν και τους Αμερικανούς και τη λεγόμενη «Δύση» και μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής ηπείρου και ολόκληρου του πλανήτη [5].
Λόγω της οικονομικής κρίσης τα νοήματα στρέφονται προς τη δεκαετία του 1930. Μήπως όμως, όπως έχουμε επισημάνει και παλαιότερα [6], σε ό,τι αφορά το εσωτερικό της λεγόμενης «Δύσης», θα πρέπει να σκεφτόμαστε περισσότερο τη δεκαετία του 1980; Πιο συγκεκριμένα το τέλος αυτής της δεκαετίας; Όποιος έχει μελετήσει την άνοδο των «εθνικισμών» και την αναρχοποίηση του εγγύς σοσιαλιστικού κόσμου του σλάβικού ημισφαιρίου κατά την τελευταία περίοδο της Ε.Σ.Σ.Δ, μπορεί να αντλήσει διδάγματα για την σημερινή επάνοδο του «εθνικισμού». Επιστροφή εθνικισμών, δημοψηφίσματα, διακηρύξεις ανεξαρτησίας που αρχικά θεωρήθηκαν παράνομες και διακηρύξεις κυριαρχίας αυτόνομων δημοκρατιών, περίοδος τελμάτωσης, δεικτές γονιμότητας, μοτίβα αναπαραγωγής και δημογραφικές πιέσεις, δύστροπα κράτη-δορυφόροι. Σχεδόν όλα όσα παρατηρούνται σήμερα στα δυτικά υπήρχαν εκείνη την περίοδο στα ανατολικά [7]. Τα πρώτα κινήματα διαμαρτυρίας στις χώρες της Βαλτικής (οι οποίες έζησαν μια τραγωδία στον 20ο αιώνα) το 1987, ξεκίνησαν ως κινήματα διαμαρτυρίας για το περιβάλλον. Η Εσθονία, το 1988, ήταν η πρώτη χώρα στα πλαίσια της Ε.Σ.Σ.Δ που διακήρυξε την κυριαρχία της ως αυτόνομη δημοκρατία (τότε η κυριαρχία ήταν καλή, αργότερα, στα πλαίσια της Ε.Ε, πάλιωσε και μπαγιάτεψε). Στις 11 Μαρτίου 1990 η Λιθουανία θα διακηρύξει την ανεξαρτησία της από την Σοβιετική Ένωση. Λίγες ημέρες μετά η Σοβιετική Ένωση θα δηλώσει πως είναι παράνομη και άκυρη [8].
Με τον κατακερματισμό και την αυτοκατάλυση της Ε.Σ.Σ.Δ, τον πόλεμο και την πολυκερματισμό της Νοτιοσλαβίας (που μελλοντικά θα επανερμηνευθεί υπό διαφορετικά πρίσματα: π.χ Συρία και Ισπανία), την επανένωση της Γερμανίας και τον χωρισμό-διχοτόμηση της Τσεχοσλοβακίας, μεταβάλλεται άρδην η ισορροπία δυνάμεων και η δομή ισχύος στην ευρωπαϊκή ήπειρο [9]. Η νοοτροπία και ιδεολογία του λεγόμενου «ευρωπαϊσμού» προέκυψε κατά την μετατροπή ή τον μετασχηματισμό της Ε.Ο.Κ σε Ε.Ε, μέσω της αντιγραφής ή αναπροσαρμογής του υπερεθνικού πολιτικού μοντέλου (παραλλαγμένου κατά το «πλουραλιστικότερον», φυσικά) και της ευρύτερης πολιτικής φιλοσοφίας -όχι όμως του οικονομικού συστήματος- της Ε.Σ.Σ.Δ. Άλλωστε και η Ε.Σ.Σ.Δ θα εξασφάλιζε την ευημερία όλων των λαών, χωρίς εθνικισμούς και ηγεμονισμούς (θεωρώντας παρωχημένη κάθε έκφραση εθνικισμού). Η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών ήταν η πρώτη «μετανεωτερική αυτοκρατορία» που κατέρρευσε (οικοδομήθηκε αρχικά σε μοντερνιστικές βάσεις). Το οικονομικό μοντέλο και η δημογραφική δομή σε συνδυασμό με την εξαιρετικά δύσκολη σχέση Κέντρου-Περιφέρειας (δύστροπα «κράτη-δορυφόροι») ήταν ορισμένες από τις βασικές αιτίες απελευθέρωσης των εθνικισμών στην Ε.Σ.Σ.Δ και στην ευρύτερη σλαβογενή, εγγύς σοσιαλιστική και σοβιετική ευρώσφαίρα. Υπάρχει άραγε σήμερα στιβαρή και συγκεκριμένη ερμηνεία -πέρα από την αοριστία υπό την ονομασία «οικονομική κρίση»- για την επάνοδο των εθνικισμών υπό διάφορες μορφές στην Ε.Ε και στην ευρύτερη ευρωατλαντική σφαίρα; Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί το δεύτερο μετανεωτερικό εγχείρημα στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Στις 15 Μαΐου 1988 η Σοβιετική Ένωση ξεκίνησε τη διαδικασία απόσυρσης των στρατευμάτων της από το Αφγανιστάν. Στις 15 Φεβρουαρίου 1989, ανακοινώθηκε η πλήρης και επιτυχής αποχώρηση όλων των σοβιετικών στρατευμάτων. Στις 26 Δεκεμβρίου 1991 ο λεγόμενος «Ανατολικός Συνασπισμός» και η σοβιετική-σοσιαλιστική σφαίρα, έπαψε να υπάρχει [10]. Το 2011, ο πρώην Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Μπαράκ Ομπάμα, ανακοίνωσε την απόφαση σταδιακής αποχώρησης των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν [11]. Τον Μάρτιο του 2014 ο Ομπάμα διατάζει το Πεντάγωνο να αναπτύξει σχέδια για πλήρη απόσυρση. Τον Μαΐο του ίδιου έτους ανακοινώνει πλάνο για την ολοκληρωτική αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων μέχρι το τέλος του 2016 και τη λήξη της θητείας του (βρισκόμαστε 26 χρόνια μετά από την 15η Μαΐου 1988). Τον Οκτώβριου του 2015, σε μια υπαναχώρηση, ο Ομπάμα αναφέρει ότι η κατάσταση είναι πολύ εύθραυστη για να αποχωρήσει ο αμερικάνικος στρατός. Ανακοινώνει σχέδια για την διατήρηση της υπάρχουσας δύναμης. Το μεγάλο μέρος των στρατευμάτων έχει αποχωρήσει. Πλήρης αποχώρηση δεν έχει επιτυχώς ακόμη ολοκληρωθεί ενώ αναμένεται μερική αύξηση του αριθμού τους και παράταση του χρόνου παραμονής τους [11].
Σημειώσεις - Επισημάνσεις
[1] Και οι δύο αναφορές παραπέμπουν στην ειρωνεία του Hobbes για το «νεραϊδοβασίλειο» και τις μοιρολογίστρες του. Δες επίσης, Κοσμοϊδιογλωσσία: Το κίνημα της παγκόσμιας διακυβέρνησης (global governance).
[2] Η μεταπολεμική φιλελεύθερη διεθνής τάξη καταρρέει, καθώς η παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων έχει μεταβληθεί και το κέντρο βάρους της μετατοπίζεται, ενώ τα ιδρυτικά της θεμέλια, πάνω στα οποιά εδράζόταν η δύναμη των Η.Π.Α και οικοδομήθηκε η λεγόμενη Pax Americana, έχουν ραγίσει. Η τάξη που αναδύθηκε μεταπολεμικά και μετασχηματίστηκε με την μονοπολική στιγμή κυριαρχίας των Η.Π.Α, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, απλά δεν λειτουργεί. Σε πρόσφατο σημείωμα αναφέραμε ενδεικτικά παραδείγματα πολυδιάσπασης και αναρχοποίησης της «Δύσης». Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έπρεπε να προετοιμάζονται για τη νέα μετα-ηγεμονική εποχή και την νέα παγκόσμια πραγματικότητα και όχι να παρασύρονται από δυνάμεις ή υποτακτικούς που μιλάνε ακόμη για Την Υπερδύναμη (ή/και επιδιώκουν να καθηλώσουν τις Η.Π.Α σε συγκεκριμένα σημεία του πλανήτη). Στην πραγματικότητα, η αποδυνάμωση των Η.Π.Α έχει ξεκινήσει αρκετά παλαιότερα. Σε αυτό το σημείωμα όμως δεν ασχολούμαστε με τις Η.Π.Α. Έχουμε εξετάσει την πορεία αποδυνάμωσης τους σε παλαιότερα σημειώματα.
[3] Τα Στενά της Μαλάκκα και της Καριμάτα, η Θάλασσα της Ιάβα και το Αρχιπέλαγος της Ινδονησίας, συνδέουν τον Ινδικό με τον Ειρηνικό Ωκεανό. Υψίστης στρατηγικής σημασίας θαλάσσιες περιοχές που οικοδομήθηκαν πάνω τους ολόκληρες αυτοκρατορίες. Πριν από την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία, δεν υπήρχαν ιστορικές διαιρέσεις μεταξύ της Μαλαισίας και Ινδονησίας (θα μπορούσαμε να πούμε και των Φιλιππίνων, αν και αποτελούν γεωγραφική ολότητα-σύμπλεγμα από μόνές τους). Αυτό που ουσιαστικά υπήρχε ήταν ανταγωνισμός ανάμεσα σε δύο κέντρα ισχύος της περιοχής, το ένα στη Μαλάκκα και το άλλο στην Ιάβα (υπό αυτή την έννοια, ο οργανισμός ASEAN, αποτελεί αξιόλογη προσπάθεια). Και εδώ, όπως και αλλού, έχουμε την δημιουργία τεχνητών αποικιακών συνόρων και κρατοκατασκευαστικών (στη συγκεκριμένη περιοχή έχουμε Βρετανο-Ολλανδικές σχέσεις, στην εγγύς Ανατολή κυρίως Βρετανο-Γαλλικές και στην κεντρική Ασία, από την Περσία μέχρι το Θιβέτ, Βρετανο-Ρωσσικές. Στην περίπτωση των Φιλιππίνων έχουμε, στην τελική φάση, Ισπανο-Αμερικανικές, με την Αμερική όμως να θεωρείται, τουλάχιστον αρχικά, μετα-αποικιακη αντι-ευρωπαϊκή/αποικιοκρατική και αντιμοναρχική ρεπουμπλικανική δύναμη).
[4] Διαβάζω σε ένα βιβλίο: «Φόνος ή αυτοκτονία; Επανάσταση ή αποχώρηση; Τα ίδια ερωτήματα που διατυπώνονται συχνά με το τέλος της βρετανικής εξουσίας στην Ινδία, ή της ολλανδικής στην Ινδονησία, μπορούν να τεθούν και προκειμένου για το 1989 [και για το 2017 προσθέτουμε]. Όχι τυχαία: η πτώση του κομμουνισμού αποτέλεσε τμήμα του ευρύτερου καμβά της ευρωπαϊκής αποαποικιοποίησης». Η αποσύνθεση των αυτοκρατοριών, σε συνδυασμό με αυτό που ονομάστηκε αποαποικιοποίηση (ολικά αγνοημένη διαδικασία παγκοσμίων διαστάσεων και τεράστιας σημασίας), αποτελεί αντικείμενο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος και εξέχουσας σημασίας - την οποία ανακαλύπτουν τα τελευταία δύο-τρία χρόνια, υπο μια συγκεκριμένη της μορφής, στην «Ευρώπη». Επίσης, τέλος, για να γίνουν ακόμη περισσότερο κατανοητές οι εξελιξεις σε Σκωτία και Καταλονία, θα πρέπει να ενταχθούν στο πλαίσιο της αποσύνθεσης της βρετανικής και της ισπανικής αυτοκρατορίας, την πορεία συρρίκνωσης-υποχώρησης τους και την κρίση της βρετανικής και ισπανικής ταυτότητας. Θα μπορούσαμε να δώσουμε τον εξής τίτλο: Από το Χονγκ Κονγκ και τη Δυτική Σαχάρα, στην Σκωτία και την Καταλονία.
[5] Και συνεχίζουν ορισμένοι ακόμη να μιλάνε μονάχα περί «εθνικισμών» εκεί ακριβώς που υπάρχουν κυρίως προβλήματα πολιτισμών και ιστορικών σχέσεων. Και στην Καταλονία σήμερα, όπως παλαιότερα στη Λιθουανία -ή/και στο Αζερμπαϊτζάν, το Κουρδιστάν και άλλου- μιλάνε απλά για «εθνικισμό» (ή/και επιδόματα!) και όχι για ανεπίλυτα προβλήματα ιστορικών σχέσεων. Αλλά τέτοιοι άνθρωποι κυριαρχούν και τέτοιες συνειδήσεις έχουν διαμορφωθεί στην... «Ευρώπη».
[6] Κοσμοϊδιογλωσσία: i) 22 Ιουν 2016. ii) Σύντομη χιουμοριστική ιστορική αναδρομή μιας επικής διαμάχης (3 Ιουν 2015).
[7] Ασφαλώς η ψυχροπολεμική ατλαντική ευρωσφαίρα είναι πιο πολυάνθρωπη, περισσότερο πυκνοδομημένη θεσμικά, πλουσιότερη και απείρως πιο πολυσύνθετη κ.λπ, απ'ό,τι η παλαιά σοβιετική και σλαβογενής πρώην σοσιαλιστική ευρώσφαίρα, αλλά τα πάντα, όλα, τα συναντάμε σήμερα και στο εσωτερικό της Ε.Ε. Το σημείωμα ασχολείται με το εσωτερικό της διατλαντικής δομής, ενδό«δυτικά». Υπό αυτή την έννοια είναι «δυτικοκεντρικό». Σε ό,τι αφορά την παγκόσμια κλίμακα, έχουμε αναφερθεί παλαιότερα εκτενώς εξετάζοντας μεταβολές και τάσεις. Παραδείγματως χάριν έχουμε εκτιμήσει πως στον νέο παγκόσμιο αιώνα θα υπάρχει ποικιλομορφία και όχι ομοιομορφία πολιτικών μονάδων, ετερογένεια και ποικιλομορφία -και όχι ομοιομορφία- στο παγκόσμιο «σύστημα» και τάσεις θεσμοποιημένης παραδοχής της αναίρεσης ή εγκατάλειψης του Τέλους της Ιστορίας και της Δογματικής Ομοιομορφίας.
[8] Συμβουλές από την περίοδο αποσύνθεσης της Ε.Σ.Σ.Δ, προς την Ε.Ε και το Βασιλείο της Ισπανίας (και όλους τους ενδιαφερόμένους): «Είναι δυνατόν να καταστέλλεις, να εξαναγκάζεις, να δωροδοκείς, να τσακίζεις ή να συντρίβεις, αλλά μόνον για μια ορισμένη περίοδο». Το Στέμμα όταν παρεμβαίνει για πρώτη φορά και έχει τη συγκεκριμένη στάση φανερώνει πανικό ή αδυναμία. Ορθότερα ανεπάρκεια. Πρέπει να στέκεται πέρα και πάνω. Ο Felipe, εκτός από Βασιλιάς της Ισπανίας είναι και Πρίγκιπας της Καταλονίας, γνωρίζει καταλανικά, αλλά επέλεξε να μιλήσει μόνο ισπανικά-καστιγιάνικα. Η Καταλονία είναι διχασμένη. Και η Ισπανία όμως είναι διχασμένη. Το ζήτημα μπορεί να πάει βαθιά και η κατάσταση να μετεξελιχθεί και να αποκτήσει ή/και να επαναφέρει ευρύτερες προεκτάσεις-διαστάσεις (Καρλισμός, Βουρβώνοι κ.λπ).
[9] Η δεύτερη μεγάλη μεταβολή στην ευρωπαϊκή ισορροπία δυνάμεων μεταψυχροπολεμικά συνέβη στο εσωτερικό της Ε.Ε, αυτή τη φορά, με τη διεύρυνση του 2004. Οι χώρες που προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση την 1η Μαΐου 2004 ήταν οι εξής: Πολωνία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Τσεχία (κεντρική ανατολική Ευρώπη, πρώην σύμφωνο Βαρσοβίας, πρώην Comecon), Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία (Βαλτική, πρώην Ε.Σ.Σ.Δ) -ολες οι προηγούμενες χώρες ουσιαστικά χρησιμοποίησαν την Ε.Ε προκειμένου να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ-, Σλοβενία (Βαλκάνια, πρώην Γιουγκοσλαβία) και τέλος, Κύπρος και Μάλτα (Μεσόγειος, αποαποικιοποίηση, ανεξαρτησία από την Βρετανική Αυτοκρατορία, Κίνημα Αδεσμεύτων και οι δύο τους). Και εδώ φαίνεται ο καμβάς της αποαποικιοποίησης. Η διεύρυνση του 2004 αποτέλεσε ταφόπλακα όχι μονάχα για τη συνοχή του «δυτικού ή/και φιλελεύθερου» τριγώνου Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας και Γερμανίας (που κοιτάζει προς τον Ατλαντικό) -κάτι που επισημάναμε πριν από το Brexit- αλλά και για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον προσανατολισμό, την εξέλιξη, την ταυτότητα και το μέλλον της.
[10] Φυσικά με τον παραμερισμό του «εμποδίου» (Ε.Σ.Σ.Δ), το οποίο όπως περιγράψαμε δεν ήταν τελικά ακριβώς «εμπόδιο» (τουλάχιστον για αυτούς στα δυτικά που το θεωρούσαν τέτοιο, για άλλους ίσως), ανευρέθηκαν νέα τέτοια που εμποδίζουν την πραγμάτωση της Ουτοπίας -και των συμφερόνων των φορέων και προπαγανδιστών της-, τα οποία πρέπει να εξαλειφθούν (εχθροί, κίνδυνοι, απειλές, μεταξύ άλλων, και για λόγους συσπείρωσης, ιεράρχησης ή/και υπακοής, ευθυγράμμισης και υποταγής). Και πάντα θα ανευρίσκονται.
[11] i) Ο αριθμός των αμερικανικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν κορυφώνεται τα έτη 2009-2012. ii) Donald Trump commits more US troops to Afghanistan and calls on Britain to follow suit (telegraph). US sending almost 4,000 extra forces to Afghanistan, Trump official says (the guardian). Trump expected to send 4,000 extra troops to Afghanistan. Decision contradicts Mr Trump's earlier criticisms of war effort (independent). iii) Και κάπως έτσι, σταθμίζοντας και τον πόλεμο στο Ιράκ, καταλήγουμε εδώ (ως προς την εσωτερική κοινωνική αμερικανική διάσταση. Η εξωτερική άλλωστε ελάχιστα τους ενδιαφέρει):
Αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία στις Ηνωμένες Πολιτείες... εξακολουθούν να υποφέρουν από την ψευδαίσθηση πως κυβερνούν τον κόσμο. Μιλούν με έναν τρόπο λες και είναι δικτάτορες σε ολόκληρη τη γη! Και υπάρχουν ορισμένοι που τους υπακούουν από φόβο και χαμηλή αυτοεκτίμηση... ποιοι νομίζετε ότι είστε; Αν είστε ισχυρό κράτος, τότε να διαχειριστείτε τη δική σας χώρα! Εάν ενδιαφέρεστε πραγματικά, αντιμετωπίστε τις ανασφάλειες και τη βία στους δρόμους της Ουάσιγκτον, της Νέας Υόρκης και του Λος Άντζελες! Εάν ενδιαφέρεστε πραγματικά, να διορθώσετε τις φυλετικές διακρίσεις και τις καταστροφικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τόσο για τους λευκούς όσο και για τους μαύρους στη χώρα σας! Κοιτάξτε τη δική σας δουλειά, αντί να ανακατευτεύεστε στις υποθέσεις άλλων εθνών!
Παρατήρηση-Bonus
Πέρα από τις συνθηματολογίες περί δυτικού και ανατολικού στρατοπέδου, ας δούμε πιο συγκεκριμένα τα πράγματα. Η Ε.Σ.Σ.Δ ήταν πολιτική μονάδα-υπερεθνική οντότητα (Ε.Ε, καταχρηστικά Ε.Ο.Κ), το Σύμφωνο της Βαρσοβίας ήταν στρατιωτική συμμαχία (Ν.Α.Τ.Ο) ενώ η Comecon οικονομικός οργανισμός-συνεργασία (Ο.Ε.Ο.Σ, Ε.Ο.Κ, Ο.Ο.Σ.Α). Βλέπουμε για μια ακόμη φορά την παραδοσιακή τριχοτόμηση ισχύος, δομών και θεσμών σε πολιτική, οικονομική και στρατιωτική.
1. Ε.Σ.Σ.Δ: 1922-1991 (69 έτη)
2. CoMEcon: 1949-1991 (42 έτη)
3. Σύμφωνο της Βαρσοβίας: 1955-1991 (36 έτη)
1. Ε.Ο.Κ: 1958-1993, Ε.Ε 1993-2016 (58 έτη)
2. Ο.Ε.Ο.Σ: 1948-1961, Ο.Ο.Σ.Α 1961-2016 (68 έτη)
3. Ν.Α.Τ.Ο: 1949-2016 (67 έτη)
Ανατολικός Συνασπισμός: Πρώτα εγκαθιδρύεται η -ευρασιατική- πολιτική μονάδα (Ε.Σ.Σ.Δ, 1922), έπειτα η οικονομική συνεργασία (CoMEcon, 1949) και τέλος, η στρατιωτική συμμαχία (1955). Δυτικός Συνασπισμός: Πρώτα ή σχεδόν ταυτόχρονα εγκαθιδρύεται η οικονομική συνεργασία (Ο.Ε.Ο.Σ, 1948) και η στρατιωτική συμμαχία (Ν.Α.Τ.Ο, 1949) και έπειτα η -ευρωπαϊκή- πολιτική μονάδα (Ε.Ο.Κ, 1958). Η παρατήρηση που έχει σημασία είναι η εξής: ο πυρήνας του «ανατολικού στρατοπέδου» ήταν μια πολιτική μονάδα, η Ε.Σ.Σ.Δ (κράτος-πυρήνας της οποίας ήταν η Ρωσία), η οποία είχε διάρκεια ζωής 69 έτη. Ο πυρήνας του «δυτικού στρατοπέδου» είναι μια στρατιωτική συμμαχία, το Ν.Α.Τ.Ο (κράτος-πυρήνας της οποίας είναι οι Η.Π.Α), το οποίο έχει διάρκεια ζωής 67 έτη.