I
Οπωσδήποτε αυτό που οι άνθρωποι έμαθαν να ονομάζουν Δύση αξίζει υπεράσπισης. Προκειμένου όμως κάποιος να την υπερασπιστεί, θα πρέπει να είναι ικανός και να ορίσει τι είναι. Κατανοητά και με διαύγεια βέβαια, και όχι μέσω αοριστολογιών περί Ρώμης, Ιερουσαλήμ και Αθήνας (τα προηγούμενα, εκτός του ότι αποτελούν στοιχεία ενός σχετικά πρόσφατου συνθήματος, είναι πόλεις σύμβολά, αποτελέσματα και διεργασίες της Μεσογείου ως ιστορικού οργανισμού και όχι Δύση). Ούτε η Δημοκρατία και η Republic, ούτε η Φιλοσοφία, ούτε η Ρωμαϊκότητα και η Χριστιανοσύνη, ούτε η Αυτοκρατορία (είτε ως Imperium, είτε ως Βασιλεία Σελευκιδῶν, Ῥωμαίων ή Πτολεμαϊκὴ, είτε ως Αρχή ή Δυναστεία π.χ των Ατρειδών, των Ατταλιδών κ.λπ), ούτε η Οικουμένη είναι γεννήματα της «Δύσης». Ούτε καν της «Ευρώπης» πόσο μάλλον της «Δύσης». Οι «Ευρωπαίοι» ανέκαθεν είτε παρασιτούσαν επί των προηγούμενων -μεταλλάσσοντας τα- και τα οικειοποιούνταν είτε τα καταπολεμούσαν. Η «Ευρώπη» και η «Δύση» (επί των οποίων μπαινοβγαίνουν λαοί ανάλόγως τα γούστα και τις ιστορικές συγκυρίες) ως έννοιες αποτελούν ιδεολογήματα πολλαπλής χρήσεως και αοριστολογίες που θα πρέπει να οριστούν.
Ποιός είναι τελικώς «Εύρωπαίος» και ποιός «Δυτικός», σταθμίζοντας τα προηγούμενα; Τι είναι τέλος πάντων αυτή η «Ευρώπη» και αυτή η «Δύση» (που προϋποθέτει, μεταβάλλει και οικειοποιείται όλα τα προηγούμενα ως δικά της ή ως αποκλειστικότητες της) και μέχρι πού φθάνουν τα σύνορα της; (τα οποία θυμίζουν λάστιχο).
Ας αρχίσουμε με την «Ευρώπη» (σε αυτό το σημείωμα). Μία άποψη είναι πως η «Ευρώπη» ως έννοια με συγκεκριμένα περιεχόμενα και χρώματα που φτάνουν μέχρι τις μέρες μας και όχι ως αναφορά του Ηροδότου (ο οποίος γεννήθηκε στην Μικρά Ασία και το Αιγαίο και πέθανε στη Μεγάλη Ελλάδα και τη Μεσόγειο), μάλλον διαμορφώνεται πολύ αργότερα από όλα τα προηγούμενα ως αντίθεση Φράγκων - Ομεϋαδων. Δεν θέλω να υπάρξουν λιποθυμίες αλλά ελέγχεται και είναι προς εξέταση κατά πόσον οι ντόπιοι πληθυσμοί της Ιβηρικής δεν «προσκάλεσαν» τους Μουσουλμάνους (Άραβες και Βερβέρους) προκειμένου να αποτινάξουν από πάνω τους έναν... ζυγό. Ο Roderic «Τελευταίος Βασιλιάς των Γότθων», την περίοδο της εισβολής πολεμούσε τους Βάσκους. Αργότερα θα σκοτωθεί σε μάχη από τους Μουσουλμάνους οι οποίοι θα κατακτήσουν την Hispania με μικρή αντίσταση δολοφονώντας Γότθους ευγενείς (εδώ έχει ζουμί η υπόθεση λόγω της σχέσης «Ισπανών» - Καταλανών, οι οποίοι Καταλανοί αποτέλεσαν παράρτημα και buffer zone των Φράγκων: Marca Hispànica). Έχουμε δηλαδή σχέση Χαλιφάτου Ομεϋαδών Μαυριτανών και Φραγκικής Καρολίγγειας Αυτοκρατορίας. Οι Φράγκοι σύναψαν συμμαχία με το Χαλιφάτο των Αββασιδών αρχικά εις βάρος των Ομεϋαδων και μετέπειτα εις βάρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας της Ανατολής [1]:
Όπώς έγραψε και ο Bismarck: wer ist Europa? qui est-il l'Europe? who is Europe? [2]
Μια ακόμη διαφορά μεταξύ των γερμανικών και των αραβικών φύλων, είναι πως τα τελευταία, σε αντίθεση με τα πρώτα, όπου και αν πήγαιναν, κυβερνούσαν. Οι κατακτημένοι, ήταν υπήκοοι (και φορολογούνταν) ενώ δεν άνηκαν στην κοινότητα των πιστών. Αυτή η πραγματικότητα δημιουργούσε ένα αδιαπέραστο φράγμα, που ήταν σχεδόν αδύνατον να οδηγήσει σε αφομοίωση των εισβολέων από τους ντοπιους (όπως στην περίπτωση των γερμανικών φύλων). Τα γερμανικά φύλα ήταν εξαρτημένα από τη Ρώμη και τον Χριστιανισμό της που απεκόπη από το φυσικό κορμό, την Αυτοκρατορία και την κοιτίδα της Χριστιανοσύνης που ήταν το ανατολικό τμήμα. Τον 8ο και το πρώτο ήμισυ του 9ου αιώνα έχουμε στο «Βυζάντιο» την εικονομαχία "which drove the Latin Church into the arms of the Franks".
Αντίθετα απο τους Φράγκους, οι Άραβες και δίχως να καταφέρουν να αλώσουν την Κωνσταντινούπολη, ήταν μια χαρά. Επίσης η Οικουμενική τους θρησκεία ήταν παράλληλα και «εθνική» τέτοια για τους Άραβες (τα πράγματα αυτά, από απόψεως νομιμοποίησης, αυτοδυναμίας, μη αφομοίωσης, θα τα προσεγγίσουν τα γερμανικά φύλα με τον προτεσταντισμό και τη μεταρρύθμιση). Στην περίπτωση των «Γερμανών» ο κατακτητής προσέγγιζε τον κατακτημένο - προκειμένου να νομιμοποιηθεί, να αφομοιωθεί, να κυβερνηθεί, να μάθει γλώσσα και να αποκτήσει θρησκεία. Με τους Άραβες γινόταν το αντίστροφο. Οι «Γερμανοί» εκρωμαϊζονταν με την εισοδό τους στη Romania (εντάξει, όχι και τόσο ομαλά...), ενώ οι Ρωμαίοι που κατακτούνταν από το Ισλάμ αραβοποιούνταν [3]. Τα αραβικά και τα γερμανικά φύλα, δηλαδή αυτά που σάρωσαν τη ρωμαϊκότητα, θα πρέπει να εξετάζονται παράλληλα. Οι Φράγκοι δεν θα είχαν κάταφέρει πολλά πράγματα δίχως τη συνεχή πίεση που ασκούσαν οι Άραβες. Δεν υπάρχει «Ευρώπη» δίχως Ισλάμ, Άραβες, «Βυζάντιο», Κωνσταντινούπολη και Μεσόγειο. Το Ισλάμ δεν επιτέθηκε κατά της «Ευρώπης», γιατί πολύ απλά καμία «Ευρώπη» δεν υπήρχε. Το Ισλάμ κατέκτησε μόνο εδάφη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Μεσόγειος (Κεντρο), Αυτοκρατορία (Ρωμαϊκότητα), Οικουμενικότητα (Θρησκεία).
Με τη μετατροπή της δυτικής Μεσογείου σε «Μουσουλμανική Λίμνη», η Μασσαλία, η παλαιά αποικία των Ελλήνων της Φώκαιας που αποτελούσε κλασικό εμπορικό κόμβο και δεσμό με το Λεβάντε, παρήκμασε (Οι Σύριοι αποτελούσαν ένα πολύ δυναμικό στοιχείο της Αυτοκρατορίας. Γνωρίζουμε πως ο πληθυσμός της Narbonne, στην Οξιτανία -Νότια Γαλλία-, το 589 αποτελούνταν από Γότθους, Ρωμαίους, Ιουδαίους, Έλληνες και Σύριους). Η οικονομική ενότητα της Μεσογείου έσπασε. Η ενοτητα του μεσογειακού οργανισμού άντεξε την εισβολή ή την κάθοδο των γερμανικών φύλων. Δεν άντεξε όμως αυτή των Αράβων.
Φράγκοι και Λατίνοι ασφυκτιούν λόγω του «κλεισίματος» που έχουν προκαλέσει οι Άραβες και θέλουν εμπόριο. Εδώ βρίσκεται και το θεμέλιο ή η ρίζα των Σταυροφοριών και ορισμένες «λεπτές» διαφορες μεταξύ Ρωμαίων και Φράγκων. Παραθέτω:
Φυσικά στόχος δεν ήταν το Ισλάμ αλλά το εμπόριο. Και φυσικά δεν άνοιξε μόνο η Μεσόγειος για το εμπόριο αλλά και ο Εύξεινος Πόντος. Εξ'ου το 1204. Μέχρι που ήρθαν οι Οθωμανοί. Οι σταυροφορίες σταματούν όταν η Βενετία εξασφαλίζει και επαναβεβαιώνει τα εμπορικά της συμφέροντα στην ανατολική Μεσόγειο [5]. Θα αναβιώσει το πνεύμα τους μόνο με τη ναυμαχία της Ναυπάκτου προκειμένου να εξυπηρετηθούν γεωπολιτικές κρατοκατασκευαστικές επιχειρήσεις, καθώς εμπορικά αποτελέσματα δεν προκύπτουν από τη συγκεκριμένη μάχη. Η Μεσόγειος θα παραμείνει «Μουσουλμανική Λίμνη» για περίπου μια χιλιετία. Καθόλη τη διάρκεια αυτής της περίόδου, το μόνο που ενδιαφέρει την «Ευρώπη» είναι το εμπόριο.
Η Μάχη της Τουλούζ το 721 υπό τους Ακουιτανούς (στην οποια επικράτησαν επί των Ομεϋαδων) έχει υποβαθμιστεί χάριν της Μάχης του Πουατιέ ή της Τουρ το 732 υπό τους Φράγκους. Κάπως έτσι σχεδόν εξαφανίστηκε ιστοριογραφικά ο Όθων ο Μεγάλος (διαφορετικός από τον προηγούμενο: Odo the Great, Duke of Aquitaine) και ανατιμήθηκε ο Κάρολος Μαρτέλος. Στην Ακουιτάνία οι Φράγκοι είχαν αφομοιωθεί από Γαλλο-Ρωμαίους (Gallo-Romans) ενώ ο Odo - η καταγωγή και η εθνικότητα του οποίου θεωρείται 'obscure' - είχε συνάψει συμμαχίες με τους Άραβες αγωνίζόμενος εναντίον των Καρολίγγειων Φράγκων. Αποτέλεσμα η ιστοριογραφική του υποβάθμιση και η σταδιακή εξαφάνιση ή το ξεθώριασμα του από την ιστορία ή ορθότερα, η αφομοίωση του από τον Κάρολο Μαρτέλο. Η ημερομηνία που οι Άραβες μνημόνευαν, ακόμη και πεντε αιώνες μετά, ως καταστροφική είναι αυτής της μάχης της Τουλούζ (τη μάχη του Πουατιέ τη θεωρούν ένα ήσσονος σημασίας επεισόδιο). Η μάχη της Τουλούζ έκλεισε το δρόμο προς τον Ατλαντικό. Η μάχη του Πουατιέ έκλεισε το δρόμο προς την «Ευρώπη» (κάνεις βέβαια δεν ενδιαφερόταν για την «Ευρώπη». Ακόμη και οι Μογγόλοι, αιώνες μετά τους Ομεϋάδες αφού φτάσουν μέχρι την Ουγγαρία, θα στραφούν ξανά προς την Ανατολή και την Κίνα [6] και το Νότο και τη Βαγδάτη. Σκεφτείτε και τα πληθυσμιακά μεγέθη των πόλεων που προαναφέραμε).
Κατόπιν της σύνδεσης του Ατλαντικού με την Ανδαλουσία οι Ομεϋαδες θα μπορούσαν να συνδέσουν τα προηγούμενα με το Μασρέκ ή την παλαιά Κοίλη Συρία, δηλαδή να κάνουν αυτά που έκαναν οι Οθωμανοί από αντίθετη κατεύθυνση (δίχως όμως να καταφέρουν ή να τολμήσουν και αυτοί ανοιχτούν στον Μεγάλο Ωκεανό) και προσπάθησαν να κάνουν αργότερα οι Γάλλοι. Τα προηγούμενα τον 8ο αιώνα μ.Χ. Έξι-επτά αιώνες πριν από το άνοιγμα στον Ατλαντικό. Ακόμη και τον Ατλαντικό, το ουσιαστικό θεμέλιο για την δημιουργία και τη διαμόρφωση της μετέπειτα Δύσης, οι «Ευρωπαίοι» τον «ανακαλύπτουν» -δηλαδή ανοίγονται σε αυτόν- εφόσον πρώτον, ολόκληρη η Μεσόγειος μετατρέπεται σε «Μουσουλμανική Λίμνη» και δεύτερον -και σπουδαιότερο- οι Οθωμάνοι, μέσω της Άλωσης και κατοχής της Κωνσταντινούπολης, κλείνουν τα Στενά, δηλαδή την πρόσβαση στον Εύξεινο Πόντο, τον Καύκασο και το Δρόμο του Μεταξιού. Αυτά είχαν οδηγήσει την «Ευρώπη» αρχικά σε μια εσωστρέφεια και έπειτα σε μια μια στροφή προς το Βορρά, πριν ανοιχτεί προς τη Δύση. Δεν είναι τυχαίο που οι «Ευρώπαιοι» έχουν μια ερμηνευτική μανία με την «ενδογένεια». Εκεί βασίζεται ο «εξεπτιοναλισμός» (exceptionalism). Όπως έχουμε γράψει παλαιότερα: "Η επόμενη μεγάλη μάχη που θα δοθεί - και θα κερδηθεί αλλά δεν πρόκειται να το μάθουμε στο παράρτημα/αποικία - θα είναι η αμφισβήτηση της ανόδου της «Ευρώπης»... ως αποκλειστικά ενδογενές φαινόμενο. Εάν όμως συμβεί κάτι τέτοιο θα αμφισβητηθούν θεμελιώδη δόγματα της «δυτικής πολιτικής» μέσω των οποίων ερμηνεύεται η έξοδος της «Ευρώπης» από την ιστορική αφάνεια..."
Είναι δυνατόν να μην βλέπουν αυτοί οι άνθρωποι ότι ο Πάπας, ο Χαλίφης, ο Πατριάρχης και ο Αγιατολά(χ) είναι εφηρμοσμένος Πλάτων; (Και να μας λένε ή να υπονοούν πως η Angela Dorothea της καρδιάς μας -και οι philosophes ή/και το Sturm und Drang- έχουν μεγαλύτερη σχέση -θεωρητικά πάντα- με τον Πλάτων και τον ελληνικό πολιτισμό απ'ό,τι οι προηγούμενοι;). Ο Αλέξανδρος, μαθητής του Αριστοτέλη, Θεός-Βασιλεύς [7] ήταν και η φράση «ἰσόθεος φώς» (ισόθεος άντρας / βασιλιάς) υπάρχεί από την Ιλιάδα του Ομήρου και την εποχή του Αισχύλου (Πέρσες).
Το αντίθετο συμβαίνει. Είναι οι άνθρωποι και οι ιστορικο-κοινωνικοί σχηματισμοί της Ανατολικής Μεσογειου και του Εύξεινου Πόντου αυτοί που ανέκαθεν διατηρούσαν πολιτιστικές και εμπορικές σχέσεις, συνεχείς και αδιάκοπους δεσμούς με τους Έλληνες και τους Ελληνίζοντες, ενώ η «Ευρώπη» καμία σχέση και κανέναν δεσμό δεν είχε [4]. Και αυτή η ανυπαρξία σχέσεων και δεσμών αποτέλεσε, από κάποια στιγμή και ύστερα, συνειδητή επιλογή των προγόνων, των ανθρώπων, αυτών των εδαφών. Γι'αυτό οι «Ευρωπαίοι» έπρεπε να εφεύρουν σχέσεις, δεσμούς και «συνέχειες». Πως είναι δυνατόν Έλληνες, Λατίνοι και Άραβες (οι οποίοι παρεμπιπτόντως γνώριζαν νωρίτερα από τους υπολοίπους την ύπαρξη του πετρελαίου) να έχουν επι χιλιετίες τα πάντα, όλη την πνευματική κληρονομιά και να έρχονται ξαφνικά κάποιοι «Ευρωπαίοι» και να δημιουργούν φιλοσοφικούς κλάδους και σπουδές, να μετονομάζουν αυτοκρατορίες και λαούς, να κατασκευάζουν ιστορίες ιδεών, γενεαλογίες και ιστοριογραφίες; [8] (Και μάλιστα να καταλήγουν και σε σχέση αποκλειστικότητας ως «συνεχιστές του ελληνικού πολιτισμού»).
Ας το επαναλάβουμε ολοκληρώνοντας: Ούτε η Δημοκρατία και η Republic, ούτε η Φιλοσοφία, ούτε η Ρωμαϊκότητα και η Χριστιανοσύνη, ούτε η Αυτοκρατορία, ούτε η Οικουμένη είναι γεννήματα της «Ευρώπης» πόσο μάλλον της «Δύσης» (αποτελούν αποτελέσματα των διεργασιών της Μεσογείου. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως ακόμη και η ίδια η «Ευρώπη» ως αντίληψη και έννοια αποτελεί αποτέλεσμα αυτών των διεργασιών). Ποιά είναι τελικώς τα αποκλειστικά γεννήματα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της «Ευρώπης» και της «Δύσης»; Ποιός είναι τελικώς «Εύρωπαίος» και ποιός «Δυτικός»; Τι είναι τέλος πάντων αυτή η «Ευρώπη» και αυτή η «Δύση» και μέχρι πού φθάνουν τα σύνορα τους;
Τα νοήματα αυτά έχουν σημασία για το μέλλον όχι απλά της Ευρώπης της ίδιας αλλά και του Πλανήτη ολόκληρου.
Κλείνουμε με το εξής. Γνωρίζετε να υπάρχουν πουθενά στον πλανήτη «Καρλομάγνείες» όπως υπάρχουν Αλεξάνδρειες (παλιές και νέες), από τη Μινεσότα και το Οχάιο μέχρι το Δέλτα του Νείλου και τη Τζαμάικα, από τη Σκωτία και τον ποταμό Αργκχαντάμπ (Κανταχάρ, Αφγανιστάν) μέχρι τη Λουιζιάνα ή τη Νέα Ζηλανδία, και από τη Νέα Νότια Ουαλία (Αυστραλία), το Τουρκμενιστάν (Merv: σπουδαίος εμπορικός κόμβος του Δρόμου του Μεταξιού) και την Κολομβία μέχρι τον Δνείπερο (Oleksandriia, Ουκρανία);
Το «μόνο μέρος» που δεν υπάρχουν Αλεξάνδρειες είναι ακριβώς η... «Ευρώπη».
[-] Επίσης η «Ευρώπη» είναι η «μόνη περιοχή» όπου το ονομα Κωνσταντίνος τείνει να εξαφανιστεί. Μα τι κακό έχει κάνει αυτό το όνομα;
[1] Με τον όρο Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Ανατολής αναφερόμαστε στο ιστοριογραφικό κατασκεύασμα-εφεύρημα υπό την ονομασια «Βυζάντιο». Υπάρχουν καταγραφές για πιθανή ρωμαϊκή («βυζαντινή») επίθεση στη νότια Ιβηρική που αποκρούστηκε από κάποιον Theudimer λίγα χρόνια πριν από την πτώση του βασιλείου των Βησιγότθων (θυμίζω πως η Ισπανία αποτελούσε χαμένη επαρχία της Αυτοκρατοριας). Οι Ρωμαίοι-Βυζαντινοί, κατά μήκος όλης της Μεσογείου αντιμετώπιζαν Άραβες (το 717-718 έχουμε τη Δεύτερη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης). Νωρίτερα, το 694 ο Βασιλιάς Erica (Erica king of Spain) κατηγόρησε Ιουδαίους πως συνωμότησαν με τους Μουσουλμάνους. Εκείνη την περίοδο αρκετοί Μουσουλμάνοι μπορεί να γίνονταν κατανοητοί ως αιρετικοί Χριστιανοί (δηλαδή όχι ως κάτι εναλλακτικό ή συνεκτικό όπως σήμερα), ενώ αναπτύσσονταν χιαστί-διαγώνιες συμμαχίες και ανακωχές [4].
[2] Ο Bismarck έδειχνε να χάνει την υπομονή του όταν γινόταν χρήση των λέξεων «Χριστιανοσύνη» ή «Ευρώπη» στη διπλωματική γλώσσα (συνήθως από τους Ρώσους και τον Υπουργό των Εξωτερικών τους Gorchakov). Στα Γερμανικά έγγραφα προ του 1914 υπάρχει μια σημείωση που έκανε ο Bismarck σε ένα υπόμνημα που είχε συντάξει ο Gorchakov: «Η συζήτηση περί Ευρώπης είναι άνευ αντικειμένου: πρόκειται για γεωγραφική έννοια: Ποια είναι η Ευρώπη; (η φράση αυτή γραμμένη στα γερμανικά, στα γαλλικά και στη συνέχεια στα αγγλικά) wer ist Europa? qui est-il l'Europe? who is Europe?» - Martin Wight, International Theory: The Three Traditions
[3] Στο μεγαλύτερο μέρος της Συρίας, του Λεβάντε και της Μεσοποταμίας δεν κατοικούσαν εθνοτικά Άραβες. Ακόμη και σήμερα ισχύει αυτό απλά έχουν αραβοποιηθεί. Η Συρία έχει αντέξει, με διακοπές, περίπου μια χιλιετία αραβοποίησης (Όπως και εμείς... έχουμε αντέξει, με διακοπές, μια περίπου χιλιετία εκλατινισμού, εξευρωπαϊσμού και δυτικοποίησης, φραγκοποίησης και από πάνω, ως κερασάκι στη τούρτα, τουρκοποίησης. Όχι πως ξέρουμε βέβαια ή έχουμε συνείδηση τι ή ποιοί είμαστε...).
[4] Επί εποχής Νικηφόρου Φωκά, ο «βυζαντινός» στρατός ήταν σχεδόν ανίκητος και ο ίδιος χαρακτηρίστηκε ως "pale death of the Saracens" (βρισκόμαστε περίπου 100 χρόνια πριν από το Μαντζικέρτ). Ο -στην κυριολεξία- Νικηφόρος είχε συνάψει ειρήνη με τους Φατιμίδες -οι οποίοι ήταν σιίτες ισμαηλίτες- της Βόρειας Αφρικής προκειμένου να επικεντρωθεί στην επίθεση εναντίον αμοιβαίων εχθρών στη Συρία. Ο Άραβας χρονογράφος Yahya ibn Sa'id of Antioch έγραφε "no one doubted that the Emperor Nikephoros would conquer the whole of Syria". Όταν ο Φωκάς είπε στα ίσια «δεν είστε Ρωμαίοι, είστε Λομβαρδοί» (Λογγοβάρδοι) στον Liutprand, ο τελευταίος γεμάτος θυμό του απάντήσε ότι όταν οι γερμανικοί λαοί θέλουν πραγματικά να προσβάλουν κάποίον του λένε «είσαι Ρωμαίος!» (μετά θα αλλάξει το τροπάριο και το Ρωμαίος θα γίνει Γραικός). Ο Φωκάς δολοφονήθηκε στον ύπνο του, η Θεοφανώ και ο Τσιμισκής έκαναν τα γούστα τους και η Ottonian dynasty πήρε αυτά που ήθελε. Το Relatio de Legatione Constantinopolitana του Liutprand (of Cremona), γραμμένο πριν από το Σχίσμα του 1054 και την Άλωση του 1204, θεωρείται έπος-μνημείο «αντιβυζαντινής» προπαγάνδας (δηλαδή ιστοριογραφική κανονικότητα).
[5] Η Βενετία είχε προνομιακές σχέσεις και με το «Βυζάντιο» και με τους Οθωμανούς. Η Βενετία είναι πολύ λίγο «Ευρώπη» πόσο μάλλον «Δύση»: ούτε καν με την Ιταλία δεν ήθελαν να έχουν ιδιαίτερες σχέσεις οι Βενετοί πόσο μάλλον με την «Ευρώπη». Ακόμη και σήμερα ισχύουν με παραλλαγές ή κάτω από διάφορες προβιές αυτά τα πράγματα (σκέφτείτε πέρα από τους Βενετούς και τις ιδιομορφίες των Καταλανών σε σχέση με τους «Ισπανούς»). Είναι η «Ευρώπη» που είχε ανάγκη εκείνη την περίοδο τη Βενετία και όχι το ανάποδο. Όπως έχουμε κατ'επανάληψη τονίσει, κανείς δεν μιλά για «δυτικό» πολιτισμό πριν από τον 19ο και κυρίως τον 20ο αιώνα. Δεν υπάρχει αντίληψη περί «Δυτικού Πολιτισμού» ή αναφορά σε αυτόν. Υπάρχει «Χριστιανοσύνη», «Ευρώπη», «Λατίνοι» (για τους Ασιάτες), «Ρουμ» (Ρωμαίοι για τους Άραβες) κ.ο.κ. Τέλος, όταν γράφουμε τα προηγούμενα και όταν μιλάμε για «ευρωκεντρισμό» δεν αναφερόμαστε σε ολόκληρη την ιστορία και γεωγραφία της Ευρώπης, αλλά στην ιστοριογραφία και τις αντιλήψεις που θεμελιώθηκαν και κυριάρχησαν από μια συγκεκριμένη περίοδο και ύστερα σε μια συγκεκριμένη ιστορική γεωγραφία της ηπείρου, μετατρέποντας σε περιφέρειες όχι μονάχα εξω-ευρωπαϊκές περιοχές, αλλά και πολλές ευρωπαϊκές πόλεις και περιοχές. Ένα από τα μεγαλύτερα θύματα της ευρωκεντρικής ιστοριογραφίας και ιδεολογίας είναι η ίδια η Ευρώπη, δηλαδή οι περισσότερες περιοχές της.
[6] Contrary to most scholars who believe that there was no global economic system prior to the West, Abu Lughod’s Before European Hegemony shows that the only element that kept pre-Western order to be completely globalized is that it did not include the Western Hemisphere. More importantly, the European economy had no leading role in creating a global economic system, but merely joined a preexisting one. Europe, Abu-Lughod says, was "an upstart peripheral to an ongoing operation." Most symbolic, perhaps, was the Mongol leader Genghis Khan who, after arriving in present-day Hungary in 1225, decided not to conquer Europe, but to attack China, which he regarded as more important - Before the Rise of the West. International Orders in the Early Modern World. Edited by Shogo Suzuki, Yongjin Zhang, Joel Quirk (Book review).
[7] Σε Ιρανικο Έπος συναντάμε τον Αλέξανδρο ως Κατακτητη του Κόσμου, Αναζητητή της Γνώσης και Προφήτη του Μονοθεϊσμού, που κάνει προσκύνημα στη Μέκκα, κατακτά την Ινδία και φτάνει μέχρι την Κίνα και τη γη των Ρως (BRICS δίχως B και S μια χιλιετία νωρίτερα: Τα βλέπει και τα καταλαβαίνει αυτά ο Τούρκος) κατά την αποτυχημένη αναζήτηση του για το Νερό της Αθάνατης-Αιώνιας Ζωής.
[8] Θα πρέπει να τονιστεί πως οι «Βυζαντινοί» δεν ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα για την κατασκευή γενεαλογιών που να αποδεικνύουν την καταγωγή τους. Γιατί άραγε; Επειδή, σε αντίθεση με άλλους, δεν τις είχαν ανάγκη.
Ποιός είναι τελικώς «Εύρωπαίος» και ποιός «Δυτικός», σταθμίζοντας τα προηγούμενα; Τι είναι τέλος πάντων αυτή η «Ευρώπη» και αυτή η «Δύση» (που προϋποθέτει, μεταβάλλει και οικειοποιείται όλα τα προηγούμενα ως δικά της ή ως αποκλειστικότητες της) και μέχρι πού φθάνουν τα σύνορα της; (τα οποία θυμίζουν λάστιχο).
Ας αρχίσουμε με την «Ευρώπη» (σε αυτό το σημείωμα). Μία άποψη είναι πως η «Ευρώπη» ως έννοια με συγκεκριμένα περιεχόμενα και χρώματα που φτάνουν μέχρι τις μέρες μας και όχι ως αναφορά του Ηροδότου (ο οποίος γεννήθηκε στην Μικρά Ασία και το Αιγαίο και πέθανε στη Μεγάλη Ελλάδα και τη Μεσόγειο), μάλλον διαμορφώνεται πολύ αργότερα από όλα τα προηγούμενα ως αντίθεση Φράγκων - Ομεϋαδων. Δεν θέλω να υπάρξουν λιποθυμίες αλλά ελέγχεται και είναι προς εξέταση κατά πόσον οι ντόπιοι πληθυσμοί της Ιβηρικής δεν «προσκάλεσαν» τους Μουσουλμάνους (Άραβες και Βερβέρους) προκειμένου να αποτινάξουν από πάνω τους έναν... ζυγό. Ο Roderic «Τελευταίος Βασιλιάς των Γότθων», την περίοδο της εισβολής πολεμούσε τους Βάσκους. Αργότερα θα σκοτωθεί σε μάχη από τους Μουσουλμάνους οι οποίοι θα κατακτήσουν την Hispania με μικρή αντίσταση δολοφονώντας Γότθους ευγενείς (εδώ έχει ζουμί η υπόθεση λόγω της σχέσης «Ισπανών» - Καταλανών, οι οποίοι Καταλανοί αποτέλεσαν παράρτημα και buffer zone των Φράγκων: Marca Hispànica). Έχουμε δηλαδή σχέση Χαλιφάτου Ομεϋαδών Μαυριτανών και Φραγκικής Καρολίγγειας Αυτοκρατορίας. Οι Φράγκοι σύναψαν συμμαχία με το Χαλιφάτο των Αββασιδών αρχικά εις βάρος των Ομεϋαδων και μετέπειτα εις βάρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας της Ανατολής [1]:
Without Islam, the Frankish Empire would probably never have existed, and Charlemagne, without Muhammad, would be inconceivable.
Όπώς έγραψε και ο Bismarck: wer ist Europa? qui est-il l'Europe? who is Europe? [2]
II
Η Ισλαμική εισβολή και αυτή των αραβικών φύλων θα πρέπει να εξεταστεί παράλληλα και να συγκριθεί με την εισβολή των γερμανικών φύλων. Η βασική διαφορά μεταξύ των δύο είναι πως, ενώ οι «Γερμανοί» δεν είχαν τίποτα να αντιπαραθέσουν στον Χριστιανισμό της Αυτοκρατορίας, οι Άραβες είχαν την καινούργια πίστη τους. Η σύγκριση και αντιπαραβολή γερμανικών και αραβικών φύλων, δύο περιφερειακών λαών που εισρέουν στο Κέντρο, δηλαδή στη Μεσόγειο, μπορεί να ξαφνιάζει, αλλά θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας πως η βόρειος Αφρική με τις νότιες μεσογειακές ακτές της, δεν ήταν μια περιοχή ξένη, όπως τη βλέπουμε σήμερα, αλλά συστατικό μέρος της Αυτοκρατορίας (Από όλα τα χαρακτηριστικά της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ή της Romania, το πιο συγκλονιστικό και πιο ουσιαστικό ήταν ο Μεσογειακός της χαρακτήρας. Παρόλο που στην Ανατολή ήταν Ελληνική και Ελληνιστική και στη Δύση Λατινική, είναι ο Μεσογειακός χαρακτήρας που της προσέδωσε την Ενότητα της, καθιστώντας την όχημα ιδεών, θρησκειών και εμπορίου).Μια ακόμη διαφορά μεταξύ των γερμανικών και των αραβικών φύλων, είναι πως τα τελευταία, σε αντίθεση με τα πρώτα, όπου και αν πήγαιναν, κυβερνούσαν. Οι κατακτημένοι, ήταν υπήκοοι (και φορολογούνταν) ενώ δεν άνηκαν στην κοινότητα των πιστών. Αυτή η πραγματικότητα δημιουργούσε ένα αδιαπέραστο φράγμα, που ήταν σχεδόν αδύνατον να οδηγήσει σε αφομοίωση των εισβολέων από τους ντοπιους (όπως στην περίπτωση των γερμανικών φύλων). Τα γερμανικά φύλα ήταν εξαρτημένα από τη Ρώμη και τον Χριστιανισμό της που απεκόπη από το φυσικό κορμό, την Αυτοκρατορία και την κοιτίδα της Χριστιανοσύνης που ήταν το ανατολικό τμήμα. Τον 8ο και το πρώτο ήμισυ του 9ου αιώνα έχουμε στο «Βυζάντιο» την εικονομαχία "which drove the Latin Church into the arms of the Franks".
Αντίθετα απο τους Φράγκους, οι Άραβες και δίχως να καταφέρουν να αλώσουν την Κωνσταντινούπολη, ήταν μια χαρά. Επίσης η Οικουμενική τους θρησκεία ήταν παράλληλα και «εθνική» τέτοια για τους Άραβες (τα πράγματα αυτά, από απόψεως νομιμοποίησης, αυτοδυναμίας, μη αφομοίωσης, θα τα προσεγγίσουν τα γερμανικά φύλα με τον προτεσταντισμό και τη μεταρρύθμιση). Στην περίπτωση των «Γερμανών» ο κατακτητής προσέγγιζε τον κατακτημένο - προκειμένου να νομιμοποιηθεί, να αφομοιωθεί, να κυβερνηθεί, να μάθει γλώσσα και να αποκτήσει θρησκεία. Με τους Άραβες γινόταν το αντίστροφο. Οι «Γερμανοί» εκρωμαϊζονταν με την εισοδό τους στη Romania (εντάξει, όχι και τόσο ομαλά...), ενώ οι Ρωμαίοι που κατακτούνταν από το Ισλάμ αραβοποιούνταν [3]. Τα αραβικά και τα γερμανικά φύλα, δηλαδή αυτά που σάρωσαν τη ρωμαϊκότητα, θα πρέπει να εξετάζονται παράλληλα. Οι Φράγκοι δεν θα είχαν κάταφέρει πολλά πράγματα δίχως τη συνεχή πίεση που ασκούσαν οι Άραβες. Δεν υπάρχει «Ευρώπη» δίχως Ισλάμ, Άραβες, «Βυζάντιο», Κωνσταντινούπολη και Μεσόγειο. Το Ισλάμ δεν επιτέθηκε κατά της «Ευρώπης», γιατί πολύ απλά καμία «Ευρώπη» δεν υπήρχε. Το Ισλάμ κατέκτησε μόνο εδάφη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Μεσόγειος (Κεντρο), Αυτοκρατορία (Ρωμαϊκότητα), Οικουμενικότητα (Θρησκεία).
III
Το 737 οι Άραβες κατακτούν την Αβινιόν. Ενώ οι Βυζαντινοί κατάφεραν να εκδιώξουν τους Άραβες από το Αιγαίο στην Ανατολή, στη Δύση οι Άραβες κράτησαν τον έλεγχο της Τυρρηνικής θάλασσας. Μετά από την κατάκτηση της Ισπανίας και κυρίως της βόρειας Αφρικής, η δυτική Μεσόγειος μετατράπηκε σε «Μουσουλμανική Λίμνη». Η ανατολική όμως ακομη άντεχε. Και ξάφνικά (έ, όχι και τόσο ξαφνικά) ξεπετάγονται οι Φράγκοι και πιο συγκεκριμένα οι Σάξωνες με την Αγία Ρωμαϊκή τους Αυτοκρατορία και διεκδικούν Dominium mundi. Έχουμε από τη μια μεριά τη Δυναστεία των Οθώνων (ιδρυτής ο Otto I, 912-973) η οποία αποτελεί την πρώτη δυναστεία της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και από την άλλη τη Δυναστεία των Μακεδόνων (ιδρυτής ο Βασίλειος Α΄ ο Μακεδών, 867-886) της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, να παλεύουν για την Κάτω Ιταλία -και όχι μόνο- ενώ στη Σικελία βρίσκονται οι Άραβες (Ottonian Saxon dynasty / Macedonian Armeno-Slavonic dynasty). Είμαστε σε μια εποχή όπου συναντάμε έναν Σάξωνα, τον Otto I, και έναν Έλληνα Καππαδόκη Πόντιο, τον Νικηφόρο Φωκά, και ο Πόντιος λέει ουσιαστικά στο Σάξωνα (στον απεσταλμένο του): «πάψε να παριστάνεις τον Ρωμαίο γιατί αν σε βρώ στο πεδίο της μάχης δεν σε σώζει ούτε ο Πάπας ούτε η πατρίδα σου η Σαξωνία» [4]. Αυτή δεν είναι ακριβώς διαίρεση και αντιπαλότητα Ανατολής - Δύσης όπως τη βαφτίζουν, αλλά Ρωμαίων - Φράγκων. Αυτό δηλαδή που στη γερμανική ιστοριογραφία θα ονομαστεί Zweikaiserproblem (Οι Γερμανοί έχουν ονομασία για αυτή την κατάσταση-αντίφαση-ανταγωνισμό, εμείς κάνουμε απλά πως δεν υπάρχει, είτε δεν το μαθαίνουμε ή το θεωρούμε φαντασίωση). Αυτό όμως είναι μονάχα το ένα σκέλος και όχι το σύνολο της εξίσωσης Φράγκοι - Ρωμαίοι - Άραβες. Με τη μετατροπή της δυτικής Μεσογείου σε «Μουσουλμανική Λίμνη», η Μασσαλία, η παλαιά αποικία των Ελλήνων της Φώκαιας που αποτελούσε κλασικό εμπορικό κόμβο και δεσμό με το Λεβάντε, παρήκμασε (Οι Σύριοι αποτελούσαν ένα πολύ δυναμικό στοιχείο της Αυτοκρατορίας. Γνωρίζουμε πως ο πληθυσμός της Narbonne, στην Οξιτανία -Νότια Γαλλία-, το 589 αποτελούνταν από Γότθους, Ρωμαίους, Ιουδαίους, Έλληνες και Σύριους). Η οικονομική ενότητα της Μεσογείου έσπασε. Η ενοτητα του μεσογειακού οργανισμού άντεξε την εισβολή ή την κάθοδο των γερμανικών φύλων. Δεν άντεξε όμως αυτή των Αράβων.
Φράγκοι και Λατίνοι ασφυκτιούν λόγω του «κλεισίματος» που έχουν προκαλέσει οι Άραβες και θέλουν εμπόριο. Εδώ βρίσκεται και το θεμέλιο ή η ρίζα των Σταυροφοριών και ορισμένες «λεπτές» διαφορες μεταξύ Ρωμαίων και Φράγκων. Παραθέτω:
Την εποχή που η Κωνσταντινούπολη είχε περί τους 300.000 κατοίκους (υπάρχουν εκτιμήσεις που κινούνται μεταξύ 200.000 και 500.000) το Λονδίνο έχει 15.000-25.000 και το Παρίσι 20.000-30.000. Η δεύτερη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή πόλη, μετά την Κωνσταντινούπολη, δεν αριθμούσε περισσότερους από 50.000 κατοίκους. Την περίοδο που η Κωνσταντινούπολη ήταν με διαφορά η μεγαλύτερη Πόλη στην Ευρώπη, με δεύτερη την Κόρδοβα (καμία άλλη ευρωπαϊκή πόλη δεν αριθμούσε περισσότερους από 40-60.000 κατοίκους), η Βαγδάτη -την οποία γνωρίζαν οι Κινέζοι-, είχε πληθυσμό που προσέγγιζε το 1.000.000. Η Βαγδάτη ήταν μια πόλη, που όμοια της δεν υπήρχε. Μονάχα τα μεγάλα αστικά κέντρα της Κίνας -υποτίθεται πως- μπορούσαν να σταθούν δίπλα της (Chang'an, Kaifeng, Hangzhou, Beijing).
Πότε χάνει τα πρωτεία της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής πόλης η Κωνσταντινούπολη; Μαντέψτε. Μετά από την Άλωση του 1204... Προσέξτε πως η Κωνσταντινούπολη είναι η μεγαλύτερη ευρωπαϊκή και χριστιανική πόλη, με την Κόρδοβα να ακολουθεί. Προσέξτε επίσης πως το Ισλάμ ήταν πανίσχυρο στούς χώρους της βορειοδυτικής Αφρικής και της νοτιοδυτικής Ευρώπης... Πως είναι δυνατόν από στρατηγικής απόψεως να αποδυναμώνει κανείς στρατιωτικά τους χώρους της δυτικής Ευρώπης και να στέλνει ιερόμαχους πολεμιστές χιλιάδες χιλιόμετρα μακρυά; Είναι αδιανοητο. Πως είναι δυνατόν οι «σταυροφορίες» να στοχεύουν το Ισλάμ και να έχουμε την Άλωση του μόνου ευρωπαϊκού και χριστιανικού κέντρου, της Κωνσταντινούπολης, που στεκόταν αναμεσα στην Κόρδοβα και την Βαγδάτη;... Πως είναι δυνατόν ο «εχθρός» να βρίσκεται στην Κόρδοβα και τελικά ο «εχθρός» να μετατοπίζεται χιλιάδες χιλιόμετρα μακρυά; [αν όντως το Ισλάμ ήταν ο στόχος]
Μάταια θα ψάξει κανείς για απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Η ευρωκεντρική ιδεολογία και ιστοριογραφία (σε συνδυασμό με την «παγκόσμια οικονομία» και τον «καταμερισμό εργασίας») έχει εξυπηρετήσει πολύ καλά τους σκοπούς της (με εξόχως «επιστημονικούς» τρόπους).
Φυσικά στόχος δεν ήταν το Ισλάμ αλλά το εμπόριο. Και φυσικά δεν άνοιξε μόνο η Μεσόγειος για το εμπόριο αλλά και ο Εύξεινος Πόντος. Εξ'ου το 1204. Μέχρι που ήρθαν οι Οθωμανοί. Οι σταυροφορίες σταματούν όταν η Βενετία εξασφαλίζει και επαναβεβαιώνει τα εμπορικά της συμφέροντα στην ανατολική Μεσόγειο [5]. Θα αναβιώσει το πνεύμα τους μόνο με τη ναυμαχία της Ναυπάκτου προκειμένου να εξυπηρετηθούν γεωπολιτικές κρατοκατασκευαστικές επιχειρήσεις, καθώς εμπορικά αποτελέσματα δεν προκύπτουν από τη συγκεκριμένη μάχη. Η Μεσόγειος θα παραμείνει «Μουσουλμανική Λίμνη» για περίπου μια χιλιετία. Καθόλη τη διάρκεια αυτής της περίόδου, το μόνο που ενδιαφέρει την «Ευρώπη» είναι το εμπόριο.
IV
Νωρίτερα, πριν από τους Οθωμανούς, στόχος των Αράβων (Ομεϋάδων) στην Ιβηρική, γεωπολιτικά μιλώντας, κατ'ουσίαν ήταν να προσπαθήσουν μέσω της κοιλάδας του ποταμού Garonne να καταλάβουν τη Τουλούζ προκειμένου να συνδέσουν τον Ατλαντικό μέσω της Ανδαλουσίας με τη Μεσόγειο και το Μαγκρέμπ. Η Μάχη της Τουλούζ το 721 υπό τους Ακουιτανούς (στην οποια επικράτησαν επί των Ομεϋαδων) έχει υποβαθμιστεί χάριν της Μάχης του Πουατιέ ή της Τουρ το 732 υπό τους Φράγκους. Κάπως έτσι σχεδόν εξαφανίστηκε ιστοριογραφικά ο Όθων ο Μεγάλος (διαφορετικός από τον προηγούμενο: Odo the Great, Duke of Aquitaine) και ανατιμήθηκε ο Κάρολος Μαρτέλος. Στην Ακουιτάνία οι Φράγκοι είχαν αφομοιωθεί από Γαλλο-Ρωμαίους (Gallo-Romans) ενώ ο Odo - η καταγωγή και η εθνικότητα του οποίου θεωρείται 'obscure' - είχε συνάψει συμμαχίες με τους Άραβες αγωνίζόμενος εναντίον των Καρολίγγειων Φράγκων. Αποτέλεσμα η ιστοριογραφική του υποβάθμιση και η σταδιακή εξαφάνιση ή το ξεθώριασμα του από την ιστορία ή ορθότερα, η αφομοίωση του από τον Κάρολο Μαρτέλο. Η ημερομηνία που οι Άραβες μνημόνευαν, ακόμη και πεντε αιώνες μετά, ως καταστροφική είναι αυτής της μάχης της Τουλούζ (τη μάχη του Πουατιέ τη θεωρούν ένα ήσσονος σημασίας επεισόδιο). Η μάχη της Τουλούζ έκλεισε το δρόμο προς τον Ατλαντικό. Η μάχη του Πουατιέ έκλεισε το δρόμο προς την «Ευρώπη» (κάνεις βέβαια δεν ενδιαφερόταν για την «Ευρώπη». Ακόμη και οι Μογγόλοι, αιώνες μετά τους Ομεϋάδες αφού φτάσουν μέχρι την Ουγγαρία, θα στραφούν ξανά προς την Ανατολή και την Κίνα [6] και το Νότο και τη Βαγδάτη. Σκεφτείτε και τα πληθυσμιακά μεγέθη των πόλεων που προαναφέραμε).
Κατόπιν της σύνδεσης του Ατλαντικού με την Ανδαλουσία οι Ομεϋαδες θα μπορούσαν να συνδέσουν τα προηγούμενα με το Μασρέκ ή την παλαιά Κοίλη Συρία, δηλαδή να κάνουν αυτά που έκαναν οι Οθωμανοί από αντίθετη κατεύθυνση (δίχως όμως να καταφέρουν ή να τολμήσουν και αυτοί ανοιχτούν στον Μεγάλο Ωκεανό) και προσπάθησαν να κάνουν αργότερα οι Γάλλοι. Τα προηγούμενα τον 8ο αιώνα μ.Χ. Έξι-επτά αιώνες πριν από το άνοιγμα στον Ατλαντικό. Ακόμη και τον Ατλαντικό, το ουσιαστικό θεμέλιο για την δημιουργία και τη διαμόρφωση της μετέπειτα Δύσης, οι «Ευρωπαίοι» τον «ανακαλύπτουν» -δηλαδή ανοίγονται σε αυτόν- εφόσον πρώτον, ολόκληρη η Μεσόγειος μετατρέπεται σε «Μουσουλμανική Λίμνη» και δεύτερον -και σπουδαιότερο- οι Οθωμάνοι, μέσω της Άλωσης και κατοχής της Κωνσταντινούπολης, κλείνουν τα Στενά, δηλαδή την πρόσβαση στον Εύξεινο Πόντο, τον Καύκασο και το Δρόμο του Μεταξιού. Αυτά είχαν οδηγήσει την «Ευρώπη» αρχικά σε μια εσωστρέφεια και έπειτα σε μια μια στροφή προς το Βορρά, πριν ανοιχτεί προς τη Δύση. Δεν είναι τυχαίο που οι «Ευρώπαιοι» έχουν μια ερμηνευτική μανία με την «ενδογένεια». Εκεί βασίζεται ο «εξεπτιοναλισμός» (exceptionalism). Όπως έχουμε γράψει παλαιότερα: "Η επόμενη μεγάλη μάχη που θα δοθεί - και θα κερδηθεί αλλά δεν πρόκειται να το μάθουμε στο παράρτημα/αποικία - θα είναι η αμφισβήτηση της ανόδου της «Ευρώπης»... ως αποκλειστικά ενδογενές φαινόμενο. Εάν όμως συμβεί κάτι τέτοιο θα αμφισβητηθούν θεμελιώδη δόγματα της «δυτικής πολιτικής» μέσω των οποίων ερμηνεύεται η έξοδος της «Ευρώπης» από την ιστορική αφάνεια..."
IV
Πλησιάζωντας προς το τέλος και μιας και αναφέραμε τη Μασσαλία προηγουμένως, ας συνδέσουμε τη γεωγραφία με την ιστορία. Οι λεγόμενοι «Ευρωπαίοι» ήθελαν οι Έλληνες να έχουν σχέση αποκλειστικότητας μόνο μαζί τους και με κανέναν άλλον (ιστοριογραφικά και φαντασιακά, μιας και στην πραγματικότητα τέτοια σχέση ουδέποτε υπήρξε). Από μια μεριά είναι λογικό. Όταν από το Αιγαίο, τη Κεντρική Ασία και τον Ινδόκαύκασο μέχρι τη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου και τον Εύξεινο Πόντο βρίσκεις παντού «Ελλάδα» (όχι το δουκάτο-κρατίδιο) ενώ βορειοδυτικά του Δούναβη, γύρω από το Ρήνο και στη μεγάλη ευρωπαϊκή πεδιάδα δεν βρίσκεις τίποτα, προσπαθείς μέσω ιδεολογημάτων, γενεαλογιών, «φιλοσοφικών συνδέσεων» και ιστοριογραφιών να πείσεις πως είσαι εσύ, και μόνον εσύ, και κανένας άλλος, αυτός που έχει σχέση μαζί τους - και μάλιστα σχέση αποκλειστική.Είναι δυνατόν να μην βλέπουν αυτοί οι άνθρωποι ότι ο Πάπας, ο Χαλίφης, ο Πατριάρχης και ο Αγιατολά(χ) είναι εφηρμοσμένος Πλάτων; (Και να μας λένε ή να υπονοούν πως η Angela Dorothea της καρδιάς μας -και οι philosophes ή/και το Sturm und Drang- έχουν μεγαλύτερη σχέση -θεωρητικά πάντα- με τον Πλάτων και τον ελληνικό πολιτισμό απ'ό,τι οι προηγούμενοι;). Ο Αλέξανδρος, μαθητής του Αριστοτέλη, Θεός-Βασιλεύς [7] ήταν και η φράση «ἰσόθεος φώς» (ισόθεος άντρας / βασιλιάς) υπάρχεί από την Ιλιάδα του Ομήρου και την εποχή του Αισχύλου (Πέρσες).
Το αντίθετο συμβαίνει. Είναι οι άνθρωποι και οι ιστορικο-κοινωνικοί σχηματισμοί της Ανατολικής Μεσογειου και του Εύξεινου Πόντου αυτοί που ανέκαθεν διατηρούσαν πολιτιστικές και εμπορικές σχέσεις, συνεχείς και αδιάκοπους δεσμούς με τους Έλληνες και τους Ελληνίζοντες, ενώ η «Ευρώπη» καμία σχέση και κανέναν δεσμό δεν είχε [4]. Και αυτή η ανυπαρξία σχέσεων και δεσμών αποτέλεσε, από κάποια στιγμή και ύστερα, συνειδητή επιλογή των προγόνων, των ανθρώπων, αυτών των εδαφών. Γι'αυτό οι «Ευρωπαίοι» έπρεπε να εφεύρουν σχέσεις, δεσμούς και «συνέχειες». Πως είναι δυνατόν Έλληνες, Λατίνοι και Άραβες (οι οποίοι παρεμπιπτόντως γνώριζαν νωρίτερα από τους υπολοίπους την ύπαρξη του πετρελαίου) να έχουν επι χιλιετίες τα πάντα, όλη την πνευματική κληρονομιά και να έρχονται ξαφνικά κάποιοι «Ευρωπαίοι» και να δημιουργούν φιλοσοφικούς κλάδους και σπουδές, να μετονομάζουν αυτοκρατορίες και λαούς, να κατασκευάζουν ιστορίες ιδεών, γενεαλογίες και ιστοριογραφίες; [8] (Και μάλιστα να καταλήγουν και σε σχέση αποκλειστικότητας ως «συνεχιστές του ελληνικού πολιτισμού»).
Ας το επαναλάβουμε ολοκληρώνοντας: Ούτε η Δημοκρατία και η Republic, ούτε η Φιλοσοφία, ούτε η Ρωμαϊκότητα και η Χριστιανοσύνη, ούτε η Αυτοκρατορία, ούτε η Οικουμένη είναι γεννήματα της «Ευρώπης» πόσο μάλλον της «Δύσης» (αποτελούν αποτελέσματα των διεργασιών της Μεσογείου. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως ακόμη και η ίδια η «Ευρώπη» ως αντίληψη και έννοια αποτελεί αποτέλεσμα αυτών των διεργασιών). Ποιά είναι τελικώς τα αποκλειστικά γεννήματα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της «Ευρώπης» και της «Δύσης»; Ποιός είναι τελικώς «Εύρωπαίος» και ποιός «Δυτικός»; Τι είναι τέλος πάντων αυτή η «Ευρώπη» και αυτή η «Δύση» και μέχρι πού φθάνουν τα σύνορα τους;
Τα νοήματα αυτά έχουν σημασία για το μέλλον όχι απλά της Ευρώπης της ίδιας αλλά και του Πλανήτη ολόκληρου.
Κλείνουμε με το εξής. Γνωρίζετε να υπάρχουν πουθενά στον πλανήτη «Καρλομάγνείες» όπως υπάρχουν Αλεξάνδρειες (παλιές και νέες), από τη Μινεσότα και το Οχάιο μέχρι το Δέλτα του Νείλου και τη Τζαμάικα, από τη Σκωτία και τον ποταμό Αργκχαντάμπ (Κανταχάρ, Αφγανιστάν) μέχρι τη Λουιζιάνα ή τη Νέα Ζηλανδία, και από τη Νέα Νότια Ουαλία (Αυστραλία), το Τουρκμενιστάν (Merv: σπουδαίος εμπορικός κόμβος του Δρόμου του Μεταξιού) και την Κολομβία μέχρι τον Δνείπερο (Oleksandriia, Ουκρανία);
Το «μόνο μέρος» που δεν υπάρχουν Αλεξάνδρειες είναι ακριβώς η... «Ευρώπη».
Σημειώσεις-Επισημάνσεις
[-] Επίσης η «Ευρώπη» είναι η «μόνη περιοχή» όπου το ονομα Κωνσταντίνος τείνει να εξαφανιστεί. Μα τι κακό έχει κάνει αυτό το όνομα;
[1] Με τον όρο Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Ανατολής αναφερόμαστε στο ιστοριογραφικό κατασκεύασμα-εφεύρημα υπό την ονομασια «Βυζάντιο». Υπάρχουν καταγραφές για πιθανή ρωμαϊκή («βυζαντινή») επίθεση στη νότια Ιβηρική που αποκρούστηκε από κάποιον Theudimer λίγα χρόνια πριν από την πτώση του βασιλείου των Βησιγότθων (θυμίζω πως η Ισπανία αποτελούσε χαμένη επαρχία της Αυτοκρατοριας). Οι Ρωμαίοι-Βυζαντινοί, κατά μήκος όλης της Μεσογείου αντιμετώπιζαν Άραβες (το 717-718 έχουμε τη Δεύτερη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης). Νωρίτερα, το 694 ο Βασιλιάς Erica (Erica king of Spain) κατηγόρησε Ιουδαίους πως συνωμότησαν με τους Μουσουλμάνους. Εκείνη την περίοδο αρκετοί Μουσουλμάνοι μπορεί να γίνονταν κατανοητοί ως αιρετικοί Χριστιανοί (δηλαδή όχι ως κάτι εναλλακτικό ή συνεκτικό όπως σήμερα), ενώ αναπτύσσονταν χιαστί-διαγώνιες συμμαχίες και ανακωχές [4].
[2] Ο Bismarck έδειχνε να χάνει την υπομονή του όταν γινόταν χρήση των λέξεων «Χριστιανοσύνη» ή «Ευρώπη» στη διπλωματική γλώσσα (συνήθως από τους Ρώσους και τον Υπουργό των Εξωτερικών τους Gorchakov). Στα Γερμανικά έγγραφα προ του 1914 υπάρχει μια σημείωση που έκανε ο Bismarck σε ένα υπόμνημα που είχε συντάξει ο Gorchakov: «Η συζήτηση περί Ευρώπης είναι άνευ αντικειμένου: πρόκειται για γεωγραφική έννοια: Ποια είναι η Ευρώπη; (η φράση αυτή γραμμένη στα γερμανικά, στα γαλλικά και στη συνέχεια στα αγγλικά) wer ist Europa? qui est-il l'Europe? who is Europe?» - Martin Wight, International Theory: The Three Traditions
[3] Στο μεγαλύτερο μέρος της Συρίας, του Λεβάντε και της Μεσοποταμίας δεν κατοικούσαν εθνοτικά Άραβες. Ακόμη και σήμερα ισχύει αυτό απλά έχουν αραβοποιηθεί. Η Συρία έχει αντέξει, με διακοπές, περίπου μια χιλιετία αραβοποίησης (Όπως και εμείς... έχουμε αντέξει, με διακοπές, μια περίπου χιλιετία εκλατινισμού, εξευρωπαϊσμού και δυτικοποίησης, φραγκοποίησης και από πάνω, ως κερασάκι στη τούρτα, τουρκοποίησης. Όχι πως ξέρουμε βέβαια ή έχουμε συνείδηση τι ή ποιοί είμαστε...).
[4] Επί εποχής Νικηφόρου Φωκά, ο «βυζαντινός» στρατός ήταν σχεδόν ανίκητος και ο ίδιος χαρακτηρίστηκε ως "pale death of the Saracens" (βρισκόμαστε περίπου 100 χρόνια πριν από το Μαντζικέρτ). Ο -στην κυριολεξία- Νικηφόρος είχε συνάψει ειρήνη με τους Φατιμίδες -οι οποίοι ήταν σιίτες ισμαηλίτες- της Βόρειας Αφρικής προκειμένου να επικεντρωθεί στην επίθεση εναντίον αμοιβαίων εχθρών στη Συρία. Ο Άραβας χρονογράφος Yahya ibn Sa'id of Antioch έγραφε "no one doubted that the Emperor Nikephoros would conquer the whole of Syria". Όταν ο Φωκάς είπε στα ίσια «δεν είστε Ρωμαίοι, είστε Λομβαρδοί» (Λογγοβάρδοι) στον Liutprand, ο τελευταίος γεμάτος θυμό του απάντήσε ότι όταν οι γερμανικοί λαοί θέλουν πραγματικά να προσβάλουν κάποίον του λένε «είσαι Ρωμαίος!» (μετά θα αλλάξει το τροπάριο και το Ρωμαίος θα γίνει Γραικός). Ο Φωκάς δολοφονήθηκε στον ύπνο του, η Θεοφανώ και ο Τσιμισκής έκαναν τα γούστα τους και η Ottonian dynasty πήρε αυτά που ήθελε. Το Relatio de Legatione Constantinopolitana του Liutprand (of Cremona), γραμμένο πριν από το Σχίσμα του 1054 και την Άλωση του 1204, θεωρείται έπος-μνημείο «αντιβυζαντινής» προπαγάνδας (δηλαδή ιστοριογραφική κανονικότητα).
[5] Η Βενετία είχε προνομιακές σχέσεις και με το «Βυζάντιο» και με τους Οθωμανούς. Η Βενετία είναι πολύ λίγο «Ευρώπη» πόσο μάλλον «Δύση»: ούτε καν με την Ιταλία δεν ήθελαν να έχουν ιδιαίτερες σχέσεις οι Βενετοί πόσο μάλλον με την «Ευρώπη». Ακόμη και σήμερα ισχύουν με παραλλαγές ή κάτω από διάφορες προβιές αυτά τα πράγματα (σκέφτείτε πέρα από τους Βενετούς και τις ιδιομορφίες των Καταλανών σε σχέση με τους «Ισπανούς»). Είναι η «Ευρώπη» που είχε ανάγκη εκείνη την περίοδο τη Βενετία και όχι το ανάποδο. Όπως έχουμε κατ'επανάληψη τονίσει, κανείς δεν μιλά για «δυτικό» πολιτισμό πριν από τον 19ο και κυρίως τον 20ο αιώνα. Δεν υπάρχει αντίληψη περί «Δυτικού Πολιτισμού» ή αναφορά σε αυτόν. Υπάρχει «Χριστιανοσύνη», «Ευρώπη», «Λατίνοι» (για τους Ασιάτες), «Ρουμ» (Ρωμαίοι για τους Άραβες) κ.ο.κ. Τέλος, όταν γράφουμε τα προηγούμενα και όταν μιλάμε για «ευρωκεντρισμό» δεν αναφερόμαστε σε ολόκληρη την ιστορία και γεωγραφία της Ευρώπης, αλλά στην ιστοριογραφία και τις αντιλήψεις που θεμελιώθηκαν και κυριάρχησαν από μια συγκεκριμένη περίοδο και ύστερα σε μια συγκεκριμένη ιστορική γεωγραφία της ηπείρου, μετατρέποντας σε περιφέρειες όχι μονάχα εξω-ευρωπαϊκές περιοχές, αλλά και πολλές ευρωπαϊκές πόλεις και περιοχές. Ένα από τα μεγαλύτερα θύματα της ευρωκεντρικής ιστοριογραφίας και ιδεολογίας είναι η ίδια η Ευρώπη, δηλαδή οι περισσότερες περιοχές της.
[6] Contrary to most scholars who believe that there was no global economic system prior to the West, Abu Lughod’s Before European Hegemony shows that the only element that kept pre-Western order to be completely globalized is that it did not include the Western Hemisphere. More importantly, the European economy had no leading role in creating a global economic system, but merely joined a preexisting one. Europe, Abu-Lughod says, was "an upstart peripheral to an ongoing operation." Most symbolic, perhaps, was the Mongol leader Genghis Khan who, after arriving in present-day Hungary in 1225, decided not to conquer Europe, but to attack China, which he regarded as more important - Before the Rise of the West. International Orders in the Early Modern World. Edited by Shogo Suzuki, Yongjin Zhang, Joel Quirk (Book review).
[7] Σε Ιρανικο Έπος συναντάμε τον Αλέξανδρο ως Κατακτητη του Κόσμου, Αναζητητή της Γνώσης και Προφήτη του Μονοθεϊσμού, που κάνει προσκύνημα στη Μέκκα, κατακτά την Ινδία και φτάνει μέχρι την Κίνα και τη γη των Ρως (BRICS δίχως B και S μια χιλιετία νωρίτερα: Τα βλέπει και τα καταλαβαίνει αυτά ο Τούρκος) κατά την αποτυχημένη αναζήτηση του για το Νερό της Αθάνατης-Αιώνιας Ζωής.
[8] Θα πρέπει να τονιστεί πως οι «Βυζαντινοί» δεν ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα για την κατασκευή γενεαλογιών που να αποδεικνύουν την καταγωγή τους. Γιατί άραγε; Επειδή, σε αντίθεση με άλλους, δεν τις είχαν ανάγκη.